12.04.1957
Efri deild: 88. fundur, 76. löggjafarþing.
Sjá dálk 1308 í B-deild Alþingistíðinda. (1378)
160. mál, húsnæðismálastofnun
Gunnar Thoroddsen:
Herra forseti. Húsnæðismálin eru eitt af mestu vandamálum þessa þjóðfélags, og eitt meginatriði húsnæðisvandamálanna er lánamálin. Að vísu koma ýmis fleiri atriði til greina um lausn húsnæðismálanna, en lánamálin og skipulag þeirra er eitt meginatriðið. Það er því ekki að undra, að það væri eitt höfuðstefnumál bæði fyrrverandi ríkisstj., sem mynduð var 1953, og núverandi hæstv. ríkisstj. að reyna að leysa þau mál.
Eftir að ríkisstj. var mynduð 1953 með samstarfi Sjálfstfl. og Framsfl., var það sem sagt eitt af meginstefnumálunum að gera verulegt átak til lausnar á húsnæðismálunum. Þau mál voru vel undirbúin, og 1954 var lagt fram frv. fyrir Alþ. til laga um húsnæðismálastjórn o.fl. Þessi lög voru síðan afgreidd og staðfest sem lög nr. 55 frá 1955. Hér var um mjög markvert mál að ræða, sem hafði verið óvenju vel undirbúíð, eins og bæði frv. sjálft og hin ýtarlega grg. þess bera vitni um. Í því voru ýmis nýmæli og málefnið tekið föstum tökum.
Í fyrsta lagi var lögfest fast almennt veðlánakerfi, sem síðan hefur starfað. Í öðru lagi hafði ríkisstj. tryggt með samningum við banka og lánsstofnanir, áður en hún lagði frv. fyrir Alþ., að verulegt fjármagn fengist til þessara lána. Hafði hún náð samningum við bankana og lánsstofnanir til tveggja ára fyrir árin 1955 og 1956. Í þriðja lagi var tekið upp það nýmæli að reyna sölu vísitölutryggðra skuldabréfa, og hefur sú tilraun gefið góðan ávöxt.
Eins og kemur fram í grg. þess frv. og umr., hafði verið tryggt, að til útlána fyrir árið 1955 og 1956 fengjust rúmar 100 millj. hvort árið, eða samtals um 200 millj. kr. á þessu tveggja ára bili. Nú hefur það komið fram oft og m.a. í ræðu hæstv. félmrh. og grg. þessa frv., að þetta veðlánakerfi hafi mistekizt, hafi verið gjaldþrota fyrirtæki, eins og hann hefur orðað það í annan tíma. Þau ummæli voru gersamlega hrakin með ræðu hv. þm. S-Þ. hér áðan, þar sem hann skýrði frá því, sem er óyggjandi staðreynd og byggt á upplýsingum hagfræðideildar Landsbankans, að fyllilega var staðið við þessi fyrirheit fyrrverandi ríkisstj. og á þessum tveim árum var lánuð til húsbygginga ríflega þessi upp hæð, sem gert var ráð fyrir, 200 millj. — eða um 230 millj. í staðinn. Hins vegar kom í ljós fljótlega, að byggingarframkvæmdir urðu allmiklu meiri en áætlanir voru um. Til þess lágu margar ástæður. Atvinnulíf var á marga lund í blóma, jafnvægi í efnahagslífi, sparifjármyndun í landinu hafði verið örvuð með vissum ástæðum, svo sem skattfrelsi sparifjár o.fl., og byggingarfrelsi hafði aftur verið hér lögtekið, þannig að mönnum var frjálst að byggja íbúðir af hóflegri stærð, þ.e.a.s. allt að 520 rúmmetra að stærð var frjálst að byggja án þess að til þyrfti fjárfestingarleyfi. Þetta nýja byggingarfrelsi ásamt þeim öðrum atriðum, sem ég hér hef nefnt, hóf nýja byggingaröldu í íbúðabyggingum, og af þessum ástæðum öllum urðu byggingarframkvæmdir meiri og eftirspurnin eftir lánum meiri en gert hafði verið ráð fyrir. Það kom því í ljós fyrri hluta ársins 1956, að undirbúa þyrfti enn meira lánsfé og fyrst og fremst þyrfti að tryggja framhald þess, sem samið hafði verið um af fyrrverandi ríkisstj. við bankana, áður en frv. til löggjafarinnar var lagt fyrir Alþ. En þegar skyldi hefja þennan undirbúning til frekari fjáröflunar fyrir síðari hluta ársins 1956 og árið 1957 og áfram, þá gerðist það, að Framsfl. rauf stjórnarsamstarfið og stofnaði til nýrra alþingiskosninga. Samstarf innan ríkisstj. til úrlausnar þessum málum var því ekki frá því snemma vors 1956 og stjórnin í rauninni óstarfhæf í þessum efnum sem fleirum fram yfir alþingiskosningar. Reynslan hafði hins vegar sýnt þennan skamma tíma, að með lögunum frá 1955 um húsnæðismálastjórn o.fl. hafði verið lagður réttur, traustur grundvöllur. En nú þurfti að sjá fyrir áframhaldandi fjármagni framvegis, og vitanlega var það ein fyrsta skylda þeirrar ríkisstj., sem við tæki eftir kosningar.
