03.06.1958
Sameinað þing: 53. fundur, 77. löggjafarþing.
Sjá dálk 1779 í B-deild Alþingistíðinda. (3006)

Almennar stjórnmálaumræður

Emil Jónsson:

Herra forseti. Hv. 2. landsk, þm., Karl Guðjónsson, skýrði frá því hér í kvöld, að við lausn efnahagsmálanna hefðu verið uppi í ríkisstj. tvær stefnur: annars vegar verðstöðvunarstefna, sem Alþb. hefði fylgt, og hins vegar gengislækkunarleið, sem mér skildist á hv. þm. að hinir flokkarnir hefðu viljað fara.

Ég vil aðeins út af þessu gefna tilefni taka fram, að ráðh. Alþfl. í ríkisstj. lögðu ekki fram í ríkisstj. neinar till. eða neinar óskir um, að gengislækkunarleið yrði farin, hvað sem aðrir kunna að hafa hugsað um það mál. Hins vegar áttu ráðh. Alþfl. góðan þátt í því að móta lausnina, sem að lokum fékkst, og var á þann hátt dregið úr þeim áhrifum, sem gengislækkun mundi hafa haft, ef farin hefði verið, og hefur það rækilega verið útskýrt hér í umr. í gær, og ég þarf ekki lengra að fara út í það. — Ég vildi aðeins ekki láta hjá líða að taka þetta fram í tilefni af ræðu Karls Guðjónssonar.

Hæstv. félmrh. — og nú í kvöld aftur Karl Guðjónsson — beindi í gær þeirri fyrirspurn til utanrrh., hvort ekki hefði komið til mála af hans hálfu að veita erlendum togurum einhvern veiðirétt innan 12 mílna landhelginnar væntanlegu. Út af þessu skal ég aðeins taka fram, að þessari fsp. svaraði utanrrh. raunar sjálfur í sinni ágætu ræðu hér í gær með þessum orðum, með leyfi hæstv. forseta, sem ég skal leyfa mér að taka upp, — hann sagði:

„Í nokkra daga eftir Kaupmannahafnarfundinn voru fyrirætlanir Íslendinga í landhelgismálinu skýrðar fyrir bandalagsþjóðum okkar, og þeim var tjáð, að ef þær hefðu eitthvað fram að færa innan mjög takmarkaðs tíma, skyldi það lagt fyrir þingflokkana hér heima. Þetta er allt, sem sagt var. Og allt var þetta gert,“ sagði ráðh., „með samþykki meðráðh. minna í Framsfl. og með vitund ráðh. Alþb.“

Engar óskir eða tillögur hafa borizt um þetta efni frá bandalagsþjóðunum, og er þar með fsp. fullsvarað.

Hæstv. sjútvmrh., Lúðvík Jósefsson, virtist ekki telja þetta nóg, því að hann kom hér áðan og herti nokkuð á. Hann bar málið ekki fram í fyrirspurnarformi, heldur fullyrti hann beinlínis, að bein till. um fríðindi handa erlendum skipum í íslenzkri væntanlegri 12 mílna landhelgi hefði komið fram, þó að hann viti fullvel, að svo er ekki, því að hæstv. utanrrh. hefur látið ríkisstj. fylgjast með gangi málsins í öllum atriðum og annað ekki gerzt að þessu leyti en það, sem ég las upp úr ræðu utanrrh. hér í gærkvöld, En áhugamál hæstv. utanrrh. er og hefur verið að leitast við, að lausn þessa máls fáist, án þess að stofnað sé til ófriðar við nágrannaþjóðir okkar með fruntalegri framkomu. Það er skylda okkar að skýra nágrannaþjóðum okkar frá, hvað við ætlum að gera, og leitast við að fá samþykki þeirra til þess, þó að á engan hátt verði við þær gerðir neinir samningar.

