20.04.1955
Sameinað þing: 53. fundur, 74. löggjafarþing.
Sjá dálk 234 í D-deild Alþingistíðinda. (2582)
148. mál, nýjar atvinnugreinar
Frsm. (Halldór Ásgrímsson):
Herra forseti. Hv. fjvn. hefur orðið sammála um að leggja til, að þáltill. á þskj. 356 verði samþ. með nokkrum viðauka. Er þar um að ræða að bæta við fyrirhuguð störf n., tekið nánar til um starfshætti hennar og verkefni og rétt til að notfæra sér þá aðstoð og þær upplýsingar, sem rannsóknarstofnanir og aðrir opinberir aðilar geta í té látið. Gert er ráð fyrir, að fyrirhuguð nefnd beini m. a. rannsóknum sínum að öllu því, sem verða má núverandi atvinnuvegum til framdráttar, enda er í grg. um till. á þskj. 356 bent á það verkefni, og einnig vék hv. þm. Str. að því í framsöguræðu sinni.
Aðalviðauki hv. fjvn. er sá, að nefndin taki til athugunar, hvernig bezt verði til frambúðar skipulögð og samræmd störf hinna ýmsu tilrauna- og rannsóknarstofnana ríkisins. Þá leggur hv. fjvn. til, að mþn. verði skipuð 7 mönnum. Virðist eðlilegt, að til starfa í nefnd, sem ætluð eru jafnumfangsmikil verkefni, sé fremur skipað sjö mönnum en fimm, auk þess sem þá eru e. t. v. meiri líkur til, að sem flest sjónarmið komi fram til athugunar.
Hv. fjvn. hefur athugað þær brtt., sem fyrir lágu, og tekið til greina bendingar þar, eftir því sem henni þótti ástæða til og fram kemur í tillgr. á þskj. 542.
Segja má, að í höfuðdráttum sé meginverkefni þessarar fyrirhuguðu mþn. þríþætt:
1) Athugun og tillögur til umbóta í þágu núverandi atvinnuvega.
2) Rannsóknir á möguleikum á að stofna til nýrra atvinnugreina til nýtingar náttúruauðæfa landsins og gera tillögur þar að lútandi.
3) Að athuga starfsemi, skipulagningu og samvinnu hinna ýmsu tilrauna- og rannsóknarstofnana ríkisins og gera tillögur til breytinga, ef þörf krefur.
Það er öllum vitanlegt, að aðalundirstöðuatvinnuvegir okkar, landbúnaður og sjávarútvegur, standa fjárhagslega höllum fæti. Allar þær miklu umbætur, sem átt hafa sér stað innan þessara atvinnuvega, virðast ekki hrökkva til að gera þessa atvinnuvegi nægilega fýsilega til þess, að fólkið fáist til að starfa við þá. Þó að t. d. vel hafi á margan hátt miðað áfram í sveitum landsins, þá vantar þar enn of margt, sem óhjákvæmilegt er, til þess að fólk geti þar unað við sitt. Þar vantar enn vegi, brýr og síma, að ógleymdu rafmagni til hvers konar heimilishjálpar og einnig til afnota við framleiðsluna, svo sem til heyþurrkunar. Og enn er húsakostur, ræktun og vélanotkun víða ófullnægjandi. Þá þarf að beita sér fyrir gróðurvernd, auka græðslu sandfoka lands og sanda og rækta nytjaskóg.
Þótt vandamál sjávarútvegsins séu á margan hátt önnur en landbúnaðarins, þá ber að sama brunni. Ýmsum, sem við hann vinna, þykir hann oft ekki gefa svo mikið í aðra hönd, miðað við erfiði og áhættu, að nægilega fýsilegt þyki að gefa sig í þau störf. Margt stendur þar til bóta sem annars staðar. Má þar nefna aukna vernd fiskimiðanna, aukna möguleika að sækja meira en áður á djúpmið, t. d. til síldveiða, leita eftir nýjum fiskimiðum, upplýsingar handa veiðiflota á ýmsum tímum, hvar helzt er veiðivon, o. s. frv. Þá telja sumir, að betur megi tryggja en nú er, að þeir, sem vinna við útgerðina, beri það úr býtum, sem framleiðslan getur í té látið.
Ég skal engum getum að því leiða, hvað hin fyrirhugaða mþn. kann að sjá sér fært að benda á til eflingar þessum tveimur aðalatvinnuvegum okkar, en víst er, að allt þarf hún að íhuga, sem getur orðið þeim til framdráttar. Það þarf að meta þá möguleika, sem aukin kunnátta og véltækni kann í einu og öðru að fela í sér til að lækka framleiðslukostnaðinn og auka afköstin. Og það má ekki gleyma möguleikum fyrir vaxandi vöruvöndun og aukinni nýtingu hráefnanna. Það þarf ekki eingöngu að leita úrræða um, að það fólk, sem nú vinnur að landbúnaði og sjávarútvegi, geti sem bezt unað hag sinum, heldur einnig, að fleira fólk fáist til að sinna þeim störfum. Slíkt tel ég þjóðhagslega og menningarlega nauðsyn.
