21.05.1957
Efri deild: 104. fundur, 76. löggjafarþing.
Sjá dálk 1779 í B-deild Alþingistíðinda. (1705)
176. mál, skemmtanaskattur og þjóðleikhús
Menntmrh. (Gylfi Þ. Gíslason):
Herra forseti. Ég átti þess því miður ekki kost að vera staddur við þessa umr., þegar hún hófst í gær, sökum annarra starfa utan þings. Ég hef séð þær till., sem fluttar hafa verið, og mér hefur verið greint frá helztu atriðum, sem fram komu í umr. um málið, og vildi ég leyfa mér að fara um till. fáeinum orðum og jafnframt svara fyrirspurn, sem mun hafa verið beint til mín í gær.
Brtt., sem ég hef séð eða heyrt, eru tvær. Önnur fjallar um, að niður skuli felld heimild, sem gert er ráð fyrir að ráðh. hafi til að undanþiggja skemmtanaskatti kvikmyndasýningar eins kvikmyndahúss, er rekið sé af opinberum aðila í þeim kaupstöðum, þar sem nú er ekki rekið slíkt kvikmyndahús með undanþáguheimild.
Rökin fyrir þessari till. eru þau, að nú þegar hefur slík heimild verið veitt í nokkrum kaupstaðanna. Hér eru nú þegar rekin þrjú kvikmyndahús í Reykjavík með slíkri undanþáguheimild frá greiðslu hins almenna skemmtanaskatts. Í næststærsta kaupstað landsins, Akureyri, er rekið eitt slíkt kvikmyndahús. Í Hafnarfirði og á Akranesi er þegar rekið á hvorum staðnum eitt slíkt hús, og fyrrv. menntmrh. hafði þegar veitt Vestmannaeyjakaupstað leyfi til þess að reka eitt kvikmyndahús þar með undanþáguheimild. Í rn. hefur nú um nokkurt skeið legið umsókn frá Ísafjarðarkaupstað um heimild til þess að reka slíkt kvikmyndahús þar. Þar eð svo er háttað nú þegar í meiri hluta kaupstaðanna, að slík hús eru rekin, þá sá ég ekki við undirbúning þessa máls, að stætt væri á öðru en að láta eitt yfir alla ganga.
Mér virðast leiðirnar aðeins geta verið tvær: annaðhvort að afnema allar undanþágur eða leyfa starfrækslu hliðstæðra húsa í öllum kaupstöðunum. Þarna fannst mér enginn millivegur koma til greina.
Það hefur engin till. komið fram um það, hvorki nú við meðferð þessa máls né heldur á undanförnum þingum, að svipta þá aðila, sem smám saman hafa aflað sér undanþáguheimildar í skjóli gildandi lagaákvæða, þessum undanþágurétti. Sá aðili, sem notið hefur undanþáguheimildarinnar lengst, er sáttmálasjóður, háskólinn, sem varið hefur sínum tekjum í þessu sambandi mjög vel að allra dómi. Engin gagnrýni hefur mér vitanlega komið fram á ráðstöfun háskólans á þeim tekjum, sem hann hefur hlotið vegna undanþáguheimildarinnar. Þvert á móti hefur sú notkun hlotið almenna viðurkenningu. Það er reyndar einnig viðurkennt, að ef háskólinn hefði ekki haft þær tekjur, sem hann hefur haft af rekstri kvikmyndahúss síns, þá hefði hið opinbera þurft að leggja honum til svipaða upphæð vegna þeirrar starfsemi, sem hann hefur kostað með tekjum af kvikmyndahúsinu. Vil ég þar t.d. nefna samningu hinnar íslenzku orðabókar.
Mjög svipuðu máli gegnir um þá tvo aðila aðra, sem lengst hafa notið undanþágunnar, bæjarsjóð Hafnarfjarðar og bæjarsjóð Akraness. Báðir hafa notað þessar undanþágutekjur til hinna ágætustu mannúðarmála, og hef ég enga till. heyrt um að svipta þessa aðila þessum tekjustofni sínum.
Í kjölfar þessa hefur síðan ýmislegt annað fylgt, eins og ég gat um áðan, og svo margt annað, að mér virðist ekki vera um aðra réttmæta og færa leið að ræða en að stíga sporið til enda og láta eitt yfir alla kaupstaðina ganga. Það mun þó væntanlega taka nokkurn tíma, að allir kaupstaðirnir hafi skilyrði til þess að hagnýta sér þessa leið. Ég geri ráð fyrir, að það taki svo langan tíma, að á því skeiði muni tekjur af skemmtanaskatti almennt vaxa svo mikið, að hin almenna aukning skattsins muni gera meira en að bæta upp þann tekjumissi, sem af þessum auknu undanþágum mun leiða. Þess vegna held ég, að ástæðulaus sé sá uggur, sem mér skilst að hafi gætt hjá tveimur hv. ræðumönnum, hv. þm. Sjálfstfl., að þessi undanþáguheimild muni verða til þess að skerða tekjurnar af skemmtanaskatti óeðlilega mikið og stofna þeim fyrirtækjum, sem hans eiga að njóta, í nokkra hættu.
