11.02.1957
Sameinað þing: 28. fundur, 76. löggjafarþing.
Sjá dálk 13 í D-deild Alþingistíðinda. (2354)

108. mál, kjörbréf varaþingmanns

Bjarni Benediktsson:

Herra forseti. Margt og raunar flest af því, sem hæstv. forsrh. hefur nú sagt, eru atriði, sem ég er þegar búinn að svara í þeim umræðum, sem um þetta mál urðu hér á dögunum, og veit ég því ekki, hvort ég hirði um að eltast við allan hans rökstuðning. Um daginn lét hann sér nægja að senda boð til kjörbréfanefndar um það, að hann ætlaði að leggja fram lagafrv., sem form. n. (GíslG) sagði að sér skildist að ætti að skera úr um þetta tiltekna atriði. Nú er hæstv. ráðh. a.m.k. mjög á báðum áttum um það, hvort slíka löggjöf eigi að setja. Sú till., sem fram er komin, verður ekki skilin á annan veg en þann, að hann ætli að láta Alþingi skera úr málinu með þál., alveg gagnstætt því, sem hann lét boða hér s.l. fimmtudag, en hafði þá ekki enn þá haft aðstoðarmenn við höndina til þess að setja saman þann samsetning, sem hann nú var að stauta sig hér fram úr.

Hann virðist vera, eins og ég segi, á báðum áttum um það, hvort hann eigi að halda fast við þessi skilaboð til þingsins eða ekki. Hann vill ekki viðurkenna það, að afneitun boðskaparins hafi falizt í framlagningu þeirrar þáltill., sem hann bar fram á laugardaginn og var nú að tala fyrir, og lætur í það skína, að hann ætli engu að síður að knýja fram lög. Hann sagði: Löggjöf verður sett. — Vera kann, að það sé vegna þess, að fylgismenn hans, kommúnistarnir, heimti, að málinu sé lokið með lögum. Aftur á móti var vitað, að Alþýðuflokksmenn sögðu eftir umr. á dögunum, að þeir mundu alls ekki sætta sig við það, að þm. tæki sæti með lögum, og þá virðist eiga að hafa báðar aðferðirnar, að bæði sé gerð þál. og löggjöf sett á eftir.

Ætla mætti, að þetta væri þá nokkurn veginn tryggt og a.m.k. öllum stuðningsmönnum sæmilega fullnægt. En gallinn er sá, að eftir sem áður er það gersamlega óheimilt samkv. stjórnarskrá og landslögum, að þessi hv. þm. taki sæti á Alþingi með þessum hætti, og það verður hvorki gert löglegt með lagabreytingu né með þál. Það er sannast sagt harla hlálegt, þegar hæstv. forsrh. er að lesa upp, að þetta megi, vegna þess að stundum hafi einföldum lögum verið breytt eftir á með nýrri löggjöf, varðandi atvik, sem umliðin voru. Ég skal viðurkenna, að sú löggjöf er ætíð mjög hæpin, en út yfir tekur þó, og hæstv. forsrh. getur ekki nefnt neitt dæmi þess, að eftir á eigi að breyta sjálfri stjórnarskrá landsins, hvort heldur með þál. eða einfaldri löggjöf.

Að vísu væri lögformlega rétt, ef í stjórnarskrá landsins væri nú með stjórnarskrárbreytingu sett ákvæði um það, að þingið, sem kosið var 1956, ætti að vera öðruvísi skipað en það í raun og veru er. Ef það væri knúið fram með venjulegri stjórnarskrárbreytingu, þá væri það formlega löglegt. Hitt er svo annað mál, að efnislega er það ekki hægt, vegna þess að stjórnarskrárbreyting getur ekki orðið, nema nýjar kosningar fari fram.

