13.03.1961
Sameinað þing: 51. fundur, 81. löggjafarþing.
Sjá dálk 701 í D-deild Alþingistíðinda. (2722)

206. mál, vantraust á ríkisstjórnina

Daníel Ágústínusson:

Herra forseti. Góðir hlustendur. Aldrei fyrr mun nokkur ríkisstjórn hafa svo gersamlega glatað tiltrú sinni og áliti með þjóðinni eins og sú, sem nú situr. Aldrei fyrr man nokkur ríkisstjórn hafa stjórnað svo þveröfugt við kosningaloforð sín sem núv. ríkisstjórn. Aldrei fyrr mun nokkur ríkisstjórn hafa jafnblygðunarlaust rofið einingu þjóðarinnar í mikilsverðu sjálfstæðis- og hagsmunamáli og afsalað dýrmætum réttindum án samráðs við þjóðina. Allt þetta hefur núv. ríkisstjórn gert á hinum stutta valdaferli sínum. Það er því ekki að ófyrirsynju, að vantrauststill. hefur verið flutt hér á Alþingi á ríkisstjórnina.

Stuðningsflokkar stjórnarinnar lofuðu fyrir kosningar bættum lífskjörum. Efndirnar eru 15–20% lífskjaraskerðing. Stuðningsflokkar stjórnarinnar lofuðu mikilli skattalækkun. Efndirnar eru skattalækkun á hátekjumönnum og nýir söluskattar á allar lífsnauðsynjar, sem notaðar eru frá vöggu til grafar — og jafnvel þar er ekki staðar numið. Stuðningsflokkar stjórnarinnar lofuðu sparnaði í ríkisrekstri. Efndirnar eru 50–60% hækkun fjárlaga, nýtt ráðuneyti, ný bankastjóraembætti og mörg önnur embætti, og s.l. föstudag var útbýtt hér á Alþingi frv. til laga um nýtt ríkisbákn. Stuðningsflokkar stjórnarinnar lofuðu stöðvun dýrtíðarinnar, efndirnar eru meiri dýrtíð en nokkru sinni fyrr. Stuðningsflokkar stjórnarinnar ætluðu að hætta erlendum lántökum. Efndirnar eru stórfelldari lántökur en nokkru sinni fyrr, — ekki til framkvæmda, heldur til eyðslu. Stuðningsflokkar stjórnarinnar lofuðu aukinni aðstoð við byggingu íbúðarhúsa. Efndirnar eru lánsfjártakmörkun, vaxtaokur og 50–70% hækkun á öllu byggingarefni. Stuðningsflokkar stjórnarinnar ætluðu að stuðla að jafnvægi í byggð landsins. Efndirnar eru lækkun á atvinnuaukningarfé, synjun ríkisábyrgðar nema fyrir þá, sem eiga fyllstu tryggingar. Stuðningsflokkar stjórnarinnar lofuðu heilbrigðum rekstrargrundvelli fyrir atvinnuvegina. Efndirnar eru lánsfjárkreppa og vaxtaokur með þeim árangri. að mörg atvinnufyrirtæki eru nú í dauðateygjunum.

Kunnur útgerðarmaður í Vestmannaeyjum lét svo um mælt á landsfundi L.Í.Ú. í vetur: „Enn þá hefur ekkert eitur verið framleitt í heiminum, sem orkar fljótar á meindýr en efnahagsmálapólitík ríkisstjórnarinnar verkar á sjávarútveginn.“ Þetta er einföld og skilmerkileg lýsing.

Árangurinn er samdráttur í öllum framkvæmdum. Iðnaðurinn hefur þegar fækkað fólki í ýmsum greinum, en sumum þeirra verið lokað. Þegar svo er komið, er atvinnuleysið á næsta leiti. Vinnutími hefur víða verið styttur, og við það minnka tekjur verkamanna og iðnaðarmanna. Mánaðarkaup þeirra með venjulegri dagvinnu er 4100 kr. Ýmsar aðrar stéttir, eins og kennarar og venjulegt skrifstofufólk, eru litlu betur settar.

Ríkisstj. hefur vanrækt að gefa út leiðbeiningar fyrir almenning, hvernig þau kraftaverk eiga að ske, að fjölskyldur geti lifað af 4–5 þús. kr. á mánuði, með þeirri dýrtíð, sem ríkisstj. magnar jafnt og þétt. Hefði verið ástæða til, að slík bók fylgdi viðreisnarbæklingi þeim, sem sendur var af hálfu ríkisstj. á hvert heimili í fyrravetur.

