18.05.1960
Sameinað þing: 50. fundur, 80. löggjafarþing.
Sjá dálk 82 í D-deild Alþingistíðinda. (2582)
23. mál, hagnýting farskipaflotans
Hannibal Valdimarsson:
Herra forseti. Allshn. gat ekki orðið sammála um afgreiðslu þessarar till. Meiri hl. n. leggur til, að hún verði samþ. Ég hef skrifað undir nál. meiri hl. með fyrirvara, og byggist minn fyrirvari á því, að ég er í raun og veru algerlega trúlaus á það, að þessi nefndarskipun hafi nokkra þýðingu, og mun því ekki greiða atkvæði með till. Minni hl. leggur til, að till. verði vísað frá með rökstuddri dagskrá, og væri sú umgreiðsla í raun og veru ekkert fjarri mínu skapi. Ég tel það fyllilega réttlætanlega afgreiðslu. En þar sem meiri hl., stuðningsmenn stjórnarflokkanna, vill endilega koma að ríkisafskiptum af einkarekstrinum, jafnvel í ríkari mæli en ég tel samrýmanlegt nauðsynlegu frjálsræði einkarekstrarmanna, þá get ég ekki farið að bregða fæti fyrir það, að þeir fái þau ríkisafskipti, og mundi þess vegna telja eðlilegt, að ég væri ekki að beita mér á móti því, að þeir fengju þær rannsóknir á einkarekstrinum, sem þeir telji ástæðu til.
Till. hljóðar um það, að ríkisstj. eigi að sjá um, að fram fari rannsókn á hagnýtingu íslenzka farskipastólsins, og það hljómar ekkert illa. En þegar ég hafði kynnt mér umsagnir einna tíu aðila, sem sendu n. umsagnir um till., og fengið skýringar þeirra á því fyrirbæri, að það kemur stundum fyrir, að skip frá landinu fari ekki með fullan farm, og einnig, að skip, sem eru á leið til landsins, koma ekki heldur fullfermd, og þau sýndu fram á það í umsögnum sínum, að þetta væri hvorki vegna skeytingarleysis né vegna þess, að ekki væri leitazt við að nota íslenzk skip fremur en útlend, heldur lægju til þess allt aðrar ástæður, sem aðilarnir gerðu nokkuð glögga grein fyrir, þá skildist mér, að hérna væri um hluti að ræða, sem ekki væri svo auðvelt úr að bæta með nefndarskipun.
Mér varð það ljóst af umsögnunum, að það, að ekki tekst að fullnýta íslenzk skip, getur stafað af því, að flutningar á vörum frá landinu eru mjög misjafnir eftir árstímum. Stundum þarf að flytja mjög mikið magn af vörum frá landinu á ákveðnum tíma árs, og svo geta aftur liðið vikur eða mánuðir, þegar litið er um flutninga á vörum frá landinu, og þá getur svo farið að í fyrra tilfellinu þurfi að annast flutninginn jafnvel svo hratt, að íslenzki skipastóllinn anni því ekki. Þá verður að taka leiguskip. En í hinum tilfellunum, þegar lítið er um vöruflutninga frá landinu, verður stundum að láta íslenzk skip sigla með hálfan farm eða jafnvel minna, og gæti þá þeirra för verið bundin við það, að þau ættu á sama tíma eða í beinu framhaldi af þessu að koma með fullan farm aftur til landsins.
Það er vitanlega rétt, að það skiptir mjög miklu máli efnahagslega fyrir íslenzkt þjóðfélag, að íslenzki skipastóllinn sé sem allra bezt hagnýttur. En hverjum ætti að vera betur til þess trúandi að gæta hagsmuna sinna í því efni en eigendum farskipanna sjálfum? Hlýtur ekki öll þeirra stjórn á sinu fyrirtæki að miðast við það að fá sem hagkvæmastan rekstur, fá sem bezta nýtingu á sinum skipastóll? Og það er auðvitað meginatriði, sem fram kemur hjá þeim í umsögnunum, að þau segjast öll gera þetta, kosta kapps um þetta og leitast ávallt við að hagnýta íslenzk skip, séu þau fáanleg til þeirra flutninga, sem þau hafi með að gera, áður en þau ákveði að taka útlend skip.
