12.05.1959
Sameinað þing: 49. fundur, 78. löggjafarþing.
Sjá dálk 1864 í B-deild Alþingistíðinda. (2495)
Almennar stjórnmálaumræður
Eysteinn Jónsson:
Herra forseti. Út af því, sem síðasti ræðumaður sagði, vil ég aðeins taka tvennt fram.
Forsrh. skýrði varnarmálið og er ástæðulaust fyrir mig að skýra það. En ég vil segja það eitt út af ummælum hv. 2. þm. S-M., að ég tel, að fáum Íslendingum muni í léttara rúmi liggja en honum, hvort varnarliðið er hér í landinu eða ekki. Hann segir, að Alþfl. og Framsfl. hafi neitað að standa við loforð sín um togarakaupin. Lúðvík Jósefsson gerði aldrei í ríkisstj. till. um að halda öðruvísi á togarakaupamálinu en gert var, eins og ræður hans hér á Alþ. sýna glöggt. Á hinn bóginn dróst teknískur undirbúningur togarakaupanna í hans höndum svo, að málinu var ekki lokið, þegar stjórnin fór frá.
Hv. þm. Hannibal Valdimarsson sagði, að framsóknarmenn hefðu átt kost á að leysa kjördæmamálið með vinstristjórnarflokkunum. Sannleikurinn í því máli er sá, að kommúnistar stöðvuðu, að starfað væri að málinu, af því að þeir vildu ekki leysa málið nema eins og íhaldið nú er að reyna að leysa það með Alþfl., sbr. ummæli Einars Olgeirssonar um kjördæmin hér á Alþ. bæði fyrr og síðar.
Hæstv. dómsmrh., Friðjón Skarphéðinsson, vil ég aðeins spyrja: Hefur hann kynnt sér, hver reynslan er af hlutfallskosningum í Finnlandi og í Hollandi, t.d. varðandi stjórnarmyndanir?
Varðandi það; sem hv. þm. Sigurður Ó. Ólafsson sagði um 55% gjaldið, sem hafi verið lagt á rekstrarvörur landbúnaðar og sjávarútvegs, sérstaklega landbúnaðar, þá býst ég við, að menn hafi gert ráð fyrir því, að hann svaraði þeirri spurningu frá hv. þm. Halldóri E. Sigurðssyni, hvernig á því stendur, að Sjálfstfl. hefur ekki afnumið þetta gjald nú í vetur. Nú hafa þeir haft valdið til þess. En þá kemur í ljós, að þetta eru ekkert nema óheilindi og rógur.
Friðjón Þórðarson, hv. þm:, reyndi að afsaka svik Sjálfstfl. í raforkumálunum og gaf í skyn, að embættismenn á raforkumálaskrifstofunni réðu raforkuframkvæmdum. Er þetta nú ekki of lágt lagzt, þó að menn séu hræddir? Allt, sem Bernharð Stefánsson sagði um raforkumálasvikin, eru staðreyndir úr hinni nýju áætlun. Embættismenn raforkumálanna hafa heldur ekkert dulbúið fyrir þeim, sem ákvarðanir taka, hvað hér er á seyði.
Um þetta sögðu þeir í álitsgerð til atvmrn. í vetur, en þá voru þeir að ráðgera niðurskurð á áætluninni, í meginatriðum sams konar og stjórnarliðið ætlar nú að framkvæma, — um það segja þeir:
„Eins og sést á fskj., eru margar veitur skornar alveg niður í bili, en í stað þeirra koma minni verk, sem sum hver út af fyrir sig eru mjög hæpin, en þó sett fram til þess, að eitthvað komi í staðinn fyrir það, sem skorið er niður.“
Þetta er vitnisburður embættismannanna. Um raforkuna og sveitabæina er það að segja, að samkv. tíu ára áætluninni áttu 1.337 sveitabæir að vera búnir að fá rafmagn frá samveitum í árslok 1958. Þá var búið að tengja 1.320 býli, en langt komið að leggja raflínur á nokkur býli til viðbótar, þannig að það var alveg staðið við þennan þátt áætlunarinnar, en meira en staðið við ýmsa aðra þætti, þangað til nú, að á að svíkja í málinu.
