28.02.1955
Sameinað þing: 39. fundur, 74. löggjafarþing.
Sjá dálk 1811 í B-deild Alþingistíðinda. (3157)
Bráðabirgðayfirlit um rekstrarafkomu ríkisjóðs á árinu 1954
Einar Olgeirsson:
Herra forseti. Ég vil þakka hæstv. fjmrh. fyrir þá skýrslu, sem hann hefur gefið. En það, sem kom mér nú til þess að standa upp, var það, sem hann sagði síðast í sinni skýrslu og mér nú virtist satt að segja ekki beinlínis eiga heima í sambandi við hana, ef tilgangurinn var sá einn að gefa Alþ. tækifæri til þess að hlýða á, hvernig afkoma ríkissjóðs væri. Mér datt hálfpartinn í hug, að hann meinti með síðustu orðunum, sem hann sagði, eitthvað dálítið annað en að það væru bara upplýsingar til alþm. um, hvað hann væri góður fjmrh. Ég fann eins og dálítinn brodd í því, að það væri verið að vara við, eftir að Alþ. samþ. hækkunina til hálaunamannanna, að það væri helvíti hart, ef það væru einhverjir menn í landinu, sem vildu hækka hjá láglaunamönnum líka eða jafnvel almennum verkamönnum, þótt faglærðir væru, ef þeir væru ekki hálaunaðir embættismenn ríkisins. Og mér virtist, að eftir að hæstv. fjmrh. virtist nú ekki vera allt of montinn yfir útkomunni, þá vildi hann þó segja, að þetta væri allt saman gott og blessað, ef það væru ekki einhverjir vondir menn í þjóðfélaginu, sem ætluðu að spilla þessu, og ég held þess vegna, að út frá þeim hugleiðingum hæstv. ráðh. væri máske rétt að athuga nokkuð um vonda menn og hvaðan hættan af vondum mönnum kemur.
Hæstv. ráðh. var að hugga okkur með því, að hin ágæta fjármálastefna ríkisstj. hefði stuðlað að frjálsum viðskiptum, auknum sparnaði og ýmsu fleiru góðu. En má ég spyrja hæstv. fjmrh.: Hefur ekki ríkisstj. sjálf haft nokkrar áhyggjur út af því upp á síðkastið, hvert hin frjálsu viðskipti svokölluðu eru að leiða? Finnst henni máske sjálfri ekki nóg um, og hefur hún ekki sjálf verið að grípa hér inn í viðskiptin, sem ganga fyrir sig hérna hinum megin við okkur, til þess að gera þau ekki frjáls og láta ekki hlutina fá að hafa sinn gang? Ætli að það sé ekki orðin nokkuð dýr sem stendur þessi viðskiptastefna, sem hæstv. ríkisstj. er að framkvæma núna? Eða hvernig er það með aukna sparnaðinn? Hæstv. ríkisstj. hefur gert ráð fyrir því, að það væri einhver alveg öruggur hlutur, hvernig sparifé landsmanna kæmi til með að aukast, án þess að laun hækkuðu. Ég er hræddur um, að hæstv. ríkisstj. sé ekki eins montin af þessum aukna sparnaði núna í svipinn og hæstv. fjmrh. vildi vera láta, — eða hvað dvelur hennar húsnæðisfrv.? Hvað dvelur framkvæmdir á hennar raforkumálum? Hvað dvelur allar hennar ráðagerðir, sem hún hefur byggt á síauknum sparnaði, þó að hún sjálf um leið taki af fólkinu það, sem það gæti sparað, en gefi því ekki tækifæri til þess að ná meira til sín af því, sem auðmennirnir sölsa undir sig?
Ég held um þessar afleiðingar, sem hæstv. ríkisstj. hefur verið að státa af undanfarið viðvíkjandi þeim frjálsu víðskiptum, auknum sparnaði, vaxandi trausti til Íslands út á við, að það sé að sýna sig meira og meira, að þetta sé allt saman ekkert nema sápubóla, — eða hvar er traustið til þeirra viðskipta út á við? Hvernig hefur gengið með lánin, sem Benjamín Eiríksson eða Framkvæmdabankinn hefur verið að reyna að útvega undanfarið? Hvernig gengur með tilkynningarnar til okkar um, hvernig gangi með þessa hluti? Ég er ákaflega hræddur um, að traustið sé ekki sérstaklega mikið í augnablikinu á fjármálum Íslands út á við og að það sé ekki heldur orðið mikið hérna inn á við. En það gæti verið, að hæstv. ríkisstj. ætlaðist til þess, að það kæmi ekki í ljós fyrr en seinna meir, að allur grunnurinn, sem hún hefur byggt á, væri að hrynja undan henni og traustið, sem hún þættist með harðvítugri pólitík gagnvart landsmönnum að vera að öðlast út á við, væri ekki rétt mikið, þegar ætti að fara að slá lán út á það, en það gæti verið, að hún vildi gjarnan geta sagt sem svo: Ja, það var nú af því, að það urðu verkföll, eða af því, að það varð kauphækkun, að ég hef ekki meira traust út á við, spariféð er minnkað og vörubirgðirnar hrúgast hérna upp og mennirnir að fara á hausinn.
