28.02.1955
Sameinað þing: 39. fundur, 74. löggjafarþing.
Sjá dálk 1825 í B-deild Alþingistíðinda. (3161)

Bráðabirgðayfirlit um rekstrarafkomu ríkisjóðs á árinu 1954

Dómsmrh. (Bjarni Benediktsson):

Herra forseti. Það kom fram hjá hæstv. fjmrh., að hann taldi, að sumar stofnanir ríkisins áætluðu hvað eftir annað gjöld sín svo lágt, að reynslan sýndi, að þau færu ætíð fram úr áætlun, og var ekki hægt að skilja það á annan veg en þann, að hann teldi, að umbóta þörf væri í þessum efnum. Ég vil aðeins geta þess, án þess að vilja taka upp nokkrar illdeilur við hæstv. fjmrh., að ég hygg það vera algera undantekningu, ef fjmrn. lækkar ekki þær áætlanir, sem a. m. k. koma úr mínum ráðuneytum, og ég hef ár eftir ár tekið fram, að þessar lækkanir væru gersamlega út í bláinn og væri ómögulegt að fylgja þeim tölum, sem fjmrn. tæki upp. Og hef ég á seinni árum, a. m. k. nú, og ég hygg raunar stundum áður, skrifað fjvn. sérstaklega út af þessu til að benda á, að áætlun, ekki minna ráðuneyta, heldur hæstv. fjmrh., í þessu efni væri óraunhæf, og það gleður mig, ef hann ætlar nú að taka upp í þessu raunhæfari störf en hann hefur haft að undanförnu.

Þá get ég ekki látið vera að lýsa undrun minni yfir þeim aðfinningum, sem hér hafa komið fram gegn ríkisstj. og fjármálastjórn hennar og áhrifum fjármálastjórnarinnar á þær vinnudeilur, sem nú virðast vera í uppsiglingu. Það undrar mig að vísu ekki svo mjög, þótt ríkisstj. sé kennt um þetta allt saman. Við vitum, að það er venjan, að allt hið illa á að vera ríkisstj. að kenna, en hið góða er einhverjum öðrum að þakka. Því er að taka að þessu sinni eins og ella.

En það, sem er sérstaklega eftirtektarvert, er sá meginmunur á röksemdunum fyrir syndum ríkisstj. í þessum efnum, er kom fram annars vegar hjá hv. 5. landsk. þm. (EmJ) og hv. 2. þm. Reykv. (EOl), og hins vegar hjá hv. 1. landsk. þm. (GÞG) og hv. 8. landsk. þm. (BergS). Þeir fyrr nefndu sögðu, að ríkisstj. hefði gengið svo freklega í álögur á landsmenn og tekið af þeim svo mikið fé, að þess vegna væri óhjákvæmilegt fyrir verkalýðinn að krefjast nú launahækkana, að því er manni hlaut að skiljast, fyrst og fremst til þess að standa undir hinum gífurlegu álögum ríkisvaldsins. Þeir síðar töldu og þá einkum sá fyrr taldi, hv. 1. landsk. þm., lagði á það megináherzlu og hv. 8. landsk. í öðru orðinu, en hann var nú meira reikandi í þeim efnum eins og ýmsum fleirum, — þeir lögðu á það áherzlu, að ríkisstj. hefði komið svo mikilli fjárþenslu á hér, þ. e. a. s. sett of mikið fjármagn til framkvæmda, að það hefði boðið svo mikið í vinnuaflið og gert aðstöðu verkamanna svo létta til kauphækkana, að ekki yrði komizt hjá því, eins og hv. 1. landsk. þm. sagði, að ríkisstj. af þessum sökum bæri verulega ábyrgð á því, sem nú væri fram undan.

Annars vegar er því þá sem sagt haldið fram, að ríkisstj. íþyngi mönnum með álögum og standi á móti framkvæmdum, hins vegar, að ríkisstj. standi fyrir of miklum framkvæmdum, veiti of mikla vinnu í landinu.

