24.03.1960
Neðri deild: 54. fundur, 80. löggjafarþing.
Sjá dálk 1801 í B-deild Alþingistíðinda. (476)
65. mál, almannatryggingar
Eðvarð Sigurðsson:
Herra forseti. Ég ætla ekki að ræða frv. þetta almennt og hef ekki í rauninni neinu við það að bæta, sem hv. 4. landsk. (HV) hefur sagt í sinni ýtarlegu ræðu. Ég vil aðeins segja það, að í almennum áróðri stjórnarflokkanna fyrir þessu frv. hefur það verið talinn einn þáttur í efnahagsmálaráðstöfunum ríkisstj., og mér er í minni, að fyrir nokkru hlustaði ég á þingfréttir í útvarpinu, þar sem einmitt þetta var sagt. Þetta er að sjálfsögðu ekki rétt nema að nokkru leyti, eins og raunar er skýrt fram tekið í grg. þessa frv. En í hinum almenna áróðri hefur verið öðruvísi á málinu haldið.
Það, sem ég aðallega vildi hér fara nokkrum orðum um, eru þær breyt., sem fyrir liggja á III. .kafla almannatryggingalaganna, varðandi slysatryggingarnar. Þessar till. eru samdar af n., eins og hér hefur verið fram tekið. Þessi n. skilaði áliti sínu í nóvembermánuði s.l. algerlega sammála, og hefði þess vegna verið hægt að leggja málið þá strax fyrir Alþingi og kannske verið gott í verkefnaleysinu, sem hæstv, ríkisstj. fannst vera, þegar þingið var sent heim á sínum tíma. En hæstv. ríkisstj. sá ekki ástæðu þá til þess að leggja málið fyrir þingið, heldur tók þann kostinn að geyma það þar til nú, til þess, ef svo mætti segja, að reyna að tryggja sjálfa sig gegn stóráföllum, sem hún óttast að verða fyrir vegna aðgerða sinna í efnahagsmálunum, og eins og ástatt er, má því í rauninni segja, að þetta frv. fjalli um slysatryggingar í tvennum skilningi.
Það er öllum ljóst, að kaflinn um slysatryggingarnar hefur dregizt langt aftur úr þróun verðlags og kaupgjalds í landinu á síðari árum. Hvað eftir annað hefur verkalýðshreyfingin sett fram kröfur um, að hér yrðu bætur á. En það er fyrst á s.l. ári, sem þáv. félmrh., Friðjón Skarphéðinsson, skipaði n. til þess að endurskoða þennan þátt almannatrygginganna, og á hann góðar þakkir skilið fyrir að gera það.
Ég vil aðeins, rétt til þess að mönnum sé ljóst, hvað hér er um að ræða, hve langt þessi kafli í raun og veru var orðinn á eftir, — að vísu er nokkuð sagt frá því hér í grg., — en ef gengið er út frá árinu 1938, tímakaupi í almennri verkamannavinnu í Reykjavík þá og dagpeningum slysatryggingarinnar þá einnig, þá var svo komið, að 1959 var vísitala kaupgjaldsins orðin 1426 stig, miðað við 100 1938, en dagpeninga trygginganna 827 stig. Ef jöfn hækkun hefði átt að vera á dagpeningunum og kaupgjaldinu á þessu tímabili, hefðu dagpeningarnir átt að hækka upp í kr. 71.30 til þess að vera hinir sömu og þeir voru 1938.