Alþfl. gengur í þessum málum enn lengra en Sjálfstfl., sbr. ræðu hæstv. menntmrh. hér áðan. Má segja, að Alþfl. skipi sér hægra megin við Sjálfstfl. í kjaramálunum.

En allt það, sem að framan er sagt, hverfur þó nú í skuggann fyrir meðferð ríkisstj. á landhelgismálinu. Meiri brigðmæli við kjósendur og virðingarleysi við þá hefur engin ríkisstjórn sýnt, hvorki fyrr né síðar. Er sama, hvort litið er á málið sjálft, meðferð þess undanfarna mánuði eða afgreiðslu þess hér á Alþingi. Allt er jafneinstætt. Eftir að stuðningslið stjórnarinnar hefur í tvennum kosningum 1959 svarið hollustu sína við 12 mílna landhelgi, gert ályktun á Alþingi 5. maí 1959 um, „að ekki komi til mála minni fiskveiðilandhelgi en 12 mílur frá grunnlínum umhverfis landið, “ það undanhald tekið upp, sem alþjóð er nú kunnugt um.

Baráttan fyrir stækkun landhelginnar er einn þátturinn í sjálfstæðisbaráttu þjóðarinnar og hyrningarsteinninn að fjárhagslegu sjálfstæði hennar. Stjórnarfarslegt sjálfstæði Íslendinga var unnið í áföngum, þar til lokasporið var stigið 1944. Stækkun landhelginnar hefur sætt sömu vinnubrögðum.

Nú er brotið blað í sögu landhelgismálsins, fiskveiðilögsagan færð inn um 6 mílur a.m.k. næstu 3 árin umhverfis mestallt landið á þeim tíma árs, sem fiskigöngur eru mestar á hverjum stað. Afsalað er þeim rétti, sem þjóðinni hefur verið dýrmætastur frá upphafi, að færa fiskveiðilögsöguna út einhliða. Það hefur gefið þjóðinni hvern sigurinn af öðrum. Hér hafa hinir slyngu samningamenn, Bretarnir, gripið tækifærið til að afvopna þjóðina til frekari útfærslu á næstu árum, enda geta brezk blöð ekki dulið þá ánægju sína og telja einmitt þetta ákvæði kjarna samkomulagsins. Með þessu hafa Bretar náð því kverkataki á Íslendingum, sem þeir hafa lengi sótzt eftir. Íslendingum er nú farið sem stríðsmanni, sem sofnar á verðinum og er rændur vopnum sínum. Hvers er hann megnugur á eftir?

Bretar höfðu tapað stríðinu við Íslendinga. Þeir notuðu tækifærið, þegar Genfarráðstefnan hófst í marz 1960, að hætta veiðum með herskipavernd. Sú veiði gaf litlar tekjur, var áhættusöm að vetrinum, er ekki var hægt að fá hér læknishjálp né viðgerðir á skipum, og allur heimurinn hló að þessu uppátæki Breta. Um 30 ríki höfðu fært fiskveiðilögsögu sína út í 12 mílur, og var Ísland eina ríkið, sem Bretar níddust þannig á. Það voru hverfandi líkur fyrir því, að Bretar byrjuðu aftur veiðar undir herskipavernd. Hér hafa því sigruðum andstæðingi verið afhent vopnin, svo að hann geti byrjað á nýjan leik.

Næstu tveir mánuðir eru hábjargræðistíminn fyrir sjómenn og útgerðarmenn á Suður- og Vesturlandi, þegar „sá guli“ gengur upp á landgrunnið. Nú eru þessum mönnum gefin fyrirheit um það, að hundruð útlendra togara verði sendir á miðin til að skafa upp hvern ugga, er þar leynist, og gereyðileggja þann mikla árangur, sem friðunin hefur borið undanfarin ár. Er þetta líkast því, að stóði væri beitt á vel ræktað tún mánuðina júní, júlí og ágúst, en það fengi að vera í friði annan tíma ársins. Skýrir það betur en allt annað, hver blekking mánaðarútreikningurinn er, þegar þess er gætt, að Bretar fá hvert veiðisvæði nákvæmlega á þeim tíma, þegar fiskurinn er þar mestur. Þegar síldveiðin hefst fyrir Norðurlandi, í júní og fram í september, og allur vélbátafloti landsmanna er þar kominn, þá er opnað inn að 6 mílunum fyrir erlendum veiðiskipum. Er líklegt, að Rússar, Norðmenn og aðrar þjóðir, sem mikla áherzlu leggja á síldveiðar, notfæri sér þetta ríkulega. Veiðavæðið fyrir Austurlandi er svo opið sitt á hvað allt árið. Þar verður engu hlíft.

