04.03.1955
Sameinað þing: 42. fundur, 74. löggjafarþing.
Sjá dálk 1831 í B-deild Alþingistíðinda. (3165)
Bráðabirgðayfirlit um rekstrarafkomu ríkisjóðs á árinu 1954
Hannibal Valdimarsson:
Herra forseti. Ég hafði nú ekki ætlað mér að taka til máls út af skýrslu hæstv. fjmrh. um afkomu ríkissjóðs á árinu 1954, en hæstv. ráðh. hoppaði við og við út úr skýrsluforminu og brá sér á leik áróðurs og árása og hirti þá ekki allt of mikið um að vera nákvæmur eða jafnvel sannorður.
Í einum þessara útúrdúra frá skýrslunni sagði hæstv. ráðh., að stjórnarandstaðan og sérstaklega fulltrúar Alþfl. hefðu á undanförnum árum talið það til ódáða, ef greiðsluafgangur kæmi fram á fjárl. Því miður verður að lýsa þessi ummæli hæstv. fjmrh. ósönn með öllu, því að þau eru bein og því miður vísvitandi ósannindi. Þarf ekki annað en taka fram till. Alþfl. á undanförnum árum í sambandi við afgreiðslu fjárl. — og þær eru sem betur fer prentaðar í þingskjölum til þess að sannfærast um, að þótt þær hefðu allar verið samþykktar, þá hefði samt komið út tugmilljóna tekjuafgangur á fjárl., — enginn rekstrarhalli, enginn tekjuhalli þeirra vegna. Það sanna í málinu er, að Alþfl. hefur gætt mjög hófs í till. sínum við fjárlagaafgreiðsluna og á engan skæting skilið í því sambandi. Hitt er staðreynd, að sú saga hefur endurtekið sig ár eftir ár, að sömu tekjuliðir fjárlaga hafa sífellt verið áætlaðir milljónum og milljónatugum lægri en vitað var að þeir yrðu. Þetta er ekki til fyrirmyndar. Þetta sýnir fullkomið blygðunarleysi gagnvart fjárveitingavaldinu, sem þó á samkvæmt stjórnarskránni að vera í höndum Alþ., en ekki í höndum fjmrh.
Þetta blygðunarleysi gagnvart rétti Alþ. staðfestist enn þá einu sinni einmitt með skýrslu fjmrh. Í skýrslunni viðurkenndi hann, að tekjuafgangurinn hefði orðið 86 millj. kr. árið 1953, og umframtekjur á rekstrarreikningi og 20. gr. samtals 97.7 millj. kr. á árinu 1954.
Er nú hægt að játa betur hinar röngu tekjuáætlanir en einmitt þessar tölur gera án allra útlegginga? Ég held varla.
Ráðh. játar, að rekstrartekjurnar hafi reynzt 537 millj., en þær voru áætlaðar um 443 millj. á fjárl. ársins 1954. Einn einasti tekjuliður á 3. gr. fjárl. var áætlaður 54 millj., en reyndist 68.5 millj. og fór þannig 14½ millj. fram úr áætlun, og þetta er ekki liður, sem sveiflast mikið frá ári til árs. Þetta er liður, sem hefur verið að smáhækka frá ári til árs og allir vita að var rangt áætlaður.
Svipað þessu hefur reynslan orðið að því er þennan lið snertir mörg undanfarin ár, alltaf hefur hann farið fram úr áætlun um margar milljónir, en samt er alltaf haldið fast við að áætla hann vitlaust, vísvitandi vitlaust. Lengra er sem sé ekki hægt að fara í því að áætla tekjuliði fjárl. í botnlausri vitleysu, og þetta er lamið fram hér í gegnum þingið frá ári til árs.
Það er ekki hægt að sjá, að sú meginregla gildi við afgreiðslu fjárl., að það sé talið rétt að fara sem næst því, sem lítur út fyrir að verða það rétta, heldur lítur miklu fremur út fyrir, að það sé farið eftir reglunni, að áætlanirnar séu beztar sem vitlausastar. Og allt bendir einmitt til, að hæstv. ráðh. ætli ekki að víkja af þessari braut, heldur halda sitt strik eftir þessari reglu. Tekjurnar á auðvitað að áætla sem næst því rétta, en vilji ríkisstj. geyma fé til erfiðara árferðis, þá ber að afgr. fjárl. með tugmilljóna greiðsluafgangi og honum í sýnilegum tölum, en ekki földum. Það hefði þannig verið rétt að afgreiða fjárl. 1953 með milli 80 og 90 milljóna tekjuafgangi og fjárl. ársins 1954 með milli 90 og 100 milljóna tekjuafgangi og standa við það. Á því hefði verið einhver mannsbragur.
En lítum nú á endanlega útkomu þeirra búskaparhátta, sem íhaldið og Framsókn eru svo státin af. Liggja ekki þessar 97.7 millj. kr. nú á borðinu til frjálsrar ráðstöfunar fyrir Alþingi? Nei, ekki aldeilis. Og ekki liggja heldur á lausu þær 35 millj., sem sagt er að hafi orðið endanlegur greiðsluafgangur á árinu 1954. Það eru einar 19 millj. kr., sem okkur er sagt að ekki muni vera búið að ráðstafa, og því miður er það smávægileg upphæð, svo að notuð séu einmitt orð ráðh. um þessa endanlegu afgangsupphæð, og það eru orð að sönnu: Því miður smávægileg upphæð.
