19.02.1958
Sameinað þing: 28. fundur, 77. löggjafarþing.
Sjá dálk 1843 í B-deild Alþingistíðinda. (3013)
Fríverslunarmálið
Menntmrh. (Gylfi Þ. Gíslason) :
Herra forseti. Hv. þm, G-K. spurðist fyrir um það, hvers vegna ég hefði ekki fyrr gefið skýrslu um þetta mál á hinu háa Alþingi, eða öllu heldur lét í ljós nokkra undrun yfir því, að þessi dráttur hefði orðið á því, að málið bærist hér inn milli veggja Alþingis. Skýringin á því er sú, að til skamms tíma hefur ekki borið á góma í umræðunum um stofnun fríverzlunarsvæðisins vandamál Íslands, vandamál varðandi fiskútflutning Íslendinga alveg sérstaklega. Það var ekki fyrr, en á ráðherranefndarfundinum í janúar, sem vandamál, er beinlínis snerti hagsmuni Íslendinga, kom á dagskrá eða til úrskurðar. Það var, þegar fallizt var á það í ráðherranefndinni, eins og ég gat um í skýrslu minni, að greina umræður og ákvarðanir um sjávarafurðir frá hinum almennu umræðum og ákvörðunum um landbúnaðarvörur að sjávarafurðum meðtöldum. Þá var á það fallizt að skipa nefnd sérfræðinga til þess að fjalla sérstaklega um vandamál sjávarafurðanna. Sú nefnd hefur ekki verið skipuð enn, en eins og ég gat um, standa vonir til þess, að frá skipun hennar verði gengið á næstunni. Ég taldi rétt, þegar málið er komið á þetta stig, að brýnustu hagsmunamál Íslands í þessum efnum koma til umræðu á vettvangi sérstakrar sérfræðinganefndar, þar sem Ísland mun eiga fulltrúa, að þá væri tími til þess kominn að gefa Alþingi heildarskýrslu um málið, um þær umræður, sem fram hafa farið hingað til, og það var það, sem ég gerði eða ætlaðist til að mér tækist að gera í skýrslu þeirri, sem ég flutti í gær.
Varðandi ósk hans um það, að Alþingi fái framvegis að fylgjast með þessu máli, vildi ég segja þetta:
Þeir, sem setið hafa fundi erlendis um þetta mál, hafa jafnan gefið þjóðinni stutta skýrslu um þá fundi í ríkisútvarpinu, og þær skýrslur hafa einnig venjulega verið birtar í blöðum. Um báða þá fundi, sem ég hef setið, gildir þetta, að ég hef strax eftir heimkomuna gefið skýrslu um það helzta, sem á þeim fundum hafi gerzt, til þess að þjóðin gæti vitað í megindráttum, hvað þarna væri á ferðinni. Sama máli gegnir um þá fundi, sem dr. Jóhannes Nordal hefur setið héðan að heiman, að hann hefur einnig gefið um þá opinbera skýrslu eftir heimkomu sína. Þessum hætti mun að sjálfsögðu verða haldið áfram.
Ef nýir atburðir gerast í málinu, sem ég tel miklu skipta fyrir þjóðina og Alþingi að fylgjast með, áður en þessu Alþingi slítur, mun ég að sjálfsögðu gera ráðstafanir til þess, að Alþingi fái um þá atburði eða þær viðræður nákvæma skýrslu. Sitji Alþingi ekki, verður látið við það sitja, á sama hátt og hingað til hefur verið á hafður, að þeir, sem taka þátt í þessum viðræðum erlendis, muni gefa um það skýrslu, þegar eftir að þeim viðræðufundum er lokið.
Þá eru fáein atriði í ræðu hv. 3. þm. Reykv., sem ég vildi víkja að. Það var meginatriðið í ræðu hans, að okkur Íslendingum væri í raun og veru ekki mikill vandi á höndum, þótt fríverzlunarsvæði yrði stofnað og þótt það tæki til sjávarafurða, en Íslendingar stæðu utan svæðisins. Rök hans fyrir þessu voru þau, að það væri hægur vandi fyrir okkur Íslendinga að bæta okkur upp þann markaðsmissi í fríverzlunarlöndunum, sem það að standa utan fríverzlunarsvæðisins mundi hafa í för með sér, á öðrum stöðum, það væri nógur markaður fyrir íslenzkan fisk í veröldinni yfirleitt og þess vegna væri hér engin hætta á ferðum, þótt það, að við stæðum utan við fríverzlunarsvæðið, hefði í för með sér, að við misstum markaði, sem við nú seljum til fyrir 200–300 millj. kr., það væri auðvelt að bæta það upp annars staðar.
Það kann vel að vera, sem betur fer, að markaður fyrir fisk í heiminum öllum sé nú svo góður, að auðvelt væri að finna markað fyrir mjög verulega aukna fiskframleiðslu Íslendinga og fyrir jafnmikið fiskmagn og við nú seljum til fríverzlunarlandanna. En með þessu er ekki nema hálfsögð sagan. Vandi okkar eða þýðing viðskiptatengsla okkar Íslendinga við þau lönd, sem væntanlega yrðu aðilar að fríverzlunarsvæðinu, er ekki einungis fólgin í því, að við seljum þangað nú vörur fyrir 100 millj. kr., heldur einnig og ekki síður í hinu, að við kaupum frá þeim vörur fyrir mörg hundruð millj. kr., vörur, sem eru þess eðlis, að það verður ekki haldið hér uppi á Íslandi sams konar menningarþjóðfélagi og við höldum hér uppi í dag, ef við missum skilyrði til þess að kaupa þessa vöru. Þetta er mergurinn málsins. Það kann vel að vera, að hægt sé að fá í Austur-Evrópu og Afríku markað fyrir jafnmikið fiskmagn í heild og við nú seljum til fríverzlunarlandanna, en staðreyndin er sú, að við getum ekki fengið í Austur-Evrópu eða í Afríku þær vörur, sem við nú flytjum inn frá löndum fríverzlunarsvæðisins.