N. sú, sem fjallaði um þessi mál, tók strax til athugunar eða mjög fljótlega í sínu starfi, hvort ekki væri rétt að gera á slysatryggingunum grundvallarbreytingar. Eins og tryggingarnar eru núna, eru þær fjarri því að vera það, sem kalla mætti fullar bætur, heldur er um að ræða, bæði hvað dagpeninga og örorkubætur snertir, langt frá því, að hægt sé að tala um, að þar sé hinn slasaði að fullu bættur, enda hefur líka raunin orðið sú, að þó að atvinnurekendur greiði allan kostnað við slysatryggingarnar, þá er mjög fjarri því, að þau iðgjöld, sem þeir greiða til slysatrygginganna, greiði þann kostnað, sem þeir hafa af slysförum starfsmanna sinna. Á síðari árum, síðasta áratug einkanlega, hafa dómsvenjur hér orðið þær, að atvinnurekendur hafa orðið bótaskyldir vegna slysa, og er í mörgum tilfellum um mjög háar upphæðir að ræða, þar sem slasaðir menn hafa fengið sér tildæmdar bætur, miklu hærri, margfalt hærri en þær, sem almannatryggingarnar gera ráð fyrir. Þetta hefur orðið til þess, að atvinnurekendur hafa farið að baktryggja sig, og má nú svo segja, að allir hinir stærri í atvinnurekstrinum, nema kannske þeir allra stærstu, baktryggi starfsmenn sína vegna slysa, og er þá náttúrlega iðgjaldagreiðslan orðin margföld við það, sem fer til almannatrygginganna. Sem dæmi um, hvernig þetta á sér nú stað og það raunar algerlega án þess að til dómstóla sé leitað, má nefna, að á s.l. ári t.d. innheimti skrifstofa verkamannafélagsins Dagsbrúnar án alls málarekstrar rösklega 600 þús. kr. fyrir allmarga einstaklinga í umframbætur vegna slysa, sem þeir höfðu orðið fyrir, og var þó þarna einvörðungu um að ræða minni háttar slys.
N. komst fljótt að raun um, að það að fara að breyta grundvelli slysatrygginganna og færa þær í það horf að verða fullar slysabætur, og þá að atvinnurekendur greiddu iðgjöld, sem tryggðu þá að öllu leyti gagnvart öllum skaðabótakröfum eða svo til, það mál væri svo umfangsmikið, að það yrði ekki unnið á þeim tíma, sem n. gjarnan vildi ljúka sínum störfum á, enda það mál að hækka slysadagpeningana og dánarbæturnar svo aðkallandi, að n. taldi, að hún gæti ekki lokið sinum störfum án þess að snúa sér einvörðungu að því. En í grg. sinni mælir hún með, að áfram verði haldið við að athuga einmitt þennan þátt málanna, og hygg ég, að að athuguðu máli mundu hvorir tveggja, atvinnurekendur og verkalýðssamtökin, hafa áhuga á, að það yrði gert.
Þær breyt., sem n. lagði síðan til að gerðar yrðu á l. og hér liggja fyrir í frv.-formi, má segja að hafi verið að miklu leyti eins konar samningamál milli atvinnurekenda annars vegar og verkalýðssamtakanna hins vegar, með aðstoð fulltrúa ríkisvaldsins, enda n. samsett beinlínis með það fyrir augum. Og eins og ég sagði áðan, greiða atvinnurekendur einvörðungu allan kostnað af slysatryggingunum, og því eðlilegt, að meðferð málsins sé á þann veg, sem hér varð.
Það er eins með iðgjald það, sem atvinnurekendur greiða, og sjálfar slysabæturnar, dagpeningana og dánarbæturnar, að af eðlilegum ástæðum er það að sjálfsögðu langt fyrir neðan það, sem það var t.d. miðað við árið 1938, og ef það hefði átt að hækka í hlutfalli við t.d. verðlag og kaupgjald, þá þyrfti það rösklega að tvöfaldast til þess að verða sambærilegt við 1938. Nú er ekki þar með sagt, að iðgjald trygginganna þurfi endilega að gera það, þó að bætur hækki verulega, vegna þess að það eru náttúrlega margir aðrir þættir, sem þar koma til mála, og vegna þeirra breyt., sem hér er lagt til að gerðar verði á slysatryggingunum, þá er mjög fjarri því, að iðgjald atvinnurekendanna til trygginganna þurfi að hækka neitt nálægt því að tvöfaldast, það yrði miklu minna.
