14.08.1959
Sameinað þing: 13. fundur, 79. löggjafarþing.
Sjá dálk 530 í B-deild Alþingistíðinda. (237)

11. mál, niðurgreiðsla á landbúnaðarvörum

Ingólfur Jónsson:

Herra forseti. Hér hefur verið flutt framsöguræða um till. til þál. á þskj. 16 um niðurgreiðslu á landbúnaðarvörum. Ræða þessi var að vísu ekki löng, en innihald hennar var það, að það væri mikil hætta á ferðum fyrir íslenzkan landbúnað, ef niðurgreiðslur landbúnaðarvara yrðu auknar og bæri með þessari till. að koma í veg fyrir, að það væri gert, a.m.k. án þess að hafa samráð við framleiðsluráð landbúnaðarins og Stéttarsamband bænda.

Það er vitanlega margt við þessi mál að athuga, en niðurgreiðslur á landbúnaðarvörum eru ekkert nýtt fyrirbæri í okkar efnahagsmálum. Það er eina ráðið, sem fyrrv. ríkisstj. og núv. hæstv. ríkisstj. hefur haft til þess að halda vísitölunni niðri. Og hin svokallaða vinstri stjórn fyrrv. notaði þetta ráð í ríkum mæli og hækkaði niðurgreiðslur á mjólk, kjöti og kartöflum í stórum stíl, þannig að það nálgast það, sem hefur verið gert af núv. hæstv. ríkisstj. Það er rétt, að niðurgreiðslurnar eru orðnar miklar og það eru miklar fjárfúlgur, sem fara í það að halda vísitölunni niðri á þennan hátt. En það hefur ekki enn verið neitt annað meðal við dýrtíðinni heldur en þetta, og til þess hefur verið gripið.

Þá er eðlilegt að athugað sé, hvort gengið sé sérstaklega á hlut einnar stéttar með því að fara þessa leið, sem farin hefur verið. Hefur verið níðzt á bændum og hlutur þeirra skertur með því að fara þessa leið? Það eru aðeins örfá ár síðan 18 fulltrúar mjólkursamsölunnar í Reykjavík og mjólkurbúanna á Suður- og Suðvesturlandi samþykktu það, — að ég held einróma, man þó ekki, hvort einn fulltrúinn sat hjá, — að gefa eftir 12 aura af mjólkurverðinu gegn því, að niðurgreiðsla á mjólk væri aukin um 42 aura á hvern lítra. Nú segi ég ekki, að þetta hafi verið eðlileg ósk hjá fulltrúunum. Ég segi ekki, að það hafi verið eðlilegt, að þeir byðu fram 12 aura á lítra gegn niðurgreiðslu, en það sýnir samt, að fulltrúar bænda 18 talsins í mjólkursamsölunni í Reykjavík og tveimur stærstu mjólkurbúum hér á Suður- og Suðvesturlandi töldu það svo mikils virði, að niðurgreiðslan væri aukin, að þeir vildu vinna það til að gefa eftir 12 aura á lítra, vegna þess að þeir gerðu ráð fyrir, að mjólkursalan á innlendum markaði mundi aukast verulega við þetta og þeir sögðu það bæði á fundum og í rituðu máli, að ekki væri til tjóns fyrir bændur að gefa 12 aura eftir á lítra, vegna þess að það mundi gera meira en vinnast upp í aukinni sölu.

Þetta sögðu þessir fulltrúar. Það má vel vera, að hv. þm. Dal. hafi lítið um þetta sagt, kannske höfum við báðir verið á sömu skoðun, að það væri vafasamt, að það væri hægt að vinna þessa 12 aura upp. Hitt er þó alveg ljóst, að með því að útsöluverð mjólkurinnar og landbúnaðarvara er lækkað, þá leiðir það til aukinnar sölu innanlands. En á s.l. ári þurfti að flytja út mikið af osti fyrir lágt verð og varð það til þess að lækka verð á mjólk um 13 aura á hvern lítra til bænda. Á þessu ári þarf hins vegar ekki að flytja út neitt af osti, enda þótt mjólkurframleiðslan sé hin sama fyrri hluta árs 1959 og hún var fyrri hluta árs 1958 og þetta er vitanlega vegna þess, að sala neyzlumjólkur hefur aukizt. Þá geta menn spurt að því, hvort sala neyzlumjólkur hefði aukizt eins og raun ber vitni, ef hún hefði ekki verið greidd niður, ef hún væri á innlendum markaði 92 aurum hærri en er nú. Menn gætu jafnvel spurt að því, hvort salan á neyzlumjólkinni hefði ekki minnkað verulega, ef hver lítri væri 92 aurum dýrari í útsölu, en hann er nú. Þetta eru spurningar, sem menn geta velt fyrir sér og er sjálfsagt að hafa í huga, þegar einn eða annar fullyrðir, að niðurgreiðslurnar séu bændum til tjóns.