Ekki verður svo minnzt á núverandi aðalatvinnuvegi okkar, að iðnaðarins sé þar ekki getið. Hann hefur á tiltölulega stuttu árabili á nærri ævintýralegan hátt risið úr öskustónni og sannað tilverurétt sinn og mikla þjóðhagslega þýðingu. Og með vaxandi tækni og verkkunnáttu verður bein og óbein þjónusta iðnaðarins í þágu landbúnaðar og sjávarútvegs sífellt meiri og meiri nauðsyn. Það má sennilega deila um gildi sumra þeirra verkefna, sem iðnaður okkar hefur tekið sér fyrir hendur eða vill fást við, en ásamt mörgu öðru er sá iðnaður ofar öllum ágreiningi, sem fæst við fullnýtingu hráefnanna og gerir úr þeim sem fjölbreyttastar og verðmætastar vörur. Á því sviði hefur iðnaðurinn þegar gert margt gott. En betur má, ef duga skal. T. d. þurfum við að stórauka verðmæti síldaraflans og ýmissa annarra matvælategunda með niðursuðu og ýmsum öðrum aðferðum. Þá vantar enn á, að t. d. fiskúrgangur, sérstaklega úr togurunum, sé fullnýttur, og enn mun innyflum fisks og fleiru slíku vera hent. Það verður því að teljast eitt af mörgum verkefnum fyrirhugaðrar nefndar að íhuga, hvað hægt er að gera til eflingar þess iðnaðar, sem mesta þýðingu hefur fyrir atvinnulíf okkar og fjárhagsafkomu.
Kem ég þá að öðru höfuðverkefni n., að gera tillögur um nýjar atvinnugreinar til framleiðslu- og atvinnuaukningar og hagnýtingar náttúruauðæfa landsins, og bíður iðnaðar okkar þar sennilega merkilegt framtíðarviðfangsefni.
Það er vitað, að við Íslendingar eigum mikla vatnsorku til rafmagnsframleiðslu, og sumir telja, að jarðhitinn geti með tímanum orðið okkur eins mikill orkugjafi og fossarnir. Er þá augljóst, hversu geysimiklar orkulindir við eigum. Þessi óhemju náttúruauðæfi eru enn að mestu ónotuð, en flestum er orðið ljóst, að svo má ekki verða áfram til langframa. Sem mest af þessari orku þurfum við að geta notað og skapað þann veg m. a. skilyrði til ýmiss konar efnaiðnaðar. Er talið, að við höfum þá möguleika til að framleiða margar nauðsynlegar vörur, svo sem brennistein, salt, sóda, klór, fosfór, magnesíum, aluminium o.fl. Land okkar er talið snautt að málmum, en ýmsir fróðir menn álíta, að með ódýrri orku og vaxandi tækni geti svo farið, að unnt verði með sæmilegum hagnaði að vinna hér ýmsa málma og fleiri efni úr sjó. Þá eigum við ýmis lífræn efni í jörðu og sjó, svo sem svörðinn, reiðingstorfið, surtarbrandinn, kalk og þaragróðurinn. Þetta eru aðeins nokkur dæmi um náttúruauðæfi lands okkar, sem bíða þess, að þau verði leyst úr læðingi til hagsældar fyrir þjóðina.
Atvinnuvegir okkar gefa á marga lund ríkulega til lífsuppeldis, en þeir eru fremur einhæfir og misbrestasamir, en þarfir okkar og kröfur miklar. Þótt núverandi atvinnuvegir eflist og til þeirra hverfi fleira fólk en nú er, þá fjölgar þjóðinni svo ört, að ekki er hægt að gera ráð fyrir því, að til langframa geti allir fundið sér viðunandi verkefni við þá, enda stendur þjóðin því betur að vígi sem hún getur notað sér meira og á sem fullkomnastan hátt hvers konar gæði landsins. Þá getur og svo farið, að aðrar þjóðir fengju tilhneigingu til að meta okkur léttvæga sem sjálfstæða þjóð, ef við sýnum tómlæti í að notfæra náttúruauðæfi landsins, bæði til að fullnægja okkar eigin þörfum og til útflutnings á vörum, sem aðra kann að skorta.
