25.11.1960
Neðri deild: 28. fundur, 81. löggjafarþing.
Sjá dálk 399 í C-deild Alþingistíðinda. (2031)
104. mál, félagsmálaskóli verkalýðssamtakanna
Flm. (Hannibal Valdimarsson):
Herra forseti. Eins og frá er skýrt í grg. þessa frv., hefur frv. efnislega samhljóða þessu verið flutt þrisvar sinnum áður.
Í 1. gr. frv. segir, að stofna skuli skóla, er nefnist félagsmálaskóli verkalýðssamtakanna. Til þess er ætlazt, að hann starfi 6 mánuði að vetrinum, frá 1. nóvember til 1. maí, þessum námstíma megi þó skipta í tvö þriggja mánaða námskeið og haga þá námsskrá í samræmi við þá tilhögun. Einnig er skólanum heimilað að hafa styttri fræðslunámskeið, og skal kennslu þá hagað í fyrirlestraformi og með námshópastarfsemi, svo sem mjög tíðkast í verkalýðsskólum nágrannalandanna.
Í 2. gr. frv. er gerð grein fyrir námsgreinum og öðru námsefni skólans. Helztu námsgreinar skulu vera: íslenzk tunga og bókmenntir, Íslandssaga, einkum saga atvinnuveganna, og þjóðfélagsfræði. Enn fremur á félagsmálaskóli verkalýðssamtakanna að veita ýtarlega fræðslu um sögu, stjórn og störf verkalýðsfélaga, samvinnufélaga og samtaka atvinnurekenda, svo og um meginatriði íslenzkrar félagsmálalöggjafar. Þá ber að kenna í skólanum fundarreglur og fundarstjórn og leiðbeina nemendum í að setja hugsanir sínar og skoðanir fram skipulega í ræðuformi. Heimila má í reglugerð, segir í frv., að kenna eitt Norðurlandamál, svo og vélritun og grundvallaratriði í bókfærslu. Og enn segir þar, að söngur skuli iðkaður í tengslum við kennslu og starf skólans. Nemendur skulu ekki vera yngri en 16 ára, hafa óflekkað mannorð, vera eigi haldnir smitandi sjúkdómum, og félagsmenn skulu þeir og vera í verkalýðsfélagi.
Til þess er ætlazt, að skólinn lúti yfirstjórn félmrh., en dagleg stjórn hans sé í höndum 5 manna skólanefndar. Skal félmrh. tilnefna formann skólanefndarinnar, en miðstjórn Alþýðusambandsins tilnefna aðra nefndarmenn. Skólanefndin á að ráða skólastjóra og kennara. Á sama hátt og bændaskólarnir og sérskólar ýmissa annarra vinnustétta eru algerlega kostaðir af ríkinu, er einnig gert ráð fyrir því, að svo verði og um félagsmálaskóla verkalýðsstéttarinnar.
Í öllum lýðræðisríkjum þykir bezt á því fara, að verkalýðshreyfingin starfi óháð ríkisvaldinu. Þess vegna þykir sjálfsagt, að sérskóli verkalýðssamtakanna sé að mestu leyti undir stjórn Alþýðusambandsins, en lúti þó yfirstjórn félmrh. Sem hliðstæðu má nefna það, að sérskóli samvinnuhreyfingarinnar er, eftir því sem ég bezt veit, að öllu leyti undir hennar stjórn.
Tilgangurinn með skóla þessum er auðvitað sá, að skapa verðandi forustumönnum verkalýðshreyfingarinnar, áhugamönnum um störf hennar og hverjum félaga hennar, sem njóta vill, möguleika til haldgóðrar fræðslu í þeim greinum, sem nánast eru tengdar starfi verkalýðssamtakanna. Um þörfina á slíkum skóla verður naumast deilt. Störf forustumanna verkalýðsfélaganna verða æ fjölþættari og vandasamari með ári hverju, og það skiptir þjóðfélagið hreint ekki svo litlu máli, að t.d. samningagerðir verkalýðsfélaganna við atvinnurekendur um laun og kjör og vinnuskilyrði öll séu í höndum manna, sem staðgóða þekkingu hafi, bæði á högum fólksins, sem þeir eru að semja fyrir, og á félagsmálalöggjöf þjóðarinnar, svo sem vinnulöggjöfinni, löggjöf um öryggi á vinnustöðum á sjó og landi, trygginga- og skattalöggjöf og á rekstri atvinnuveganna og jafnvel þjóðarbúsins í heild.
Þessi og hin fjölþættu daglegu störf verkalýðsfélaganna yfirleitt eru í höndum mörg hundruð manna, sem á hverjum tíma skipa stjórnir stéttarfélaganna um land allt, og ýmsir þættir starfsins og eftirlit með framkvæmdum eru auk þess í höndum þúsunda trúnaðarmanna á vinnustöðunum. Það varðar þjóðfélagið áreiðanlega miklu, að sem allra flestir þessara forustumanna og trúnaðarmanna kunni sem allra bezt skil á þeim viðfangsefnum og vandamálum, sem þeir verða að fjalla um.
