29.03.1962
Neðri deild: 79. fundur, 82. löggjafarþing.
Sjá dálk 1374 í B-deild Alþingistíðinda. (1105)
124. mál, læknaskipunarlög
Gísli Guðmundsson:
Hæstv. forseti. Ég vil leyfa mér að vekja athygli á því, að d. er í fámennara lagi og ekki fýsilegt að mæla fyrir brtt. Vildi ég mælast til þess við hæstv. forseta, að hann reyndi að freista þess að fá þm. til að hlýða á það, sem fram fer. (Forseti: Það var til þessa fundar boðað á venjulegan hátt, og ég hygg, að hér séu fleiri þm. í húsinu en eru inni í salnum.)
Við 1. umr. þessa máls leyfði ég mér að fara nokkrum orðum um það frv. um breytingu á læknaskipunarlögum, sem fyrir liggur. Ég gat þess þá, að ég óttaðist, að þau úrræði, sem í þessu frv. felast, hrykkju skammt til þess að ráða bót á læknaskortinum í hinum fámennu læknishéruðum. En efni þessa frv. er að skapa möguleika til að auka greiðslur héraðslækna fyrir læknisstörf, og er það auðvitað, ef fram gengur, fyrst og fremst tekjuaukning fyrir héraðslækna í nokkuð fjölmennum héruðum og tekjuauki, sem almenningur, sem lækninganna nýtur, greiðir. Ég vakti þá einnig athygli á því, að í þessu frv. væri ekki að neinu leyti tekið tillit til þeirra ábendinga til hæstv. ríkisstj., sem felast í ályktun Alþingis frá 29. marz s.l. Ég skal leyfa mér að endurtaka, hverjar þessar ábendingar voru. Alþingi samþykkti, að athugað væri sérstaklega, hvort tiltækilegt sé eða líklegt til árangurs í fyrsta lagi að koma upp elli- og örorkuheimilum á hentugum stöðum í strjálbýlinu með fastráðnum læknum, er gegni jafnframt störfum héraðslæknis, í öðru lagi að greiða staðaruppbót á laun í fámennum héruðum, í þriðja lagi að hraða byggingu eða endurnýjun læknisbústaða, í fjórða lagi, að hið opinbera eigi nauðsynlegustu lækningatæki og lyfjaforða í fámennum héruðum, og í fimmta lagi að breyta skipun læknishéraða. Ekkert þessara atriða er tekið til meðferðar í því frv., sem hér liggur fyrir. Og get ég reyndar getið þess, að þó að á þetta sé bent, þá hef ég ekki sömu trú á öllum þessum úrræðum, sem þarna voru nefnd, en a.m.k. flest þeirra tel ég, að hafi verið ástæða til þess að taka til ýtarlegrar athugunar, og hefði átt að taka tillit til þess við samningu þessa frv.
Samkv. lögum eru í landinu 57 læknishéruð. Þessi læknishéruð eru mjög mismunandi að fólksfjölda. Samkv. upplýsingum, sem ég hef fengið um fólksfjölda einstakra læknishéraða á árinu 1960, má skipta læknishéruðunum í flokka eftir fjölmenni á þann hátt, sem nú skal greint: Í 12 læknishéruðum voru árið 1960 2000 íbúar o.fl. Þetta eru þau læknishéruð, sem mundi mega kalla hin fjölmennu læknishéruð. 8 læknishéruð höfðu 1500–2000 íbúa, og 13 læknishéruð höfðu 1004–1500 íbúa. Þessi læknishéruð með 1500-2000 íbúa og 1000–1500 íbúa mætti e.t.v. kalla miðlungshéruð eða meðalstór héruð, og þau eru þá 21 talsins, sem hafa frá 1000–2000 íbúa. Þá eru eftir 24 læknishéruð, sem hafa færri íbúa en 1000, og þar af 5, sem hafa innan við 500 íbúa. Þetta eru þau héruð, sem telja verður fámenn. Og þetta eru þau héruð, sem alltaf öðru hverju eru læknislaus, a.m.k. sum þeirra.
Í tilefni af því, sem hv. frsm. meiri hl, sagði hér áðan, að eitthvað hefði raknað úr í þessum efnum víða nú í vetur, þannig að fengizt hefðu læknar í nokkur héruð, sem höfðu verið læknislaus, þá er það svo, að það má ekki gera of mikið úr þessu og það má ekki binda of miklar vonir við þetta, þó að til bráðabirgða hafi verið bætt úr þörf nokkurra læknishéraðanna í vetur. Þetta stafar af því, að úr læknadeildinni útskrifuðust nú eftir nýárið óvenjulega margir kandídatar. Og það er skilyrði til þess að geta fengið lækningaleyfi að hafa verið 6 mánuði í læknishéraði. Þessir ungu kandídatar, sem nú hafa farið til starfa í læknislausu héruðin, eiga í raun og veru eftir hluta af námi sínu, þegar þeir koma úr héruðunum. Þeir eiga eftir kandídatsárið eða 13 mánaða starf sem eins konar aðstoðarlæknar á spítölum. Og það er náttúrlega engan veginn fullnægjandi lausn fyrir þessi héruð, þó að það sé mikil bót að því að fá þessa menn til starfa og illt, ef þannig er ástatt um sum héruð, að þau geti aldrei fengið öðruvísi læknishjálp en þessara ungu manna. Þeir hafa ekki hlotið fulla menntun, ekki fulla verklega menntun, sem af þeim er krafizt. Þeir eiga eftir að vera starfandi aðstoðarlæknar 13 mánuði á spítölum, áður en þeir eru fullgildir læknar. Þess vegna verður að gera sér grein fyrir því, að sérstakar ástæður eru fyrir því, að hægt hefur verið að bæta úr læknisleysinu nú í vetur á allmörgum stöðum, þessi óvenjulegi fjöldi kandídata frá læknadeildinni í vetur. Þessir menn hafa ekki lokið námi sínu.
