28.10.1960
Neðri deild: 12. fundur, 81. löggjafarþing.
Sjá dálk 19 í C-deild Alþingistíðinda. (1762)
45. mál, lántaka til hafnarframkvæmda
Flm. (Gísli Guðmundsson):
Herra forseti. Frv. sama efnis og það, sem hér liggur fyrir á þskj. 45, var flutt á síðasta Alþingi, en var þá ekki útrætt. Í frv. er gert ráð fyrir, að endurlánaðar verði til hafnarframkvæmda samtals um 106 millj. kr., af erlendu láni, sem ríkisstj. hefur tekið, og láni, sem henni yrði heimilt að taka skv. 2. gr. þessa frv., ef það verður að lögum.
Eins og kunnugt er, var ríkisstj. í fjárl. árið 1959 veitt heimild til að taka 6 millj. dollara að láni erlendis. Um leið og heimildin var samþykkt, ráðstafaði Alþingi 98 millj. kr. af lánsupphæðinni eða tæplega 33 hlutum lánsins, en andvirði þess í íslenzkum krónum hefði á þeim tíma verið nálægt 150 millj., að viðbættum þeim yfirfærslubótum, sem þá voru í gildi.
Af þeim 98 millj. kr., sem Alþingi ráðstafaði með fjárlagaákvæðinu 1959, áttu 28 millj. að fara til hafnarframkvæmda sem lán, og var þessum 28 millj. skipt milli 19 hafna sumarið 1959, að frádregnum 500 þús. kr., sem vitamálaskrifstofan fékk til áhaldakaupa.
Við afgreiðslu fjárl. vorið 1959 og síðar á sumarþingi það ár var af hálfu Framsfl. lagt til, að 50 millj. yrðu lánaðar til hafnarframkvæmda í stað 28 millj. og öllu láninu, að viðbættum yfirfærslubótum, ráðstafað af Alþingi. Mismunurinn var hér, að því er hafnarframkvæmdir varðaði, 22 millj. á till. Framsfl. og því, sem samþ. var. Þessar 22 millj. tókum við flm. svo upp í það frv., sem flutt var á síðasta þingi. Nú hefur þetta farið svo, að mikill hluti lánsins samkvæmt fjárlagaheimildinni frá 1959 var ekki tekinn fyrr en eftir gengisbreytinguna, og er andvirði þess hluta í íslenzkum krónum því meira en það hefði áður orðið að viðbættu yfirfærslugjaldi. Með tilliti til þessa leggjum við til, að 30 millj. gangi til hafnarframkvæmda í stað 22 millj., sem við gerðum ráð fyrir í fyrra. Þessi hækkun er líka eðlileg vegna þess, að kostnaður við hafnarframkvæmdir hefur hækkað mjög á þessu ári og hækkar trúlega einnig á næsta ári.
Til viðbótar þessum 30 millj. kr. af láninu, sem búið er að taka, leggjum við svo til, að ríkisstj. verði heimilað að taka nýtt erlent lán, að upphæð 2 millj. dollara, og endurlána það til hafnarframkvæmda. Það samsvarar 76 millj. íslenzkra króna. Samtals er því um að ræða, eins og ég sagði áðan, 106 millj. kr., sem hægt væri að endurlána til hafnarframkvæmda, ef þetta frv. verður að lögum og ef viðbótarlánið samkvæmt 2. gr., 2 millj. dollara, yrði tekið erlendis. Þar við bætist svo, eins og tekið er fram í grg. frv., fjárlagaheimild þessa árs um lántöku vegna Þorlákshafnar.
Við Íslendingar búum á eylandi, og þar sem allt miðbik landsins er óbyggt, þá er hér öll byggð í nánum tengslum við strönd landsins. Bæir og þorp eru nær eingöngu við sjó. Öll verzlunarvara að og frá landinu er flutt á sjó, nema það lítilræði, sem nú síðustu árin er flutt í lofti. Innanlands hefur sjórinn líka lengst af verið aðalflutningaleiðin og mun verða áfram að verulegu leyti. Af miðunum flytur þjóðin björg í bú. Það leiðir af staðháttum, að hafnir þurfa að vera mjög víða, ef vel á að vera, vegna vöruflutninga til og frá hinum einstöku byggðarlögum, og ekki síður vegna þess, að alls staðar út frá ströndum landsins eru fiskimið, sem þarf að nýta og bezt verða nýtt af þeim, sem næstir eru. Landið er að undantekinni suðurströndinni vogskorið og hafnarskilyrði víða góð frá náttúrunnar hendi. En samt er það svo, að alls staðar þurfa að vera einhver hafnarmannvirki, til þess að skip og bátar geti athafnað sig eins og nú tíðkast og fengið viðunandi afgreiðslu á því vörumagni og aflamagni, sem nú er orðið um að ræða. Hinar gömlu aðferðir, sem til skamms tíma voru notaðar við uppskipun og útskipun eða flutning afla í land víða á landinu, mega nú heita úr sögunni víðast hvar, sem betur fer. En uppbygging hafnanna, eins og hún þarf að verða, er þó enn ekki langt á veg komin.
