29.02.1960
Neðri deild: 39. fundur, 80. löggjafarþing.
Sjá dálk 5 í C-deild Alþingistíðinda. (2122)
58. mál, aukaútsvör ríkisstofnana
Flm. (Karl Guðjónsson):
Herra forseti. Í þeim lögum, sem nú gilda um útsvör ríkisstofnana, er svo ákveðið, að stofnanir þessar skuli greiða 5% af nettóhagnaði sínum í útsvar á þeim stöðum, þar sem þær reka verzlun sína. Lögin eiga við um Tóbakseinkasöluna og Áfengisverzlun ríkisins, og árangurinn af þessum lögum er sá, að Áfengisverzlun ríkisins hafði í nettóhagnað á s.l. ári því sem næst 153.4 millj. Tóbakseinkasalan hafði í sams konar hagnað u.þ.b. 106.2 millj. Af þessum hagnaði skiluðu þessi tvö fyrirtæki útsvari þannig, að Áfengisverzlunin skilaði 7.7 millj., en Tóbakseinkasalan 5.3 millj., eða samtals 13 millj., en ríkissjóður hlaut hins vegar í sinn hlut, eftir að slíkt útsvar var greitt, samtals af þessum báðum stofnunum nálægt 246.6 millj. kr.
Ef litið er á það, með hverjum hætti þessi útsvör greiðast og til hverra, ber fyrst á það að líta, að hér er í báðum tilfellum um hreinar landsverzlanir að ræða með einkarétti af ríkisins hálfu. Báðar eru þær staðsettar hér í Reykjavík, þannig að allt meginútsvarið rennur til Reykjavíkurbæjar. Útsvar Tóbakseinkasölunnar rennur algerlega óskipt til Reykjavíkurbæjar, en Áfengisverzlun ríkisins mun utan bæjar hafa opnar útsölur í fjórum kaupstöðum, og mun einhver hluti af útsvari hennar renna til þeirra staða, en þó mjög óveruleg upphæð, miðað við það, sem Reykjavík hlýtur. Það er þess vegna óhætt að fullyrða, að a.m.k. um 12 millj. kr. munu renna í bæjarsjóð Reykjavíkur frá þessum tveimur fyrirtækjum sem útsvör þeirra.
Ef maður lítur á þessa upphæð og ber hana saman við útsvör á lögð í öðrum kaupstöðum landsins, þá er mér kunnugast að vitna t.d. í Vestmannaeyjar, en þar er nú fyrirhugað að jafna niður á árinu 1960 útsvarsupphæð, sem nemur rétt tæpum 12 millj. kr. Af þessu má sjá, að tvær stofnanir ríkisins einar saman munu borga Reykjavíkurbæ í útsvar fyrir rekstur sinn á árinu 1959 álíka háa upphæð og öll útsvörin í Vestmannaeyjum eru fyrirhuguð á árinu 1960. Það verður augljóst, að hér er farið með opinbert fé landsmanna með þeim hætti, að ekki er hægt að ætlast til þess, að þeir, sem búa utan við Reykjavík, séu ánægðir með þessa tilhögun útsvara á þessum tveim ríkisstofnunum.
Þegar verzlanir þessar voru settar á stofn, mun það hafa verið ofarlega í hugum manna, að ríkið gæti haft einhverjar tekjur af stofnununum. En sú hefur þó orðið þróunin, að þessi fyrirtæki eru alls ekki lengur rekin sem verzlunarfyrirtæki, heldur eru þau fyrst og fremst rekin sem liður í skattheimtu ríkisins. Ef sanngjarnt gæti talizt að skatta þau svona til Reykjavíkurbæjar, þá væri í rauninni alveg eins hægt að ákveða í lögum, að Reykjavíkurbær skyldi hafa t.d. 5% af öllum tekjuskatti landsmanna eða af einhverjum öðrum tekjustofnum, sem ríkið hefur til þess að mæta sínum útgjöldum. Hér er þess vegna um það að ræða, eins og lögin eru og eins og framkvæmd þeirra er nú, að það er verið að veita einu bæjarfélagi og því, sem bezta aðstöðuna hefur í fjárhagskerfi þjóðarinnar, aðstöðu til þess að fá útsvör með alveg óvenjulegum hætti.
Til þess að sýna fram á það með einu ákveðnu litlu dæmi, hversu ranglát þessi tilhögun er, sem nú er á höfð, vildi ég gjarnan mega fara með hv. alþingismönnum yfir eina hugmynd, sem reyndar er ekki alveg út í loftið, heldur hefur verið um hana talað í raunveruleika. Nú standa mál svo, að báðar þessar stofnanir, Áfengisverzlun ríkisins og Tóbakseinkasala ríkisins, sitja sumpart í leiguhúsnæði og sumpart í húsnæði, sem er verið að yfirgefa. Það hefur komið til mála að byggja yfir þessar stofnanir, annaðhvort hvora í sínu lagi eða jafnvel báðar sameiginlega. Ef horfið yrði að því ráði að byggja sameiginlega yfir þessar stofnanir og flytja þangað allan þeirra rekstur, sem fram fer hér í Reykjavík, þá gætum við rétt aðeins hugsað okkur það, að þessar stofnanir settu sig niður utan við bæjartakmörk Reykjavíkur, við skulum segja t.d. hér vestur á Seltjarnarnesi, vestan við Vegamótin, þá mundi sá hreppur geta hætt því gersamlega að jafna niður útsvörum, og í staðinn fyrir að jafna niður útsvörum á þegna sina, svo sem eins og aðrir hreppar gera, þá gætu þeir í Seltjarnarneshreppi pakkað inn peningum í umslag, jafnað niður peningum í staðinn fyrir að jafna niður útsvörum og sent sínum skattþegnum heim peninga í umslagi.