Ráðh. gerir sjálfur grein fyrir því, hvernig gengið hafi smátt og smátt á fyrningarnar, og gerir það með þessum orðum: Þetta yfirlit sýnir, segir hann, að Alþingi hefur sjálft ráðstafað 24.5 millj. af umframtekjunum fyrir fram, þ. e. á heimildagrein, 22. gr., og með sérstökum lögum og þál. — Og svo bætir hann við: Og Alþingi mun ráðstafa greiðsluafganginum, 35 millj. Alþingi mun því ráðstafa beinlínis 59.5 millj. af umframtekjum. — Þetta eru orð ráðh. sjálfs. Takið eftir: Alþingi mun því ráðstafa beinlínis 59.5 millj. af umframtekjunum. Er það ekki skollans nóg, þó að það eigi sjálft að fara með fjárveitingavaldið samkv. stjórnarskrá? Aðrir hefðu haldið, að það ætti að ráðstafa öllum afganginum. Mismunurinn, 38 millj., hefur farið í ríkisábyrgðatöp og sitt hvað annað, sem ráðh. taldi nákvæmlega og vandlega upp.
Þó þykir mér ráðh. kasta fyrst mörsiðrinu, þegar hann fer að útskýra, hvernig á því standi, að af 97.7 millj. umframtekjunum hafi hann nú ekki handbærar nema rúman helminginn af þeim hreina greiðsluafgangi, 35 millj. kr., en sú játning ráðh. er á þessa leið: Samkv. bráðabirgðayfirlitinu nemur greiðsluafgangurinn réttum 35 millj. kr. Og svo segir hann: Af því fé hefur ríkisstj. með samþykki þingmeirihlutans, sem hana styður, ráðstafað til ræktunarsjóðs og fiskveiðasjóðs 16 millj. kr., 8 millj. kr. til hvors. — Og enn bætir ráðh. við: Verður leitað samþykkis og staðfestingar Alþingis á þessari ráðstöfun, en þingfylgi fyrir fram tryggt, eins og ég áðan sagði, enda aldrei til þess komið, að féð hefði verið fram lagt, hefði ekki legið fyrir samþykki meiri hluta alþm. — Mikið var, að ekki var ráðstafað 16 millj. kr. án þess að spyrja nokkurn um það, já, nokkurn eða nokkra, án þess að spyrja t. d. hæstv. forsrh.! (Gripið fram í.) Hann hefði auðvitað samþ. það undir eins að ráðstafa 16 millj. kr. utan vilja Alþingis. En hvers konar stjórnarhættir eru þetta? Eru þetta þingræðislegir stjórnarhættir? Nei, það er áreiðanlega ekki. 16 millj. kr. er ráðstafað utan Alþingis og gripið til þess, eins og ráðh. segir, með samþykki meiri hluta alþm. upp á það að leita samþykkis Alþingis síðar. Þetta er aðferð, sem Hitler notaði við afgreiðslu stórmála í þýzka þinginu á sínum tíma, hann ákvað hlutina, og svo var þýzka þingið kallað saman og leitað samþykkis þess síðar. Alveg afbragðs vinnubrögð þetta hjá hæstv. fjmrh. og hæstv. ríkisstj.! Og svo er komið til Alþingis á eftir og sagt: Samþykkið þið 10 millj. kr. útgjöld, sem við höfum komið okkur saman um með ráði stjórnarþm. og þið skuluð samþ. síðar. — Fyrirmyndina vantar ekki, hún er ágæt.
Á það verður þó að minna, að meiri hluti þm. utan þings er engin stofnun, sem ráðstafað geti fé ríkisins án formlegra samþykkta á þingfundum. Þetta er vægast sagt hneyksli, sem á ekki að þola og sízt af öllu á að þegja um. Og Alþingi á ekki að samþ. það, að farið sé inn á slíka braut. En samt finnst hæstv. fjmrh. Íslands þetta allt saman í stakasta lagi og segir bara kalt og rólega: Drögum við svo þessar 16 millj. kr. frá greiðsluafganginum, og verða þá eftir 19 millj., og því miður er það smávægileg upphæð. — Þar er botninn fenginn í þetta.
Með þessu að vísu smávægilega handbragði er ráðh. kominn að lokum, kominn að botni í kassanum, enda ekki hægt að segja annað en að það sé bærilega búið að sópa hann innan.