Samkvæmt lögum frá 1946, um hafnargerðir og lendingarbætur, og síðari viðbótum við þau lög, ber ríkinu að veita óafturkræft framlag og ríkisábyrgð vegna hafnar- og lendingarbótamannvirkja á 113 stöðum, sem nafngreindir eru í lögunum. Þar er um að ræða 35 svonefndar hafnargerðir og 78 svonefndar lendingarbætur. Til hafnargerða veitir ríkið styrk, sem nemur 3/5 hlutum kostnaðar, og ríkisábyrgð fyrir láni allt að 3/5 hlutum kostnaðar. Til lendingarbóta er veittur styrkur, sem nemur helmingi kostnaðar, og ábyrgð fyrir allt að helmingi.
Það liggur ekki fyrir nú, hversu miklu fé hefur verið varið til hafnargerða og lendingarbóta samtals hér á landi, en ríkisábyrgð mun hafa verið tekin á lánum, sem nema samtals rúmlega 110 millj. kr., samkvæmt upplýsingum, sem ég hef fengið nú nýlega. Þá er þess að gæta, að mikið af þessu fé er fengið að láni, þegar verðgildi krónunnar var meira en það er nú. Meiri hluti þessa fjár er fenginn að láni innanlands hjá ýmsum sjóðum, sem ávaxta fé sitt að einhverju leyti í ríkistryggðum skuldabréfum. Erlent lán var þó tekið til Akraneshafnar nýlega, og í fyrra fengu, eins og ég hef áður sagt, 19 hafnir hluta úr erlendu láni, en fyrir það fé var unnið á árinu 1959 og á þessu ári.
Við flm. þessa frv. erum þeirrar skoðunar, að það sé nú bæði nauðsynlegt og rétt að reyna að fá inn í landið erlent fjármagn til hafnarframkvæmda og að meira eigi að gera að því en gert hefur verið til þessa. Nú er svo komið, að mjög víða er búið að gera á vegum vitamálaskrifstofunnar og í samráði við sveitarstjórnir og hafnarstjórnir áætlanir um hafnarmannvirki, og vöxtur og viðgangur atvinnulífs í þeim byggðarlögum, sem þarna er um að ræða, er mjög undir því kominn, að hægt sé að framkvæma þær áætlanir, sem hér er um að ræða, áður en langt líður.
Ég vil t.d. nefna verstöðvarnar á Reykjanesi og við Faxaflóa, eins og Grindavík, Sandgerði og Keflavík, og Snæfellsneshafnirnar Rif, Ólafsvík og Grundarfjörð, svo að nokkuð sé nefnt í þeim landshluta. Patreksfjarðarhöfn er enn ólokið. Í sumar er unnið að hafnargerð á Suðureyri og Bolungarvík og mikið verk fyrir hendi á báðum þeim stöðum. Á Hólmavík er hafnarbryggjan að verða ónýt, og þarf að endurbyggja hana. Bygging Skagastrandarhafnar var hafin fyrir rúmlega tuttugu árum, og enn hefur ekki tekizt að ljúka henni. Sauðárkrókshöfn er alltaf í hættu vegna sandburðar, á meðan ekki tekst að ráða þar bót á. Á Hofsósi eyðilagðist mannvirki í smíðum, og þar við sat í mörg ár, þangað til í sumar, að unnið mun hafa verið að því að bæta þetta upp. Á austanverðu Norðurlandi hefur undanfarið verið unnið að hafnarmannvirkjum í Ólafsfirði, Dalvík, Húsavík og Þórshöfn og raunar víðar, en sumar þessar hafnir, sem ég nefndi, standa ófullgerðar. Á Akureyri þarf að byggja dráttarbraut fyrir togara, en slík mannvirki teljast til hafnargerða. Ég vil nefna síldarbæina Raufarhöfn og Siglufjörð, án þess að fara fleiri orðum um það efni. g Neskaupstað þarf að byggja bátakví og mannvirki vegna útgerðar á Reyðarfirði. Á Vopnafirði er uppbygging hafnar skammt á veg komin. Vestmannaeyjahöfn þarf að stækka og Þorlákshöfn varla hálfgerð.
