08.03.1961
Sameinað þing: 48. fundur, 81. löggjafarþing.
Sjá dálk 417 í D-deild Alþingistíðinda. (2436)

204. mál, lausn fiskveiðideilunnar við Breta

Dómsmrh. (Bjarni Benediktsson):

Herra forseti. Það eru mjög furðulegar kenningar, sem hér er haldið fram, að það sé afsal á einhliða rétti Íslendinga til þess að færa út landhelgina, ef við föllumst á það, að ágreiningur af þeim sökum skuli lagður undir alþjóðadómstól. Því er haldið fram, að þetta sé mikið réttindaafsal, vegna þess að alþjóðadómstóllinn hafi ekki eftir neinum reglum að fara. Og það er sagt einnig, að dómstóll hljóti ætíð að verða íhaldssamur og verða á eftir þróuninni í þessum málum.

En hver er nú sannleikurinn í þessu, ef við skoðum þetta mál? Hvaða stofnun er það, sem varð þess valdandi, að mjög breyttust viðhorf í öllum landhelgismálunum, og meira að segja kom af stað þýðingarmestu breytingunni, sem enn hefur orðið á landhelgi Íslendinga, og það var friðun flóa og fjarða við Ísland? Voru það alþjóðasamþykktir eða samningar eða fordæmi 20–30 ríkja, eins og hér er vitnað til, eða var það kannske alþjóðadómstóllinn, sem hafði í því forustuna og var skapandi þess réttar, sem reynzt hefur okkur mikilsverðastur í þessu máli?

Það var vitnað hér áðan af hv. 2. þm. Vestf. í dóminn í máli Norðmanna og Breta, sem var undirstaða aðgerða okkar 1952. Sá dómur var einmitt brautryðjandi í þessum efnum. Hann kvað á um það, þó að engin sett alþjóðasamþykkt væri til, að þá væri það m.a. vegna lífshagsmuna fólksins, sem Norðmenn höfðu rétt fyrir sér, en ekki Englendingar. Það var þessi alþjóðadómstóil, sem nú er sagt að ætið sé á eftir, — það var hann, sem setti fram í skýru og stuttu máli þær helztu röksemdir, sem við höfum fram á þennan dag byggt á, ekki aðeins það, sem við gerðum 1952, heldur einnig réttarlega túlkun á því, að aðgerðirnar 1958 hafi haft við lög að styðjast. Það er þess vegna algert öfugmæli og lýsir fullkominni vanþekkingu á sögu þessa máls og alls, sem í því hefur gerzt, þegar sagt er, að alþjóðadómstóllinn sé þarna á eftir þróuninni, 20–30 árum, þegar það liggur fyrir, að í því eina máli þessarar tegundar, sem lagt hefur verið undir hann, vann hann brautryðjendastarf — og okkur Íslendingum alveg sérstaklega ómetanlegt brautryðjendastarf.

Ég játa, að það kann að verða löng bið, þangað til við fáum alþjóðasamþykkt eða viðurkenningu einstakra ríkja fyrir rétti okkar yfir landgrunninu að öllu eða einhverju leyti. Alþingi Íslendinga gerði sér hins vegar grein fyrir því 5. maí 1959, að þennan rétt gætum við ekki tekið okkur nema að fá á honum viðurkenningu annarra. Og nú höfum við, í stað þess að afsala rétti til Breta, fengið þá til þess fyrir fram að skuldbinda sig til þess varðandi þá stofnun, sem þarna hefur verið brautryðjandinn og hefur sett og skýrt réttarreglurnar, sem okkur mega bezt að haldi koma, ekki aðeins varðandi það, sem við höfum gert, heldur einnig í framtíðinni, — til þess að beygja sig fyrir úrskurði þess aðila, hvað sem alþjóðasamþykktum, sem erfitt verður að ná, eða viðurkenningu einstakra ríkja líður.

Ég segi hiklaust, að þetta er mesti sigur, sem við höfum unnið í landhelgismálinu fyrr og síðar: að fá Breta til þess að viðurkenna, að það sé þessi forustuaðili um réttarsköpun í þessum efnum, sem þarna eigi að veita viðurkenningu, og við þurfum ekki að bíða eftir viðurkenningu einstakra ríkja né alþjóðasamþykktum, sem við höfum séð, hversu erfiðlega gengur að ná.