Það eru engar ýkjur, að margt hefur skýrzt undanfarið og það meira en lítið. Í ljós hefur komið, svo að ekki verður um villzt, að kommúnistar undir forustu Einars Olgeirssonar ráða öllu í Alþb. Þeir neituðu að fallast á nokkra tæka lausn í efnahagsmálum og rufu vinstri stjórnina. Þeir kröfðust niðurskurðar á verklegum framkvæmdum og uppbyggingunni úti um land í fyrrverandi ríkisstj. og heimtuðu háan fjárfestingarskatt þar að auki. Um þetta sagði Einar Olgeirsson í þingræðu: „Framsfl. var búinn að svara alveg skýrt og skorinort. Hann var ekki reiðubúinn til þess að skera niður 40 millj. á fjárl., og þess vegna m.a. sprakk vinstri stjórnin.“ Kommúnistarnir í Alþb. slitu þessu stjórnarsamstarfl til stórtjóns fyrir verkalýðinn. Alþb. er raunverulega úr sögunni. Það er ekki til neins að vera að tala um Alþb., á meðan kommúnistar undir forustu Einars Olgeirssonar ráða öllu. Það er brosleg fjarstæða, að vinstra samstarfinu hafi orðið að slíta, af því að 25 millj. kr. nettó-greiðsluafgangur varð í fyrra.
Viðhorf sjálfstæðismanna hefur skýrzt, þótt það sé forustu flokksins að sjálfsögðu nauðugt, því að þar er hugsað um það eitt að fljóta á því að hafa allt eins óljóst og verða má. En rás viðburðanna hefur flett ofan af þessum flokki. Í efnahagsmálum hafa þeir það eitt úrræði séð að heimta af fólki aftur kauphækkanir, sem þeir börðust harðast fyrir í sumar, sem leið. Framkoma þeirra í landhelgismálinu sumarið 1958 mun seint eða aldrei gleymast, og tjónið, sem hún gerði, verður aldrei fullmetið. Sparnaðartillögur gátu þeir að sjálfsögðu engar gert fremur en Alþfl.-menn, og undrast það enginn, sem veit, að einmitt þessir flokkar hafa staðið ötullegast að hækkun ríkisútgjalda og staðið eins og veggur gegn hvers konar viðleitni til að draga úr kostnaði við ríkisreksturinn. Sukkið, sem þeir voru að tala um, reyndist vera verklegar framkvæmdir víðs vegar um land og framlag til margra hinna mestu þjóðnytjamála.
Reisnin í sjávarútvegsmálunum er sú m.a., að fyrir dyrum stendur ein hin stærsta lántaka erlendis, sem gerð hefur verið. En Sjálfstfl. og Alþfl. felldu á Alþingi, að nokkuð af því fé gengi til fiskveiðisjóðs, eins og fyrrv. ríkisstj. hafði fyrirhugað. Báru þeir sér í munn, að fiskveiðisjóður hefði nægilegt fjármagn, enda þótt allir viti, að hann er þrotinn að fé til þess að sjá um þau verkefni, sem honum er ætlað að styðja, en það er aukning skipastólsins og uppbygging fiskiðnaðarins ásamt lánum til verbúða og fleiri slíkra framkvæmda í sjávarútveginum. Hafnarlántökuna, sem fyrrv. ríkisstj. hafði undirbúið, treystu þeir sér hins vegar ekki til að stöðva, en frumkvæði í því hafa þeir ekkert átt. Í landbúnaðinum er byrjuð að endurtaka sig sagan frá 1944–46 og bændum ætlað að búa við misrétti í verðlagsmálum og tekjuskerðingu þar að auki með óhæfilegu fyrirkomulagi á niðurgreiðslum.
Forusta Alþfl. er orðin ber að því að hafa setið á svikráðum við Umbótabandalagið. Það fylgi, sem þeir hlutu í síðustu kosningum til þess að koma þeirri meginstefnu í framkvæmd í samvinnu við Framsfl., þ.e.a.s. stefnu Umbótabandalagsins, hafa þeir misnotað til þess að koma á fót samsæri í samvinnu við forustumenn Sjálfstfl. og kommúnista, en höfuðverkefni þess er að leggja niður héraðakjördæmin og taka upp alveg nýja stefnu í fjárfestingarmálum, sem er miðuð við að draga stórkostlega úr framlögum til uppbyggingar víðs vegar um landið.
Framsfl. áleit, að heppilegast væri að halda áfram því samstarfi, sem vinstri stjórnin byggðist á, og gerði það, sem í hans valdi stóð, til þess að halda þeim samtökum saman. En þegar öllum leiðum til úrlausnar í efnahagsmálum landsins var gersamlega lokað af stjórnarandstöðunni í Alþfl, og kommúnistum í Alþb. í samvinnu við Sjálfstæðisflokksmennina utan stjórnarinnar, þá hlaut sú stjórn að hætta störfum. Það gat aldrei komið til mála, að Framsfl. færi inn á þá braut að vinna það til valdanna að stefna framleiðslu- og efnahagsmálum landsins í botnlaust fen. Slíkt hefði verið í algeru ósamræmi við alla sögu og störf Framsfl. frá öndverðu og sízt í þjónustu vinstra samstarfs í framtíðinni. Fyrrv. stjórn hlaut því að hætta störfum, og Framsfl. sagði þjóðinni nákvæmlega satt um það, hvernig efnahagsmálin stóðu. Það var mjög vel hægt að leysa þau, eins og sýnt hefur verið fram á, bæði áður og einnig í þessum umr., en nýrra ráðstafana var ekki hægt að vera án.