Hvernig er nú hægt að samræma þessar ásakanir, sem meira að segja koma hvorar tveggja frá mönnum úr sama flokkinum, þ. e. Alþfl. Það væri hugsanlegt, að þetta rækist ekki á, ef það væru menn af gerólíkri skoðun, sem héldu uppi þessum ásökunum, annars vegar hið harðsvíraða fjármálavald Landsbankans, sem við stundum heyrum talað um og hv. 8. landsk. þm. vitnaði í, og svo hins vegar öfgamaður nýsköpunarinnar, hv. 2. þm. Reykv. Við vitum, að það er sagt, að þessir aðilar séu ekki á sama máli. En þegar í sama orðinu, frá mönnum úr sama flokki og meira að segja úr sama hálsi eins og hjá hv. 8. landsk. þm., koma fram jafngerólíkar ásakanir, byggðar á jafngagnstæðum hugsunarhætti, þá sjáum við, að hér er farið meira en lítið rangt með og að það er eitthvað annað en leit að raunverulegum orsökum þess vanda, sem við erum staddir í, sem vakir fyrir þeim mönnum, er slíkum fjarstæðum halda fram.

Ég hygg einmitt, að slíkar ásakanir, bornar fram samtímis úr þessum áttum, bendi til þess, að ríkisstj. hafi þrátt fyrir allt nokkuð hitt hinn rétta meðalveg í fjármálastefnu sinni: Annars vegar haft varlega afgreidd fjárlög og skynsamlega stjórn á fjármálum ríkisins, hins vegar í þessu landi, þar sem allt er ógert enn, reynt að halda við eðlilegum og sjálfsögðum framkvæmdum, því að það er algerlega rangt hjá hv. 2. þm. Reykv., að framkvæmdir til nýsköpunar og atvinnuaukningar hafi fallið niður, þegar hin margblessaða nýsköpunarstjórn lét af völdum. Það er óumdeilanlegt, að síðan og oft við miklu erfiðari aðstæður en sú ágæta stjórn átti við að etja hefur verið haldið uppi látlausum framkvæmdum hér á landi, svo miklum, að sannast sagt er nærri ótrúlegt og raunar algerlega ótrúlegt, hversu miklu hefur verið áorkað á tiltölulega stuttum tíma. Og það er auðvitað eðlilegt, að nú sé einkum lögð áherzla á þau mál, sem drógust aftur úr hjá nýsköpunarstjórninni og hún hafði ekki hug á eða komst ekki til að framkvæma, eins og hin stórkostlega rafmagnsvirkjun, sem átt hefur sér stað á síðustu árum með virkjun Sogsins og Laxár, með byggingu áburðarverksmiðjunnar og nú með hinum miklu ráðagerðum, sem þegar er að nokkru leyti farið að framkvæma, um allsherjar rafmagnsvirkjun á landinu. Allt eru þetta ómetanlegar framkvæmdir og sýna, að það er algerlega rangt, sem hv. 2. þm. Reykv. hélt fram, að nýsköpunin hefði verið stöðvuð, þegar nýsköpunarstjórnin lét af völdum.

Þó að segja megi, að öðrum en mér ætti að standa nær að halda hér uppi hlut Framsfl. og sá flokkur geri sér ekki svo títt um að láta mig njóta sannmælis, þá vil ég ekki gjalda honum í sömu mynt, og þó að hæstv. fjmrh. hafi ekki minnzt á það, þá var það einmitt eftir að Framsfl. kom í ríkisstj., sem haldið var áfram togarakaupum, þannig að ummæli hv. 2. þm. Reykv., sem mátti skilja í þá átt, að þau hefðu fallið niður með tilkomu Framsfl. í ríkisstj., eru algerlega röng. Meira að segja sýndi Framsfl. svo mikinn áhuga á togarakaupum, að hann beitti sér fyrir kaupum skipa með miklu óhagstæðari kjörum og erfiðari á allan veg en nýsköpunarstjórnin hafði gert, og hafði flokkurinn þó harðlega deilt á nýsköpunarstjórnina á sínum tíma. Sýnir það, að Framsfl. hefur í þessu látið sér að kenningu verða, og væri það að óskum, að fleiri færu að hans ráði um að bæta sitt illa hátterni.

Það virtist líka koma í ljós hjá hv. 2. þm. Reykv., að hann öðru hverju í ræðu sinni vildi nú sýna einhverja viðleitni til umbetrunar. Hann lagði sem sagt á það mikla áherzlu, að ekki væri hægt að koma fram varanlegum eða raunverulegum lífskjarabótum nema með því að auka framleiðsluna. Þetta er alveg rétt. Þarna er ég honum alveg sammála og gleðst yfir því, ef hann hefur séð að sér í þessu og yfirgefið sínar fyrri syndir. En það er ekki nóg að iðrast í orðum, heldur verður að sýna iðrunina í verki, ef vel á að fara. Og mér fannst raunar strax í þeim orðum, sem á eftir komu hjá hv. 2. þm. Reykv., slá svo mikið út í fyrir honum, að fullkomin ástæða væri til að efast um, að verkin yrðu góð, þegar að þeim kemur.