Hv. þm. G-K., Ólafur Thors, lét sig hafa það í gærkvöld að barma sér yfir því, að réttkjörnir þm. Alþfl. samkvæmt íslenzkum lögum hefðu fengið að taka sæti á Alþingi eftir síðustu kosningar. Ég held, að það hafi þó verið hyggilegast að fara ekki að rifja það mál upp aftur. Þó að sóma Sjálfstfl. hafi að nokkru verið bjargað af öðrum fulltrúa hans í landskjörstjórn, þá breytir það ekki þeirri staðreynd, að flokkurinn hugðist þar í pólitísku ávinningsskyni ganga á svig við gildandi lög eða öllu heldur kannske beinlínis að brjóta þau. Er Sjálfstfl. lítill sómi að því máli öllu.

Aðaleinkennið á gagnrýni Sjálfstfl. á hæstv. ríkisstj. í gærkvöld og raunar í kvöld líka og kannske má segja alltaf er það, að þessi gagnrýni er einhliða hlutdræg. Gagnrýni verður að vera heiðarleg og hlutlaus, ef nokkurt mark á að vera á henni takandi. Alla hluti má skoða frá fleiri en einni hlið, og það verður að gera, ef rétta mynd á að gefa af þeim.

Sjálfstfl. gerir þetta ekki. Hann segir aðeins frá því, sem miður fer, en sleppir öllu öðru, segir aðeins hálfan sannleikann og illa það. Tökum t. d. frásögn þeirra af lögunum um útflutningssjóð, efnahagsmálunum, sem mest hefur verið talað um hér við þessar umr. Auðvitað er hægt og meira að segja mjög auðvelt að finna þar hluti, sem mega kallast óæskilegir, og þess vegna líklegt, að þeir muni valda óánægju hjá ýmsum. Út af fyrir sig er ekkert athugavert við að skýra frá þessu. En þá verður einnig að skýra frá fleiru í leiðinni, t. d. því, hvað mundi hafa orðið, ef ekkert væri að gert, eða ef aðrar leiðir væru taldar betri, þá að koma með þær og benda á þær. Öllum er ljóst, hvað mundi hafa gerzt, ef ekkert hefði verið aðhafzt í þessu máli. Annaðhvort hefði framleiðslan stöðvazt eða útflutningssjóður orðið að fá hjá bönkum peninga, sem þó raunverulega voru hvergi til, og hvorugt var hægt.

Eftir úrræðum Sjálfstfl, hefur verið spurt, en ekkert svar fengizt, Ólafur Thors sagði hér í gærkvöld, að flokkur hans væri andvígur gengislækkun. En þó hefur hann oftar en einu sinni gripið til þess ráðs. Og sá fulltrúi flokksins, sem talaði hér síðast, hv. 6. þm. Reykv., Gunnar Thoroddsen, fór ekkert í felur með það, hverjar væru hans hugmyndir í því máli. En sem sagt, formaður flokksins lýsti því yfir í gærkvöld, að hann væri þessu andvígur. En ekki treysti hv. þm. sér þó til að fullyrða neitt um það, hvað Sjálfstfl. mundi hafa gert nú, ef hann hefði ráðið, og allt hans ráð þar algerlega á huldu.

Mér finnst þessi afstaða flokksins tæplega vera honum samboðin. Það þarf enginn að segja mér, að Sjálfstfl. hafi skort upplýsingar um efnahagslíf þjóðarinnar til þess að geta myndað sér skoðun á málinu. Slíkt er algerlega útilokað. Sjálfstfl. hefur upplýsingar um það, sem öðruvísi er í þessu landi.

Ég hélt, að till, hv. þm. A-Húnv., Jóns Pálmasonar, um að fjarlægja hæstv. fjmrh. úr ríkisstj. mundi verða sú eina, sem fram kæmi af þeirra hálfu í þessu máli. En hv. 6. þm, Reykv., Gunnar Thoroddsen, kom hér með till. eða úrræði, eins og ég held að hann hafi orðað það, í hvorki meira né minna en 15 liðum. En þegar þessi úrræði eru athuguð, öll þessi 15 atriði, þá er furðu lítið í þeim, sem beinlínis er nothæft til þess að ráða fram úr vandamálum augnabliksins. Það er listi, sem hver sem er getur skrifað upp að væri æskilegur, um það að hagnýta jarðhitann, spara í ríkisrekstrinum og annað þess háttar, — ég man ekki allar till., þær voru svo margar, — en þær voru allar með einu marki brenndar, þær voru frómar óskir um, að framkvæmdir væru hlutir, sem allir vita að miða til bóta, en lausn peningamála augnabliksins var hvergi minnzt á.