Nú hefur hæstv. núverandi ríkisstj. setið í níu mánuði, og þegar litið er yfir þennan níu mánaða meðgöngutíma, er í rauninni ekki hægt að segja, að mikið hafi gerzt í þeim efnum, og eins og hæstv. ráðh. gat hér um, eru það aðallega nokkrar bráðabirgðaráðstafanir, sem gerðar hafa verið. Eftir þessa níu mánuði er nú loksins lagt fram frv. að lagabálki. En þegar yfir þennan lagabálk er litið og hann skoðaður niður í kjölinn, þá er ógerningur annað en að taka sér í munn hið gamla máltæki: „að fjöllin tóku jóðsótt, og fæddist lítil mús“. Og það er vissulega leitt, að málgagn hæstv. félmrh. skuli velja honum slík hæðiyrði eins og það gerir í morgun. Það er fimm dálka flennifyrirsögn: „Stofnaður byggingarsjóður ríkisins“ o.s.frv., sem á að leggja grunn að varanlegri lausn húsnæðisvandamálanna, hér sé eitt mikilvægasta og merkilegasta hagsmunamál íslenzkrar alþýðu, mikilvægur sigur alþýðu landsins, sérstakt ánægjuefni, að svo róttækt frv. skuli lagt fram sem stjórnarfrv.
Ég skal nú minnast hér á nokkur atriði þessara mála, en hæstv. ráðh. gat ekki á sér setið að hefja ræðu sína um þetta mál með ádeilum, harðvítugum og ranglátum árásum á fyrrverandi ríkisstj., sem ég þarf í rauninni ekki að svara nema að litlu leyti, vegna þess að annar stuðningsmaður hæstv. ríkisstj., þm. S-Þ., hefur þegar rekið það ofan í ráðh. að verulegu leyti. En það eitt vil ég segja, að húsnæðismálalöggjöfin frá 1955 byggðist auðvitað á því, að á hverjum tíma væru sæmilegir menn og til einhvers dugandi, sem sætu í ríkisstj. og litu á og skildu það hlutverk sitt á hverjum tíma að tryggja áframhaldandi gagn og starfsemi þessarar húsnæðismálalöggjafar. Og eitt vil ég taka skýrt fram, sem hæstv. ráðh. viðhafði hér enn einu sinni, en er bein ósannindi. Hann segir, að fyrrv. ríkisstj. hafi með löggjöfinni frá 1955 gefið gullin loforð um, að hver maður, sem vildi byggja, gæti fengið 100 þús. kr. lán. Fyrir þessu er ekki nokkur stafur neins staðar.
Þessi löggjöf frá 1955 var stærsta átakið, sem gert hefur verið í húsnæðismálunum, og reynslan hefur sýnt hinn mikla árangur af því. Hins vegar datt engum manni í hug þá að gefa einhver loforð um, að öllum þeim, sem í byggingar vildu ráðast, væri hægt að tryggja lán, um leið og þeir vildu byggja. Þetta er tilbúningur hjá hæstv. ráðh.
Hvernig er svo með þetta róttæka frv., þennan mikilvæga sigur alþýðunnari Hvar eru nýmælin, hvar eru umbæturnar, og hvar eru lausnarorðin?