Hv. þm. talaði mikið um það, að eðlilegt væri, að verkalýður fengi nú kjarabætur. Ég skal ekki ræða um það málefni hér að neinu ráði við þessar umræður, til þeirra var ekki efnt í því skyni, og ég er ekki undir það búinn. En þó verður að leiðrétta þær missagnir, sem fram hafa komið.

Hv. þm. játar sem sagt í öðru orðinu, að kjarabætur geti ekki orðið, nema því aðeins að framleiðslan aukist. Hins vegar segir hann: Ja, það er sjálfsagt og eðlilegt, að laun séu hækkuð nú, vegna þess að ríkisstj. tekur svo mikið af borgurunum, — alveg gagnstætt því, sem hv. 1. landsk. þm. stóð hér upp til að sanna og hv. 8. landsk. las upp úr peningaauðvaldsmálgagninu. Hins vegar heldur hv. 2. þm. Reykv. því svo fram, að nú sé komið að allsherjarhruni á fjármálastefnu ríkisins, og segir, að ríkisstj. keppist nú við að sitja á fundum til þess að reyna að draga þetta hrun á langinn fram yfir það, að kröfur verkalýðsins hafi náð fram að ganga.

Ég spyr nú: Ef það er komið að allsherjarhruni og ef það er rétt, sem hv. 2. þm. Reykv. segir, að hér hafi engin nýsköpun átt sér stað, frá því að nýsköpunarstjórnin var, er þá grundvöllur fyrir hækkuðu kaupi? Er líklegt, að verkalýðurinn hagnist á kauphækkun? Ef hrun er nú þegar orðið raunverulegt, eins og hv. þm. segir, eru þá eðlileg viðbrögð við því, að atvinnustéttir þjóðlífsins heimti meira í sinn hlut? Ég mundi halda, að flestir aðrir teldu, að einhver önnur viðbrögð þyrfti þá, ef svona væri ástatt.

Nú viðurkenni ég alls ekki, að eins og sakir standa sé neitt hrun fram undan í okkar þjóðlífi. (Gripið fram í.) Við skulum athuga það á eftir, ég er ekki búinn enn og ætla ekki heldur að svara þessu til neinnar hlítar. En hv. formanni Alþýðusambandsins, fyrrv. þm. Ísaf., — ég man nú ekki númerið á honum sem landsk. þm., 3. landsk. er hann víst, — vil ég segja það, að ég tel alveg nauðsynlegt, að það verði reynt að skera úr því á hlutlausan hátt, hvort hér eru skilyrði fyrir því að hækka kaup, af því að ef efnahagsástandið í landinu er þannig, að hægt sé að hækka kaup og atvinnulífið standi undir því, þá er sjálfsagt að hækka kaupið. En ef atvinnulífið er ekki þannig á sig statt nú, að það leyfi kauphækkanir, þá eru það svík við allan almenning að gera honum það ekki ljóst.

Um það, hvort góðæri sé í landinu eða ekki, má auðvitað deila á ýmsa vegu. Það er enginn vafi á því, að góðæri hefur verið hér síðastliðin ár að því leyti, að allir landsins þegnar hafa haft góða atvinnu, yfirleitt mjög mikla atvinnu og svo mikla, að jafnvel afkastamestu vinnutækin hefur ekki verið hægt að fá menn til að starfa við, eins og togarana. Hins vegar skulum við ekki gleyma því, að Ísland hefur orðið fyrir stórkostlegum áföllum, þar sem er síldarleysið, — stórkostlegum áföllum, sem gera það að verkum, því miður, að mikið af þeim framkvæmdum, sem ráðizt var í á nýsköpunartímanum, hafa enn þá orðið til einskis. Við vonum að sá tími komi, að hinar miklu síldarverksmiðjur mali okkur gulls ígildi og bátarnir, sem voru fyrst og fremst smíðaðir fyrir síldveiðar, geti komið hlaðnir af síld að landi, en enn hefur þetta ekki orðið. Enn hefur þessi hluti nýsköpunarinnar þess vegna mistekizt og orðið okkur stórkostleg byrði í stað þeirrar upplyftingar, sem við vonuðum að hann leiddi til. Það má því margt ræða um ástandið í okkar atvinnumálum, sem hér gefst ekki færi til.