Sagt hefur verið, og það er dálítið til í því, að æðsti handhafi stjórnarskrárgjafarvaldsins, sem hjá okkur er samsettur aðili, gæti sett hvaða lög sem hann vildi. Í Bretlandi er aftur á móti ekki neinn munur á stjórnarskrárgjafanum og löggjafanum. Þess vegna getur hinn almenni löggjafi þar sett hvers konar ákvæði, sem stjórnarskrárgjafi annars staðar þarf til að koma. Bretar hafa sagt, að löggjafinn þar gæti sett löggjöf um allt, nema hann gæti ekki breytt konu í karl. En mér sýnist sannast sagt, að það sé það, sem hæstv. forsrh. sé að gera, það sé að breyta hinum virðulega fyrrv. varaþingmanni Reykjavíkur, ungfrú Rannveigu, í einn ágætan herra.

Allt sýnir þetta, út í hvílíkar ógöngur hæstv. forsrh. og hans meðstarfsmenn eru komnir. Einnig þegar hæstv. forsrh. er hér að vitna í löggjöfina frá 1942 varðandi bæjarfulltrúana, þá sannar fátt betur en einmitt sú löggjöf, að löggjafinn 1942 leit á þetta sömu augum og ég og þeir, sem mér eru sammála um þetta, gera nú. Ef hægt var að skýra ákvæðin með einfaldri ákvörðun, þannig að orðin „jafnmargir varamenn“ fælu í sér eingöngu þetta, að ætið ættu að vera fyrir hendi jafnmargir varamenn og kosnir hafa verið, þannig að nýir kæmu til, ef aðrir gengju úr skaftinu, þá þyrfti engin lög. Lagasetningin frá 1942 sýndi einmitt, að ekki var heimilt að fjölga varamönnum, nema til þess væri bein lagaheimild. Um sveitarstjórnarkosningarnar þurfti lagabreytingu. Varðandi alþingismenn þarf með sama hætti stjórnarskrárbreytingu.

Hitt er svo annað mál, sem ég skal upplýsa hæstv. forsrh. um, að það kann að vera nokkur skýring á því, af hverju þessar reglur voru látnar gilda um þá bæjarfulltrúa, sem kosnir höfðu verið um veturinn. Ég segi það hiklaust, þó að það geti að vissu leyti á annan veg orðið hæstv. forsrh. til styrktar. En vegna þess að ég vil hafa það eitt, sem satt er og rétt í þessu máli sem öðru, þá er rétt, að það komi fram, að 1942 var á Alþ. upplýst, að í nokkrum hreppsnefndum og bæjarstjórnum höfðu ákvæðin verið skilin svo, að varamannatalan var ekki takmörkuð við jafnmarga aðalmenn og kosnir höfðu verið, þannig að í framkvæmdinni hafði verið breytt til. Annars staðar var þetta ekki gert, og þess vegna sögðu menn: Framkvæmdin hefur hér verið á reiki, og þess vegna er efnisbreyting ekki jafnmikil og sýnist; þar af leiðandi er ef til vill hægt að fara svona að, að láta þetta taka að vissu leyti aftur fyrir sig, þótt hæpið sé.

Þar að auki efast ég um, að það sé rétt hjá hæstv. forsrh., og skal þó ekki fullyrða það, að tekið hafi verið fram í eldri sveitarstjórnarlöggjöf, að varamennirnir skyldu vera jafnmargir aðalmönnunum. Mér er nær að halda, að það hafi verið sagt, að varamenn ætti að kjósa. Ef einungis hefur verið sagt, að varamenn ætti að kjósa, án þess að tala þeirra væri fastákveðin, þá er allur rökstuðningur hæstv. forsrh. þar með gersamlega einskis verður varðandi þetta atriði, því að þá var afsakanlegt, að sumir teldu, að hægt væri að hafa varamennina fleiri, þó að það yrði ekki ofan á annars staðar.