Hv. þm. Dal. sagði hér áðan, að bændur keyptu landbúnaðarvörurnar til heimilisins á hærra verði en neytendur þyrftu að greiða. Það er rétt að athuga, hvort þessi fullyrðing stenzt. Ég held, að hún standist ekki, vegna þess að þótt bændur eigi samkvæmt verðgrundvellinum að fá kr. 3.79 fyrir mjólkurlítrann í sinn vasa, þá fá þeir það ekki. Þeir fengu fyrir s.l. ár, margir bændur, aðeins 3 kr. fyrir lítrann, enda þótt þeim bæri að fá miklu meira. Það er vitanlegt, að það eru ekki tekjur hjá bændum, kostnaðurinn við að flytja mjólkina að stöðvarvegg, en það ber þeim að gera og það verður að draga frá. Sá kostnaður hjá Mjólkurbúi Flóamanna var, að mig minnir, s.l. ár 33 aurar. Auk þess vantaði talsvert hjá sumum mjólkurbúum, til þess að þetta lögskipaða grundvallarverð næðist. Af þeim ástæðum er það, að margir bændur hafa fengið s.l. ár aðeins 3 kr. eða rúmlega það fyrir lítrann, þótt þeim bæri að fá miklu hærra verð.

Útsöluverð á mjólk í Reykjavík er nú kr. 3.15, og mætti þess vegna segja, að útsöluverðið væri svipað og það verð, sem bændur hafa fengið í sinn vasa. Sama má segja um kjötið, að kjötverðið til bóndans á að vera kr. 21.34. Útsöluverð á súpukjöti mun vera 21 kr. Þarna munar 34 aurum. Hins vegar má næstum fullyrða, að bóndinn fái ekki þetta verðlagsgrundvallarverð fyrir kjötið, eins og honum ber, það dragist talsvert frá því og hann kaupi þess vegna ekki til heimilisins dýrara kjöt, en neytandinn. En nú er það svo, að framleiðsluráð landbúnaðarins hefur heimild til þess að taka tillit til þess, hvað bóndinn þarf að kaupa til síns heimilis. Það er gert ráð fyrir, að meðalheimili noti 3.000 lítra af mjólk yfir árið. Þetta er reiknað bóndanum sem tekjur, reiknað með ákveðnum kílóafjölda af kjöti og kartöflum. Framleiðsluráð hefur heimild til þess að reikna bóndanum þessar vörur til tekna á því verði, sem bóndanum er hagstætt. Verði útsöluverðið lægra en það, sem bóndanum ber að fá, hefur framleiðsluráðið heimild til þess að reikna lægra verðið bóndanum til tekna á þeim vöruskammti, sem heimilinu er ætlaður. Hvað sem framleiðsluráð hefur gert, þá ætlast ég til, að þessi heimild verði notuð í haust, og ég efast ekkert um, að hv. þm. Dal. vilji einnig stuðla að því. Ef þessi heimild verður notuð, sem ég efast ekkert um, að framleiðsluráð hefur hug á að gera, þá þýðir ekki lengur að tala um það, að bændur skaðist að því leyti til, þótt útsöluverðið verði lægra, en það verð, sem bóndinn á að fá. Ég veit, að hv. þm. Dal. er mér sammála um, að þessi regla eigi að gilda í verðlagningu landbúnaðarvaranna. Ég tel það alveg sjálfsagt, að sú regla verði látin gilda. Þá getum við verið sammála um, að bóndinn skaðist ekki, jafnvel þótt niðurgreiðslurnar væru auknar meira en orðið er, en ég ætla ekki á þessu stigi að mæla með því. Mér þætti að sjálfsögðu betra, að eitthvert annað og heppilegra ráð fyndist, sem enn hefur ekki verið mögulegt að nota til þess að halda dýrtíðinni í skefjum.