En ég vil vekja athygli á því enn, að hv. 2. þm. Reykv. hélt því fram, að stöðvun hefði orðið í öflun nýrra framleiðslutækja, en þrátt fyrir það væri ástandið slíkt, að það réttlætti kauphækkun. Áður fyrri hélt þessi hv. þm. því oft fram, að útgerðin græddi svo mikið, að auðvelt væri að bæta hag verkamanna með því að skipta gróðanum af henni upp á milli þeirra. Nú í vetur urðum við í þinginu vitni þess, að hv. þm. hélt því eindregið fram, að sú aðstoð, ef við eigum að kalla það aðstoð, eða fyrirgreiðsla, sem togararnir fengju, væri allt of lítil, það væri ekki nokkur von til þess, að útgerðin gæti haldizt við, ef fyrirgreiðslan eða aðstoðin yrði ekki miklu meiri, svo að ekki er samkvæmt þeim yfirlýsingum hv. þm. sjálfs mikið fé að hafa af botnvörpuskipaauðvaldinu.

Þá eru það vélbátaeigendurnir. Ríkisstj. lækkaði nokkuð bátagjaldeyrishlunnindi um áramótin. Hverjir voru hatrammastir í því að ásaka ríkisstj. fyrir þá stöðvun á atvinnuveginum, sem hún hefði valdið með þessu, og þá hættu og kúgun, sem hún væri að leiða yfir landslýðinn með þessu? Það voru einmitt flokksbræður hv. 2. þm. Reykv., það var hans málgagn hér í bænum, það var Alþýðusambandið, sem hv. þm. ásamt hv. 3. landsk. ræður nú mestu í, sem sendi útgerðarmönnum skeyti um það, að þeir vottuðu þeim sína fyllstu samúð gegn ofsóknum ríkisstj., meðan ríkisstj. var að reyna að koma fram þeirri lækkun bátaálagsins, sem henni tókst. Þegar þetta skeyti var sent og þegar öll þessi skrif birtust í blöðunum, þá var áreiðanlega ekki ætlun þessara manna, að bátaútvegsmennirnir væru of vel haldnir. Er þá líklegt nú, að þeir geti frekar lagt fram fé og staðið undir auknum tilkostnaði?

Hv. þm. hefur oft talað um það, að verzlunin græddi mikið. Ég tók ekki eftir því, að hv. þm. nefndi verzlunina neitt í sinni upptalningu áðan, þegar hann var að tala um þá, sem nú mokuðu saman fé hér í landinu. Mér skildist þvert á móti, að hv. þm. væri að gefa í skyn, að verzlunin væri að hruni komin vegna þess, hversu illa væri að henni búið. Ef þetta hefur verið misskilningur hjá mér, þá leiðréttir hv. 2. þm. Reykv. það efalaust, vegna þess að sjaldnast vantar hann nú orðin. Hann nefndi, að því er ég tók eftir, það getur vel verið að mér hafi misheyrzt, en ég tók ekki eftir, að hann nefndi nú nema 3 aðila, sem gætu staðið undir álögunum, mokuðu saman fé, þannig að eðlilegt væri, að þeir stæðu undir þeim kostnaði, sem leiddi af allsherjarkauphækkun í landinu.

Það var Eimskipafélag Íslands. Ég hygg, að það sé ekkert leyndarmál með Eimskipafélag Íslands, að gróði þess undanfarin ár hefur ekki verið meiri en svo, að hann hefur ekki einu sinni numið lögheimiluðum afskriftum, hvað þá heldur meira. Afskriftirnar eru miðaðar við það, að hægt sé að endurnýja skipastólinn, að hægt sé að halda áfram atvinnuaukningu, nýsköpun og þar af leiðandi lífskjarabótum í landinu. Er það verkalýðnum til góðs eða nokkrum Íslendingi til góðs, að það sé búið þannig t. d. að Eimskipafélagi Íslands, að það geti ekki endurnýjað skipaflota sinn? Verðum við ekki þvert á móti að leggja allt kapp á og telja það skyldu þess félagsskapar að endurnýja skipaflota sinn og láta enga stöðvun þar á verða? Það er skoðun mín, og ég hefði haldið fram að þessu, að það væri skoðun allflestra Íslendinga. Og ég man ekki betur en að hv. 2. þm. Reykv. hafi a. m. k. öðru hverju verið með sérstökum skatthlunnindalögum fyrir Eimskipafélagið, til þess að það gæti endurnýjað sín skip. Að minnsta kosti vissi ég það, að Sigurður Guðnason var oft áhugasamur um þau efni, meðan hann sat hér á þingi. Það kann að vera, að nú sé komið annað hljóð í strokkinn, meðan þess mæta manns nýtur ekki við. En sannleikurinn er sá, að seinustu árin hefði Eimskip út af fyrir sig ekki þurft að halda á þessum skatthlunnindalögum, vegna þess að gróði þess, sem hv. þm. er nú að reyna að gera svo mikinn í augum manna, er ekki meiri en svo, að hann nemur ekki einu sinni lögheimiluðum afskriftum.