Sjómenn hugsa til þess með hryllingi, er togaravargurinn kemur á beztu mið þeirra næstu daga og hirðir björgina frá þeim. Mega þeir þakka fyrir, meðan veiðarfærin verða ekki líka hirt. Hvaða ráðstafanir hyggst ríkisstj. gera til að bæta úr slíku fjárhagstjóni? Hv. 3. þm. Sunnl., fulltrúi úr útvegsbæ, Guðlaugur Gíslason, lét í ljós ánægju sína hér áðan yfir þessu og sagði, „að allir hugsandi menn í landinu væru ánægðir með þetta“. Það eru væntanlega ekki margir hugsandi menn á Íslandi að hans dómi hér eftir. Það er furðulegt, þegar þm. úr útvegsbæjum gerast slíkar vindmyllur á burst Ólafs Thors.

Þegar Íslendingar friðuðu flóa og firði 1952 og færðu landhelgina úr 3 mílum í 4, mótmæltu Bretar og settu löndunarbann á íslenzkan fisk. Það stóð í 4 ár, en þá gáfust Bretar skilyrðislaust upp. Aðrar þjóðir ýmist viðurkenndu eða virtu 4 mílur strax. Þá var núv. hæstv. forsrh., Ólafur Thors, sjútvmrh. Eftir að löndunarbannið hafði staðið í eitt ár og viðskiptastríð hafið milli þjóðanna, ávarpaði hann sjómenn og aðra Íslendinga á sjómannadaginn, 7. júní 1953, og sagði m.a., með leyfi hæstv. forseta: „Í janúar 1952 fór ég til London til að tilkynna brezku stjórninni, að Íslendingar hefðu í hyggju að hagnýta sér fyllsta rétt Haagdómsins.“ Er þar átt við dóminn í máli Norðmanna, sem þá var nýlega fallinn þeim í vil. „Ég benti á,“ segir ráðh. áfram, „að samkvæmt Haagdómnum væri einhliða réttur strandríkis að ákveða sjálft og eitt fiskveiðilandhelgi sína. Að sjálfsögðu yrði sú ákvörðun að byggjast á lögum og rétti, en það væri líka einmitt það, sem Íslendingar hefðu í hyggju að gera. Um slíkan einhliða rétt, sem Íslendingar ættu lífsafkomu sína og jafnvel þjóðfrelsi undir að gernýta, kæmi ekki til mála að semja, hvorki við Breta né neina aðra.“

Þessar röksemdir Ólafs Thors eiga enn við. Honum hefði verið óhætt að endurtaka þær í viðræðum við forsrh. Breta á Keflavíkurflugvellinum á s.l. hausti. Þessi ummæli og fleiri þau, sem hér fara á eftir, eru bezta svarið við því einstæða gorti, sem þessi hæstv. ráðh. flutti hér áðan um stórsigur stjórnarinnar í landhelgismálinu, — mesta ósigur, sem nokkur stjórn hefur beðið í nokkru máli.

Um Haagdóminn sagði: Ólafur Thors í sömu ræðu: „Hvað yrði mikið vatn runnið til sjávar, áður en allir þeir dómar yrðu gengnir, og hversu margar millj. hefði sá málarekstur kostað Íslendinga?“ Hann bendir réttilega á það, að sá málarekstur tekur langan tíma og kostar mikið fé. Er fróðlegt að bera þetta saman við þá oftrú á alþjóðadómstólinn, sem nú hefur gripið stjórnarliðið. Hvenær skyldu Íslendingar hafa endurheimt sjálfstæði sitt, ef þeir hefðu einatt átt að sækja það undir úrskurð alþjóðlegra stofnana?