En við skulum gera okkur það alveg ljóst, að afleiðingarnar af þessari pólitík ríkisstj. eru nú þegar að koma fram; það öngþveiti, sem hana langar til þess að koma yfir á verkalýðshreyfinguna, er nú þegar skollið yfir.
Hæstv. fjmrh. var að tala um það að lokum, að það væri nú ekki ástæða til mikillar bjartsýni. Það er hæstv. ríkisstj., sem hefur fengið alveg óháð öllum öðrum að ráða fjármálapólitík landsins í síðustu tvö ár, og ef hún er sjálf að verða eitthvað svartsýn á afleiðingarnar af eigin fjármálapólitík, þá er það henni sjálfri að kenna og engum öðrum, og mig skal satt að segja ekki undra, þó að hún verði eitthvað svartsýn á þetta. Mig skal satt að segja ekki undra, þó að komi að lokum að því, að það verði erfitt fyrir Íslendinga að kaupa inn vörur og láta mannfólkið í landinu kaupa þær vörur aftur, þegar launin eru ekki hækkuð og kaupgetan er ekki hækkuð. En hver er hins vegar grundvöllurinn undir því, að kaupgetan geti hækkað og að afkoma ríkissjóðs fari batnandi ár frá ári, sá grundvöllur, sem hæstv. fjmrh. hefur aldrei séð og aldrei skilið? Grundvöllurinn undir því er, að framleiðslan aukist, að það séu keypt fleiri ný framleiðslutæki inn í landið, að afkastamestu framleiðslutækjunum eins og togurunum sé fjölgað, að bátar séu byggðir í landinu, að hraðfrystihús séu reist, og það er þetta, sem ríkisstj. hefur vanrækt á undanförnum árum. Í 6 ár, síðan yfirleitt Framsfl. fór að koma eitthvað nærri fjármálum og ríkisstj., hefur verið svikizt um að kaupa t. d. nokkurn nýjan togara inn í landið. 1948 eru síðustu togararnir keyptir inn, stórvirkustu framleiðslutækin, sem við höfum. Ég er hræddur um, að það kunni ekki góðri lukku að stýra til eilífðar að ætla að halda áfram í sífellu að auka „lúxus“ yfirstéttarinnar hérna í Reykjavík, hækka launin hjá hálaunamönnunum og annað slíkt, en halda ekki áfram að undirbyggja sjálfan grundvöll þjóðfélagsins, og það er það, sem þessi ríkisstj. og ríkisstjórnin á undan henni hafa vanrækt allan tímann, og þess vegna hriktir í grundvellinum undir henni, þess vegna er hún sjálf að verða svartsýn í dag, og þess vegna langar hana til þess að koma afleiðingunum af öngþveitinu, sem hún sér að er að skapast hjá henni sjálfri, yfir á verkalýðshreyfinguna.