Hv. þm. talaði svo um Landsbankann, og oft hefur hann nú talað um Landsbankann og ekki af mikilli hlýju, — enda þótt sá hlýjuskortur virðist nú bættur upp með þeim átrúnaði, sem sálufélagi hans, hv. S. landsk. þm., hefur tekið upp á þá góðu stofnun. Nú má margt segja um rekstur Landsbankans og stjórn á undanförnum árum, og ég vil ekki láta svo sem ég hafi ætíð verið ánægður með allar aðgerðir þeirrar stofnunar. En það verður þó að segjast; að því fé, sem Landsbankinn safnar, er ekki kastað á glæ. Því fé, sem hann leggur í varasjóð sinn er raunverulega varið til útlána í atvinnulíf Íslendinga, og einmitt því fé, sem hann leggur fyrir sem ágóða, má samkvæmt viðurkenndum fjárhagslegum lögmálum verja til áframhaldandi nýsköpunar, til viðvarandi atvinnuaukningar í landinu. Ef Landsbankinn væri hindraður í því að safna eðlilegum varasjóðum, þá er alveg í sama mæli dregið úr möguleikum hans til þess að lána fé til nýsköpunar og til eðlilegs atvinnurekstrar í landinu. Það mundi bitna á almenningi í minnkandi atvinnu, í versnandi kjörum, ef komið væri í veg fyrir, að fé væri lagt til hliðar í þessu skyni.

Þriðji aðilinn, sem hv. þm. nefndi nú, var okrararnir, og hann sagði, að það lægi fyrir, að það væru teknir 72% vextir. Ja, ég hef nú heyrt margt ljótt um Landsbankann, en ég hef aldrei heyrt, að hann taki 72% í vexti. Hv. þm. sagði, að ríkisstj. hefði gert sérstakar ráðstafanir til þess að koma í veg fyrir, að þessi okurstarfsemi yrði hindruð. Mér er algerlega óljóst og ókunnugt, hvað hv. þm. á við. Ef hann hefur einhverjar raunverulegar upplýsingar um slíkt okur og slík lögbrot í þjóðfélaginu, þá vil ég eindregið mælast til þess, að hann leggi þau gögn fram, svo að hægt sé að skerast í þann ljóta leik. Og ég vil lýsa því yfir alveg afdráttarlaust, þannig að ekki geti leikið á neinum vafa, að ríkisstj. hefur ekki fengið til meðferðar neitt, sem þessi ummæli hv. 2. þm. Reykv. geti helgazt af, þannig að ef hann hefur einhverja vitneskju um slíka starfrækslu hér, þá er það atriði, sem er mjög mikilvægt að hann láti koma fram í dagsins ljós, svo að hægt sé að koma í veg fyrir slíkar aðfarir.

Ég skal ekki rekja ræðu hv. 2. þm. Reykv. frekar. Ég viðurkenni sem sagt, að það er eðlilegt, að hann sem talsmaður þess, að nú sé gerð allsherjar kauphækkun í landinu, bendi á staðina, sem hægt sé að finna féð á. Það er mjög eðlilegt og mjög nauðsynlegt, að þetta sé gert. Ég er ekki í nokkrum vafa um það, að ef nýsköpunin, sem hófst á tímum nýsköpunarstjórnarinnar og hefur staðið ætíð síðan, hefði náð tilgangi sínum, þ. e. a. s. ef síldarskorturinn og hin óteljandi vandamál, sem af honum hefur leitt, hefðu ekki komið til, þá er enginn vafi á því, að lífskjörin gætu almennt verið betri í landinu en þau nú eru. Ég viðurkenni, að það er eðlilegt, að verkalýðurinn fái sinn hluta af öllum auknum arði í þjóðfélaginu og að hann láti ekki ganga á sinn hlut um skiptingu þjóðarteknanna. Ég viðurkenni það, en ég tel, að það sé svo mikið í húfi, ekki sízt þegar jafnstórfelldar kröfur eru gerðar í þessum efnum eins og nú, að það mál verði allt að rannsakast miklu ýtarlegar og fyrir að liggja miklu rækilegri gögn í þeim efnum heldur en enn liggja fyrir.