Hin brtt., sem fram hefur komið, er að fella niður 4. gr. frv., þ.e.a.s. aðgöngumiðagjaldið af kvikmyndasýningum og dansleikjum. Ef sú grein yrði felld niður, yrði algerlega kippt fótunum undan þeirri endurskipulagningu eða þeirri aukningu á menningarsjóði, sem gert er ráð fyrir í öðru frv., og stofnun vísindasjóðs, sem einnig er flutt um sérstakt frv.
Mér þótti vænt um að heyra það í ræðu hv. 2. þm. Árn. áðan, að hann viðurkenndi algerlega og mjög fúslega nauðsyn aukinna tekna í menningarsjóð og að því er mér skildist einnig nauðsyn stofnunar vísindasjóðs. Þau markmið, sem hér á að efla með þessum litla tekjustofni, hljóta fullkomna viðurkenningu af hálfu minni hl. hv. menntmn. Hann kvaðst hins vegar ekki geta fellt sig við þetta nýja gjald. En mér finnst sú þingmannsskylda hvíla á honum að benda þá á annan tekjustofn, sem skynsamlegri væri eða réttmætari.
Menntmrn. hefur velt þessu máli fyrir sér um alllangt skeið. Um það fjallaði í nokkra mánuði nefnd, sem var þannig skipuð, þó að hún væri ekki skipuð með neinn pólitísku tilliti, að í henni áttu engu að síður sæti menn, sem fylgja þeim stjórnmálaflokkum, sem nú eru starfandi í landinu. Þeir urðu á einn máli um að leggja til, að þessi tekjuöflunarleið væri farin, eftir að þeir höfðu rætt ýmsar aðrar leiðir, sem óneitanlega kæmu til greina og hafa komið til greina. En þess má og geta, að ýmsir forustumenn menningarmála, ekki aðeins í mínum flokki eða stjórnarflokkunum, heldur einnig í hv. Sjálfstfl., hafa lagt til áður og ég held meira að segja á prenti, að alveg hliðstæð tekjuöflunarleið yrði farin og þessi, meira að segja gert ráð fyrir því, að gjaldið, sem lagt yrði á kvikmyndasýningar og dansleiki, yrði mun hærra en hér er lagt til.
Ef menn annars vegar viðurkenna nytsemi þeirra markmiða, sem tilætlun er að efla með þeim þrem frv., sem hér voru flutt samtímis, þá er ekki hægt að láta við það sitja að ætla sér að neita sér um nauðsynlega tekjuöflun í því skyni. Það að vera eingöngu á móti þeirri einu tekjuöflun, sem bent er á, er í raun og veru að vera á móti því, að markmiðunum sé sinnt. Ef ábending kæmi fram um það frá hv. 2. þm. Árn., ef hann vildi benda á aðra leið til þess að afla jafnmikilla tekna, þá væri ég reiðubúinn til þess að hlýða á þau rök og ræða þau nánar, en meðan ég heyri enga till. um það, er ekki meira um þá hlið málsins að fjölyrða.
Mér skilst, að í gær hafi verið beint til mín þeirri fyrirspurn frá hv. þm. N-Ísf. (SB), hvort ákvæði þessa frv. væru í samræmi við álit n., sem fyrrv. menntmrh. hafi skipað á sínum tíma til þess að endurskoða gildandi lög um félagsheimill og um skemmtanaskatt og þjóðleikhús.
Fyrrv. menntmrh. skipaði með bréfi 6. júní 1956 tvo menn, þá Þorvald Garðar Kristjánsson lögfræðing og Ásgeir Pétursson deildarstjóra í menntmrn., til þess að endurskoða lög um félagsheimili og lög um skemmtanaskatt. Þeir skiluðu áliti til rn. 9. apríl 1957, eða nú fyrir rúmum mánuði. Ég hafði þá þegar, eins og ég hef skýrt frá áður við þessa umr., falið annarri nefnd einnig undirbúning að endurskoðun skemmtanaskattslaganna, ekki félagsheimilalaganna, og unnu þessar nefndir því samhliða og gerði hvor um sig sínar till.