Ég vænti þess, að þetta litla dæmi sýni mönnum, að hér er ekki farið að með eðlilegum hætti um skattlagninguna. Það er auðvitað mikið vafamál, hvort slíkar stofnanir sem þessar, sem ég hér hef nefnt, eiga nokkurt útsvar að bera. Ég vil þó ekki hafa á móti því, að nokkur rök hnígi að því, að þar sem stofnanirnar hafa sitt aðsetur, þar greiði þær nokkurt útsvar. Ég viðurkenni, að það bæjarfélag eða hreppsfélag, sem hefur þessar stofnanir innan sinna vébanda, verður að sjá þeim fyrir þörfum, svo sem eins og vatnslögnum, skólplögnum, vegakerfi o.s.frv., og frá því sjónarmiði er ekki með öllu óeðlilegt, að slíkar stofnanir beri eitthvert útsvar. En eins og þessu hagar nú, er hér um hreina fjarstæðu að ræða.
Ég hef þess vegna í því frv., sem hér liggur fyrir, gert tillögu um það, að þessar stofnanir greiði ekki 5% af hagnaði sínum í útsvar, heldur ½%. Það mundi þýða, að í staðinn fyrir að nú greiða þær um 13 millj. kr., þá mundu þær greiða í útsvar 1.3 millj. kr., og teldi ég að hver sá bær, sem hefði stofnanirnar innan sinna vébanda, væri fullsæmdur af því útsvari. En að hinu leytinu legg ég til, að 4½% af hagnaði þeirra, sem eins og nú er rennur í útsvar, fari til almennra þarfa í þau málefni, sem hvað brýnast kalla að í þjóðfélaginu, en það er, að allir Íslendingar geti búið við skaplegt húsnæði, en eins og við vitum, þá býr allmargt fólk enn þá í húsnæði, sem talið er heilsuspillandi. Legg ég því til, að a.m.k. helmingnum af því fé, sem þannig rynni til húsnæðisþarfa þjóðarinnar, yrði varið til útrýmingar heilsuspillandi íbúða, á meðan þess er þörf, en þegar þess þætti ekki þörf lengur, þá rynni allt það fé, sem þannig ætti að renna til húsnæðismálanna, til almennrar útlánastarfsemi á vegum húsnæðismálastjórnar, þ.e.a.s. rynni í byggingarsjóð ríkisins, og því yrði þar með kippt burt úr því að vera eyðslupeningur í einu bæjarfélagi þjóðfélagsins, en yrði þar eftir einn af þeim fjárstofnum, sem rynnu til almennrar húsnæðisuppbyggingar í landinu, ávaxtaðist þar og margfaldaðist og kæmi þjóðinni sem heild að góðu gagni við uppbyggingu húsnæðis í sínu landi og jafnan þar, sem þörfin væri mest.
Ég vil benda á sérstaklega, að nú, eins og mál standa, mundi eftir sem áður meginþorrinn af þessu fé haldast í vörzlu Reykvíkinga, vegna þess að óhjákvæmilega mundi mest af því fé, sem þannig kæmi til aukningar í húsnæðismálaútlánum, renna einmitt til Reykjavíkur.
Ég flutti frv. samhljóða þessu á síðasta þingi, en það fékk þá enga afgreiðslu, og því hef ég flutt það hér aftur og nú í þeirri von, að betur megi til takast.
Mér er það sérstakt ánægjuefni, að ég lít svo á, að þetta frv. muni nú verða samferða til nefndar öðru frv., sem fjallar um aðra þá stofnun, sem hér er talað um, Tóbakseinkasöluna. Það er það frv., sem samþykkt var hér rétt áðan að vísa til 2. umræðu og fjhn., en þar fer ríkisstjórnin fram á, að hún megi leggja nokkru meira á tóbak í útsölu en 350%. Það dæmi sýnir glögglega, að hér er ekki um að ræða verzlunarfyrirtæki í venjulegri merkingu. Ekkert verzlunarfyrirtæki á landinu, sem ætlaði að byggja sig upp á venjulegum verzlunarhagnaði, mundi fara þess á leit að fá að leggja meira en 350% á sína vöru. Hér er um að ræða skattheimtu til ríkisins, sem ósanngjarnt er að láta eitt bæjarfélag í landinu maka krókinn á í útsvörum og fá þannig aðstöðu, sem er með öllu ósambærileg við þá aðstöðu, sem önnur bæjar- eða hreppsfélög landsins hafa.
Ég vil svo að lokum leggja til, að frv. verði vísað til 2. umr. og hv. fjhn.