Hv. þm. Dal. minntist á það hér áðan, að það væri mikil hætta fyrir bændastéttina í því fólgin, ef að því kæmi, að niðurgreiðslunum yrði hætt. Við skulum segja, að af þessu gæti stafað hætta fyrir bændur. En mundu nú ekki aðrir þjóðfélagsþegnar einnig telja, að þeim stafaði nokkur hætta af þessu líka, einungis vegna þess, að þá mundi allt okkar fjármálakerfi fara úr skorðum? Og hvað mundu neytendurnir segja um það, að niðurgreiðslunum væri einn góðan veðurdag kippt burt, án þess að launþeginn fengi það bætt með hækkuðu kaupgjaldi og hvað gilti það? Það gilti það, sem ég áðan sagði, að setja allt okkar efnahagskerfi og fjármálalíf úr skorðum. Þetta er þess vegna ekki aðeins hætta fyrir bændastéttina, það er þjóðfélagsleg hætta, hætta fyrir allar stéttir. Það er ekki mögulegt að hætta þessum ráðstöfunum með niðurgreiðslurnar, nema annað komi í staðinn, sem getur dugað, ekki aðeins bændum, heldur og öðrum þjóðfélagsþegnum og okkar fjármála- og atvinnukerfi yfirleitt. Ég segi þess vegna: bændum stafar ekki meiri hætta af þessu, en öðrum þjóðfélagsþegnum. Þetta er vissulega vandamál fyrir þjóðfélagið í heild og ég veit, að hv. þm. Dal. er mér sammála um, að niðurgreiðslurnar eru ekki styrkur til bænda, heldur eru niðurgreiðslurnar gerðar af þjóðfélagslegri nauðsyn, ekki fyrir bændur, heldur fyrir þjóðfélagsheildina, af því að annað ráð hefur ekki fundizt til þess að halda vísitölunni og dýrtíðinni niðri, til þess að halda atvinnuvegunum gangandi.

Það væri eðlilegt, úr því að við erum að ræða þessi mál, að við gerðum okkur grein fyrir því, hver væri aðstaða bænda í dag, ef stefnu fyrrv. ríkisstj. hefði nú verið fylgt, ef verðskrúfan hefði ekki verið stöðvuð. Hvernig væri þá aðstaða bóndans í dag með sinn rekstur? Það mundu kannske einhverjir spyrja: Hvernig væri ástandið í þjóðfélaginu yfirleitt og okkar atvinnuvegum? Það er alveg ljóst mál, að ef verðskrúfan hefði ekki verið stöðvuð og vísitalan haldið áfram að rjúka upp, þá hefðu atvinnuvegirnir allir stöðvazt og hér hefði skapazt atvinnuleysi og öngþveiti. Ég held, að við getum verið sammála um það og við getum verið sammála um það, ef við athugum þessi mál ofan í kjölinn og vitum yfirleitt, hvað við erum að segja og hver er undirstaða þessara mála, að það var vissulega nauðsynlegt fyrir bændur, jafnvel nauðsynlegra, en nokkra aðra stétt þjóðfélagsins, að verðskrúfan væri stöðvuð. Á s.l. hausti var kaupgjald Dagsbrúnarverkamanns kr. 21.30 á klst. Verðlagning landbúnaðarvara til bóndans var miðuð við þetta kaupgjald, og það var í sjálfu sér ekkert óeðlilegt, að það gilti þá. Um áramót er vísitalan komin upp í 202 stig og kaupgjaldið í kr. 23.86 á klst. Kaup bóndans var óbreytt og hefði orðið óþreytt þangað til næsta haust, þótt vísitalan hefði haldið áfram að hækka og kaupgjald annarra þegna þjóðfélagsins hækkaði af þeim ástæðum. Kaup bóndans var um áramót kr. 2.56 lægra, en kaup launþeganna, sem verðlagning afurðanna var miðuð við s.l. haust, þannig að kauphækkunarskrúfan og vísitöluskrúfan, sem átti sér stað undir forustu vinstri stjórnarinnar, hafði á þessum fáu mánuðum snuðað bóndann um kr. 2.56 á hverja klst. Ég efast um, að hv. þm. Dal. hafi gert sér grein fyrir þessu. Ég held, að hann hefði ekki staðið fyrir flutningi þessarar tillögu í því formi, sem hún er, ef hann hefði gert sér grein fyrir því, að það var brýn nauðsyn fyrir bændur að stöðva vísitöluskrúfuna. Með því að vísitöluskrúfan var stöðvuð s.l. vetur, var misræmið milli bænda og launþega að mestu leyti lagfært. Mismunurinn er ekki nú kr. 2.56, eins og var um s.l. áramót, heldur er mismunurinn nú 33 aurar, sem bóndinn hefur minna á klst. en verkamaðurinn. Eftir niðurfærsluna er verkamannakaupið kr. 21.63, eða 33 aurum hærra, en s.l. haust, þegar verð landbúnaðarvara var ákveðið. Munurinn er þess vegna nú 33 aurar, sem bóndann vantar, á móti kr. 2.56 um áramót.

Ég er hér um bil sannfærður um, að hv. þm. Dal., þegar hann gerir sér grein fyrir þessu, þá fær hann allt aðra skoðun á þessu máli og það hefði verið vel gert af honum að kynna sér, á hvaða grundvelli þetta allt er byggt, áður en hann flutti tillöguna. Hélt hann, að hann kæmist upp með að flytja hér till., sem nægði til áróðurs og ekki væri unnt að andmæla með rökum?