Ég held, að það sé ekki það, að Sjálfstfl. skorti upplýsingar í málinu, heldur skortir hann kjark eða kannske öllu frekar hreinskilni — og þykir mér leitt að segja það — til þess að segja frá hlutunum eins og þeir eru og draga ekkert undan í voninni um það að geta fengið einhverja til þess að trúa því, að til séu einhverjar aðrar leiðir og léttbærari, sem Sjálfstfl. lumi á og komi svo með síðar, þegar hann er búinn að hugsa málið nógu lengi. Á það bendir líka það, sem hv. 1. þm. Rang., Ingólfur Jónsson, sagði hér áðan. Hann sagði eitthvað á þessa leið, — ég þori nú ekki að segja, að það sé alveg orðrétt, — en það var eitthvað í þessa átt: Vandamál efnahagslífsins verða leyst, þegar ríkisstj., sem fólkið ber traust til og segir því hreinskilnislega frá ástandinu, tekur við völdum. — Hér virðist auðsætt, að hér væri átt við stjórn Sjálfstfl., sem þá mundi leysa frá skjóðunni, og efnahagsvandræði augnabliksins og framtíðarinnar þá í einu vetfangi verða leyst, og það sem merkilegra var, að hv. þm. bætti þessu við: „og þá mun þjóðin vera tilbúin að leggja hart að sér“.

Ég veit ekki, hvort þetta ætti að benda til, að einhver ný úrræði, sem krefðust þá kannske eins mikilla fórna af þjóðinni eða meiri heldur en nú er gert, ættu að koma til sögu.

Alþfl. gekk til þessa stjórnarsamstarfs fyrir tæpum 2 árum vegna þess, að hann trúði því þá, að þessum flokkum mundi reynast auðveldara að leysa viðkvæmustu og vandasömustu mál þjóðarinnar, efnahagsvandamálin, heldur en Sjálfstfl. Byggði hann þessa skoðun sína á því, að þau úrræði, sem Sjálfstfl. og Framsfl. stóðu að á árunum á undan, 1950–56, voru fundin og framkvæmd án samráðs við verkalýðssamtökin í landinu, bæði gengislækkunin mikla

1950 og síðan vaxandi uppbótagreiðslur í mjög stórum stíl síðan. Þessar, — ef ég má nota orð, sem mikið kemur við sögu í öðru stóru máli nú, — þessar einhliða aðgerðir þáv. ríkisstj. kölluðu á gagnráðstafanir af hálfu verkalýðssamtakanna, og þar með var hinu óheppilega kapphlaupi verðlags og launa haldið áfram í fullum gangi. Þetta taldi Alþfl. nauðsynlegt að reyna að koma í veg fyrir, því að efnahagslífið verður ekki heilbrigt, fyrr en þessi víxlverkun verður með einhverjum hætti stöðvuð.

Núverandi ríkisstj. gaf út fyrirheit um það, að leitað mundi eftir samvinnu við verkalýðssamtökin og bændur um afgreiðslu þessara mála. Er það grundvallaratriði, að slíkt samkomulag náist, og höfuðnauðsyn, að þessi samtök séu sannfærð um, að þau úrræði sem gripið sé til, séu þau beztu — eða við skulum segja þau skástu, ef maður vill heldur, sem völ er á, til þess að þau grípi ekki til gagnráðstafana og skrúfan fari í gang á ný.