Það er meira að segja úr herbúðum hæstv. ríkisstj. farið að tala um gengislækkun. Má ég spyrja: Á hverju byggist gengi íslenzku krónunnar? Gengi íslenzku krónunnar byggist á því, að við framleiðum mikið af gjaldeyrisvörum, að við framleiðum mikið af fiski, sem við seljum út úr landinu, þannig að það sé öruggur grundvöllur undir okkar atvinnulíf. Ef það fellur úr heil vertíð eða einn og tveir mánuðir úr vertíð, ef það falla úr tekjur upp á 25–50 millj. kr., sem við hefðum getað framleitt, þá er það tjón fyrir gengi íslenzku krónunnar. Hitt er fásinna að halda því fram, þó að verkalýðurinn á Íslandi fái meira af þeim peningum, sem annars renna til auðmannastéttarinnar, að það sé nokkurt tjón fyrir gengi íslenzku krónunnar, heldur þvert á móti. Það er alger villukenning. Það, sem þessi hæstv. ríkisstj. og ríkisstjórnin á undan henni hins vegar hafa gert, er að vanrækja að kaupa ný framleiðslutæki inn í landið, sem auka okkar sjávarútveg og auka okkar útflutningsframleiðslu, vanrækja þar með að undirbyggja gengi íslenzku krónunnar, og síðan halda þeir því fram, þegar þeir hafa sjálfir vanrækt að gera þetta, að það sé ekki rétt af verkamönnum að heimta hærra kaup. Ég vil bara minna hæstv. fjmrh. á, að þegar verkalýðurinn kom nærri ríkisstj. hér á Íslandi, þá voru keyptir togarar til landsins, þá voru byggð hraðfrystihús, þá voru byggðir bátar, og þá voru aukin svo stórkostlega þau framleiðslutæki, sem íslenzka gjaldeyrisframleiðslan byggist á, að það, að þessar síðustu ríkisstj. á 6 árum hafa lafað og grundvöllurinn hefur ekki brotnað undir þeim, er vegna þess grundvallar, sem þá var lagður. Á honum hefur m. a. hans fjármálaráðherrastjórn getað fleytt sér þennan tíma. En það er ekki endalaust hægt að lifa á því, sem gert var á tímabili nýsköpunarstjórnarinnar, á þeim togurum, sem þá voru keyptir inn og þar næst á eftir, það þarf að halda áfram að kaupa inn nýja togara, það þarf að halda áfram að auka okkar framleiðsluafköst, og það er ekki verkalýðnum að kenna, að það hefur verið vanrækt. Þess vegna á það ekki heima í þessu sambandi að vera með neinar hnútur eða brodda til verkalýðshreyfingarinnar, þó að hún geri sínar eðlilegu kröfur til þess, að þjóðarbú, sem getur gefið þeim, sem vinna, miklu meira en það gefur núna, láti þá fá meira í sinn hlut.
Yfirbygging yfirstéttarinnar hérna í Reykjavík er orðin það mikil, að það er hún, sem er að sliga þjóðfélagið. Það eru ekki kröfur verkamannsins til réttlátrar hlutdeildar í þjóðararðinum, það er yfirbyggingin og „lúxusinn“, sem yfirstéttin hérna lifir við. Ég vil aðeins skjóta því til hæstv. fjmrh. í því sambandi m. a., að einhver ægilegasti gróðinn, sem á sér stað sem stendur, þrífst undir sérstakri vernd hæstv. ríkisstj. og stjórnarflokkanna. Ég meina okrið. Ég meina það, að af 100 þús. kr. séu teknar í vexti á ári 72 þús. kr., og hæstv. ríkisstj. gerir sjálf Sérstakar ráðstafanir til þess að hindra, að það séu látin ganga lög og réttur yfir þá, sem slíkt gera. Hverjum þeim, sem vill sölsa undir sig fé frá almenningi, er leyft að ganga lausum, og ríkisstj. gerir sérstakar ráðstafanir til að vernda slíkt, auk þess sem hún með sinni fjármálapólitík skapar grundvöllinn að svarta markaðnum á peningum í landinu. Hæstv. fjmrh. leyfir sér að tala um frjáls viðskipti. Hvaða maður dirfist að halda því fram, að það séu frjáls peningaviðskipti hér í Reykjavík í dag, að það sé frjáls peningamarkaður? Það er svartasti peningamarkaður, sem þekkist í Evrópu. Og hver hefur skapað hann? Sú fjármálastefna, sem hæstv. ríkisstj. hefur rekið. Og á sama tíma sem ríkisstj. þannig heldur sinni vernd yfir okrurunum, leyfir hæstv. fjmrh. sér, yfirmaður þessarar fjármálastefnu, að vera með brodd til verkamannanna um það, að þeir megi ekki heimta kauphækkun, og hefur þó m. a. ein afleiðing okursins orðið sú, að það hefur verið hækkuð ár frá ári húsaleigan hérna í Reykjavík, þannig að menn verða að borga fyrir tveggja til þriggja herbergja íbúð 1500–2000 kr. á mánuði, þegar hagstofan reiknar með 400 kr.