Það er staðreynd, að við erum Vestur-Evrópuþjóð. Þess gætir í neyzluvenjum okkar og þjóðlífi að ótalmörgu leyti. Það er ekki aðeins staðreynd, að við erum Vestur-Evrópuþjóð, heldur einnig, að Íslendingar vilja vera Vestur-Evrópuþjóð, halda þeim neyzluvenjum, sem við höfum og eigum sameiginlegar með Vestur-Evrópulöndum, og þeim þjóðlífseinkennum, sem við eigum sameiginleg með þeim. Meðan það er staðreynd, að við getum ekki fengið frá löndum utan þessa svæðis, hvorki í Evrópu né Afríku eða Asíu, vörur, sem gætu bætt okkur upp þær vörur, sem við nú fáum frá fríverzlunarlöndunum, þá er málið ekki eins einfalt og hv. 3. þm. Reykv. vildi vera láta.
Þá og því aðeins að við hefðum skilyrði til þess að selja aukið vörumagn til Austur-Evrópulanda eða til Afríku fyrir frjálsan gjaldeyri, þá mætti segja, að missir markaðsskilyrðanna í fríverzlunarlöndunum þyrfti ekki að hafa þýðingu fyrir íslenzkt viðskiptalíf, íslenzkt menningarlíf og íslenzkt þjóðlíf yfir höfuð að tala. En það er kunnara, en frá þurfi að segja, að þeir ágætu markaðir, sem við nú höfum í Austur-Evrópu og Afríku, sérstaklega í Austur-Evrópu, skila okkur ekki frjálsum gjaldeyri, sem geri okkur kleift að gera viðskipti fyrir andvirðið utan þess viðskiptasvæðis.
Það er rétt hjá hv. 3. þm. Reykv., að við eigum að sjálfsögðu að hafa okkar viðskiptasambönd við sem flest lönd, við öll þau viðskiptasvæði og þau efnahagskerfi, sem nú skipta mestu máli í veröldinni. Það er að því aukin trygging fyrir íslenzkt atvinnulíf að eiga góða markaði sem víðast. En eins og ég gat um í skýrslu minni í gær, þá tel ég aðild að fríverzlunarsvæðinu, ef það tekur til fisks, engan veginn útiloka, hvað þá skerða skilyrði okkar til þess að halda hinum góðu viðskiptasamböndum okkar í Austur-Evrópu. Ég tel það einnig vera misskilning hjá hv. 3. þm. Reykv., að aðild að fríverzlunarsvæðinu mundi gera ókleift að stunda hér á Íslandi áætlunarbúskap. Ég skal ekki lengja þessar umr. með því að færa rök að þessu. Ég tel, að eftir sem áður mundu íslenzk stjórnarvöld geta fylgt þeirri meginstefnu í efnahagsmálum innanlands, sem almennt yrði talin áætlunarbúskapur. Sömu skoðunar eru t. d. núv. stjórnarvöld í Danmörku, Noregi og Svíþjóð.
Það er einmitt þetta, sem fyrst og fremst hefur valdið nokkrum skoðanamun milli hinna hugsanlegu aðildarríkja að fríverzlunarsvæðinu, þ. e. fulltrúa sexveldanna annars vegar og hinna 11 aðildarríkja Efnahagssamvinnustofnunarinnar hins vegar, eins og ég raunar gat um í skýrslunni.
Það er ekki tilætlunin að hafa efnahagssamstarfið innan fríverzlunarsvæðisins svo náið, að það geri hinum einstöku aðildarríkjum ekki kleift að fylgja ólíkri stefnu innanlands í efnahagsmálum og félagsmálum. Það er einmitt tilgangurinn að haga efnahagssamstarfinu í heild þannig, að eftir sem áður verði rúm fyrir hvort tveggja, frjálslynda eða „líberalistíska“ efnahagsstefnu og áætlunarbúskap eða „planökónómíska“ efnahagsstefnu. Sömu rök liggja til þess, að ekki þarf að óttast það, að aðild að fríverzlunarsvæðinu verði til þess að þrýsta kaupgjaldi eða lífskjörum hinna einstöku aðildarríkja niður á eitthvert meðaltal launakjara eða lífskjara í fríverzlunarríkjunum ölum, einmitt af þessari ástæðu, að skipulagið verður þannig, að eftir sem áður verður svigrúm fyrir hin einstöku ríki til þess í grundvallaratriðum að fylgja sinni eigin stefnu í efnahagsmálum og félagsmálum.
Hinum venjulega fundartíma er nú lokið, og ég hef raunar ekki fleiri athugasemdir að gera við það, sem fram hefur komið, og get því látið máli mínu lokið.