Í ræðu sinni í gærkvöld eyddi hv. þm. G-K., Ólafur Thors, allmiklu máli í að fordæma þessa aðferð, kallaði hana svik við lýðræðið o. s. frv., vald, sem Alþ. einu væri gefið, væri flutt til Alþýðusambandsins með þessu móti. Þessa hugsun tel ég alveg fráleita, að ekki sé meira sagt. Alþfl. telur sig fara með umboð þessa fólks á Alþ. og beinlínis skyldu sína að haga málsmeðferð allri þar, þ. e. a. s. á Alþ., í samræmi við það. Hann telur líka, að með því að ná þessari samvinnu sé stærsta sporið stigið til farsællar lausnar málsins. Hitt er svo annað mál, að það er ekki óeðlilegt, að í svo stórum og fjölmennum samtökum eins og Alþýðusambandið er séu skoðanir eitthvað skiptar. Þessi samtök eru ekki nein hallelújasamkoma, þar sem allir eru á sama máli eftir valdboði ofan frá. Hver og einn hefur leyfi til að hafa sína skoðun og til að rökstyðja hana, eftir því sem efni standa til. Sumir þessara manna líta ef til vill meira á og leggja meiri áherzlu á stundarhagsmunina, en aðrir á annað, er þeir telja til frambúðar. Þessi mismunandi sjónarmið verður þá að leitast við að samræma og fá samstöðu um þau, því að án samstöðu þessara samtaka og án fylgis þeirra við þær aðgerðir, sem uppi eru hafðar, er engin von um árangur í þessum efnum.

Sjálfstfl.-menn smjatta nú á því, að fullt samkomulag hafi ekki verið í þeim hópi fulltrúa verkalýðssamtakanna, sem um þetta mál fjallaði nú, en það er 19 manna n. svokallaða, sem síðasta Alþýðusambandsþing setti til að fylgjast með efnahagsmálaaðgerðum ríkisstj., og miðstjórn Alþýðusambandsins. Þó var málið þar afgreitt ríkisstj. í vil með meiri hluta atkv., þó að segja megi, að sá meiri hluti hafi verið naumur. Hygg ég, að það hafi ráðið nokkru um, að till. ríkisstj. voru lagðar fullmótaðar fyrir fulltrúana og litlir eða engir möguleikar til breytinga, þegar þangað var komið. Ef það kemur fyrir og þá fyrst, þegar það kemur fyrir, að ríkisstj. njóti ekki lengur trausts verkalýðssamtakanna, og ef þau taka til að gera gagnráðstafanir gegn aðgerðum ríkisstj., er vonlaust um að ná þeim árangri, sem að er stefnt, og sá grundvöllur ekki fyrir hendi lengur, sem ríkisstj. byggði tilveru sína á.

Í ríkisstj. eins og þessari, sem 3 flokkar standa að með mismunandi sjónarmið og stefnu, er ekki hægt að komast hjá því, að menn líti á mál nokkuð mismunandi augum. En úr því að þeim hefur tekizt að ná samkomulagi í þessu þýðingarmikla máli, og ég tel mig mega fullyrða, að þetta samkomulag sé fyrst og fremst miðað við að ná farsælli lausn fyrir vinnandi stéttir þjóðarinnar til sjávar og sveita til frambúðar, þá vil ég vona, að það fái staðizt.

Í hinu stórmálinu, sem ríkisstj. hefur til meðferðar, sem er þó þýðingarmeira og afdrifaríkara, landhelgismálinu, hefur Alþfl. líka sína fastmótuðu stefnu, sem hæstv. utanrrh., Guðmundur Í. Guðmundsson, gerði hér grein fyrir í gærkvöld og ég þarf ekki að rekja. Hann vill leitast við að koma henni í framkvæmd án þess, að beinlínis séu espaðir upp til andstöðu þeir erlendu aðilar, sem hljóta að missa nokkurs í við þessar aðgerðir okkar, reynt verði að ná um þessar aðgerðir fullri samstöðu allra flokka heima fyrir og ekki horft í það, þó að til þess færu nokkrir dagar eða vikur. Hitt er miklu meira virði, að fá samstöðu inn á við og ófriði verði forðað út á við.

Að lausn þessara máls á þeim grundvelli, sem ég hef hér lítillega rakið, mun Alþfl. vinna og láta sér í léttu rúmi liggja, hvað aðrir hafa um þá afstöðu að segja, þangað til hann verður með rökum sannfærður um, að aðrar leiðir séu til heppilegri. En neikvæða gagnrýni og hávaða lætur hann sér í léttu rúmi liggja. — Svo býð ég hlustendum góða nótt.