Annað atriði, sem eitthvert skipafélaganna gerir grein fyrir að stundum leiði til leigu á erlendum skipum, er það, að skip viðkomandi félags eða fyrirtækis séu t.d. að fara með vörur til Norðurlandanna, en samtímis þurfi svo að flytja saltfarm frá Miðjarðarhafslöndum, og þá komi ekki til mála að snúa íslenzka skipinu þangað, heldur geti oft legið miklu beinna við og verið ódýrara, verið að því sparnaður að taka útlent skip, sem sé á hinum slóðunum. Þetta er líka ómótmælanlegt og auðskilið, þegar á það er bent af þessum aðilum, sem mikla kunnugleika hafa á þessari starfsemi. Mörg fleiri rök eru fram borin í umsögnum skipafélaganna, sem gera augljóst, að það er ekki alveg nægileg skýring að segja bara: þarna var skip á ferðinni tómt, annaðhvort að landinu eða frá því, eða með mold eða með grjót, — því að eðlilegar orsakir geta til þess legið, að íslenzka skipið gat ekki fengið farm báðar leiðir. Eimskip bendir t.d. á það, að stundum að vetrinum, þegar harðviðrasamast sé, verði Tröllafoss að fara frá landinu með grjótballest til öryggis á útsiglingunni, en hans höfuðverkefni sé að koma aftur til landsins með fullfermi frá Ameríku, og úr þessu sé ekki hægt að bæta með neinni nefndarrannsókn eða eftirliti frá opinberri hendi.
Ég sem sé fellst á þau rök, sem skipafélögin bera fram, að það sé ekki svo auðvelt að ná fram frekari nýtingu á hinum íslenzka skipastóli með skipun slíkrar n., sem hér um ræðir, og tel ég því, að allar líkur bendi til þess. að nefndarskipunin yrði einungis til þess, að nefndarmönnum yrðu borgaðir kannske nokkrir tugir þúsunda króna, en árangur væri enginn, og þá teldi ég alveg eins rétt, a.m.k. ef menn eru á móti nefndafargani og þá sérstaklega ónauðsynlegra nefnda, að láta það vera og Alþingi eigi að gera heldur minna en meira að því að skipa slíkar nefndir.
Hv. 3. þm. Norðurl. e. las hér stuttan kafla úr umsögn Eimskipafélags Íslands, og skal ég ekki víkja að því frekar. En umsögn Eimskipafélagsins er upp á margar vélritaðar síður, og það er tekið fram bæði fyrst og síðast í þeirri umsögn, að Eimskipafélagið telji sig nýta sinn skipastól eftir því sem ýtrustu möguleikar séu til, og hafi ekki trú á því, að opinber afskipti gætu bætt þar um.
Mjög á sömu lund er, eins og hv. 3. þm. Norðurl. e. vék einnig að, — sama kemur fram í umsögn skipadeildar Sambands íslenzkra samvinnufélaga og þó kannske öllu fastar að orði kveðið um fánýti þess, að n. væri skipuð til þess að bæta nýtingu íslenzka skipastólsins. Niðurlagsorð þeirrar umsagnar eru á þessa leið, með leyfi hæstv. forseta: „Vér látum þessa stuttu umsögn duga til þess að rökstyðja þá skoðun vora, að vér teljum rannsókn þá, sem þáltill. gerir ráð fyrir, ástæðulausa með öllu.“
Skipaútgerð ríkisins tekur fram, að hún telji nýtingu á skipum skipaútgerðarinnar vera eins góða og möguleikar séu til, en tekur þó fram, og ég held, að það sé einasta umsögnin, þar sem það kemur beint fram, að þeir séu meðmæltir nefndri till., þó þannig eða að því tilskildu, að umtöluð rannsókn verði gerð án langdreginna nefndarstarfa og með hóflegum tilkostnaði, og virðist þessi jákvæði tónn aðallega vera miðaður við það, að komið yrði upp umskipunarhöfnum, sem gætu gert rekstur Skipaútgerðar ríkisins hagkvæmari, og hefur verið að því vikið hér í umræðunum.
