17.05.1960
Neðri deild: 83. fundur, 80. löggjafarþing.
Sjá dálk 2558 í B-deild Alþingistíðinda. (940)
106. mál, ferskfiskeftirlit
Sjútvmrh. (Emil Jónsson):
Herra forseti. Það hefur nú um alllangt skeið verið kunnugt öllum þeim, sem einhverja þekkingu hafa á verkun og útflutningi sjávarafla í þessu landi, að gæðum framleiðslunnar hefur farið hríðhrakandi upp á siðkastið. Þetta er mikið alvörumál og getur orðið hættulegt fyrir þennan aðalatvinnuveg okkar, ef svo fer, að kaupendurnir verða hvekktir á því að kaupa frá okkur þessa vöru og leita frekar til annarra, vegna þess að gæðin séu lélegri hjá okkur en annars staðar.
Sem dæmi um þetta skal ég nefna það, að mér hefur verið tjáð af Fiskifélagi Íslands, að af útfluttum saltfiski frá ársbyrjun til 10. nóv. 1959 hafi aðeins 361/2% lent í 1. flokki, 34.1% í 2. flokki og 23.2% í 3. flokki. Þegar þess er gætt, að verðhækkunin frá 3. flokki í 2. flokk er 11.6% og frá 2. flokki í 1. flokk er 10.4%, þá er glöggt, hversu gífurlega þýðingu það hefur fyrir framleiðsluna í heild, hver gæði fisksins eru.
Þetta er ekki einasta svo um saltfiskinn, því miður, því að nákunnugur maður skreiðarframleiðslu hefur tjáð mér, að af framleiðslu s.l. árs hafi milli 20 og 25% af útfluttri skreið farið í úrkast og ekki verið söluhæft, tilsvarandi tala fyrir 10–15 árum hafi verið innan við 1%. Sýnir þetta, hversu geysileg afturför hefur orðið í vöruvönduninni. Einnig hafa mér verið send frá Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna kvörtunarbréf, sem borizt hafa yfir framleiðslunni þar á hraðfrysta fiskinum, og þó að tölurnar séu ekki neitt svipaðar þessu, hefur þar verið um mjög miklar og hættulegar aðfinnslur að ræða á þeirri vöru, sem Sölumiðstöðin hefur annazt um sölu á.
Allt þetta stefnir í öfuga átt og mjög til baka frá því, sem var, þegar okkar saltfisksútflutningur, sem var eini fiskútflutningurinn, var í gamla daga talinn sú fyrirmyndarvara, sem í mörgum tilfellum a.m.k. bar af vöru keppinauta okkar. Það er því alveg sýnilegt, að hér verður að stinga við fótum, ef ekki á illa að fara.
Það eru sjálfsagt ýmsar orsakir til þess, að þetta er komið eins og komið er. En öllum vitnisburðum, sem ég hef heyrt, ber saman um, að mikill hluti af ástæðunum fyrir því, að svona er komið, sé meðferð hráefnisins, meðferð fisksins, frá því að hann kemur úr sjó og þangað til hann kemur í vinnslustöðvarnar, eða kannske réttara sagt meðferð hans, frá því að hann ánetjast í veiðitækjunum og þangað til hann kemur í frystihúsin eða til vinnslustöðvanna. Frægt dæmi var það, sem nýlega gerðist hér í einni verstöðinni, þar sem aðeins lítill hluti aflans var talinn vinnsluhæfur, en mikið af honum var selt til fiskmjölvinnslu. Þetta ástand er fyrst og fremst talið því að kenna, að hugsun þeirra, sem fiskinn veiða, beinist nú miklu meir en áður var að því að fá sem mest magn, en ekki að gæði þess fisks, sem veiddur er, séu eins og æskilegast væri. Þetta hefur komið fram sérstaklega í netaveiði, þar sem óhóflega mikið af netum er lagt í einu, ekki hægt að ná veiðinni saman á einum degi og fiskurinn þess vegna, þótt veðrátta sé í bezta lagi, látinn liggja í netunum meira og minna dauður lengur en góðu hófi gegnir og getur þess vegna ekki orðið vinnsluhæf vara, þegar hann kemur til vinnslustöðvanna. Það er þess vegna einn liðurinn í viðleitninni til þess að bæta úr þessu, að komið verði á laggirnar eftirliti með hráefninu, sem í vinnslustöðvarnar fer, svokölluðu ferskfiskeftirliti, og um það fjallar þetta frv., sem hér liggur fyrir.