Það er sumt af því í till., sem ég tel að eðlilegt sé að komi fram hjá fulltrúa bænda. Viðvörunarorð eru vissulega góð og oft nauðsynleg og tel ég t.d. alveg sjálfsagt, að það sé farið eftir því, sem í till. stendur, hvað varðar Stéttarsamband bænda og framleiðsluráð, að taka tillit til tillagna þeirra samtaka og leita samráðs við þau samtök. Það efast ég ekkert um að verður gert, hvort sem þessi till. yrði samþykkt eða ekki.

Annars er ekki nema ánægjulegt að heyra, að hv. framsóknarmenn hafa nú gert sér grein fyrir því, að bændastéttin er ekki á góðum vegi stödd í dag, hvað efnahagsmál hennar snertir. En aðstaða bændanna er ekki slæm vegna aðgerða ríkisstj. s.l. vetur. Aðstaða bændastéttarinnar er slæm vegna aðgerða fyrrverandi ríkisstj., vegna bjargráðanna 1958, vegna þess að þá voru ekki gerðar þær ráðstafanir, sem þurfti til þess, að hlutur bænda yrði ekki fyrir borð borinn. Það var þá, sem tekin var upp ný stefna, að gera upp á milli hinna ýmsu stétta þjóðfélagsins. Þá var tekin upp sú stefna að leggja jafnháa skatta á brýnustu nauðsynjar og ónauðsynlegar vörur, á rekstrarvörur landbúnaðarins og sjávarútvegsins, iðnaðarins og hinna ýmsu atvinnuvega. En ég hygg, að segja megi, að flestir hafi fengið nokkrar bætur upp í þessa skatta, aðrir en bændurnir.

En því er nú verr, að bændurnir voru að þessu leyti settir hjá. Það var ekki tryggt, um leið og 55% yfirfærslugjaldið var lagt á rekstrarvörur landbúnaðarins, að þeir fengju bætur fyrir í hækkuðu afurðaverði eða á annan hátt. Það var alveg ljóst, áður en þessi lög tóku gildi, að í gegnum verðlagningu landbúnaðarvara á þeim grunni, sem sú verðlagning er byggð, var ekki unnt að fá bætur bændunum til handa, vegna þessara skatta. Þetta hefur komið í ljós og það er það, sem þrengir nú að íslenzkri bændastétt, því að á þessu ári hafa bjargráðin komið á með fullum þunga. Vandamálið, sem nú er við að stríða vegna landbúnaðarins, er það að rétta hlut bændastéttarinnar aftur, þannig að hann verði a.m.k. ekki verri en hann var fyrir bjargráðin.

Ég gæti vel trúað því, að hv. þm. Dal. vildi eiga hlut að því að leggja hönd á plóginn til þess að gera hlut bændastéttarinnar ekki lakari, en hann var fyrir bjargráðin, þó að ekki sé meira sagt. Ég er sannfærður um, að ef hv. framsóknarmenn hefðu gætt hagsmuna bænda, á meðan vinstri stjórnin var og hét, þá hefðu þeir verið á verði og ekki látið óhappið ske. En það má segja, að það sé ekki ástæða til að vera að sakast um orðinn hlut, nú sé verkefnið framundan að lagfæra það, sem illa hefur verið gert og bæta úr því. Það verður að gerast á næstu mánuðum og byrjunin yrði þá sú að verðleggja landbúnaðarvörurnar á þann hátt, sem framleiðsluráðið hefur heimild til, að reikna bóndanum þær vörur, sem hann notar til síns bús, ekki á hærra verði í tekjum bóndans, en nauðsynlegt er, eða miða við lægra verðið hverju sinni, hvort það er útsöluverð eða það, sem bóndanum er beinlínis ætlað að fá. Þá þarf einnig að tryggja, að bændur fái það verð, sem þeim ber samkv. verðlagsgrundvellinum. Þetta teldi ég góða byrjun. Ég er sannfærður um, að enginn sanngjarn maður mælir þessu í gegn. En svo er það vitanlega meira, sem þarf til að koma. Ég gæti bezt trúað því, að þar ætti ég og hv. þm. Dal. að mörgu leyti samleið.

Ég sé ekki ástæðu til að fara fleiri orðum um þessa till. Ef hún verður samþykkt, þá vitanlega getur það ekki neinu spillt og greiði ég henni því atkvæði. Ég tei það fráleitt, að nokkuð verði gert í verðlagsmálum bænda, sem getur skaðað þá. Ekki er ástæða til að óttast, að það verði, hvað sem um tillöguna annars skyldi verða.