Jöklar h/f og Hafskip h/f segjast hafa fulla nýtingu á sínum skipum, og verður þar ekki um bætt, en þessi skip annast aðallega flutninga á vörum frá landinu.
Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna segist aðallega njóta þjónustu Eimskipafélags Íslands og Samband skreiðarframleiðenda sömuleiðis og telja sig ekki taka leiguskip, nema þegar alveg sérstaklega standi á og íslenzk skip geti ekki hentað til þeirrar þjónustu, sem þau þurfi að fá.
Verzlunarráð Íslands sendi frá sér örstutta umsögn, og vil ég — með leyfi hæstv. forseta — tilfæra þetta úr þeirri umsögn: „Vér höfum athugað,“ segja þeir, „frumvarp þetta og erum þeirrar skoðunar, að hagnýtingu skipaflotans sé bezt borgið í höndum skipafélaganna sjálfra án afskipta ríkisins, því að það er þeirra hagsmunamál að nýta skipin sem bezt.“
Þetta er í raun og veru tónninn í öllum umsögnunum, og virðist mér þetta vera byggt á hinni ýtarlegu reynslu og þekkingu þessara aðila, sem sjá um rekstur skipafélaganna íslenzku.
Ef n. ætti svo að rannsaka þessi mál ofan í kjölinn, þá hygg ég, að hún yrði að miklu leyti að styðjast við reynslu og þekkingu skipafélaganna, og kæmi til þess að hún gerði ákveðnar till. um breytingar á rekstri til betri nýtingar á skipunum, þá væri farið að grípa þannig inn í rekstur skipafélaganna, að ég veit ekki, hversu vel það yrði séð af einkaeigendum skipa og félögum, sem að slíkri skipaeign standa. Ég gæti aðeins hugsað mér, að nokkur árangur fengist af þessu, ef það reyndist svo, að skipin séu ekki fullnýtt eins og öll skilyrði séu til, það væri þá með því að koma öllum íslenzka skipastólnum undir eina sameiginlega yfirstjórn. Og væri þá mjög komið nálægt því, að Alþingi hefði fallizt á, að það væri betra að þjóðnýta íslenzka skipastólinn, til þess að hann nýttist sem bezt, heldur en að hann væri í eigu margra aðskilinna, aðgreindra aðila, sem ekki hefðu nægilegt samband sín á milli, sem leitt gæti til fullrar hagnýtingar á þessu hundraða eða þúsunda milljóna verðmæti þjóðarinnar. Kæmi fram till. um það og einkanlega ef hún væri rökstudd vendilega um, að slík nýting væri hugsanleg betri undir einni sameiginlegri stjórn, þá teldi ég það vera atriði, sem Alþingi ætti að láta til sín taka og þá í því formi. En ég hef enga trú á því, að þingskipuð nefnd geti látið neitt gott af sér leiða í þessu, og held, að hagsmunir skipafélaganna hljóti að vera svo ríkir um hagkvæma, fulla notkun og nýtingu skipanna, að þar verði ekki um bætt með því rekstrarformi, sem þau starfa undir, þ.e.a.s. sem aðgreind fyrirtæki. Þess vegna mun ég sitja hjá við afgreiðslu þessarar tillögu og vil þá láta menn einstaklingsframtaksins um það að lyfta upp höndum til þess að koma þessu ríkiseftirliti á með einkarekstrinum og takmarka hann og setja ríkisvaldið til þess að halda um hendurnar á eigendum skipafélaganna.