Framsfl. gerði till. um úrlausn í efnahagsmálunum nú í vetur og lagði þessar till. fram í núverandi ríkisstj. og gerði þær þjóðinni kunnar. Við þær till. er flokkurinn reiðubúinn að standa, hvar og hvenær sem er. Þær voru byggðar á því að stöðva verðlag og kaupgjald miðað við vísitölu 185. Þetta var viðráðanlegt og hefði orðið í alla staði farsælla en annað, sem til greina gat komið að samþykkja að svo vöxnu máli. Með þessum till. sínum í efnahagsmálunum hefur Framsfl. gert alveg hreint fyrir sínum dyrum í þeim efnum. En það er ekki hans verk, Framsfl., að útfæra þá leið, ef leið skyldi kalla, í efnahagsmálum, sem núverandi stjórnarflokkar hafa verið að vinna að undanfarna mánuði.
Í stjórnarandstöðu hefur Framsfl. nú sem fyrr við svipaðar aðstæður komið fram á ábyrgan hátt. Hann hefur gert sínar till. um úrlausn efnahagsmálanna, eins og ég var að greina frá. Hann hagaði þannig afstöðu sinni á Alþ., að stjórnarflokkarnir fengju samþykkt það brottfall nokkurra vísitölustiga, sem þeir beittu sér fyrir og gat verið spor í rétta átt, ef að öðru leyti hefði verið heiðarlega haldið á málum. Við fjárlagaafgreiðsluna kom flokkurinn þannig fram, að hann flutti eða studdi minni hækkunartill. en dæmi munu til um nokkra stjórnarandstöðu áður. En Framsfl. hefur hins vegar barizt undanfarið og mun berjast harðri baráttu gegn þeim aðförum í málefnum þjóðarinnar, sem stjórnarflokkarnir efna til.
Þegar fyrrv. stjórn hafði látið af völdum, gerði Framsfl. þá till., að mynduð yrði þjóðstjórn í landinu til þess að reyna samtök um hyggilegar ráðstafanir í efnahagsmálum, til þess að vinna að endurskoðun stjórnarskrár og þ. á m. kjördæmaskipunar og til þess síðast, en ekki sízt, að sýna í verki fullkomna einingu í þeirri baráttu, sem þjóðin á í nú við brezka ofbeldismenn og er ein hin alvarlegustu átök, sem Íslendingar hafa orðið að taka þátt f. Þessari till. framsóknarmanna um ábyrgð og þjóðhollt samstarf að vandamálunum var í engu sinnt, en í þess stað efnt til þeirra vinnubragða, sem allir mega nú sjá. Í efnahagsmálunum er stefnt í botnlaust fen og ekki um annað hugsað en að reyna að finna einhver brögð til þess að leyna því í nokkra mánuði, hverjar afleiðingarnar verða. En menn geta svo rétt ímyndað sér, hvað í vændum er, þegar þess er gætt, að greiðsluafgangur frá fyrrv. ríkisstj. verður ekki notaður nema einu sinni. Ekki verða heldur tvisvar notaðir tollar af Sogsvirkjuninni, og ekki verður hægt nema einu sinni að látast ekki sjá hallann á útflutningssjóði. Ekki verður aftur notuð sú aðferð að falsa útgjaldaáætlun fjárlaga eða skera niður innflutning helztu nauðsynja- og rekstrarvöru til þess að flytja inn lúxusvörur að fleyta sér á í nokkra mánuði. Þetta er ekki hægt að endurtaka. Tekur alveg steininn úr, þegar þeir, sem þannig ganga frá málum, bera sér í munn, að með því séu þeir að stöðva verðbólguna.