Um afstöðu ríkisstj. segir Ólafur Thors í sömu ræðu: „Stjórnin mun hvergi hopa, heldur sækja fram til sigurs. Íslendingar munu aldrei þola ríkisstjórn sinni undanhald í málinu. Rík þjóðarþörf og einhuga þjóðarvilji eru slagbrandur fyrir öllum útgöngudyrum til undanhalds í þessu mikla velferðarmáli Íslendinga. Tillögur ríkisstj. liggja ljóst fyrir. Þeim verður ekki breytt. Það fyrirheit tel ég mig geta gefið íslenzkum sjómönnum á þessum hátíðisdegi þeirra, enda treysti ég því, að sérhverri stjórn, sem reynir að bregðast hagsmunum Íslendinga í þessu máli. muni tafarlaust vikið frá völdum.“

Fyrir þessi skörulegu orð og ákveðnu fyrirheit ríkisstj. var Ólafur Thors gerður að heiðurssjómanni Íslands, og er forsíðumynd af þeirri athöfn í Morgunblaðinu 9. júní 1953. Nú er þessi heiðurssjómaður Íslands orðinn eftirlæti Breta. Ætli hann gæti ekki orðið Sir?

Þessi hæstv. ráðh. virtist hér áðan hafa miklar pólitískar áhyggjur af forustumönnum Framsfl. Hann ætti að líta sér nær. Alþjóð er nú fullkunnugt, að Bretar hafa gleypt Ólaf Thors. Áreiðanlega munu þeir ekki selja honum upp, og lítil von er til, að hann bjargist, ekki einu sinni með keisaraskurði. Þessi sami ráðh., sem svo djarflega mælti 1953, veitir nú forstöðu þeirri ríkisstj., sem tekið hefur „slagbrandinn“ frá útgöngudyrunum og hafið undanhald í þessu mesta velferðarmáli Íslendinga. Skyldu sjómennirnir, sem þetta bitnar harðast á, geta treyst slíkum mönnum, sem svo illa bregðast, eftir að raunverulegur sigur hafði unnizt og nær alger friðun ríkt innan 12 mílna markanna á þriðja ár? Þeir munu öllu fremur fá að kenna á því. hvernig lífsafkoma þeirra er gerð að verzlunarvöru.

Hvað býr hér á bak við, spyr maður eftir mann hvað hefur komið ríkisstj. til svo ótrúlegra vinnubragða? Þjóðin var jafneinhuga að standa fast á rétti sínum, í landhelgismálinu og að endurreisa lýðveldið á Þingvöllum 1944. Samþykktir voru gerðar um allt land veturinn 1958 og 1959, alveg einróma, þar sem ofbeldi Breta var mótmælt, landhelgisgæzlunni þökkuð vel unnin störf og skorað á stjórnarvöld landsins að halda fast við 12 mílna landhelgi. gefa hvergi eftir, enda réttur Íslendinga ótvíræður. Að samþykktum þessum stóðu öll hugsanleg félög, félagasambönd, bæjar- og sveitarstjórnir. Aldrei kom nein hjáróma rödd. Eftir að það spurðist í fyrrasumar, að viðræður hefðu verið teknar upp við brezku stjórnina, hófst mótmælaaldan á ný með samþykktum, almennum undirskriftum, og voru slík mótmæli enn að birtast, er samningurinn fullmótaður var lagður fyrir Alþ. 27. febr. s.l., svo að ekki mátti breyta nema prentvillum. Hér hefur því freklega verið gengið gegn þjóðarviljanum.

Nú er það íslenzku þjóðarinnar að endurheimta þann rétt, sem undanhaldsmennirnir hafa afhent. Þjóðin verður að rísa einhuga upp gegn því óhæfuverki, sem ríkisstj. og stuðningslið hennar hefur framið í einu mesta velferðarmáli hennar. Vantrauststill. sú, sem hér er rædd í kvöld, er upphafið. Þjóðin verður að láta ríkisstj. finna, svo að ekki verði um villzt, að hún hefur glatað áliti og tiltrú og ætti því að sjá sóma sinn í því að hverfa sem fyrst frá völdum.

Herra forseti. Góðir tilheyrendur. Að lokum vil ég enn minna á ummæli hæstv. forsrh. í sjómannadagsræðu þeirri. sem áður er vitnað til. Hann sagði: „Og loks sagði ég í viðræðum, er ég átti um síðustu áramót við stjórn Bretlands, að hvorki núv. ríkisstj. Íslands né nein önnur vildi víkja í þessu máli. Það gæti heldur engin íslenzk stjórn gert, þótt hún vildi. Sú stjórn. sem það reyndi, yrði ekki lengur stjórn Íslands. Hún yrði að láta sér nægja að vera fyrrverandi ríkisstjórn.“

Þessi ummæli Ólafs Thors eru enn í fullu gildi. Undir þessi réttmætu orð vil ég nú taka. — Góða nótt, góðir hlustendur, fjær og nær.