En mestu máli skiptir, og það, sem sker úr, er, að þáverandi ríkisstj., sem hæstv. forsrh. þá veitti forstöðu, bar fram lagafrv., þar sem berum orðum var tekið fram, að fjöldi varamanna ætti ekki að takmarkast við tölu aðalmanna. Það var álit hæstv. ríkisstj., sem þessi hæstv. forsrh. veitti forstöðu, að þessu væri ekki hægt að koma fram nema með beinni lagabreyt., þó að í þinginu upplýstist, að venjan hafi sums staðar verið á annan veg.

Þá segir hæstv. forsrh., að það eigi nú að skilja lögin rúmt. Stundum hafa þessir félagar verið að tala um, að það ætti að fara eftir anda laganna. Hæstv. forsrh. hafði að vísu smekk til þess að nota ekki það orð. Hann hefur munað of vel deiluna, sem hér var í vetur eða í haust varðandi það, hvort taka ætti gilda 4 uppbótarþingmenn Alþfl. Þá studdust þeir eingöngu við, að það væri bókstafur laganna, sem gerði óhjákvæmilegt, að þá ætti að taka gilda. Það lá fyrir, að forseti hæstaréttar, Jón Ásbjörnsson, sem varð þeirra björgunarhella í því efni. lýsti berum orðum yfir, að ákvæðin, sem hann taldi sig neyddan til að fara eftir, væru mjög óeðlileg, en vegna þess að beinan lagabókstaf skorti til þess að breyta frá þeim, þá taldi hann sér ekki fært að gera það. Þá var sem sagt allt byggt á þrengsta bókstafsskilningi, og það er á þeim þrönga og lítilvæga stalli, sem þessir fjórir hv. Alþfl. þm. eru komnir inn í Alþingi.

Að mínu viti og margra annarra eru að vísu skýr ákvæði um þetta í lögum og stjskr. á allt annan veg en ofan á varð. En játa verður, að ákvæðin eru vafasöm, og eina stoðin, sem þessir menn hafa við að styðjast, er hinn þrengsti bókstafsskilningur. Nú leyfir hæstv. forsrh. sér að koma hér fram og tala með nokkurri óvirðingu um „íhaldssaman skilning“ á stjskr., sem sé, að eftir bókstafnum eigi að fara, bókstaf, sem segir alveg skýlaust og umsvifalaust: 8 þm. eru í Reykjavík; kosning þeirra er hlutbundin; jafnmargir varamenn skulu kosnir samtímis og á sama hátt.

Fram hjá þessum ákvæðum verður ekki með nokkru móti komizt. Ákvæðin eru alveg eins ljós og ótvíræð og fremst verður á kosið varðandi bókstaf laga og framsetningu.

Hitt er annað mál, að menn hafa fyrir löngu gert sér grein fyrir því, að þessi ákvæði væru nokkuð einstrengingsleg. Það er bent á það t.d. í miklu riti, sem Einar Arnórsson skrifaði í kringum 1930 um réttarsögu Alþ. Þá bendir hann á, að þessi ákvæði séu óheppileg, en hann segir, að fram hjá bókstafnum verði ekki komizt, og hann bendir líka á það, að framkvæmdin hafi verið þessi, eins og bókstafurinn segir til um.

Hér er sem sé um að ræða atriði, sem búið er að skera úr á Alþ. Íslendinga og af kjósendum, þjóðinni, fyrir meira en 30 árum. Það var 1926. Þá fóru fram kosningar, þegar mjög svipað stóð á eins og nú gæti komið til að standa á fyrir Alþfl., en raunar alls ekki liggur fyrir enn þá, eins og ég skal koma hér að nánar á eftir.