Í landhelgisdellunni rekur allt fullkomlega á reiðanum, og er sannast að segja, að hún ein hefði verið nægilegt tilefni þjóðstjórnar. En vegna þess, hvernig á er haldið nú, virðast menn mega vera að öllu öðru, en því að einbeita sér í þeim átökum. Hefði þó ekki af því veitt, að í það hefðu allir lagt sína aðalvinnu, sem kjörnir hafa verið með einhverjum hætti til forustu um málefni þjóðarinnar. Aðfarir þeirra, sem hér að standa, eru á hinn bóginn slíkar, að á örlagatímum er íslenzka þjóðin nú forustulaus þjóð, og í augum annarra hlýtur hún að líta út eins og rekald, þar sem menn berjast um borð. Það er þung ábyrgð þeirra manna, sem stofna til þessara og þvílíkra vinnubragða, og það mætti vera göfugur tilgangur, sem megnaði að helga svona meðul.
En til hvers eru allar þessar aðfarir? Þetta er allt gert til þess eins að leggja nú niður öll kjördæmi landsins utan Reykjavíkur og koma á alveg nýrri stjórnarskipan, þar sem grunnurinn er rifinn undan þeirri þjóðfélagsbyggingu, sem Íslendingar hafa komið sér upp með margra alda lífi og starfl í landinu. En öll þessi bygging er frá öndverðu og til þessa dags reist á héraðaskipun og héraðajafnvægi. Er því í þokkabót enn yfir lýst, að einungis sé um áfanga að ræða, og talað með slíkri fyrirlitningu um sjálfa héraðaskipunina og sýsluskipunina í landinu, að engum dylst, hvert framhaldið á að verða. Verði þessi kjördæmabreyting samþykkt af þjóðinni, mun þingmennska ekki verða til framvegis á þann hátt, sem nú er. Í stað þess koma þingmenn hins nýja skipulags, sem engin skilyrði hafa til þess að verða byggðarlögum sínum annað en svipir hjá sjón.
Einn af formælendum þessara fyrirætlana hefur sagt, að fram undan muni vera tímamót í íslenzkum stjórnmálum. Það væri sannarlega full ástæða til þess, að allt það, sem gerzt hefur á þessum vetri, orsakaði alger tímamót í íslenzkum þjóðmálum, en bara nokkuð á aðra lund, en þessi forráðamaður mun hafa átt við. Aldrei hefur það komið greinilegar í ljós, en einmitt nú í sambandi við alla þessa atburði, að fjöldinn allur af því fólki, sem fram að þessu hefur léð þeim flokkum stuðning, sem að þessari áætlun standa, á með þeim enga samleið og hefur áreiðanlega enga samúð með þeirri baráttu, sem nú er háð af hendi forustuaflanna í þessum flokkum gegn héraðakjördæmunum og gegn alhliða uppbyggingu atvinnulífsins víðs vegar um landið. Aldrei hefur það komið greinilegar fram, en einmitt síðustu mánuðina, að Framsfl. er eini flokkurinn í landinu, sem raunverulega berst fyrir alhliða uppbyggingu atvinnulífsins í landinu, og Framsfl, er eini flokkurinn, sem hefur það markmið að byggja þjóðfélagið áfram á sögulegum grunni og þjóðlegri rót. En verði þær fyrirætlanir, sem forusta þríflokkanna hefur nú á prjónum, samþykktar í þeim kosningum, sem háðar verða í vor, þá verður ekki aftur snúið. Kosningarnar í vor verða því einar hinar örlagaríkustu, sem háðar hafa verið á Íslandi.
Það er áberandi, hvað Sjálfstfl. teflir nú fram kjördæmakjörnum þingmönnum sínum. Það er skiljanlegt, að þeir, sem nú hafa látið hafa sig til að greiða atkv. með því að leggja niður kjördæmi sín án samráðs við kjósendur, telji sig þurfa að afsaka sig. Og það er svo sem auðséð, að þeir eiga að reyna að nota persónuleg sambönd og traust til þess að fá menn til að afsala sér réttinum til að kjósa sérstaka fulltrúa fyrir héruð sín á Alþing. Þessir menn koma hér í útvarpið og segja kjósendum sínum, að nú hafi þeir allt í einu komið auga á, hvílíkt heillaráð það sé að leggja niður þessi kjördæmi. Ætli þessir hv. þm. hafi verið kosnir á þing núna síðast til þess að samþykkja þetta? Og ef þeir höfðu þetta í huga, því sögðu þeir ekki frá því eða útskýrðu þetta fyrir mönnum og báru það undir menn þá, — því þögðu þeir þunnu hljóði og létu sitja við svardaga Ólafs Thors og annarra leiðtoga Sjálfstfl. um, að flokkurinn skyldi aldrei samþykkja að leggja niður héraðakjördæmin? Eða er það nýtilkomið, að þeim hafi verið sagt að halda þessu fram?