Ég skal rekja hér nokkur meginatriði þessa frv., og er þá fyrst að geta um sjálft skipulag málsins, sem getur aðallega í 1. gr., en það er, að starfa skuli húsnæðismálastjórn, skipuð 5 mönnum. Slík húsnæðismálastjórn er nú starfandi samkv. lögunum frá 1955 og er ekkert nýmæli. En þó er eitt merkilegt — og í rauninni stórmerkilegt — við þetta frv.
Eins og menn muna, taldi hæstv. félmrh., skömmu eftir að hann komst til valda, að brýna nauðsyn bæri til þess að gefa út brbl. um að fjölga í húsnæðismálastjórn og skipa sérstaka framkvæmdastjórn innan hennar, og þessi brbl. hafa nú verið keyrð gegnum Alþ. og voru afgreidd héðan nú skömmu eftir áramót. Nú skeður það undarlega, að þegar hæstv. ráðh. leggur þetta frv. fyrir, þá er ekki minnzt á nauðsynina á þessari framkvæmdastjórn. Efni brbl., laganna, sem Alþ. er búið að staðfesta, er alveg úr sögunni. Þetta er í rauninni ákaflega röskleg kistulagning á einu stærsta hugsjónamálinu, og í rauninni hefur ráðh. ekki getað betur á annan veg staðfest þau ummæli okkar, að þessi brbl. væru óþörf og að ófyrirsynju út gefin, heldur en einmitt með því sjálfur að kistuleggja þau, nokkrum vikum eftir að þau voru staðfest af Alþ.
Annað atriði er athyglisvert varðandi skipan búsnæðismálastjórnar: fjórir eiga að vera kosnir af Alþ., en fimmti maður á að vera tilnefndur af Landsbanka Íslands, en fulltrúi Landsbankans skal ekki hafa atkvæðisrétt um lánveitingar. Nú skyldi maður ætla, ef litið er á þetta frá almennu sjónarmiði, að eðlilegast væri, að þessar lánveitingar eins og aðrar væru í höndum banka og lánsstofnana landsins, en ekki í höndum fulltrúa hinna pólitísku flokka, eins og þessari húsnæðismálastjórn er ætlað að vera samkv. hlutfallskosningu í Sþ. Ég minnist þess, að þegar lögin frá 1955 voru til meðferðar, kom það mjög til orða og ég var einn þeirra, sem töldu langeðlilegast, að um úthlutun lána úr þessum húsnæðismálasjóði eða veðlánakerfi færi eftir venjulegum reglum bankanna, þannig að þeir hefðu úthlutunina með höndum, en óþarfi væri að setja upp sérstaka stjórn í því efni. Hvað sem því líður, verð ég að segja, að í rauninni er hér gersamlega snúið við því, sem maður gæti álitið eðlilegast og réttast. Hér eiga fulltrúar pólitísku flokkanna einir að ráða, en fulltrúi þjóðbankans hefur ekki einu sinni atkvæðisrétt um úthlutun lánanna. Hvort þetta á að þýða lögfestingu og undirstrikun á því, að hér eftir skuli lánveitingar úr þessum byggingarsjóði ríkisins eingöngu fara eftir pólitískum línum, skal ég ekki segja, en þetta nýmæli hæstv. ráðh. gæti vissulega bent til þess.
Í 2. gr. þessa frv., sem er allýtarleg upptalning á ýmsu, kemur það í ljós, að að meginefni til er þetta sama og uppprentun á gömlu l., en það er orðfleira og mærðarmeira en áður. Í rauninni er þetta uppsuða úr ýmsu því, sem undanfarna mánuði hefur verið rætt í húsnæðismálastjórn. Ég skal ekki rekja þessa liði; það gefst tími til þess við 2. umr., en nýmæli er ekki hægt að segja að þar sé um að ræða, sem neinu skipti. Það má segja, að einna athyglisverðastur sé þó J. liðurinn um, að húsnæðismálastjórn skuli beita sér fyrir lækkun á verði byggingarefnis. Það er sérstaklega athyglisvert, þegar þetta kemur frá hæstv. ríkisstj., sem nú fyrir skemmstu hefur með stórkostlegum nýjum tolla- og skattaálögum valdið því, að byggingarkostnaður hefur farið og mun á næstu mánuðum fara stórhækkandi. Kannske á þetta að vera einhvers konar mótvægi eða jafnvægi á móti þeim ráðstöfunum. En hitt kann maður að draga í efa, að mikil alvara sé þar á bak við.