Ef einhver hreyfir þeirri mótbáru, að hingað til hafi þetta allt saman gengið þolanlega, þótt enginn verkalýðsmálaskóli hafi verið til, þá er því til að svara, að bæði gengu brautryðjendur og áhugamenn samtakanna fyrstu áratugina gegn um skarpan skóla reynslunnar og lærðu þar margvísleg gagnleg fræði, og svo er enginn heldur til frásagnar um það, að margt hefði ekki mátt betur fara, ef þeir, sem í baráttunni stóðu, hefðu átt nokkurn kost þess að afla sér meiri þekkingar í störfum sínum. En auk þess kemur það til, að öll verða störf þessi nú margþættari og flóknari og vandasamari með hverju árinu, sem líður.
Þörfin fyrir fræðslustofnun í verkalýðsmálum verður því sífellt brýnni, eftir því sem lengra líður. Þetta hafa nágrannaþjóðir okkar viðurkennt fyrir löngu. Í Danmörku var fyrsti verkalýðsskólinn stofnaður í Esbjerg árið 1910. Hann varð brátt viðurkenndur sem mjög gagnleg menningarstofnun og mikils metinn, ekki aðeins af forustumönnum samtakanna, heldur einnig af forráðamönnum fræðslumálanna þar í landi. Á stríðsárunum seinni tóku Þjóðverjar verkalýðsskólann í Esbjerg, og lagðist starfsemi hans þá niður um nokkur ár. En ekki var stríðinu fyrr lokið en dönsku verkalýðssamtökin beittu sér fyrir byggingu nýs verkalýðsskóla í Esbjerg. Hann var vígður þann 30. apríl vorið 1955. Hefur hann starfað síðan með miklum myndarbrag. Fastar námsgreinar hans eru: danska, reikningur og þjóðfélagsfræði, en að öðru leyti geta nemendur valið milli fjölda annarra hagnýtra greina. Nýjustu kennsluaðferðum og kennslutækni er þarna beitt við námið. Annan verkalýðsskóla eignaðist dönsk verkalýðshreyfing árið 1930, en það gerðist með þeim hætti, að hún yfirtók lýðháskólann í Hróarskeldu og breytti starfsemi hans í samræmi við þörf samtakanna. Og nú er langt komið byggingu þriðja verkalýðsskólans í Danmörku, rétt norðan við Helsingör. Verður aðalskólabyggingin 15 hæða háhús. Er augljóst af þessu, að Danir leggja mikla áherzlu á fræðslu- og menningarstarfið innan verkalýðshreyfingarinnar. Þar verður ekkert til sparað af ríkisins hendi, að öll ytri aðstaða verkalýðsskólanna geti fyllilega staðizt samanburð við æðstu menntastofnanir þjóðarinnar.
Sænska verkalýðshreyfingin hefur þó rekið fjölþættasta og umfangsmesta fræðslustarfsemi allra alþýðusamhandanna á Norðurlöndum. Einn af forustumönnum sænsku verkalýðshreyfingarinnar, Oscar Olsson, sem síðar varð hátemplar, er talinn upphafsmaður þess kennslu- og fræðslufyrirkomulags, sem síðar hefur breiðzt út um víða veröld og nefnt hefur verið námsflokkar eða fræðsluhringar (studiecirkler). Þetta fræðsluform hefur allt til þessa dags verið iðkað mjög almennt í sænskri verkalýðshreyfingu og sennilega hvergi náð slíkum blóma. Einnig hefur sænska verkalýðshreyfingin ávallt haldið uppi þróttmiklu fyrirlestrastarfi um þjóðfélagsmál, haldið námskeið þúsundum saman og rekið kvöldskóla víðs vegar um landið. Öll er þessi fræðslu- og menningarstarfsemi viðurkennd af stjórnarvöldunum og nýtur ríflegs fjárhagsstuðnings frá sænska ríkinu. En höfuðstöðvar allrar þessarar fræðslustarfsemi í Svíþjóð á vegum verkalýðssamtakanna hafa þó auðvitað verið verkalýðsskólarnir þar í landi. Verkalýðsskólinn í Brunnsvik var stofnaður 1929 og átti því yfir 30 ára merka starfssögu að líta á s.l. ári, enda var þess hátíðlega minnzt, m.a. með þátttöku af hendi menntamálaráðherra Svía. Frá Brunnsvikskólanum eru komnir margir af núverandi leiðtogum sænskrar verkalýðshreyfingar. Má þar t.d. nefna forseta sænska alþýðusambandsins, Arne Geijer, sem einnig er nú forseti Alþjóðasambands frjálsra verkalýðsfélaga.