Það er náttúrlega eins og ævinlega, þegar tveir aðilar semja um málin, þá eru kannske hvorugir hæstánægðir. Eins var það með mína afstöðu í þessum samningum. Það var ýmislegt, sem ég vildi öðruvísi hafa, og einkanlega var það þó eitt atriði, sem ég lagði áherzlu á að yrði á annan veg, og það er varðandi greiðslu dagpeninganna í 16. gr. frv., sem hér liggur fyrir: Ég lagði til í n., að dagpeningar til einhleypings og kvænts manns eða konu yrðu hinir sömu, og tel ekki rök fyrir því, að öðruvísi sé, enda er þetta mjög nýlega komið inn í lögin. Þessu var breytt 1956, þegar lögunum þá var breytt, en hefur alla tíð annars verið jafnt. Ég tel það mjög eðlilegt, því að hér er í raun og veru um kaup að ræða, og á sama hátt og kaup er ekki mismunandi til manna, hvort sem þeir eru einhleypir eða kvæntir, þá á þetta ekki heldur að vera það. Ég vildi hins vegar gera meiri mun á því, þegar menn hafa ómegð, greiða meira með hverju barni. En hins vegar féllst ég á, að þetta yrði á þennan veg, þegar gengið var frá lögunum. En hafi verið ástæða til þess þá, að einhleypingar sætu ekki þarna við annað borð, þá er áreiðanlega margföld ástæða til þess nú eftir allar efnahagsmálaráðstafanir ríkisstj., því að það er náttúrlega öllum ljóst, að einmitt einhleypingarnir fara langverst út úr þeim ráðstöfunum, þær koma langþyngst niður á þeim, og nál ekki sú till. hv. 4. landsk. um greiðslu vísitölu á bætur skv. almannatryggingalögunum fram að ganga, þá mun ég við 3. umr. flytja brtt. við þessa gr., sem þetta varðar.
Annað atriði er hér, sem ég held að liggi í augum uppi að verði að breyta, í sömu gr., 16. gr. frv., varðar 36. gr. almannatryggingalaganna, eins og þau eru núna, og það er, að dagpeningar eru greiddir með hverju barni á framfæri bótaþegans „allt að þremur“, stendur í frv., og var eðlilegt á sinum tíma. En eftir að þær breyt. hafa orðið á fjölskyldubótum, sem lagt er til í þessu frv. og ég skal ekki neitt ræða hér, þá tel ég sjálfsagt og eðlilegt, að orðin „allt að þremur“ falli niður, því að þau takmörk, sem eðlileg þóttu áður, eru það ekki lengur. Þetta var við það miðað, að fjölskyldubætur fengu menn fyrst með þriðja barni, og þótti rétt í slysatilfellum þá að bæta með fyrsta og öðru barni. En eftir að menn fá fjölskyldubætur með öllum börnum, þá að sjálfsögðu stenzt það ekki, að menn fái ekki dagpeninga í slysatilfellum með börnum nema fyrstu tveimur. Svo að menn verði nú ekki of hræddir um, að hér sé um einhver ósköp að ræða, þá er það í fyrsta lagi, að það eru takmarkanir í lögunum sjálfum, sem segja m.a., að samanlagðir dagpeningar geta aldrei orðið hærri en 3/4 af launum manna, svo að hér yrðu takmörk hvort eð er, en ég tel, að þau ættu þá að vera við þessi mörk, en alls ekki á þann hátt, sem þarna er gert núna og verður eðlilega að breytast.
Þær breyt., sem fyrir liggja hér á slysatryggingalögunum, tel ég mjög mikilvægar. Hér er um stórt skref til endurbóta á lögunum að ræða. Það versta er, að um leið og það er gert, er mikið af því aftur tekið með öðrum ráðstöfunum, sem ríkisstj. hefur nú lagt til að framkvæmdar verði.