Jafnframt vil ég mótmæla því sem algerlega tilhæfulausu og ósæmilegu, þegar því er haldið fram á Alþ. Íslendinga, að við höfum ekki stuðzt við alþjóðalög við útfærsluna 1958. Og ég segi, að það er harðasti fordæmingardómurinn, sem þessir menn kveða yfir athæfi sínu, mennirnir, sem alltaf hingað til hafa sagt, að þeir hafi einungis farið eftir alþjóðalögum, þegar þeir nú koma og segja: Nei, við megum ekki bera það undir dóm, af því að það voru engin alþjóðalög. — Ég segi: Það er betra, að við vorum búnir að fá viðurkenningu Breta fyrir 12 mílunum, áður en þessir herrar opnuðu sinn munn á þennan veg.

Allt þangað til þessi till. kom fram, hélt jafnvei 2. þm. Vestf., hv. þm. Hermann Jónasson, því fram, að þetta hefði verið í samræmi við alþjóðalög.

Það er svo eftir öðru, þegar þeir nú leggja sig alla fram til þess að túlka allt í því samkomulagi, sem hér er ráðgert að gera, Íslandi til óhags. Sem betur fer, geri ég ráð fyrir, að alþjóðastofnun eins og alþjóðadómstóllinn taki ekki meira mark á þessum herrum en almenningur á Íslandi, ómerk þyki ómagaorðin þar jafnt og hér.

Enn er svo sá hugsunarháttur, þegar þessir menn leyfa sér að segja: Við berum undir alþjóðadómstól það, sem við vitum sjálfir fyrir fram að er rétt, en við neitum að lúta alþjóðadómstóli, ef við sjálfir trúum ekki á það. — Er það ekki einmitt þessi hugsunarháttur, þessi skinhelgi, þessi ofbeldisandi. sem er nærri búinn að tortíma öllu mannkyninu? Það er hart, að jafnvel í því friðsama Íslandi skuli menn hver eftir annan koma til þess að prédika þennan hugsunarhátt á Alþ. Íslendinga, einni elztu réttarstofnun þjóðarinnar, — stofnun, sem hefur getið okkur frægð fyrir það að vera eldra tákn laga og réttar en nokkur hliðstæð stofnun í heiminum. Svo leyfa menn sér í þessari stofnun að tala á þann veg: Jú, vitanlega beygjum við okkur undir lög og rétt, undir dómstóla, bara ef við erum sjálfir sannfærðir um, að við höfum gagn af því. En ef við höfum ekki gagn af því, nei, þá er eitthvað annað, þá á að beita öðrum aðferðum.

Þá halda þessir herrar sennilega, að þeir geti att stórveldum saman okkur til bjargar. Hv. 2. þm. Vestf., sem nú talar um það, að við höfum verið búnir að sigra í deilunni við Breta og engin hætta hafi verið á ferðum, hann hreyfði því í utanrmn. í sumar, að málið væri svo alvarlegt og ástandið svo ískyggilegt, að við yrðum að fá bandarísku ríkisstj. til þess að skerast í leikinn gagnvart Bretum með sínum herstyrk, þannig að hann beinlínis lagði til, að það yrði komið af stað stórstyrjöld á Íslandsmiðum okkur til verndar. Það er gott, ef hann þykist hafa ameríska sjóliðið í sínum vasa. En hann kom ekki með það, meðan hann var forsrh., svo mikið er víst. Það getur vel verið, að hann treysti nú á aðstoð Rússa okkur til bjargar.