Í frv. og grg. og ræðu ráðh. er mjög lagt upp úr því, hvað mikla þýðingu hefur að setja á stofn tæknilega nefnd til ráðuneytis húsnæðismálastjórn. Þetta ákvæði er í gildandi l. um það, að við lausn þessara mála skuli húsnæðismálastjórn leita eftir samkomulagi við þá aðila, sem hafa sérþekkingu á þessum málum, og síðan eru þeir taldir upp. Fulltrúar sjálfstæðismanna í húsnæðismálastjórn lögðu einnig fram fyrir skemmstu till. um, að formlega yrði stofnað samkv. þessari heimild í gildandi l. tækniráð, sem yrði húsnæðismálastjórn til ráðuneytis. Hins vegar er till. eða skipun þessarar n. samkv. frv. gölluð. M.a. eru þar sumir aðilar, sem hafa einmitt sum þessara verkefna með höndum, eins og Iðnaðarmálastofnun Íslands t.d., ekki nefndir og eiga enga aðild þarna að eiga að.
Af þessum tólf liðum, sem taldir eru í 2. gr. frv. um verkefni húsnæðismálastjórnar, er þó aðeins rétt að víkja að 3. lið um það að setja þau skilyrði fyrir lánum, að byggðar verði fyrst og fremst bagkvæmar íbúðir af hóflegri stærð. Ég er þessu fyllilega samþykkur. En hér er um að ræða túlkunaratriði og vissulega fróðlegt að athuga, hvað það er, sem hæstv. ráðh. og ríkisstj. hafa í huga, þegar þeir tala um íbúðir af hóflegri stærð, og þetta kom fram í ræðu hæstv. ráðh. Hann lét orð falla á þá leið, að undanfarin tvö ár hefði húsnæðismálastjórn jafnvel gengið svo langt, að mörg lán, fjöldamörg lán hefðu verið veitt til að byggja 4 herbergja íbúðir. Hann virðist telja það hreina goðgá að veita lán til að byggja 4 herbergja íbúðir, og eftir hans skoðun að dæma virðist hér vera um „lúxus“-íbúðir að ræða. Á sömu lund hafa blöð stjórnarflokkanna skrifað undanfarið, þar sem þau telja 2 herbergja íbúðir það æskilegasta, 3 herbergja íbúðir hámark, 4 herbergja íbúðir algeran „lúxus“. Það er kannske aukaatriði í þessu sambandi, að af 6 ráðh. hæstv. ríkisstj., sem flytur þetta mál, munu 4 vera íbúðareigendur, og ég ætla, að þeir láti sér ekki nægja 2 herbergja, ekki 3 herbergja, ekki einu sinni 4 herbergja íbúðir, heldur töluvert stærri. Þetta er auðvitað algert aukaatriði, en um leið og menn berja sér á brjóst og telja 4 herbergi algeran „lúxus“, sem eigi að banna eða a.m.k. alls ekki að lána til, þá skiptir þó þetta kannske nokkru máli.
En í þessu sambandi vil ég geta um annað. Fyrir 3 árum lét bæjarstjórn Reykjavíkur fara fram ýtarlega rannsókn á því, hvernig ætti að útrýma herskálaíbúðum og öðrum heilsuspillandi íbúðum í bænum. Um það var gerð sérstök áætlun, og miðað við fjölskyldustærð og aðrar aðstæður var reiknað út, hversu margar íbúðir þyrfti að byggja í þessu skyni af ýmsum stærðum, og urðu þrjár stærðir fyrir valinu, 2 herbergja, 3 herbergja og 4 herbergja. Þeir, sem fjölluðu um þetta, töldu, að barnflestu fjölskyldunum í herskálunum mundu alls ekki duga 2 eða 3 herbergja íbúðir. Þess vegna hafa hin svokölluðu raðhús Reykjavíkurbæjar verið reist og eru í byggingu og eru ætluð fyrst og fremst fjölskyldum úr herskálunum. Sumar þeirra eru í þann veginn að flytja inn í þessar íbúðir. En væntanlega er það þó stefna hæstv. félmrh. og núverandi ríkisstj. að stöðva þessa byggingu 4 herbergja íbúða, vegna þess að að áliti hinnar frjálslyndu og stórhuga núverandi ríkisstj. eru þessar 4 herbergja íbúðir fyrir herskálabúana „lúxus“-íbúðir.