Það heyrist bezt á því, sem þessir hv. þm. segja, hvernig þeim er innanbrjósts. Ekki er annað hægt að heyra, en gersamlega hafi um þá skipt. Málstað framsóknarmanna að halda héraðakjördæmunum kallar Pétur Ottesen fjarstæðu. Hvenær varð það fjarstæða? Hvenær varð það að fjarstæðu, að Borgfirðingar hafi rétt til þess að kjósa sér eigin þingmann? Ólafur Thors segir þann málstað óverjandi með öllu að halda héraðakjördæmunum. Hvað er hægt upp úr því að leggja, sem þeir menn segja, sem svo gersamlega umturnast og ráðast gegn sjálfum sér, þegar minnst varir? Hvað af þessum vífilengjum og tyllirökum um það gagn, sem mönnum á nú allt í einu að vera að því að leggja héraðakjördæmin niður, um aukinn styrk í því að steypa saman við stórar heildir, dreifa byggðinni og kjósa heilan sundurleitan hóp þm. í stað eins eða tveggja, — hvað af þessu er ekki hægt á sama hátt að nota til stuðnings því að gera landið í reynd að einu kjördæmi og kjósa alla þingmenn í einu lagi? Ég skora á menn að hlusta vel á vífilengjur þessara manna. Þá munu menn fljótt gera sér grein fyrir því, hvað raunverulega er verið að fara.
Í stjórnarskránni er ákvæði um, að engin stjórnarskrárbreyting nái fram að ganga, nema kosið sé um hana í almennum alþingiskosningum. Þetta á að tryggja, að engin breyting á stjórnarskránni verði gerð nema sú, sem þjóðin vill kjósa sér eftir þeim reglum um alþingiskosningar, sem í gildi eru. Nú er ætlunin að umturna alveg þeim grundvelli, sem stjórnskipun okkar hefur verið á byggð, svipta héruðin sérstökum fulltrúum á Alþingi. Þetta yrði ein hin örlagaríkasta breyt. fyrir íslenzku þjóðina. En þeir, sem fyrir þessu standa, óttast og það ekki að ástæðulausu, að lítið mark sé tekið á vífilengjum þeirra og tyllirökum í kjördæmamálinu, t.d. eins og því, að þeir Borgfirðingar, sem hafa ekki kosið Pétur Ottesen á þing undanfarandi áratugi, hafi verið þingmannslausir. Forráðamenn málsins trúa ekki betur á málstaðinn en svo, að upp úr því leggja þeir mest, að ekki verði kosið um stjórnarskrármálið í vor, og þeir fara beinlínis bónarveg að mönnum að hafa ákvæði stjórnarskrárinnar um þetta að engu. Um þetta sagði hv. þm. A-Húnv. við 1. umr. málsins t.d.: „Málið verður raunverulega afgert á þessu þingi. Kosningarnar í vor verða eins og áður um flokka, stefnur og menn.“ Forustumenn þessa tiltækis trúa sem sé ekki betur á málstað sinn og málfærslu, en að þeir telja lífsnauðsyn að koma í veg fyrir frjálsa skoðanamyndun um kjördæmamálið, sem komi fram í úrslitum kosninganna. Þær tilraunir, sem nú eru gerðar til þess að beita flokkslegum áróðrí og persónulegum áhrifum í því skyni, að menn kjósi ekki um stjórnarskrárbreyt. og hafi öryggisákvæði stjórnarskrárinnar að engu, eru beinar tilraunir til skoðanakúgunar og fullkomlega ósæmilegar. Það er móðgun við menn að leyfa sér að halda því fram, að málið sé afgert á Alþingi og stjórnarskrárkosningarnar í vor séu markleysa. Það er líka móðgun við menn, þegar gert er ráð fyrir því sem sjálfsögðum hlut, að menn hafi enga sjálfstæða skoðun um mál eins og sjálf undirstöðuatriði stjórnskipunarinnar, en hengi sig umyrðalaust aftan í stjórnmálaleiðtoga, jafnvel þótt mætir menn kunni að vera.
Þær vífilengjur og tyllirök, sem beitt er í þessu máli, munu engum manni duga til að sannfæra sig um, að það sé heillaráð, að héraðakjördæmin séu lögð niður. Þetta er forgöngumönnunum alveg ljóst. Skynsömum mönnum mun aldrei verða talin trú um slíkt, hverjir sem vitna. Úrslit kosninganna í vor velta því algerlega á því, hvort frjáls skoðanamyndun fær að njóta sín í þeim eða ekki. Njóti hún sín, verður kjördæmabreyt. felld í kosningunum. Hér er svo mikið í húfi, að engu má inn í hina örlagaríku ákvörðun blanda. Megi þjóðinni auðnast að halda þannig á þessu máli. — Góða nótt.