En skyldi það ekki geta farið svo héðan í frá, eins og svo oft hingað til, að sá, sem ekkert á undir sér, er máttlaus sjálfur, nema að því leyti sem hann hefur styrk og skjól í lögum og rétti, að hann verði fyrsta fórnarlambið á altari hinna stóru, ef hann ætlar að gera sér leik að því að etja þeim saman? Það er ekki nema vika síðan, ef það er svo langt, að Stevenson, fulltrúi Bandaríkjanna hjá Sameinuðu þjóðunum, hélt ræðu, þar sem hann beindi þeirri aðvörun, ekki til Íslendinga, heldur til annarra þjóða, sem eru kallaðar smáþjóðir, en telja þó tugi milljóna, að þær skyldu fara varlega í því að etja stórveldunum saman, vegna þess að yfirleitt hefur sá leikur endað í því, að þau smáveldi, sem þannig færu að, misstu sjálfstæði sitt og hættu tilveru sem sjálfstæð ríki. Nei, hér er vissulega miklu meira á ferðum en jafnvel sjálft landhelgismálið. Ef Ísland ætlar að hætta að vera réttarríki, ef það ætlar að taka upp þann hátt að vilja einungis lúta lögum og rétti, þegar því hentar, en að öðru leyti taka sér það, sem því lízt sjálfu, þá er sjálfstæði og tilveru íslenzku þjóðarinnar stefnt í vísan voða.

Hitt er svo annað, að það er einkennilegt að heyra hv. 2. þm. Vestf. tala nú svo sem hér sé um ógurlegt réttindaafsal að ræða, að vilja lúta dómi alþjóðadómstólsins um aðgerðir utan hinnar eiginlegu fiskveiðilögsögu. Ísland hefur ekki borið fram á alþjóðavettvangi eða stutt aðra till. um það heldur en að hin almenna fiskveiðilögsaga skyldi vera 12 mílur. Einmitt ríkisstj. hv. 2. þm. Vestf., hin svokallaða vinstri stjórn, bar á Genfarráðstefnunni 1958 fram till. um, að aðgerðir strandríkis utan hinnar eiginlegu fiskveiðilögsögu skyldu háðar úrskurði gerðardóms, — það var ekki svo vandlega um búið, að það væri sjálfur alþjóðadómstóllinn, sem hefði vald og aðstöðu til þess að skapa réttinn. því að það var einfaldur gerðardómstóll, sem átti þar með að fá aðstöðu til allrar ákvörðunar um allar okkar aðgerðir utan hinnar eiginlegu 12 mílna fiskveiðilögsögu. Þessi till., sem eftir atvikum var æskileg, miðað við núverandi réttarástand, var að efni til tekin upp af núverandi ríkisstj. á Genfar-ráðstefnunni síðari, með samþykki hv. 2. þm. Vestf.. Hermanns Jónassonar, og hv. 4. þm. Austf., Lúðvíks Jósefssonar. Þá var enn tekið upp 1960, að aðgerðir strandríkis utan 12 mílna fiskveiðilögsögunnar skyldu háðar úrskurði gerðardóms. Í hvorugt skiptið var þarna — og ég legg áherzlu á það, — í hvorugt skiptið var um að ræða tímabundna skuldbindingu eða tilboð af hálfu Íslendinga um að lúta úrskurði gerðardóms. Nei, það var um að ræða að fella þessa íslenzku till. inn í samning, sem á að gilda um aldur og ævi og Ísland hafði ekki einhliða rétt til þess að segja sig frá. Svo leyfa þessir menn sér að koma hingað og tala um það sem einstakt réttindaafsal, að okkur tekst í stað tillagna, sem eru ekki líkt því eins heppilegar frá íslenzku sjónarmiði og náðu ekki fram að ganga og voru við samþykkt, sem í náinni framtíð hefur litlar líkur til að verða samþykkt, — í stað þessara tillagna fáum við Breta til þess að fallast á það í eitt skipti fyrir öll að lúta úrskurði forustustofnunar í heiminum um réttarsköpun í þessum efnum, — stofnunar, sem þegar hefur sýnt, að hún hefur meira viðsýni og meira vald til þess að komast að okkur hagkvæmari niðurstöðu í þessum efnum en nokkur önnur stofnun, sem til er.

Það tekur svo út yfir, þegar þessir menn eftir allt, sem þeir eru búnir að segja um framferði Breta hér að undanförnu og m.a. ráðagerðir hv. 2. þm. Vestf. um að hleypa af stað nýrri heimsstyrjöld milli Breta og Bandaríkjamanna, svo trúleg sem sú ráðagerð var okkur til bjargar í landhelgismálinu, — þegar þeir segja nú: Bara að við fáum nú brezku herskipin aftur til þess að passa Breta innan landhelginnar okkar. –Og þá ekki með þeim hætti, sem hér um ræðir, nei, heldur á svæðinu milli 4 og 6 mílna umhverfis allt land hvenær og hvar sem Bretar teldu sér bezt henta og bezt eiga við.