Ég get ekki að því gert, að mér finnst broslegar eggjakonuhugleiðingar hæstv. ráðh. um það, hvað þyrfti og væri hægt að gera fyrir endanlega afganginn. Hann hefði sannarlega þurft að vera hærri til þess að vega á móti þeirri ofþenslu í fjárhagskerfi landsins, sem mjög verður nú vart, sagði ráðh. Ríkissjóður hefði þurft að vera þess megnugur að hjálpa til að leysa fjáröflunarvandamál, sem fast knýja nú á. Þessi fjárhæð hefði þurft að geta gengið til þess að grynna á lausaskuldunum eilítið og til framkvæmdasjóðs, sem geymzt gæti þangað til honum yrði varið til gagnlegustu framfara, án þess að með því væri framleiðslustarfsemin og efnahagskerfi landsins fært úr skorðum vegna of örrar fjárfestingar og þar af leiðandi skorts á vinnuafli. Og það væri skynsamlegt og æskilegt að geta lagt greiðsluafganginn til hliðar í slíku skyni og vinna þannig á móti verðhækkunum, en stuðla heldur að atvinnujöfnun. Það væri æskilegt að geta framkvæmt raforkuáætlun ríkisstj. að einhverju leyti með greiðsluafganginum, og mikið væri það gott, ef hægt hefði verið að greiða sparifjárbæturnar marglofuðu frá gengislækkuninni, sem helzt þurfa að greiðast í peningum. Líka hefði verið gott að geta sett meira fé í ræktunarsjóðinn — og því þá ekki fiskveiðasjóðinn líka? Og það hefði verið ánægjulegt að geta sett eitthvað af greiðsluafganginum í veðdeild Búnaðarbankans. Full þörf hefði líka verið á að geta greitt af þessu milljónir og aftur milljónir upp í vangreidd framlög ríkissjóðs til hafnagerða og skólabygginga eða þá til íbúðarhúsa í sveitum og kauptúnum og kaupstöðum eða til að endurbyggja hrynjandi stórbrýr eða til sjúkrahúsbygginga. Já, mikið hefði verið gaman að geta gert þetta allt fyrir 19 millj., sem eftir eru á kassabotni ríkissjóðs, í einhvers konar ógáti sennilega, því að þm. meiri hlutans voru ekki látnir ráðstafa þessum 19 millj. líka. — Hvernig stendur annars á því, að þm. meiri hlutans, sem geta ráðstafað milljónum, voru ekki látnir ráðstafa þessum 19 millj. líka og spyrja svo Alþ. bara eftir á? Það hefði mér fundizt vera hreinlegast. — Þetta voru allt saman hugleiðingar hæstv. ráðh. í skýrslunni um það, hvað hefði verið ánægjulegt að gera fyrir þessar 19 millj., sem urðu eftir. Og ég sagði áðan: Ég sé nú ekki, hvaða erindi svona eggjakonuhugleiðingar eiga í skýrslu hæstv. ráðh. til Alþingis um ráðstafað fé að mestu leyti.
En hvað skyldi svo annars vera ætlunin að gera með þessar 19 millj.? Það mun koma fram síðar á hv. Alþ., segir ráðh., hvað ríkisstj. leggur til að gert verði í þessu máli. Þessi kafli úr ræðu hæstv. fjmrh. þótti mér líka bráðskemmtilegur og vil leyfa mér að endurtaka hann, með leyfi hæstv. forseta:
„Greiðsluafgangur ríkissjóðs á s. l. ári er óneitanlega minni en hann hefði þurft að vera í jafnóvenjugóðu ári. Leit út fyrir framan af árinu, að afkoma ríkissjóðs mundi verða enn betri en hún hefur orðið. Tekjur voru á þeim tíma verulegum mun hærri en í fyrra. Á síðustu mánuðum ársins varð á þessu breyting, og dró úr tekjunum, samanborið við það, sem verið hafði framan af árinu. Það má þó segja, að afkoma ríkissjóðs á s. l. ári hafi orðið dágóð, en alls ekki óvenjugóð og ekki nógu góð, þegar litið er á þá miklu þenslu, sem nú er á þjóðarbúskapnum.“ — Dágóð, alls ekki óvenjugóð og þó ekki nógu góð. — „Ríkissjóður hefði þurft að hafa verulegan greiðsluafgang til þess að vega á móti ofþenslu annars staðar í fjárhagskerfinu. Leggja hefði þurft fé til hliðar beinlínis og verja til nauðsynlegra framkvæmda síðar, þegar minna var um að vera hjá öðrum aðilum. Greiðsluafgangur hefði getað orðið allmiklu meiri en raun er á, ef hv. Alþ. hefði ekki með löggjöf og með því að samþykkja heimildir, sem átti að nota, ráðstafað fyrir fram milljónatugum af umframtekjunum, eða samtals 24½ millj.“ Og svo segir að síðustu: „Hélzt hæstv. ríkisstj. því ekki vel á fé, þótt nauðsyn hefði verið á öðru til þess að styrkja afkomu þjóðarinnar út á við og trúna á fjármálakerfi landsins inn á við.“
Hæstv. ráðh. ávarpar sína eigin ríkisstj. að síðustu og segir: „Hæstv. ríkisstj. hélzt því miður ekki vel á fé.“ Það varð útgjaldasamt hjá henni, og hefði þó verið þörf á allt öðru. Það hefði þurft að styrkja trúna á fjármálakerfi landsins og á tiltrú þjóðarinnar út á við — og merkilegt, að slíkt skyldi ekki vera látið sitja í fyrirrúmi fyrir öðru.