1926 stendur þannig á, að þá er varaþingmaður landsk. þm., sem deyr, einnig dáinn. Til eru margir fleiri frambjóðendur á þessum lista, sem voru á lífi, þannig að ef þá hefði átt að fara eftir sams konar reglu og þessir hv. þm. vilja nú, þá hefði einfaldlega átt að taka 3. mann þessa lista, sem var í fullu fjöri. Slíkt datt engum í hug, heldur var boðað til nýrra kosninga, og þær fóru fram, og flokkur Hermanns Jónassonar og Alþfl. sýndu ekki Íhaldsflokknum þá sanngirni að láta vera að bjóða fram á móti honum. Það vissu auðvitað allir, að ef það hefði átt að kjósa alla þrjá þm., þ.e. svo marga sem voru kosnir í einu um land allt hlutbundinni kosningu við reglulegar kosningar, þá var enginn vafi á því, að Íhaldsflokkurinn hlaut að fá einn þm. kjörinn. Úrslit kosninga sumarið 1926 gerðu það hins vegar vægast sagt ólíklegt eða a.m.k. með öllu óvíst, að frambjóðandi Íhaldsfl. yrði kjörinn, heldur virtust horfur á því, að maður af sameiginlegum lista Alþfl. og Framsfl. mundi ná kosningu. Þessir flokkar hikuðu þá ekki við að bjóða fram mann á móti þessum frambjóðanda Íhaldsfl. Þá voru þeir ekki að tala um sanngirni og réttlæti né um það, að ekki væri hægt að koma hlutfallskosningu við, þegar þannig stóð á. Þá sögðu þeir: Ákvæðin kunna að vera heppileg eða óheppileg, en þau eru alveg tvímælalaus, og við verðum eftir þeim að fara. — Um þetta voru þá allir sammála, og datt engum annað í hug heldur en að svo yrði að gera.

Þessir hv. þm. segja að vísu nú: Það er að vísu rétt, að í stjskr. segir, að varamenn skuli vera jafnmargir og aðalmenn, en það segir hvergi, hvernig eigi að fara að, ef varamennirnir deyja eða forfallast, svo að þeir geti ekki tekið sæti. En hæstv. dómsmrh. veit það allra manna bezt, bæði af lærdómi sínum og margfaldri stjórnmála- og dómarareynslu, að lagaákvæði verður vitanlega að skýra með hliðsjón af öðrum lagaákvæðum, og allra minnstur vandinn er að skýra ákvæði stjskr. með hliðsjón af öðrum ákvæðum sjálfrar stjskr., ekki sízt þegar þau ákvæði eru í sömu grein stjskr. og það ákvæði, sem frekar þarf að leita skýringar á.

Að vísu segir í a-lið, að jafnmargir varamenn skuli kosnir samtímis og á sama hátt. Þarna er þá ráðgert, að varamennirnir muni duga, að þeir muni verða nógu margir til þess, að ekki þurfi að verða þingmannslaust. En í þessari sömu gr. segir um þm. kosna í einmenningskjördæmum í c-lið:

„Deyi þm. kosinn í einmenningskjördæmi eða fari frá á kjörtímanum, þá skal kjósa þm. í hans stað fyrir það, sem eftir er kjörtímans.“

Ákvæðið í a-lið verður vitanlega að skýra með hliðsjón af ákvæðinu í e-lið, þannig að ef varamennina samkv. a-lið þrýtur, verður að viðhafa regluna, sem segir í e-lið, enda var alveg hliðstætt ákvæði og nákvæmlega sambærilegt skilið á þennan sama veg 1926, þannig að um þetta höfum við þegar viðtekið fordæmi, samþykkt Alþingis, framkvæmd ríkisstj., almennar kosningar, sem á öllu þessu byggist.

Sannast sagt er það furðulegt, að menn skuli nú þvert ofan í 30 ára gamlan úrskurð, þvert ofan i það, sem allir, sem um þetta mál hafa skrifað í millitíðinni af einhverri þekkingu, hafa talið og hvort sem þeim líkaði eða ekki, hvernig ákvæðin eru, að þá skuli menn nú skyndilega vilja fara að viðhafa allt aðra reglu en viðtekin hefur verið og óumdeilanlega er í gildi.

Sumir segja: Þetta breyttist allt 1934, vegna þess að þá fengu flokkarnir meira vald og viðurkenningu heldur en áður.