Ef maður hlustaði ekki á aðrar eins fjarstæður með eigin eyrum, þá héldi maður, að það væri grínsögumaður eins og vinur minn, sá sem síðast talaði, sem hefði samið allar ræðurnar handa öllum þessum herrum, en — því miður, — þó að hann tali í gamni, þá tala allir hinir í blárri alvöru. Við vitum, að Björn Pálsson talar í gamni, og við fyrirgefum það og skiljum og vitum það, sem rétt er, að hann er sannfærður um það, að hann segi einn orð af viti í málinu, það er hans trú, blessaðs mannsins. En yfirgengilegt er, að menn eins og hv. 4. þm. Austf. skuli leyfa sér að koma á Alþ. Íslendinga og vilja gera Bretum tilboð um það, að í næstu fjögur ár skuli þeir fiska innan íslenzku fiskveiðilögsögunnar milli 4 og 12 mílna, eins og þeir hafa gert, sem sagt, hvar og hvenær sem þeim sýnist. Hann telur óskaplega hörmulegt, að það skuli nú vera tryggt, að þessi „dægilegheit“, eins og hann kallaði, skuli ekki halda áfram. (LJós: Hvað fiskuðu þeir mikið?) Hvað fiskuðu þeir mikið? Hv. þm. getur gert okkur nánari grein fyrir því í næstu ræðu. Við vitum það, að hann hefur verið í nánu samningamakki við brezka fiskkaupmenn, eins og myndir hafa verið birtar af, og það getur vel verið, að þeir hafi trúað honum fyrir því, þó að þeir hafi ekki trúað mér fyrir því.

Þá vil ég einnig minna á það, að það er engin ný skuldbinding að efni til, sem hér er verið að taka á sig. Ég vil minna t.d. á 33. gr. stofnskrár Sameinuðu þjóðanna, þar sem segir:

„Aðilar að sérhverju deilumáli, sem með áfram haldi gæti stofnað í hættu heimsfriði og öryggi, skulu fyrst leita lausnar á deilumálinu með samningaumleitunum, rannsókn, miðlun, sættargerð, gerðardómi, dómsúrskurði, afnotum svæðisstofnana eða samninga eða með öðrum friðsamlegum aðferðum, samkv. eigin vali.“

Þarna eru talin upp öll þau úrræði, sem andstæðingar þessa máls mega ekki heyra nefnd. Það er einmitt vegna þess að ríkisstj. Íslands hefur varðandi þetta deilumál fylgt þessu ákvæði stofnskrár Sameinuðu þjóðanna, sem árásirnar á stjórnina út af þessu máli hafa staðið með hörku í allan vetur.

Þessi skuldbinding, sem á okkur hvílir eins og óteljandi margar aðrar skuldbindingar í stofnskrá Sameinuðu þjóðanna, hefur verið samþykkt af Alþingi Íslendinga, og við höfum ekki einhliða rétt til þess að skjóta okkur undan þessum skuldbindingum. Ísland getur ekki einhliða neitað að fylgja þeim skuldbindingum, sem það hefur tekið á sig í Sameinuðu þjóðunum, og það getur jafnvel ekki gert það með því að segja sig úr Sameinuðu þjóðunum, vegna þess að Ísland hefur m.a. tekið þá skuldbindingu á sig, þegar það gekk í Sameinuðu þjóðirnar, að ganga ekki úr þeim, nema einhver sæmileg ástæða, eins og prófessor Ólafur Jóhannesson orðar það í fræðibók um þessi efni, væri fyrir hendi, brostnar forsendur eða eitthvað annað slíkt, sem mundi leiða til þess, að venjulegir milliríkjasamningar féllu úr gildi og skuldbindingin samkvæmt þeim. Við höfum tekið á okkur margfaldar skuldbindingar samkv. stofnskrá Sameinuðu þjóðanna, sem við getum ekki losnað undan nema eftir sams konar reglum og við getum losnað undan þeirri skuldbindingu, sem felst í því að bera ágreining út af nýrri landhelgisdeilu við Breta undir alþjóðadómstólinn. Brostnar forsendur mundu gera það að verkum, að sá samningur félli úr gildi, alveg eins og brostnar forsendur geta leitt til þess, að við losnum undan skuldbindingum okkar samkv. stofnskrá Sameinuðu þjóðanna og getum gengið úr þeim. Þarna er dæmi um það, að Alþingi, án þess að bera það undir þjóðaratkv., tekur á sig ævarandi skuldbindingu í miklu ríkara mæli en sú skuldbinding er, sem við höfum gengizt undir með þessu samkomulagi, ef samþykkt verður.