Þessi ummæli hæstv. ráðh. finnst mér vera skemmtileg og blessunarleg og viðeigandi lokaorð eftir greinargerð hans um fjármálastjórnina á liðnu ári. En svo ætla ég mér ekki að fara fleiri orðum um þessa skýrslu og benda heldur á önnur atriði úr ræðu hans. Og byrja ég þá, þegar hann vék að því, að þó að allt hefði nú tekizt heldur vel hjá ríkisstj. nema að halda á þessu fé, sem hafði farið til ýmissa hluta, þá væru ill öfl í þjóðfélaginu, sem vildu spilla öllu og eyðileggja allt hið góða starf ríkisstj. á undanförnum árum. Og það duldist engum, að þessi illu öfl, sem hæstv. ráðh. taldi sig þurfa að víkja að í sinni skýrslu, eru verkalýðssamtökin í landinu, það er alþýða landsins, sem vill heimta að fá að lifa sæmilegu lífi.
Sjálfsagt er þá meðal þeirra illu afla stjórn Reykjavíkurbæjar, sem stuðlaði að því á s. l. hausti, að orðið yrði við kröfum einnar vinnustéttar hjá bænum um verulega hækkun á kaupgjaldi. Sjálfsagt er tilheyrandi hinum illu öflum sú vinnustétt hjá ríkinu, sem gerði ákveðnar kröfur til þess að fá hækkuð vinnulaun á s. l. sumri og lagði niður störf sín og knúði þannig fram launahækkun, sem nemur a. m. k. einum launaflokki, og að fá borgaðan einn klukkutíma á dag að auki, sem nemur nokkru yfir árið, og í þriðja lagi er svo vafalaust meðal hinna illu afla, sem nú ætla að eyðileggja allt, sem ríkisstj. hefur gert, Bandalag starfsmanna ríkis og bæja undir forustu herra Ólafs Björnssonar, fjármálahagfræðings ríkisstj., og svo náttúrlega Alþýðusamband Íslands og öll þau verkalýðsfélög, sem innan þess vébanda eru.
Hvað er það nú, sem alþýðusamtökin hafa gert eða eru að gera og hæstv. ráðh. stendur svona mikil ógn af? Það er þetta, að 24 verkalýðsfélög hafa sagt upp samningum sínum um kaup og vinnukjör við atvinnurekendur, og þessir samningar gengu úr gildi 1. þ. m. Þá var lítið áleiðis komið samningum um nýja samninga og gat samkvæmt lögum landsins skollið á verkfall. Verkalýðsfélögin áttu rétt á því samkvæmt lögum að lýsa yfir verkfalli, þegar vika var eftir af febrúarmánuði, þannig að það kæmi til framkvæmda 1. marz, en verkfallsréttinn notuðu verkalýðsfélögin ekki að sinni og lýstu yfir því, að þau vildu sjá til, hversu samningum þokaði í áttina, án þess að verkfallsrétturinn væri notaður, og þannig standa málin enn, að samningar hafa verið reyndir við þá réttu aðila, atvinnurekendurna, og reynt að þoka málum fram, án þess að til verkfalls kæmi. Það er áreiðanlega erfitt að halda því fram, að með þessu hafi verkalýðsfélögin framið neitt afbrot gegn þjóðfélaginu, hvorki að því er snertir rétt þeirra til þess að segja upp samningum né þann rétt, sem þau hafa til þess að gera verkfall samkvæmt lögum, en nú hafa þau ákveðið að nota þann rétt ekki af tilhliðrunarsemi við sína atvinnurekendur og við þjóðfélagið í heild.
Meðan málin stóðu svona, lét hæstv. ríkisstj. nokkuð til sín heyra. Þá lét hæstv. viðskmrh. birta þjóðinni skýrslu, sem átti að sanna það, að verkalýðurinn í landinu hefði undan engu að kvarta, hann lifði við síbatnandi kjör, kjör hans hefðu batnað á s. l. tveimur árum um 1.1%, og mætti því landslýðurinn þegja.
Mér er nú sagt, að þessari fregn um það, að lífskjörin hefðu batnað og hagfræðingar væru búnir að reikna það út, að svo væri, hafi verið tekið af þjóðinni almennt á þann hátt, að það var hlegið að þessu. Og mér er sagt, að einu úr liði hæstv. ríkisstj. hafi viðhaft þau orð, þegar hann frétti um tölurnar frá hagstofunni, sem hann hafði beðið eftir með nokkurri eftirvæntingu: Nú, þetta eru tölurnar úr stóru vélunum hjá hagstofunni. En svo eru til aðrar minni vélar, og það eru húsmæðurnar, og þær segja allt annað. — Og þetta er sannleikur. Þannig er það, að húsmæður landsins hafa nokkur skilyrði til þess, nokkra reynslu af því, hvort það er dýrara eða ódýrara, sem þær þurfa að kaupa inn, og þær gera það frá degi til dags, og þær vélar reikna ekki svo vitlaust. Það er dálítið að marka tölurnar frá þeim, og það er alveg eins og þessi ágæti maður sagði, tölurnar frá litlu reikningsvélunum, húsmæðrunum, segja allt annað en þessi hagstofuskýrsla, sem hæstv. ríkisstj. lét malla, meðan verkalýðsfélögin gáfu hlé og gáfu þjóðfélaginu grið, til þess að betur væri hægt að þrautreyna samninga með friðsamlegum hætti.