Síðari hluta ársins 1958 var skipuð nefnd til þess að athuga þetta mál, og hún hófst handa þegar á vertíðinni 1959 með tilraunaeftirliti í þessu skyni, eftirliti, sem var kostað bæði af vinnslustöðvunum og af Landssambandi ísl. útvegsmanna. En ríkið kom þar ekki að nema að litlu leyti. Þó að það væri þar með að nokkru leyti að vísu, þá var það tiltölulega lítill hluti af kostnaðinum, sem ríkið sjálft greiddi, en var samt mjög fylgjandi því, að þessi tilraun væri gerð. Ég hygg, að hún hafi gefið nokkra raun, og sérstaklega gaf hún vísbendingar um þá leið, sem hægt væri að fara í þessu máli til þess að bæta úr.
Þessi nefnd skilaði svo áliti sínu nú fyrir stuttu, nokkru eftir s.l. áramót, og þó það seint, að það var ekki útlit fyrir, að þetta eftirlit yrði tekið upp á vertíðinni, sem nú er nýlokið, enda er frv. fyrst nú að komast til endanlegrar afgreiðslu hér á hv. Alþingi.
Efnið er afar einfalt, og ég þarf ekki að rekja það. Ferskfiskeftirlitið skal framkvæma gæðaflokkun á fiski, sem ætlaður er til vinnslu, þegar tímabært þykir, og aðalatriði til þess að ná árangri í þessu efni er það, að fiskurinn verði flokkaður eftir gæðum, þegar honum er skilað til vinnslustöðvanna, og að mismunandi verð verði greitt fyrir hráefnið eftir gæðum þess, en ekki eins og nú hefur verið, að allur fiskur sömu tegundar sé greiddur sama verði. Því aðeins að verðmismunur verði á fiskinum eftir gæðum, er talið mögulegt, að komizt verði fyrir þá galla í framleiðslunni á fyrsta stígi, sem hafa verið orsök þess lélega hráefnis, sem til vinnslustöðvanna hefur farið, og gert er ráð fyrir, að menn muni þá leitast við frekar en áður, þegar verðmismunur er kominn á þetta hráefni, að vanda vöruna betur. Það er gert ráð fyrir, að kostnaðurinn við þetta verði greiddur af sjóði, sem sé í umsjá og vörzlu fiskmatsráðs, sem stofnað verður samkvæmt þessum lögum og á að hafa umsjón með framkvæmdinni, en tekna til
sjóðsins verði aflað með útflutningsgjaldi á sjávarafurðir, er nemi 11/2%. Í frv. var upprunalega ákveðinn 1%, en hefur verið hækkað í hv. Ed. upp í 11/2.
Önnur breyting, sem gerð var í hv. Ed., en þaðan er frv. komið hingað til þessarar hv. d., var sú, að einum manni var bætt við yfirstjórn ferskfiskeftirlitsins.
Ég sé ekki ástæðu til að fjölyrða um þetta mál frekar. Ég ætla, að allir hv. alþm., eins og aðrir, sem þessi mál kynna sér, séu sammála um að freista þess að fá ráðna bót á þessu ófremdarástandi, og ég held, að allir, sem nálægt þessum athugunum hafa komið, séu sammála um, að þetta sé eitt líklegasta ráðið, sem tiltækilegt er, að stofna til þess ferskfiskeftirlits, sem frv. þetta gerir ráð fyrir.
Ég leyfi mér svo að leggja til, herra forseti, að frv. verði að þessari umr, lokinni vísað til hv. sjútvn.