Ég held, að ef hæstv. fjmrh. ætlar að fara að nota sína skýrslu nú til þess að prédika eitthvað yfir verkamönnum, þá ætti hann að koma hér fram fyrir okkur og gefa okkur skýrslu um gróða fleiri aðila, sem ríkið hefur með að gera, heldur en ríkissjóðs eins. Hvað tekur Landsbankinn í gróða í ár? Eru það 30 millj., eða eru það 40 millj.? Og hvað verður gefið upp af því? Hvað tekur Eimskip í gróða í ár? Hvað taka skipafélögin í gróða í ár? Og hvað tóku þau síðasta ár? Allt eru þetta stofnanir, sem ríkið gerir sérstakar ráðstafanir til þess að vernda. Það er ekki hægt að koma og ætla að fara að nota skýrslu hæstv. ráðh. um það, að afgangurinn sé ekki eins hrottalega mikill og undanfarið hjá ríkinu, eins og hæstv. ráðh. var að reyna að gera, til þess að ætla að fara að reyna að telja verkamenn ofan af því að gera réttmætar kröfur til sín. Mér sýnist, að þeir aðilar, sem eiga upp á pallborðið hjá ríkisstj., geti hlaupið til hæstv. fjmrh., hvenær sem þá vantar peninga, og mér finnst þess vegna ekkert undarlegt, þó að verkamenn hér í Reykjavík og annars staðar geri þær kröfur til ríkissjóðs og til atvinnurekendanna, að okurhúsaleigan, sem þeir verða að borga, sé greidd með hækkuðu kaupi.
Hæstv. fjmrh. gaf þá yfirlýsingu hér áðan, að hann hefði borgað tæpa 1 millj. kr. vegna áburðarverksmiðjunnar. Hvað kom hæstv. ráðh. til þess að fara að borga úr ríkissjóði í svipinn 900 þús. eða upp undir eina millj. króna fyrir það, sem hann kallar h/f Áburðarverksmiðjan? Hvað kom honum til þess? Það er hann, sem heldur því fram, að þetta sé einkaeign eins hlutafélags. Það er hann, sem heldur því fram, að ríkið eigi ekki þetta fyrirtæki, þvert ofan í lög. Af hverju eru ekki hluthafarnir látnir sjá um þetta, m. a. einkahluthafarnir þarna í, sem lögðu fram 4 millj. kr. til þess að eignast fyrirtæki upp á 130 millj.? Af hverju eru þeir ekki látnir sjá um þetta, eða af hverju notar ekki ríkissjóður tækifærið, ef þetta fyrirtæki er í greiðsluþroti, til að kaupa þessi hlutabréf upp? Getur hvaða hlutafélag sem er komið til ríkissjóðs þannig til þess að láta borga fyrir sig vexti og afborganir?
Ég álít, að það sé mjög gott, að hæstv. ráðh. gefur okkur sínar skýrslur. Ég álít, að það sé mjög gott, að það sýni sig, eins og áður hefur verið, að afgangurinn hjá ríkissjóði skiptir tugum millj. kr., að það er reyrt og reyrt að almenningi, og ráðh. barmar sér yfir, að það skuli ekki vera enn þá meira. En þegar nú almenningur heimtar að fá eitthvað dálítið hærra kaup til þess m. a. að standa undir öllum þessum þunga, þá fer hæstv. fjmrh. að bregðast illa við og er að tilkynna, að svo framarlega sem verkamenn fái slíkt í gegn, þá sé voðinn vís. Ég vil segja honum það, af því að hann notaði nú ekki það orð, sem hann er vanur að nota í hvert einasta skipti, sem hann hefur talað, frá því að hann kom á þing, og það var orðið hrun, — ég býst við, að hann sé orðinn hræddur við hrunið, sem fjármálapólitík ríkisstj. er að undirbúa, og hann vilji koma því yfir á verkalýðshreyfinguna, — ég vil aðeins segja honum, að það hrun, sem er afleiðingin af fjármálapólitík ríkisstj., er byrjað. Ríkisstj. stendur sjálf á sífelldum fundum til þess að ráðgast um, hvernig hún eigi að kæfa þetta hrun, hvernig hún eigi að dylja þetta hrun, hvernig hún eigi að stöðva þetta hrun, svo að það grípi ekki um sig í allri Reykjavík, vegna þess að hún vill gjarnan láta það allt saman frestast fram yfir verkfall eða fram yfir kauphækkanir til þess að geta sagt á eftir: Þetta er nú allt saman verkalýðnum að kenna; ótætis kommúnistarnir eru að grafa grundvöllinn undan þjóðfélaginu. — Ég held, að hæstv. fjmrh. ætti að tala dálítið gætilegar um afstöðuna til verkalýðsins og hans kaupkrafna í þessu efni, en segja Alþ., hvaða kröfur braskararnir í Reykjavík gera til ríkisstj. og stjórnarflokkanna.