Það er sennilega hægt að fullyrða, að þessir hv. hagfræðingar hafi reiknað rétt það dæmi, sem þeir gátu reiknað. En þeir urðu að byggja á áætlunum þennan liðinn og hinn liðinn, og jafnvel einn stærsta útgjaldalið hverrar fjölskyldu, húsaleiguliðinu, urðu þeir að áætla út frá alls konar tilbúnum forsendum, og með því móti gátu þeir komizt að þeirri niðurstöðu, að húsaleigan hefði ekki hækkað um nema 2%, en játa í löngum skýringum með sínum útreikningum, að þennan lið sé ekki mikið að marka, því að þeir hafi orðið að áætla alla undirstöðuna að þeirri útkomu.
En nú er eftir að vita, hvort hæstv. ríkisstj. ætlar að láta sína hagfræðinga reikna út til einskis, og það kalla ég til einskis gert, ef hæstv. ríkisstj. ætlar ekki að taka mark á þessari skýrslu þeirra. Það tekur enginn annar mark á henni, svo mikið er víst. En ætlar nú hæstv. ríkisstj. að taka mark á skýrslunni um, að kaupmáttur launanna hjá verkalýðnum hafi aukizt? M. ö. o., ætlar hæstv. ríkisstj. að knýja fram kauplækkun, sem nemi a. m. k. 1.1%? Ef svo er, þá væri bezt að fá að vita það og fá að vita það sem fyrst. En hins vegar væri líka gott að vita það, ef hæstv. ríkisstj. ætlar að láta skýrsluna frá hagfræðingunum um 1.1% aukinn kaupmátt niður í skúffu og láta hana ekki sjást meira.
En það er líka gaman að einu. Það er sagt: Ja, þessi illu öfl, sem við tölum um, eru nú ekki beint öll alþýða landsins, sem er í verkalýðsfélögum, — því að þá væri nærri höggvið 27 þús. manns, — það er ekki fólkið í öllum flokkum í þessum félögum, sem við eigum við. Það eru kommúnistar. Það eru kommúnistarnir, sem ráða Alþýðusambandinu, ásamt Hannibal, segja sumir, segja aðrir bara: kommúnistar, sem ráða því, og það eru þeir, sem ætla nú að rífa allt niður og eyðileggja allt saman. — En hverjir eru það, sem hafa sagt upp samningum? Eru það bara kommúnistar? Ég var staddur á fundi Dagsbrúnar, þegar rætt var um samningsuppsögn þar. Þar var troðfullt samkomuhúsið Iðnó af verkamönnum af eyrinni. Ég efa ekki, að það eru sjálfstæðismenn og það eru framsóknarmenn og það eru Alþýðuflokksmenn og það eru vafalaust líka þjóðvarnarmenn í Dagsbrún, auk kommúnistanna, sem eru þar. Og komu þá ekki í ljós mótatkvæði framsóknarmannanna, mótatkvæði sjálfstæðismannanna, mótatkvæði Alþýðuflokksmanna og þjóðvarnarmanna, og að það hafi einungis verið kommúnistarnir, sem greiddu atkv. með uppsögn samninga? Ég segi nei. Annaðhvort er, að það er enginn sjálfstæðismaður og enginn framsóknarmaður til í Dagsbrún eða staddur á slíkum fundi sem þessum, þar sem var saman komið hátt á fjórða hundrað manns, ellegar þá að það voru ekki kommúnistarnir einir, sem samþykktu þessa samningsuppsögn, heldur allir, því að þar var ekkert mótatkvæði móti glæpnum að segja upp samningum og að krefjast hækkaðra launa. Á sama hátt gekk það, þegar kröfurnar voru lagðar fram og höfðu verið undirbúnar af trúnaðarmannaráði: Ekkert mótatkvæði, enginn sjálfstæðismaður, enginn framsóknarmaður til þess að afstýra glæpnum, þeir tóku þátt í þessu með niðurrifsöflunum, sem ætla að eyðileggja allt starf ríkisstjórnarinnar á undanförnum árum. Og þannig hefur það gengið í hinum 23 verkalýðsfélögunum, sem nú hafa sagt upp samningum, að enginn stjórnarliði hefur sagt þar til sín til þess að afstýra þessum glæp, sem nú er verið að fremja og á hvorki meira né minna en að leiða til þess að eyðileggja allt hið ágæta starf hæstv. ríkisstjórnar. Ég vil því segja, að það er allt of dýrt að ætla sér bara að stimpla kröfur verkalýðsfélaganna um bætt kjör sem kommúnistískt tilræði við þjóðfélagið. Það er það ekki. Verkalýðurinn stendur alveg einhuga saman, hvar í flokki sem verkamennirnir og verkakonurnar standa, um það, að þeir verði að fá bætt kjör, vegna þess að kaupmátturinn hafi minnkað á undanförnum árum og að það sé ekki hægt að framfleyta lífinu lengur fyrir þau launakjör, sem nú eru greidd eftir gildandi samningum við atvinnurekendur.