Að undanförnu hefur árleg fólksfjölgun hér verið um 2%, eða nálega 3000 manns á ári. Hin árlega fólksfjölgun karla og kvenna á vinnualdri er þó nokkru minni, en verður sjálfsagt orðin svo há að 10–15 árum liðnum. Og þó að þess beri að vænta, að núverandi atvinnuvegir geti lengi bætt við sig fólki, þá má samt á það líta, að véltæknin vex og því verða ýmis störf ekki eins mannfrek og áður. Þá stöndum við nú frammi fyrir því að sjá þeim mönnum fyrir atvinnu, sem á undanförnum árum hafa unnið í þágu varnarliðsins. Árið 1953 unnu þar um 3000 manns, en síðan hefur þessi tala smátt og smátt farið lækkandi, og gert er ráð fyrir, að ekki líði langur tími, þangað til slík vinna er að mestu leyti eða öllu úr sögunni. Nauðsynlegt er, að sem flest af þessu fólki hverfi að framleiðslustörfum við landbúnað og sjávarútveg, en að því leyti, sem þess er ekki kostur, er æskilegt, að til falli vinna við uppbyggingu nýrra atvinnugreina. Fjárfesting okkar er mikil og margir, sem við hana vinna. Það er vonandi, að hún geti haldið áfram ótrufluð, en enginn veit, hvort svo getur orðið. Fari svo, að ill nauðsyn valdi því, að úr hinni almennu fjárfestingu verði að draga, þarf það fólk, sem þar missir atvinnu, að fá ný verkefni. Hin fyrirhugaða mþn. hefur því á þessu sviði geysiþýðingarmiklu málefni að sinna, sem er rannsókn á möguleikum á því að stofna til nýrra atvinnugreina. Það þarf að fá yfirlit yfir þær rannsóknir, sem til eru, og meta gildi þeirra, stuðla að því, að þeim rannsóknum, sem nú eru á döfinni, verði hraðað, og hrinda nýjum í framkvæmd. Þá þarf að fást úr því skorið, hvað framkvæmdamöguleikarnir eru miklir og margþættir, og síðan meta, hvað heppilegast er að ráðast í frá þjóðhagslegu sjónarmiði, og skipuleggja framkvæmdaröðina samkv. því á sem farsælastan hátt. Þá þarf n. að gera tillögur um rekstrarform og á hvern hátt stofnfjár verði helzt aflað og þar á meðal að athuga möguleikana á öflun erlends fjármagns. Og sé það svo, sem við trúum, að Ísland sé land mikilla möguleika, þá ætti að mega vænta þess, að við getum fengið erlent fjármagn með sæmilegum kjörum til arðbærra fyrirtækja, enda er ekki sjáanlegt, að við í náinni framtíð komumst langt í þessu efni nema með hjálp erlends fjár, þar sem okkar eigið fé virðist tæplega hrökkva til beinnar og óbeinnar fjárfestingar í þágu núverandi atvinnuvega.
Hvernig sem á er litið, eru fyrirhuguð verkefni n. á þessu sviði sem öðru ekkert áhlaupaverk. Nothæfar till. um uppbyggingu nýrra atvinnugreina og framkvæmd þeirra krefjast mikillar fyrirhyggju og skipulegs undirbúnings, sem í flestum tilfellum tekur fleiri eða færri ár. Höfum við reynslu í því efni, m. a. í sambandi við sements- og áburðarverksmiðjur, og því megum við ekki lengur halda að okkur höndum í þessu efni.
Þriðja aðalverkefni n. er að athuga, hvernig bezt verði skipulögð og samræmd störf þeirra stofnana, sem vinna að vísindalegum rannsóknum í þágu núverandi atvinnuvega, og rannsókn á hvers konar náttúruauðæfum landsins og möguleikum að hagnýta þau. Ég tel ekki ástæðu til að fjölyrða um þetta verkefni. Hér er ekki á ferðinni neitt vantraust á störfum og starfsháttum hlutaðeigandi rannsóknarstofnana, heldur hitt, sem öllum má vera ljóst, að mörg viðfangsefni þeirra eru svo þýðingarmikil og aðkallandi, að niðurstöður fáist sem fyrst, að miklu skiptir, að fullvíst sé, að allt fari þar sem bezt úr hendi og að umræddar stofnanir búi við eins góð starfsskilyrði og við getum í té látið.
Verkefni þessarar fyrirhuguðu n, er óvenju umfangsmikið, fjölþætt og vandasamt, og ef vel tekst til, geta störf hennar orðið okkur til mikils gagns, bæði í þágu núverandi atvinnuvega og eins til uppbyggingar nýs atvinnulífs, sem byggist á lítt eða ekki notuðum náttúruauðæfum landsins.
Í tillagnagerð verður n. meðal annars mikill vandi á höndum með tilliti til þess, að það er ekki nóg að meta gildi nýrra atvinnuvega eftir hagnaðarvoninni einni, heldur verður sömuleiðis að reyna að gera sér grein fyrir því, hvort hin nýja starfsemi tefur eða truflar einhverjar núverandi framleiðslugreinar, sem við eigum mikið undir að fái að njóta sín. Og þá er ekki síður mikilvægt, að n., eftir því sem mögulegt er, hagi tillögum sínum um uppbyggingu nýrra atvinnugreina þannig, að hægt sé að staðsetja atvinnufyrirtækin sem mest með tilliti til jafnvægis í byggð landsins. Þarf ekki að fjölyrða um þá nauðsyn, sem allir viðurkenna, a. m. k. í orði kveðnu.
Þessi atriði verður n. frá upphafi að gera sér ljós og vinna í þeim anda og með það fyrir augum, að það nauðsynlega, sem fyrir er, og það nýja, sem koma skal og koma þarf, styðji hvað annað eins og hönd styður hönd og fótur fót.