Ég verð að segja, að þó að vitanlega eigi að byggja íbúðir af hóflegri stærð, og um það vænti ég að við séum allir sammála, þá er hér um að ræða þröngsýni, sem fram hefur komið í ræðu hæstv. ráðh. og blöðum stjórnarflokkanna og verður að brjóta á bak aftur, og það verður að vinna að því, að hæstv. ráðh. geti litið á þessi mál með heldur meiri stórhug en komið hefur fram í ræðu hans og skrifum.
Hæstv. ráðh. vitnaði í þessu sambandi í Svíþjóð og að þar væri byggt mest af 2 og 3 herbergja íbúðum. Mér er vel kunnugt um það, að víða á Norðurlöndum hefur mest áherzla verið lögð á þetta. Ég veit líka, að t.d. í höfuðborg Danmerkur hefur verið byggt það mikið af 2 herbergja íbúðum undanfarna áratugi, að nú eru menn í vandræðum með þær íbúðir, vegna þess að þegar lífskjör almennings eru sæmileg, þá nægir 2 herbergja íbúð ekki fjölskyldum með nokkurn barnahóp. Þess vegna er svo komið, að nú eru allir sammála um, að í byggingarmálum Kaupmannahafnarborgar hafi verið rangt stefnt á undanförnum árum með því að binda sig við 2 herbergja íbúðir. Svo er líka komið t.d. í Bretlandi, þar sem ýmis hverfi eru byggð þar upp nú eftir sérstakri löggjöf og með atbeina hins opinbera, að þar er beinlínis lögákveðið, að í hverju slíku hverfi skuli töluvert mikill hluti vera 4 herbergja íbúðir.
Eitt meginatriði þessa frv. er eftir ræðu hæstv. ráðh. stofnun byggingarsjóðs ríkisins, og á það leggur málgagn hans höfuðáherzlu í morgun, eins og ég gat um; það er nú hið mikla bjargráð. Hvað er nú þessi byggingarsjóður ríkisins, sem á að stofna samkvæmt 3. gr. frv.? Hver maður, sem athugar það mál og les frv., veit, að hér er ekki um neitt nýtt að ræða. Byggingarsjóður ríkisins er nafnbreyting, en ekki nýmæli. Það er nafnbreyting á varasjóði veðlánakerfisins, sem er til skv. lögunum frá 1955. Það er allt og sumt. Að vísu á að sameina þessum varasjóði fjármagn lánadeildar smáíbúða og vissan skuldabréfaflokk, sem ríkissjóður keypti fyrir greiðsluafgang árið 1955.
Nú er það öllum vitanlegt um lánin til smáíbúðadeildarinnar og lánin til þessara skuldabréfakaupa, að þó að það væri kallað í lögunum um greiðsluafganginn lán, þá mundi það verða gefið eftir og ekki kallað aftur inn til ríkissjóðs. Þannig hefur það alltaf gengið. Við vitum, að framlög af greiðsluafgangi t.d. til Búnaðarbankans og til fiskveiðasjóðs hafa verið kölluð lán, en síðan gefin eftir nokkru síðar. Hvað þessu veldur, veit ég ekki, ég geri ráð fyrir, að það sé fyrst og fremst alkunn „taktík“, ef ég má nota það orð hæstv. fjmrh., til þess að geta slegið sér upp tvisvar í staðinn fyrir einu sinni, lána fyrst og koma svo seinna og gefa eftir.
M.ö.o.: í þessari upptalningu um stofnfé byggingarsjóðs er ekkert nýtt. Það er varasjóður hins almenna veðlánakerfis, það er lánadeildin, og það er þessi afgangur. Eina nýmælið er í 4. lið, og það er, að stofnfé sjóðsins skuli m.a. vera 2/3 af væntanlegum stóreignaskatti, og því er slegið upp í ræðu hæstv. ráðh. og grg., að það sé nú hvorki meira né minna en 53 millj. kr. rösklega, sem verður þannig stofnfé þessa byggingarsjóðs, sem á að bjarga við öllum húsnæðismálum landsmanna.