Ekki létu Svíar sér, frekar en Danir, nægja einn verkalýðsskóla. Eftir stríðið byggðu þeir hinn mikla og stórmyndarlega verkalýðsskóla í Runö, skammt frá Stokkhólmi. Tók hann til starfa í desembermánuði 1952. Honum var séð fyrir landrými, sem eru 240 hektarar, skólabyggingarnar eru níu, stórar og veglegar. Auk allra annarra húsakynna eru þarna heimavistir fyrir 200 nemendur. Á árinu 1958 voru haldin 100 námskeið á vegum skólans, og voru nemendur samtals, ásamt föstum nemendum hans yfir vetrarmánuðina, 4000. Skólabragur virtist mér — því að ég kom þarna einu sinni — vera sérstaklega frjálslegur og lifandi.
Norðmenn byrjuðu upp úr aldamótunum á námskeiðum og kvöldskólum og síðan á bréfaskóla á vegum verkalýðshreyfingarinnar, en hins vegar fóru þeir seinna af stað með fastan verkalýðsskóla en Danir og Svíar. Það var fyrst 1933, sem þeir stofnuðu skólann í Malmöya, og verkalýðsskólinn í Sörmarka hefur starfað síðan 1939. Fyrsti skólastjóri hans var Halvard Lange, núverandi utanríkisráðherra Noregs.
Um finnsku verkalýðshreyfinguna er sömu sögu að segja og þá norsku. Hún hafði lengi haldið uppi margvíslegri fræðslustarfsemi með námsflokkakennslu og fyrirlestrafræðslu í kvöldskólum. Á árinu 1947 kom hún upp sínum fyrsta verkalýðsskóla í Kiljava. En ekki hafði Kiljavaskólinn starfað nema nokkur ár, þegar reynslan af honum hafði vakið sterka áhugaöldu finnskrar verkalýðshreyfingar fyrir því að reisa annan verkalýðsskóla. Og hann var reistur í Norður-Finnlandi og tók til starfa á árinu 1957. Hann fékk til umráða 8 hektara lands og kostaði um 30 millj. finnskra marka. Kennsluháttum er í öllum aðalatriðum hagað þar líkt og í hinum verkalýðsskólunum á Norðurlöndum.
Þannig er Ísland nú eitt þannig sett allra Norðurlandanna að eiga engan verkalýðsskóla. En það er sannfæring okkar flm. þessa frv., að svo búið megi í rauninni ekki standa, hér þurfi sem allra fyrst að koma upp verkalýðsskóli eða skólar með svipuðu sniði og þær þjóðir hafa komið upp, sem okkur eru skyldastar að uppruna, atvinnuháttum og menningu. Þess vegna leggjum við á það áherzlu, að hv. alþm. gefi málinu gaum og veiti því stuðning sinn. Það er sannfæring okkar, að góður félagsmálaskóli verkalýðssamtakanna mundi ekki aðeins hafa þýðingu fyrir samtökin sjálf og verkalýðsstéttina, heldur fyrir öll samskipti verkalýðshreyfingarinnar við samtök atvinnurekenda, og jafnframt hafa þýðingu fyrir þjóðarheildina.
Þetta frv. um félagsmálaskóla verkalýðssamtakanna er þess konar mál að minni hyggju, að menn úr öllum flokkum ættu að geta veitt því stuðning sinn. Og það verður að viðurkennast raunar, að íslenzk verkalýðshreyfing hefur látið fræðslumálin allt of lítið til sin taka fram að þessu. Verkefnin hafa miðazt við brýnustu og mest aðkallandi nauðsynjamálin á hverjum tíma. En nú er að verða breyting á þessu til batnaðar. Á seinustu Alþýðusambandsþingum hafa verið gerðar ályktanir um aukna fræðslustarfsemi, og nú á nýliðnu Alþýðusambandsþingi var kosin milliþinganefnd til að starfa að fræðslumálunum á milli þinga. Einnig var á þessu þingi ákveðið að ráða sérstakan fræðslufulltrúa í þjónustu Alþýðusambandsins. Í sömu áttina, þ.e.a.s. um aukinn áhuga á fræðslu- og menningarmálum innan samtakanna, bendir líka það, að eitt af sambandsfélögunum, verkamannafélagið Dagsbrún, ræðst nú í það þessa dagana að opna bókasafn og hafa opinn lestrarsal, og er þar að mínu áliti um álitlegan vísi að góðri menningarstofnun að ræða, ef vel tekst til um framkvæmdina.
Ég hef svo ekki fleiri orð um málið að sinni. En við flm. heitum á hv. alþm. til fylgis og fulltingis við menningarmál þetta, - menningarmál, sem vinnustéttirnar í landinu eiga í rauninni fyllsta rétt á að ríkisvaldið hjálpi til að koma í framkvæmd.
Ég legg svo til, að málinu verði að umr. lokinni vísað til 2. umr. og hv. félmn.