Að því er varðar skemmtanaskattinn er það um álit þeirra tvímenninganna, Þorvalds Garðars Kristjánssonar og Ásgeirs Péturssonar, að segja, að þeir lögðu til, að skemmtanaskattinum yrði skipt eins og gert er ráð fyrir í stjfrv., þ.e.a.s. að honum yrði skipt til helminga milli þjóðieikhúss og félagsheimilasjóðs. Hins vegar gerðu þeir enga till. um breytingu á ríkjandi skipun varðandi undanþágurnar, gerðu enga till. um að takmarka þær frá því, sem nú á sér stað, lögðu m.ö.o. til, að ákvæði l. um undanþágurnar yrðu óbreytt. Þetta taldi ég fyrir mitt leyti ekki vera eðlilegt, og þess vegna er hér farin sú leið, sem frv. gerir ráð fyrir og ég skal ekki skýra frekar. Það er í meginatriðum í samræmi við það, sem fimm manna nefndin, sem ég gat um áðan, hafði lagt til. Þó er þess að geta, að hugmyndin um að undanþiggja eitt kvikmyndahús í þeim kaupstöðum, sem nú njóta ekki undanþáguheimildar, var ekki frá þeirri n., heldur var því ákvæði bætt í frv. í menntmrn. Um rökin fyrir því vísa ég til þess, sem ég sagði í upphafi máls míns.
Hins vegar vil ég geta þess, að í áliti þeirra Þorvalds Garðars Kristjánssonar og Ásgeirs Péturssonar er ekki gert ráð fyrir jafnmikilli fjárþörf félagsheimilasjóðs og ég tel hana vera. Þar segir í nál. svo orðrétt, með leyfi hæstv. forseta, eftir að gerð hefur verið grein fyrir árlegri fjárfestingu um byggingu félagsheimila á undanförnum árum:
„Með tilliti til þess, er að framan segir, má telja, að með 5–6 millj. kr. fjárfestingu á ári sé vel á haldið í byggingu nýrra félagsheimila, miðað við allar aðstæður. Miðað við framlag, er nemi 40% byggingarkostnaðar, eins og félagsheimilasjóður hefur lagt fram, þýðir þetta, að styrkir til byggingar félagsheimila þurfa að nema árlega yfir 2 millj. kr. Hér er um að ræða hærri upphæð en félagsheimilasjóður hefur haft yfir að ráða í árlegum tekjum.“ — Síðan or gerð grein fyrir tekjunum, eins og þær hafa verið undanfarin ár.
Hér er sem sagt gert ráð fyrir liðlega 2 millj. kr. árlegu framlagi í félagsheimilasjóð og það talið nægilegt á næstu árum, miðað við aðstæður, eins og þær hafi verið og séu.
Í þeim stjfrv., sem hér liggja nú fyrir þessari hv. d., hefur verið metin fjárþörf félagsheimilasjóðs 2.8 til 3 millj. kr. á ári, og þær tekjur eiga félagsheimilasjóði að vera tryggðar, ef þessi frumvörp ná fram að ganga.
Ég hygg, að ég hafi vikið að þeim atriðum, sem fram hafa komið í sambandi við brtt. og umr., sem urðu hér í gær.
Ég vil að síðustu aðeins undirstrika, að ef till. um niðurfellingu 4. gr. næði fram að ganga, væri þar með kippt algerlega grundvellinum undan þeirri aukningu á menningarsjóði, sem fyrirhuguð er, og stofnun vísindasjóðs. Samþykki við till. um að fella 4. gr. er í raun og veru atkvæði gegn því að efla menningarsjóð, gegn því að stofna vísindasjóð, a.m.k. meðan ekki koma fram tillögur um aðra tekjustofna, sem gæfu jafnmikið í aðra hönd.
Að því er varðar till. um að heimila ekki eitt opinbert undanþágukvikmyndahús í þeim kaupstöðum, þar sem slík kvikmyndahús eru nú ekki rekin, vil ég aðeins endurtaka það, sem ég sagði áðan, að í því máli er aðeins um tvær leiðir að ræða: að heimila engum kaupstað slíka undanþágu eða heimila öllum kaupstöðum slíka undanþágu. Það er ekki hægt að draga neina skynsamlega eða réttláta linu þarna einhvers staðar á milli. Það er ekkert réttlæti í því. Það er ekki hægt að gera upp á milli Vestmannaeyja og Ísafjarðar með neinum skynsamlegum rökum. Annaðhvort verða báðir staðirnir að fá hliðstæða aðstöðu eða hvorugur þeirra. Að vilja ekki heimila undanþágukvikmyndahús í þeim kaupstöðum, sem nú njóta ekki slíkrar undanþágu, er því í raun og veru óbein yfirlýsing um, að slíka undanþágu ætti hvergi að veita, eða m.ö.o., að helzt ætti að afnema undanþágurnar í Reykjavík, Hafnarfirði, Akranesi, Akureyri og Vestmannaeyjum, þar sem þær nú gilda. Um það hafa ekki komið fram till. og liggja að vísu ekki fyrir till. nú. En fyrst þær till. liggja ekki fyrir og fyrst það virðist ekki vera skoðun Alþ., að þessar undanþágur eigi að afnema, væri ekki til nema ein rökrétt afleiðing af því: að láta alla kaupstaðina sitja við sama borð.