Fyrst og fremst er nú þess að geta, að þó að löggjöfin um stóreignaskattinn verði samþykkt, sem vafalaust verður, þá kemur ekki einn einasti eyrir af honum í ár, á árinu 1957, í þennan byggingarsjóð, ekki einn eyrir. Þessar 53 millj. eiga að koma smám saman inn á 10 árum, ef ég hef skilið það frv. rétt. M.ö.o.: þessi stóreignaskattur, sem á að vera ein aðaluppistaðan í byggingarsjóðnum, og eftir útreikningnum í grg. er það langsamlega stærsti liðurinn, kemur ekki á árinu 1957, en síðan koma 5 millj. kr. á hverju ári um næsta áratug. Þetta eru nú öll tíðindin.
Ég segi því enn um þennan byggingarsjóð ríkisins: það getur vel skeð, að það sé fallegt heiti og fari vel í munni og vel í blaðaskrifum og ræðuhöldum, en það er eingöngu nafnbreyting, en ekki nýmæli.
Hverjar eru svo árlegar tekjur þessa sjóðs? Það er talið upp í 3. gr. í a, b, c og d. Um b-, e- og d-liði þarf ekki að ræða, það er allt saman gamalt. Það eina nýja í þessu er, að meðal árlegra tekna byggingarsjóðs á að vera 1% álag á tekju- og eignarskatt og stríðsgróðaskatt og öll aðflutningsgjöld samkvæmt tollskrá með gildandi viðaukum. Sem sagt það er 1% álag ofan á alla tolla og skatta og aðflutningsgjöld. Þetta er að vísu nýmæli, og þetta mun gefa einhverja upphæð í þennan sjóð, en ekki svo, að það verði bjargráð fyrir byggingarmál landsmanna.
Ég vildi nú aðallega til athugunar fyrir nefnd þá, sem fær þetta frv., minnast á 4. gr., sem virðist lítt skiljanleg. Út af því, hvaða nefnd eigi að fá frv. til meðferðar, þá mæli ég eindregið með því, að fjhn. fái frv. Það er í samræmi við það, sem áður hefur verið. Þegar löggjöfin frá 1955 um húsnæðismálastjórn var til meðferðar, voru það fjhn. beggja deilda, en ekki félmn., sem fengu það mál til meðferðar. En í þessari 4. gr. er heimild til útgáfu bankavaxtabréfa, að veðdeild Landsbankans sé heimilt að gefa út bankavaxtabréf, sem nema allt að 100 millj. kr. næstu 10 ár. Það kemur ekki fram, hvort það eru 100 millj. kr. á ári eða 100 millj. alls, og greinin öll, sérstaklega þegar maður ber hana saman við grg., er í rauninni lítt skiljanleg og þarf vafalaust umorðunar við.
Í 6. gr. þessa frv. segir um útlánareglurnar, og þá, sem kunna að hafa tekið eitthvert mark á orðum hæstv. félmrh. á undanförnum árum, hlýtur að reka í rogastanz. Hann er einn þeirra manna, sem mest hafa ráðizt á fyrrv. ríkisstj. og þingmeirihluta fyrir að halda uppi háum vöxtum í landinu og alveg sérstaklega fyrir það, að í húsnæðismálalöggjöfinni frá 1955 skyldu vera ákveðnir vextir 51/2 % af 15 ára lánunum og 7% af 25 ára lánunum. Maður skyldi nú ætla, að þegar hann sjálfur leggur fram frv. um búsbyggingalán, væru vextirnir heldur en ekki færðir niður. Hvað skeður? Í 6. gr., e-lið, leggur hann til, að lögboðið sé, að jafngreiðslulán til 25 ára skuli vera með 7% vöxtum, eins og gömlu lögin ákveða, og 15 ára lánin skuli vera með 51/2% ársvöxtum. Þetta er nú öll baráttan, þetta eru nú allar efndirnar á hinum fyrri loforðum.
Í sambandi við kaflann um útrýmingu heilsuspillandi íbúða skal ég ekki ræða hann að þessu sinni. Þar er nokkur breyting varðandi framlög ríkisins til útrýmingar heilsuspillandi íbúða. Það var fyrir nokkrum, sem þetta mál var rætt ýtarlega, og ég taldi nauðsynlegt annaðhvort að hækka verulega þetta framlag úr 3 millj. í gildandi lögum eða helzt fella niður, því að það væri sýnilegt, að það mundi hvergi nærri nægja til þess að mæta byggingarframkvæmdum sveitarfélaganna. Það er aðeins litur á því að lagfæra þetta, sem sagt úr 2 upp í 4 millj., en þó hvergi nærri í áttina við það, sem þarf að vera.