Ég vil taka fram út af því, sem hæstv. forsrh. las upp varðandi það, að flokksstjórnir gætu bætt þm. inn, þá er það eitt dæmi þess, að fróðir menn hafa talið, að hinn almenni löggjafi hafi gengið lengra í lagasetningu og skýringu á stjórnarskránni en góðu hófi gegni, og mjög hefur verið dregið í efa, að það ákvæði fengi staðizt, ég vil segja bæði samkv. heilbrigðri skynsemi og ákvæðum stjórnarskrárinnar, en um það höfum við ekki ákveðið fordæmi í framkvæmd. Á þetta hefur aldrei reynt, eins og búið er að reyna á það atriði, sem hér er til umræðu. Það er til 31 árs gamall úrskurður Alþingis og þjóðarinnar um það. Hér er því í sjálfu sér ekki um nokkurn skapaðan hlut að deila, því að málið er fyrir löngu afgert.

Varðandi það atriði, að sagt er, að þetta breyttist 1934 og flokkarnir fengju þá meira vald en áður, má vel vera, að þeir fengju það að sumu leyti. En varðandi það atriði, sem hér um ræðir, er ekki gerð nein breyting. Ákvæðin eru látin vera alveg eins og þau áður voru. Og við getum séð, ef þetta er rétt, að flokkarnir ættu að fá fullkomið vald á þann veg, sem nú er verið að vitna til, þá leiddi auðvitað þar af ekki síður, að varamenn ættu að vera í einmenningskjördæmi. Menn segja: Það er hættulaust að láta kjósa í einmenningskjördæmum, vegna þess að þar fer hvort eð er eftir meiri hluta. — En meiri hlutinn breytist eftir atvikum hverju sinni. Það er sannast sagt í mjög fáum kjördæmum landsins, að þm. eru kosnir með algerum meiri hl. atkvæða. Það eru flestir, sem eru kosnir með minna en helming atkv. þeirra, sem mæta og greiða atkv., og ef andstæðingar slíks flokks, sem þar varð ofan á, ynnu saman í kosningum, þá má segja: Fyrir fram eru allar líkur til þess, að flokkurinn, sem náði kjördæminu við almennar kosningar, mundi tapa eða vera í yfirvofandi hættu, ef til uppkosninga kæmi.

Við sjáum sem sagt, að þarna er alls ekki fylgt þeirri reglu, að flokksvaldið eigi að vera óskorað. Það verður að segja það alveg eins og er, að það er fullkomið ósamræmi og sannast sagt ekkert vit í því, ef það er tekið út frá því sjónarmiði, að ekki skuli vera alveg eins varaþingmenn fyrir þm. úr einmenningskjördæmum eins og fyrir þm. í Rvík, í tvímenningskjördæmum og uppbótarþingmennina. Hvernig er hægt að rökstyðja það, að við, sem eigum að fara í kvöld eða fyrramálið úr landi og verða burtu um tveggja vikna tíma, að fyrir suma okkar fær flokkurinn og kjósendurnir varaþingmenn, meðan við erum í burtu, en t.d. þm. N-Ísf. og þm. Hafnf. fara án þess að geta látið nokkurn mann mæta hér fyrir sig í millitíðinni, þannig að þeirra kjósendur eru bæði forsvarslausir og þeirra burtför veldur breytingum í hlutföllum milli flokka. Ef á að fara að viðhafa þær skýringaraðferðir, sem nú er vitnað til, þá er alveg eins hægt að finna upp á því, að án stjórnarskrárbreytingar væri hægt að setja lög um það, jafnvel ákvæði með þál. eða með skilaboðum til kjörstjórnar að úrskurða varaþingmenn fyrir þessa þingmenn.