Það var í haust fjölmennasta þing Alþýðusambands Íslands, sem haldið hefur verið hér á landi. Þar voru mættir á fjórða hundrað fulltrúar frá verkalýðssamtökunum. Þar var lagt fram nefndarálit verkalýðsmálanefndar, og það nál. var tvíþætt. Það voru kröfur um stórfelldar atvinnuumbætur til atvinnujafnvægis í landinu í þremur landsfjórðungum. Og hin krafan var um, að kaupmáttur launanna yrði aukinn á þann hátt, að hægt væri fyrir meðalfjölskyldu að lifa af tekjum 8 stunda vinnudags. Hvorugt eru þetta byltingarkenndar eða ósvífnar kröfur. Þetta eru réttlætiskröfur í þjóðfélaginu.
Nú eru tekjur af 8 stunda vinnudegi rúmlega 2900 kr. hjá karlmanni. Hjá kvenfólki fer þetta niður í 1300–1400 kr. Þær eiga að geta lifað á því. Og nú er Alþýðusambandsstjórn og verkalýðsfélögunum skylt að vinna að því, að þessum kröfum Alþýðusambandsþings verði fullnægt. Þessar kröfur voru ekki afgreiddar á Alþýðusambandsþingi eftir flokkum. Vissulega höfðu stjórnarflokkarnir góð tök á sínu fólki á Alþýðusambandsþinginu og hefðu áreiðanlega beitt flokkshandjárnum að því er snertir afgreiðslu þessa máls, ef þeir hefðu getað, en sjálfstæðismenn og framsóknarmenn, stjórnarliðar sem stjórnarandstæðingar á Alþýðusambandsþingi voru einhuga um að gera báðar þessar kröfur, um ákveðna atvinnumálastefnu, sem Alþýðusambandið ætti að stuðla að framkvæmd á í þrem landsfjórðungum, og að laun 8 stunda vinnudags yrðu að nægja til lífsframfæris meðalfjölskyldu, 4–5 manna fjölskyldu. Og það er þetta, sem verkalýðsfélögin og Alþýðusamband Íslands eru nú að framkvæma.
Þetta þýðir, að 2900–3000 kr. mánaðartekjur verkamannsins mundu að viðbættum 30%, sem eru hámarkskrafa verkalýðsfélaganna á lægstu laun, hækka um 900 kr., m. ö. o., að vinnutekjur á mánuði mundu verða 3900 kr. Og ég tæki fúslega við leiðbeiningu og kennslu frá hæstv. ríkisstj., ef hún treystir sér til að láta 5 manna fjölskyldu draga sómasamlega fram lífið, þ. á m. borga húsaleigu eins og hún er, fyrir minna en 3900 kr. mánaðartekjur. Það væri ástæða til þess, að hæstv. ríkisstj. héldi námskeið í sparsamlegum lifnaðarháttum til þess að kenna fólki að lifa eins og nú er háttað verðlagi í landinu fyrir minna en það.
Ég skal nú staldra við samning, sem ég hef nýlega lesið yfir, — samning, sem einn af hæstv. ráðh. hefur undirskrifað við verzlunarmannafélag hér á Suðurlandi. Þar er grunnkaup stúlkna við verzlunar- og skrifstofustörf 950 kr. í grunn. Ef þær fengju nú framgengt þeirri ósvífnu kröfu, að kaup þeirra hækkaði, þegar þessi ágæti samningur gengur úr gildi aftur, um 30%, þá fengju þær hvorki meira né minna en eitthvað yfir 1200 kr. á mánuði. Það eru öll ósköpin. En þetta er ekki einsdæmi, þessi samningur, sem nú er nýgerður með grunnkaup allt niður í 900 kr. á mánuði, sem er talið fólki boðlegt. Þeir eru margir samningarnir, sem eru þannig og eiga þá að hækka um 30% samkvæmt þeim kröfum, sem menn vilja nú stimpla sem óbilgjarnar kröfur af hendi verkalýðssamtakanna.
Það má vel vera, að hæstv. ríkisstj. og aðrir, sem segja, að kaupmáttur launanna hafi aukizt að undanförnu, fái miklar og góðar undirtektir undir þá afstöðu sína. En svo mikið er víst, að alþýðusamtökin virðast fá góðar undirtektir undir þær fyllstu kröfur, sem þau hafa gert. Þann 1. marz, daginn, sem verkföllin áttu að skella á, fékk Alþýðusamband Íslands svo hljóðandi bréf, með leyfi hæstv. forseta:
„Hér með viljum vér tilkynna sambandi yðar (þ. e. Alþýðusambandinu), að á 17. þingi Bandalags starfsmanna ríkis og bæja, sem haldið var í Reykjavík 28. febr. 1955, var samþ. svo hljóðandi ályktun:
„Aukaþing Bandalags starfsmanna ríkis og bæja, haldið í Melaskólanum 28. febr. 1955, lýsir yfir fyllstu samúð sinni með kjarabaráttu verkalýðsfélaganna. Jafnframt lýsir þingið yfir þeirri skoðun sinni, að þær ráðstafanir séu beztar, sem auka kaupmátt launanna.“
Vinsamlegast, f. h. Bandalags starfsmanna ríkis og bæja.“
Undir þetta skrifa stjórnendurnir í því sambandi, en þar er forsetinn Ólafur Björnsson hagfræðingur.