Það er svo enn annað, að með þessari skuldbindingu frá okkar hálfu og skuldbindingu af hálfu Breta, að þetta mál skuli borið undir alþjóðadómstólinn, þá er, eins og margoft hefur verið sýnt fram á, verið að framkvæma ályktun Alþingis frá 5. maí 1959 á Íslandi hagkvæmastan hátt. Það er ekki hægt með nokkru móti að afla viðurkenningar á rétti okkar til landgrunnsins öruggar eða betur en með því að fá skuldbindingu frá Bretum um það, að þeir lúti úrskurði alþjóðadómstóls um það og þar með skuldbindi sig fyrir fram um að hverfa frá þeim aðferðum, sem þeir hafa hingað til beitt okkur í þessu máli.

Það er rétt, sem sagt hefur verið, að það eru ekki nema menn, sem í alþjóðadómstólnum eru. Þeir eru sjálfsagt misjafnir, misvitrir og annað slíkt, eins og við allir hinir, en það eru þó þrátt fyrir allt fremstu lögfræðingar í heimi í sinni grein. Ég get m.a. sagt frá því, að sá fulltrúi, sem Bandaríkin nú nýlega hafa valið í alþjóðadómstólinn, prófessor Jessup, var okkur Íslendingum til ómetanlegrar stoðar í landhelgisdeilunni eftir 1952 og sýndi þá, að hann hafði mikinn og ríkan skilning á okkar þörf fyrir stækkaða landhelgi. Slíkur maður og hans félagar lúta ekki fyrirmælum sinnar stjórnar, þeirra lögfræðiæra og dómaraæra er þeim miklu meira virði en svo, að þeir láti einn eða annan segja sér fyrir verkum. Þarna eru yfirleitt saman komnir fremstu menn í sinni grein, afburðamenn, sem setja stolt sitt í það að vera skjól hins smáa, ekki síður en hins sterka og stóra.

Þetta sannaði dómurinn, eins og ég sagði, í málaferlunum milli Norðmanna og Breta, þegar hann kvað upp sinn brautryðjandi og söguríka dóm í þeirra deilumáli, og þeir, sem trúa minna á fulltrúa stórveldanna en smáveiðanna, vita það, að smáveldin eru þó nú orðin miklu voldugri varðandi skipun alþjóðadómstólsins en áður var. Við vitum, að það er ekkert stórveldi, sem einhliða ræður meiri hl. á þingi Sameinuðu þjóðanna, það er ekkert stórveldi og enginn hópur stórvelda heldur, sem ræður þar úrslitum nú. Það eru miðlungsríkin og máttarminni ríkin, sem þar eru í algerum meiri hluta. Þau eru það ekki einungis á sjálfu þingi Sameinuðu þjóðanna, heldur einnig í öryggisráðinu, þar sem stórveldin geta ekki beitt sínu neitunarvaldi varðandi val dómara, heldur er það hreinn meiri hluti, sem úrslitum ræður um kosningar dómaranna í báðum þessum stofnunum. Það er þess vegna ein af þeim furðulegu blekkingum, sem hér hefur verið haldið fram, þegar látið er í það skína, að allsherjardómurinn sé einungis verkfæri stórveldanna. Ég ítreka það, sem ég sagði áðan, að það má ekki líta á dómara stórveldanna, þá sem frá þeim koma, sem þeirra verkfæri, sem þeirra fulltrúa. Þeir eru þar sem sjálfstæðir dómendur, sem eiga að fara eftir sinni eigin samvizku. En jafnvel sú hætta er nú fyrir löngu undir lok liðin, að það séu stórveldin, sem ráði skipun þessa dómstóls. Það eru einmitt þau ríki, sem hv. 2. þm. Vestf. vitnaði í, áður en hann trylltist alveg í þessu máli, og sagði þá að mundu með sinni tilkomu í Sameinuðu þjóðirnar skapa okkur réttargrundvöll til þess að gera nýjar útfærslur. Það eru einmitt þessi nýju ríki, sem nú orðið ráða úrslitum að verulegu leyti í Sameinuðu þjóðunum og hvergi geta fyrr komið áhrifum sínum fram en einmitt varðandi skipun slíkrar stofnunar eins og alþjóðadómstólsins. Ég segi þetta enn, með þeim fyrirvara að þessa menn má ekki skoða sem fulltrúa sinna ríkisstjórna, heldur einungis meta sem hlutlausa og réttláta dómara.