Nei, gallinn er sá, að stjórnarskrárákvæðin í heild, — og á því ber auðvitað enginn frekar ábyrgð en hæstv. forsrh. og hans flokkur, stjórnarskrárákvæðin i heild varðandi kosningar til Alþingis eru í brotum. Aldrei hafa fengizt sett heilleg ákvæði út frá rökréttu sjónarmiði, heldur hefur þessu verið tosað áfram til einnar smábreytingar frá annarri til þess að yfirvinna þá hörðu mótstöðu gegn sanngjörnum breytingum, sem hv. Framsfl. stöðugt hefur veitt. Þess vegna er hægt varðandi þessi ákvæði að sýna fram á, að þau eru töluvert öðruvísi en æskilegt er og nokkur maður mundi gera þau, ef hann væri að semja í einu heildaryfirlitsreglur. En einmitt af því, að slíkt hefur aldrei verið gert, þá er eina leiðin að skoða ákvæðin eins og þau eru og skoða og leita þeirrar framkvæmdar, sem orðið hefur og reynslan er búin að segja til um, hvernig eigi að vera.

Þá er það atriði hjá hæstv. forsrh., að Alþfl. hafi nú einn varaþingmann og þá sé Gylfi Þ. Gíslason eini varaþingmaðurinn, ef eigi að skilja 31. gr. alveg bókstaflega. Þá kem ég að því aftur, að vitanlega verður að skýra a-lið 31. greinar stjórnarskrárinnar með hlíðsjón af öðrum ákvæðum stjórnarskrárinnar, og þá komum við að d-lið 31. gr., sem segir til um uppbótarþingmennina. Það er í skjóli d-liðs stjórnarskrárgreinarinnar, sem Gylfi Þ. Gíslason er réttilega kjörinn á þing sem aðalþingmaður, ja, réttilega kjörinn, hitt á að se a. Alþingi hefur úrskurðað hann inn á þingið. Ekki er hægt að deila um það, að hann situr hér með þingmannsrétti, og það er með tilvísun til þessa liðs, sem hann hefur fengið sitt þingmannsumboð. Hitt, hvort Alþfl. hafi átt rétt til nokkurs uppbótarmanns, er önnur deila, sem ég get ekki rakið í þessu sambandi.

Alveg með sama hætti og skýra verður 31. gr. stjórnarskrárinnar með hliðsjón af 46. gr., þar sem segir: „Alþingi sker sjálft úr, hvort þingmenn þess séu löglega kosnir, svo og úr því, hvort þm. hafi misst kjörgengi,“ er auðvitað alveg fráleitt og fær ekki með neinu móti staðizt að segja, að Alþingi geti ekki tekið þingmanninn gildan, nema hann hafi kjörbréf. Það segir einmitt þvert á móti í 46. gr.: „Alþingi sker sjálft úr, hvort þingmenn þess séu löglega kosnir.“

Alþingi hefur samkv. þessu ákvæði ótvíræða og skýlausa heimild til þess að úrskurða hvern þann kosinn, sem það telur rétt vera. Þess vegna er erfitt að taka það gilt sem nokkra ástæðu, þegar nokkrir þm. sögðu hér á dögunum, að þeir vildu ekki greiða atkv. með því, að Eggert Þorsteinsson kæmi hér, af því að hann hefði ekki kjörbréf. Það er einmitt Alþingis að skera úr um það, hvort kjörbréf sé gilt eða ekki, hvort kjörbréf, sem afhent hefur verið, fær staðizt og hvort þm., sem ekkert kjörbréf hefur fengið, er engu að síður rétt kosinn til Alþingis. Þetta segir alveg berum orðum í 46. gr., og er ástæðulaust að vera um það að þræta, en 31. gr. og 46. gr. verður auðvitað að skýra með hliðsjón hvora af annarri og lesa samtímis, þannig að fullt samhengi fáist á milli.