En hafa nú aðrir, sem ekki er hægt að stimpla sem kommúnista, lýst yfir samstöðu með verkalýðssamtökunum? Jú, ég held nú það. Verzlunarmannafélag Reykjavíkur, sem er áreiðanlega ekki skipað kommúnistum að meiri hluta, heldur miklu fremur sennilega fylgjendum hæstv. ríkisstj., hefur líka sagt upp samningum, og það hefur borið fram kröfur sínar. Og hverjar eru þær? Kröfurnar eru 30–40% hækkun á kaupi. Það fer þar fram úr verkalýðssamtökunum. Það verður að fá allt að 40% hækkun á sitt kaup. Og í stað þess. að verkalýðssamtökin óska eftir mánaðar uppsagnarfresti hjá því fólki, sem hefur verið í stöðugri vinnu hjá sama fyrirtæki árum saman, þá heimta þeir auðvitað þriggja mánaða uppsagnarfrest og upp í sex. M. ö. o.: Allar kröfur Verzlunarmannafélags Reykjavíkur ganga mun lengra en kröfur verkalýðssamtakanna.
Verzlunarmannafélag Reykjavíkur hefur líka gert samþykkt að því er snertir hinar almennu kröfur verkalýðssamtakanna, og er hún eindregið á þá lund, að Verzlunarmannafélag Reykjavíkur óski verkalýðssamtökunum til hamingju og óski þeim sigurs í þeirri baráttu, sem þau standi nú í fyrir hækkuðu kaupi og bættum kjörum.
Ef það væri rétt, að það væru kommúnistar, sem væru að leiða ógæfu yfir þjóðina að því er snertir þessa leiðréttingu á kjarabótum, þá vil ég segja í fyrsta lagi, að kommúnistar hefðu tekið að sér gott hlutverk, sem ætti ekki skilið, að góðir Íslendingar snerust á móti, og það væri ætlandi andstæðingum kommúnista betra hlutskipti en að berjast á móti þeim í því.
Nú vita menn, að það er hægt að reikna og reikna rétt meira að segja, en ef forsendurnar eru rangar, þá verður niðurstaðan líka röng. Það er hægt, eins og séra Guðmundur frá Gufudal sagði, að ljúga með tölum miklu betur en hægt er að ljúga á nokkurn annan hátt. Og það er ég anzi hræddur um að niðurstaðan sýni í raun og veru á skýrslu hagfræðinganna um 1.1% aukinn kaupmátt launa, af því að þeir hafa ekki hagfræðilegan grundvöll til þess að byggja á, þó að þeir reikni rétt út frá gefnum forsendum.
Það er enginn vafi á því, að engin kjaraskerðing hefur lent á alþýðustéttunum á Íslandi eins stórfelld og afleiðingarnar af gengislækkuninni, og það var fyrsta verk, og það er eina stórvirki þessarar hæstv. ríkisstj. Gengislækkunin og allar afleiðingar, sem af henni hefur leitt, eru ávöxtur þessarar og næstseinustu ríkisstj.
Ef nú er gerður útreikningur, sem byggir á gömlu vísitölunni, hvað kemur þá út? Þá kemur út, segja tölfróðir menn mér, að kaupið ætti að vera nú kr. 19.56 í staðinn fyrir kr. 14.64, sem það hefur verið fram að þessum mánaðamótum, en yrði samkvæmt kröfunum núna með 30% hækkuninni kr. 19.08. Ef reiknað væri áfram út kaup eftir gömlu vísitölunni frá því fyrir gengislækkun, þá ætti kaupið sem sé að vera kr. 19.56, en með 30% hækkuninni, sem nú er farið fram á, kr. 19.08, en er niðri í kr. 14.64 fram að seinustu mánaðamótum.
Ég held, að þið komizt ekki að öðrum leiðum til réttari niðurstöðu en að byggja á vísitölugrundvellinum eins og hann var, áður en gengislækkunin var framkvæmd og áður en nýr vísitölugrundvöllur var lagður. Það sýnir bezt samhengið.