Um þetta mál mætti margt segja. Það er þó í raun og veru óþarft að fjölyrða um það. Þau rök, sem hér hafa komið fram af hálfu andstæðinga málsins, hafa öll þegar verið hrakin lið fyrir lið, og ég skal ekki tefja þingheim á þeirri upptalningu. En ég vil segja, að að lokum snýst þetta mál fyrst og fremst um það, hvort Íslendingar vilja, að íslenzka lýðveldið, okkar sjálfstæða, litla þjóð, eigi að vera réttarríki héðan í frá eins og hingað til. Við byggðum ætíð kröfur okkar til sjálfstæðis á réttargrundvelli. Því var oft haldið fram, að þetta tal um rétt og tilvitnun í gamlar heimildir væri hégóminn einber, það væri annað, sem úrslitum réði. En Íslendingar byggðu ætíð mál sitt á réttargrundvelli. Það er vegna þess, að öllum Íslendingum er það í blóð borið, að rétturinn, lögin séu okkar einasta skjól.

Og ég vil að lokum segja það til lofs andstæðingum stjórnarinnar í þessu máli, að þrátt fyrir allt þeirra tal nú síðustu dagana um, hvað það sé hættulegt, ef við ætlum að fylgja réttinum í þessum efnum, alþjóðalögum, þá bera þeir þó sjálfir fram till. um það, að við eigum framvegis eins og hingað til að fara eftir „íslenzkum lögum og alþjóðarétti“. Það sýnir, hversu hugmyndirnar um löghlýðni og skyldu til þess að hlíta réttinum eru þó þrátt fyrir allt ríkar í okkur, að þegar andstæðingar okkar hafa það harðast á móti okkur og bregða okkur um allar vammir og skammir, af því að við viljum láta æðstu réttarstofnun í heiminum, alþjóðadómstólinn, skera úr um ágreining, sem kynni að verða af síðari útfærslum okkar á landhelginni, þá játa þeir jafnvel enn í dag, að við verðum að fara eftir íslenzkum lögum og alþjóðarétti. Mennirnir, sem svo segja: Það var ekki farið eftir alþjóðarétti og alþjóðalögum 1958, — og segja, að það sé hættulegt, ef við ætlum héðan í frá að fara eftir alþjóðarétti og alþjóðalögum, þeir bera sjálfir fram till. um að setja þetta berum orðum inn í fskj. þáltill. Það sannar, að þrátt fyrir allt moldviðrið, þrátt fyrir allar blekkingarnar vita þessir menn, að íslenzka þjóðin telur það hina mestu smán og óvirðingu við sig, ef á að fara að halda því fram, að hún sé ekki réttarríki, að hún vilji fara að alþjóðalögum og sækja mál sitt með festu og eindrægni, en ætíð á þann veg, að lög og réttur ráði okkar gerðum. Enda er það svo, að hvenær sem við tækjum upp aðra meðferð á okkar málum, ég vil segja, hvort sem þau eru þýðingarlítil eða þýðingarmikil, en hvað þá í svo þýðingarmiklu máli sem þessu, ef við ætlum að hverfa af réttargrundvellinum, hverfa frá alþjóðalögum, hverfa frá því að láta fremstu stofnun til túlkunar gildandi alþjóðarétti bera úrskurðarvald í stað kúgunar og vopnavalds, þá er gæfu Íslands illa komið. En hún mun sannarlega endast til þess, að þjóðin styðji og styrki réttlætis- og réttarhugsjónina, sem kemur fram í því samkomulagi, sem hér er lagt til, að gert verði.