Þetta mál stendur þannig, að yfirkjörstjórn Reykjavíkur hefur lýst því yfir, að hún „taldi ekki fært með hliðsjón af 31. gr. stjórnarskrárinnar, sbr. 117. gr. kosningalaganna, að gefa út formlegt kjörbréf til Eggerts G. Þorsteinssonar, og tilkynnti hún þá flokksforustu Alþfl. þessa niðurstöðu. En þar sem kjörinn þm. flokksins hér í Rvík, Haraldur Guðmundsson, er í þann veginn að hverfa af landi burt, en enginn varamaður fyrir hann, þá telur yfirkjörstjórnin rétt, svo sem mál þetta horfir nú við og með hliðsjón af 46. gr. stjórnarskrárinnar, að senda málið til hins háa Alþingis, að það taki ákvarðanir um það, hvort Eggert G. Þorsteinsson geti talizt löglega kosinn varaþingmaður fyrir Alþýðuflokkinn fyrir yfirstandandi kjörtímabil.“

Þetta er alveg í samræmi við stjórnarskrána, að yfirkjörstjórn treystir sér ekki til þess að láta Eggert Þorsteinsson fá kjörbréf. Þrátt fyrir þrábeiðni neitar hún að láta Eggert Þorsteinsson fá kjörbréfið. Hún vísar málinu til Alþingis, eins og lög standa til, og réttilega er vitnað til 46. gr. stjórnarskrárinnar. Málið kemur svo fyrir Alþingi alveg á lögformlegan og réttan hátt. Alþingi neitar einnig. Þegar það úrskurðar og fer með málíð samkv. 46. gr., þá neitar Alþingi að láta taka kosningu mannsins gilda, að viðurkenna hann sem réttkjörinn varaþingmann. Alþingi er búið að neita þessu. Kjörstjórnin fæst ekki til þess að gefa kjörbréf. Alþingi fellir við formlega atkvgr., nafnakall, fram komna till. um að taka Eggert Þorsteinsson gildan sem varaþingmann. En maðurinn skal inn, hvað sem lögin segja og hvað sem stjórnarskráin segir. Aðferðin er ósköp einfaldlega þessi: Fyrst ætlaði hæstv. forsrh. að láta úrskurða þetta með lögum, Hann hefur a.m.k. gugnað á því, að sú aðferð væri einhlít, heykzt á því, eins og réttilega var sagt í Morgunblaðinu í gær. En þá á bara Alþingi að koma og segja: Nú verður kjörstjórnin að gera það, sem Alþingi er búið að neita að gera og yfirkjörstjórn er búin að neita að gera. Alþm. eru vandir að virðingu sinni og vilja ekki láta ota sér allt of langt út í ósómann. Það var neitað að brjóta gegn stjórnarskránni, neitað að taka kjörbréfið gilt, en yfirkjörstjórnin er ekki eins fín, hún er ekki eins hátt sett og Alþingi, og hún skal fá að ganga í þetta lítið skemmtilega verk.

Ég hef ekki hugmynd um, hvort yfirkjörstjórn telur sér fært eða skylt að gegna slíkri fyrirskipun Alþingis. Sjálfur tel ég það með öllu fráleitt. Þeir menn gera upp sinn huga, og ég skal ekki segja neitt um það, hver þeirra niðurstaða verður. En ég segi, að aumlegri leikur og meiri skollaleikur hefur aldrei gerzt varðandi skipun Alþingis heldur en þetta.

Ég segi: Það er sök sér, ef alþingismenn vilja úrskurða sjálfir og beita sinu valdi samkv. 46. gr. og segja: Maðurinn er rétt kosinn, og við tökum hann inn í okkar sali. — En þegar þeir hafa ekki kjark til þess, heldur segja, að yfirkjörstjórnin eigi að fara að gera það, sem hún er búin að neita að gera og Alþingi er búið að neita að gera, þá gera menn sig að of litlum körlum hér á Alþingi, jafnvel þó að mikið liggi við að halda lífinu í þessari hæstv. ríkisstj.