En í sambandi við það mál, útrýmingu heilsuspillandi íbúða, er eitt smáákvæði í niðurlagi 16. gr., sem menn taka kannske ekki eftir við fyrstu sýn, en er þó mjög efnismikið og tilraun ráðh. til þess að sölsa viss völd í sínar hendur.
Hingað til hefur það jafnan verið svo, bæði eftir lögunum frá 1946 um útrýmingu heilsuspillandi íbúða og eins frá 1955, að sveitarstjórnir hafa allan veg og vanda af þessum byggingarmálum, en fá lán eða styrk úr ríkissjóði eða úr húsnæðismálasjóði. Sveitarstjórnirnar hafa hins vegar séð um framkvæmdir og að sjálfsögðu úthlutað þessum íbúðum eftir ráði venjulega heilbrigðisnefnda eða annarra kunnáttumanna, sem hafa gert sínar till. um það, hvaða fjölskyldur ættu að fá þær íbúðir.
Nú leggur hæstv. ráðh. til, að komi til ágreinings í sveitar- eða bæjarstjórn um ráðstöfun íbúðar, skeri húsnæðismálastjórn úr. M.ö.o.: ef einn sveitarstjórnarmaður, ef einn bæjarstjórnarmaður er ekki sammála hinum um úthlutunina, þá er sveitarstjórnin eða bæjarstjórnin svipt þessum rétti og húsnæðismálastjórnin tekur það allt í sínar bendur.
Það má vera, að hæstv. ráðh. þyki lýðræðislegt að svipta hinar réttkjörnu bæjar- og sveitarstjórnir þessari úthlutun. En ég geri ráð fyrir, að það verði tiltölulega auðvelt oftast að fá einn úr bæjarstjórn eða sveitarstjórn til þess að gera ágreining, þegar menn hafa áhuga á því, og þar með er málið úr höndum sveitarstjórnar.
Það eru fleiri atriði í þessu frv., sem benda til þess, eins og raunar hefur áður komið fram frá hæstv. ríkisstj., að hún virðir sjálfræði og sjálfstæði sveitarstjórnanna ákaflega lítils, og er vissulega þörf á því, að sveitarstjórnarmenn úr ýmsum flokkum, og svo er nú fyrir þakkandi, að allmargir þeirra eiga sæti í þessari hv. d., spyrni hér við fótum og reyni að gæta réttar sveitarfélaganna og sjálfstæðis þeirra gegn sífelldri ásókn og ásælni ríkisstj.
Þá er eitt nýmæli, og ég vil segja: annað nýmæli. Það eru ekki mörg nýmæli í þessu, en annað aðalnýmælið er skyldusparnaðurinn, og skal ég ekki á þessu stigi ræða hann neitt að ráði. Skyldusparnaður hefur oft áður verið hér á döfinni og mjög skiptar skoðanir um hann. Margir telja, að almennur skyldusparnaður gæti verið til mikils gagns fyrir okkar fjárhagslíf allt. Nú er í þessu frv. farin sú leið að leggja skyldusparnað aðeins á nokkra árganga landsfólksins, þ.e.a.s. skylda menn á aldrinum 16–25 ára til þess að leggja til hliðar 6% af launum sínum.