Ég hef hér aðeins nefnt nokkur dæmi um sum stærstu og brýnustu verkefnin, sem nauðsyn ber til að sinna. Þó eru ótalin mörg önnur verkefni og á öðrum stöðum, sem í sjálfu sér geta verið eins nauðsynleg og jafnaðkallandi. Hv. þm. þekkja þetta hver og einn í þeim landshluta, þar sem hann er kunnugastur.
Því hefur verið haldið fram, að erlend lán ætti helzt ekki að taka til annarra framkvæmda en þeirra, sem eru til þess fallnar að auka gjaldeyrisöflun landsmanna a.m.k. óbeint. Sú kenning hefur vissulega mikið til síns máls. En við flm. lítum svo á, að hafnargerðir séu í þessum flokki framkvæmda. Til þess að sjávarútvegur geti þrifizt og aukizt, þarf ekki aðeins skip og vinnslustöðvar. Það þarf líka hafnarmannvirki til þess að veita skipum skjól og til þess að hægt sé að koma aflanum á land og flytja markaðsvöruna út. Þar sem góð höfn er, er líka víðast hægt að stunda sjávarútveg, því að alls staðar eru fiskimiðin úti fyrir ströndum þessa lands, þótt þau séu að vísu misjafnlega nærri. Eitt höfuðskilyrði þess, að hægt sé að stuðla að jafnvægi í byggð landsins og koma í veg fyrir, að lífvænleg byggðarlög dragist saman eða fari í eyði, er, að hafnarskilyrði komist sem víðast í viðunandi horf. En hafnarmannvirki eru dýr. Hver og ein af þeim höfnum, sem ég nefndi áðan, kostar milljónir, sumar milljónatugi. Já, hafnarmannvirki eru dýr og stundum dýrari en þau þyrftu að vera. Því veldur að verulegu leyti fjárskortur og skortur á þeim vélum og áhöldum, sem þar þyrftu að vera að verki, ef vel væri. Reynt er að vinna á mörgum stöðum samtímis, sums staðar með of lítilli forsjá og með of lélegum tækjum. Vegna fjárskortsins verður stundum að hætta verki, þegar sízt skyldi, og flytja burt vélar og áhöld með ærnum kostnaði, flytja þær svo aftur á staðinn, þegar fé er fyrir hendi á næsta ári eða einhvern tíma síðar. Þetta er dýrt fyrir hlutaðeigandi byggðarlög og dýrt fyrir þjóðina og seinkar því, að verkið komi að notum.
Við erum þeirrar skoðunar, flm., að það borgi sig fyrir þjóðina, þó að hún verði að neita sér um eitthvað nú á næstunni til þess að geta borgað af útlendum lánum til hafnargerða. Það getur verið hættulegt að safna skuldum erlendis vegna daglegrar eyðslu, til þess að veita sér munað um efni fram, að breyta gjaldeyrinum í forgengileg verðmæti, sem framtíðin nýtur einskis góðs af. En það hefur hingað til yfirleitt orðið til góðs að taka lán til uppbyggingar atvinnuveganna fyrir framtíðina, til þess að koma fótum undir þá, sem eiga að erfa landið. Ef aldrei hefðu verið tekin erlend lán af þessu tagi, væri áreiðanlega eitthvað öðruvísi um að litast hér á landi en nú er í dag. Og ég held líka, að það sé óhætt að segja, að fjármagn beri ekki annars staðar betri eða hollari ávöxt en á Íslandi, ef það er notað hér á réttan hátt. Við hér á þessu eylandi erum svo lánsöm, vil ég segja, að framleiða til útflutnings svo að segja eingöngu þær vörur, sem mannkyninu eru nauðsynlegastar, þ.e.a.s. matvæli, og það má mikið vera, ef sá tími á ekki eftir að renna upp, að hlutverk þeirra, sem framleiða matvælin í heiminum, verði fyllilega metið að verðleikum.
Ég skal svo láta máli mínu lokið, en þegar lokið er þessari umr., þá vænti ég, að málinu verði vísað til 2. umr., og mundi helzt kjósa, að því væri vísað til sjútvn.