Svo verður að spyrja enn og aftur: Af hverju er verið með þetta allt saman? Hvað kemur til? Er sæti Alþfl., þingmannssæti Alþfl. í Reykjavík laust? Er ekki Haraldur Guðmundsson, sem var réttilega kjörinn þm. Reykjavikur, í fullu fjöri? Að vísu er hann sendur úr landi í bili, en þó þannig, að hann á vonandi hingað afturkvæmt. Af hverju að vera að fara í mjög hæpna lagaskýringu, þótt vægilega sé til orða tekið, af hverju að láta ekki kosningarnar gilda, sem búnar eru að fara fram? Af hverju ekki að láta Reykvíkinga njóta þingmennsku þessa gamalreynda þingskörungs, sem hefur haldið litlum flokki við lýði, oft með miklum og þungum áhyggjum og sannarlega ekki fyrirhafnarlaust? Er hann ekki á sínum, — ja, við skulum vona, að hann eigi langan tíma eftir enn ólifað, — er hann ekki miklu betur kominn hér í sölum Alþ. samkvæmt umboði kjósenda Reykjavíkur heldur en í stöðu úti i löndum, stöðu, sem meiri hluti núverandi hæstv. stjórnarflokka hefur sagt að væri óþörf og ætti að leggjast niður, sendiherraembættinu í Osló? Hví á að fara að gera Haraldi Guðmundssyni og Alþfl„ báðum að vísu komnum nokkuð á gamals aldur og yfir sinn fegursta æviblóma, — hví á að fara að gera þeim báðum þessa vanvirðu nú, að fara að senda Harald sem útlaga til Osló í stöðu, sem nú er þinglegur meiri hluti til að leggja niður, ef mennirnir vilja standa við eitt af sínum gömlu loforðum?

Haraldur Guðmundsson hefur ekki enn þá afsalað sér þingsætinu. Það eina, sem gerzt hefur, er, að eftir kosningarnar í sumar afsalaði einn af frambjóðendum Alþfl. hér í Reykjavík varaþingsæti, sem hann taldi sig eiga rétt til. Ég trúi ekki, að þetta hafi verið gert án vilja og vitundar Alþfl. Ég trúi því ekki, en hafi það verið gert, þá getur Alþfl. ekki sakazt við neinn nema sjálfan sig, og jafnvel þó að hann verði að lifa Rannveigarlaus, þá hefur hann enn þá Harald Guðmundsson sem réttkjörinn þingmann. Og af hverju vilja menn vera að gera hæpnari ályktun á Alþingi, fara út í meiri lagakrókaundanbrögð en hér hafa nokkurn tíma sézt áður í þingsögunni til þess eins að knýja Harald Guðmundsson til að flýja land og setjast að sem próventukarl í Noregi?

Ég held, að þeir menn, sem fyrir þessari ráðagerð standa, ættu ekki að vera að tala um það, að við hinir viljum vera ósanngjarnir við Alþfl. eða láta hann ekki njóta réttar síns. Við viljum einmitt, að Alþfl. haldi sínum góða og göfuga þm., Haraldi Guðmundssyni, Reykvíkingar fái að hafa þann þm., sem þeir kusu, fái að hafa hann undanbragðalaust, og að stjórnarskrá landsins fái að losna við það tilræði, sem nú er verið að sýna henni.

Það hefur farið eins og ég sagði hér í upphafi máls míns, að hæstv. forsrh. ætlar ekki að gera endasleppt. Á laugardaginn var lögð fram þáltill. um, að Alþingi úrskurðaði málið með þessari þáltill., sem nú er borin fram. Nú er komið frv., sem boðað hafði verið og sker úr um þetta mál. Því er útbýtt hér, meðan ég var að tala, að því er virðist vegna þess, að ekki mátti koma fram, að hæstv. forsrh. hefði beygt sig fyrir þeim þungvægu rökum, sem ég flutti hér á dögunum. Ég sá, að það var í Morgunblaðinu í gær sagt hv. meiri hl. til hróss, að það, að nú væri horfið frá þessu, sýndi þó, að stjórnarliðið skorti ekki allt velsæmi. Ég bið afsökunar á að hafa viðhaft þau orð um hina hv. þm. stjórnarflokkanna.