Ég skal ekkert um þetta dæma á þessu stigi. Hugmyndin um skyldusparnað í heild er mjög athyglisverð. Hins vegar þarf þetta mál, sérstaklega eins og það er sett fram í frv., mjög nánari athugunar við. Það nær eingöngu til þessara aldursflokka, og þá kemur spurningin: Er það sanngjarnt og réttmætt að láta það alls ekki ná t.d. upp fyrir 25 ára aldur? Við skulum taka til dæmis ógifta menn, sem orðnir eru 25 ára eða eldri. Ef á að leggja skyldusparnað á 16–25 ára menn, hvers vegna á þá ekki að halda honum áfram eitthvað, t. d. varðandi þá, sem ekki hafa fyrir heimili að sjá? Undanþáguheimildir eru margar í þessu frv. M.a. er svo ákveðið, að menn, sem stunda nám, skuli undanþegnir. Ég ætla, að það geti komið nokkuð einkennilega út. Unglingur t.d. hefur lokið sínu skyldunámi. Hann á vel stæða eða efnaða foreldra að og leggur því í framhaldsnám, langt framhaldsnám, menntaskóla, háskóla o.s.frv. Hann er undanþeginn skyldusparnaði. Annar unglingur, sem þarf að hjálpa fátækum foreldrum sínum til þess að komast af og getur ekki, þótt hann langi til, stundað nám, verður að greiða þessi 6%. Ég ætla, að hér geti komið í allmörgum tilfellum misræmi, sem ekki mundi þykja réttlátt. Enn fremur má nefna það, að unglingur, sem orðinn er 16 ára, hefur ekki efni á því að stunda framhaldsnám, en vill vinna fyrir sér kannske í 2–3 ár til þess að safna námsfé til að leggja síðan út á námsbrautina að nýju, sem er töluvert algengt. Af þessum manni verða tekin 6%. Siðan er hin almenna undanþáguheimild í 11. gr.: heimilt er sveitarstjórnum að veita undanþágu frá sparnaðarskyldu þeim, sem verða fyrir veikindum, slysum eða eiga af öðrum ástæðum erfitt með framfærsluna.
Það er náttúrlega erfitt að sjá það fyrir, hversu æskulýðurinn íslenzki á þessum aldri muni taka þessum lagaboðum. Það er ógerningur að segja um það. En ef svo færi, að margir yrðu þeir, sem óskuðu undanþágu, þá ætla ég, að það yrði erfitt fyrir ýmsar sveitarstjórnir að skera þar úr, hvort ætti að veita slíkar undanþágur, og gæti orðið þröngt fyrir dyrum hjá ýmsum bæjarstjórnum og sveitarstjórnum, þegar ætti úr þessu að fara að skera í hverju einstöku tilfelli, því að ákvæðið er svo rúmt, það er ekki aðeins vegna veikinda og slysa, heldur ef menn eiga erfitt, þá má veita slíka undanþágu.
Ég nefni þessi atriði hér, sem vissulega þurfa athugunar við, en vil um leið taka fram, að ég tel ýmsa kosti við almennan skyldusparnað og hugmyndina athyglisverða. Hins vegar verð ég að segja, að ég tel áætlunina um, hvaða tekjur kæmu af þessu, eða 15 milljónir króna á ári, mjög hæpna.
Ég held ég verði að segja, þegar litið er yfir þetta frv. í meginatriðum, að þá sé ekki hægt að sjá, að það sé merkilegt frv., og ég verð að segja, að það eru ákaflega ólík vinnubrögð um allan undirbúning þessarar löggjafar eða húsnæðismálalöggjafarinnar frá 1955. Sú löggjöf var einmitt vandlega undirbúin, og áður en ríkisstj. lagði það mál fyrir Alþingi, hafði hún tryggt að mestu fjármagnið til þeirra hluta. Hún hafði með samningum við bankana, eins og kemur fram, bæði í bréfi Landsbanka Íslands, sem fylgdi því frv., og annarri grg., tryggt þetta að mestu. Nú eru vinnubrögðin hins vegar þau, að í rauninni er ekkert eða sama og ekkert tryggt af þessu fjármagni. Í grg. segir, og hæstv. ráðh. tók þau orð upp, að ríkisstj. muni beita sér fyrir því með samningum við bankana, að fjármagn fáist.
Þetta frv. er illa undirbúið, illa samið, kastað til þess höndum, og ég er sannfærður um, að það mun valda miklum vonbrigðum hjá þeim, sem hafa búizt við einhverju frá hæstv. félmrh.
Í rauninni, þegar litið er yfir heildarmyndina, þá er þetta að mestu leyti endurprentun á eldri ákvæðum, meiri málalengingar og málskrúð en áður hefur verið, en meginatriði þessa frv. er þetta tvennt: að lögleiða skyldusparnaðinn og hækka alla skatta og tolla um 1%.
Það er alveg rétt, sem hv. þm. S–Þ. sagði, að hæstv. félmrh. hefði átt kannske að láta heldur minna, — það voru að vísu ekki orð hv. þm., vegna þess að þetta frv. hans er að mestu leyti byggt á lögunum frá 1955. Það er að mestu leyti byggt á því, og í rauninni til að ná því, sem þetta frv. ætlast til, hefði verið alveg óþarfi að gera annað en að flytja eina eða tvær brtt. við það.