Ég fæ ekki séð, hvað gæti réttlætt kauplækkun úr kr. 19.56 í kr. 19.08, hvað þá heldur niður í kr. 14.64 síðan 1949. Ég held, að atvinnulífið hafi ekki átt við nein þau harmkvæli að stríða frá náttúrunnar hendi núna seinustu árin, nema afleiðingar gengislækkunarinnar. Það eitt út af fyrir sig er að vísu mikið áfall. En það ætti nú samt að vera gert fyrir atvinnuvegina. Og ég held, að sjaldan eða aldrei hafi gengið eins vel með sölu afurðanna og nú, öllu afskipað eftir hendinni. Ég held því, að það sé einmitt rétt, sem kom fram í skýrslu hæstv. fjmrh., sem ég var nú að mörgu leyti að gagnrýna áðan, að í slíku góðæri sem núna er, og það hafði hann oft sagt í skýrslunni, og var síðastliðið ár ætti einmitt að vænta þess, að atvinnulífið, ef ekki er gengið of nærri því af öðrum aðilum, sem eru réttminni en vinnandi fólkið, sem við atvinnuvegina starfar, eigi að standa í þeim sporum nú, að það beri betra og jafnara kaupgjald en nokkru sinni fyrr í sögu Íslands.
Það verður líka að því að gæta, að verkalýðsstéttin býr a. m. k. í þrem landshlutum við atvinnuóvissu, við ósamfellda atvinnu og hefur áhyggjur af því, hvort hún fái vinnu frá degi til dags, og það er þessi stétt, sem v:ð mesta atvinnuóvissuna býr, sem er að fara fram á það að fá kjör sín bætt.
Getuleysi atvinnuveganna í atvinnugóðæri og í góðæri, sem skapast af því, að vel gengur að selja afurðirnar, getur ekki stafað af öðru en því, að það séu aðrir látnir ganga nærri hagsmunum atvinnuveganna en vinnandi fólkið sjálft, og það er ekkert réttlæti.
Ég vil því halda því fram, að getuleysi atvinnuveganna nú til þess að ætla verkamanni allt upp í 3900 kr. kaup fyrir 8 stunda vinnu sé viðbára, sem ekki sé hægt að taka mark á, ef menn vilja fallast á, að hér eigi að ráða réttlát skipting þjóðarverðmætanna, framleiðsluverðmætanna, í íslenzku þjóðfélagi. En hitt er satt, að það er hægt að vitna í bágborna afkomu togaraútvegs og vélbátaútvegs, hvort tveggja er staðreynd, af því að það er búið að mergsjúga þessar atvinnugreinar af öðrum, en verkalýðssamtökin viðurkenna engan rétt til þess að mergsjúga þá.
Það er vissulega rétt, að meiri framleiðsla getur lagt heilbrigðan grundvöll að því, að hægt sé að borga hærra kaup, og verkalýður Íslands vill sannarlega leggja fram sína krafta til þess, að atvinnuframleiðslan verði meiri og betri, og slíkar till. vorum við að ræða hér áðan. En framleiðsluafköstin fara mest eftir því, hvernig atvinnutækin eru notuð, og atvinnutækin eru ekki notuð sem skyldi. Það byrjaði þetta ár með stöðvun á vélbátaflotanum, af því að það var í samningaþrefi milli Landssambands íslenzkra útvegsmanna og ríkisstj. Það er næsta stöðvun í janúarmánuði líka í Vestmannaeyjum, af því að útgerðarmenn þar sitja slagbranda fyrir hraðfrystihúsin og neita að afgreiða beitu til manna, sem vilja fara á sjó. Þriðja stöðvunin er svo um hálfs mánaðar tíma í Vestmannaeyjum vegna deilu um verð á fiski, þar sem sjómennirnir krefjast þess að fá sama verð fyrir sína aflahluti og útgerðarmennirnir fá fyrir sína aflahluti. Og það er grundvallarregla, frá því að hlutaskipti hófust á Íslandi, að sjómönnum sé borgað í fiski og sá fiskur sé seldur á sama verði, hlutur sjómannsins og útgerðarmannsins. Og nú getur svo farið, et ekki er sýnd lipurð af báðum aðilum í samningum, að það verði víðtæk og alvarleg stöðvun, sem enginn veit hve lengi kann að standa, vegna þess að 24 verkalýðsfélög hafa sagt upp sínum gildandi samningum, en þau hafa farið þannig af stað, að þau hafa sannað það og sýnt, að þau vilja komast hjá stöðvun hjá þjóðfélaginu, og það eru önnur öfl, sem geta ráðið því, hvort til verkfalls kemur eða ekki.
Ég vil því fullyrða að lokum, að hæstv. fjmrh. hefur sagt of mikið og sagt þau orð, sem á svo viðkvæmum tímum sem nú verða heldur til þess að draga úr möguleikum til friðsamlegrar lausnar á þessum málum, að segja, að það séu niðurrifs- og spillingaröfl í þjóðfélaginu, sem ætla nú að eyðileggja allt, sem ríkisstj. hafi afrekað á undanförnum árum. Það er ekki hægt að afsaka sig með því, að þetta sé meint aðeins til kommúnista. Ég hef sannað, að það er verkalýðurinn sameinaður í öllum stjórnmálaflokkum, í öllum þessum 24 verkalýðsfélögum, sem hefur ákveðið að segja upp samningum og samþ. einróma þær kröfur, sem fram hafa verið bornar, og þær liggja nú á samningaborði til þess að útkljást með friðsamlegum hætti, ef þess er nokkur kostur. Og það er hæstv. ríkisstjórnar miklu fremur að bera þarna sáttarorð á milli heldur en að kveikja eld með ógætilegum ásökunum og tilefnislausum.