Hv. nefnd hefur nú afgreitt þetta mál fyrir nokkru. Hv. meiri hl. lagði til, að frv., eins og það var lagt fyrir deildina, yrði samþykkt óbreytt, og er álit meiri hl. n. dagsett 15. marz. Tveim dögum síðar kom svo álit hv. minni hl. n., dags. 17. marz. Síðan þessum álitum var útbýtt, höfum við hv. 2. þm. Austf. leyft okkur að flytja brtt. á þskj. 430, vegna þess að við teljum frv., eins og það hefur legið fyrir, ófullnægjandi og vegna þess að við felldum okkur ekki fullkomlega við þær tillögur, sem hv. minni hl. bar fram, þó að þær séu til bóta. Þessar brtt. okkar eru í tveim liðum, og ég skal leyfa mér að gera grein fyrir hvorum liðnum fyrir sig.
Við leggjum til, að í frv. verði teknar upp tvær nýjar greinar. Fyrri greinin mundi vera orðuð svo samkv. tillögum okkar, að í fámennum læknishéruðum skuli greiða álag á föst laun, er nefnist staðaruppbót, allt að 50% fastra launa, samkv. reglum, sem heilbrigðisstjórnin setur, og að héraðslæknir, sem gegnir í héraði, er staðaruppbótar nýtur, öðru héraði ásamt sínu, skuli ekki fá greidda staðaruppbót. Það er skoðun okkar, eins og hv. meðflm. minn gerði grein fyrir áðan, að greiðsla slíkrar staðaruppbótar mundi orka nokkru í þá átt að gera það fýsilegra að gegna læknisembætti í hinum fámennu héruðum, þó að það verði að segja, eins og aðrir hafa sagt hér áður, að það er ekki hægt að fullyrða neitt með vissu um árangur af slíkum ráðstöfunum. Við höfum lagt til, að staðaruppbótin yrði allt að 50% fastra launa. Við höfum ekki talið ástæðu til þess að orða þetta nákvæmar og viljum hafa það á valdi heilbrigðisstjórnarinnar sjálfrar, hversu mikla staðaruppbót hún teldi reynandi að greiða á hverjum stað, og þá miðað við það, hvernig gengur að fá lækna til að sækja um héruð. En það er auðvitað engin fullnægjandi lausn á málum þessara héraða önnur en sú, að einhverjir fáist til þess að sækja um þau og vera þar að staðaldri eða a.m.k. nokkurn tíma, nokkur ár. Við höfum ekki séð ástæðu til þess að tilgreina þetta nánar, og við höfum notað orðalagið: fámenn læknishéruð, en ekki tilteknar tölur. Það höfum við yfirleitt ekki treyst okkur til að gera, teljum, að það sé réttara, að heilbrigðisstjórnin meti það, hvers konar mörk þarna eigi að setja, og ekki vist, að þar eigi endilega tölur öllu að ráða, því að vissulega kemur fleira til greina en tölurnar einar. Ég býst við, að það út af fyrir sig segi ekki svo mjög mikið til um það, hvort fýsilegt sé að gerast læknir í héraði, hvort það hefur 799 íbúa eða 801, þannig að það megi ekki rígbinda sig svo við slíka reglu.
Hinn liður brtt. eða sú nýja grein, sem þar er gert ráð fyrir, er þess efnis, að heilbrigðisstjórnin leggi á kostnað ríkissjóðs fámennum læknishéruðum til í eitt skipti fyrir öll eftirfarandi, samkv. reglum, sem hún setur um það efni: Í fyrsta lagi nauðsynlegustu lækningatæki og lyfjaforða, er héraðslæknir þarfnast í starfi sínu, og í öðru lagi nauðsynlegan útbúnað í lækningastofu ásamt einföldum og óhjákvæmilegum húsgögnum í læknisíbúð. Alþingi taldi í fyrra, að það mundi vera vænlegt til árangurs í þessu efni, að hið opinbera ætti nauðsynlegustu lækningatæki og lyfjaforða í fámennum héruðum. Eins og hér var glögglega gerð grein fyrir í dag af hv. frsm. minni hl. n., verður læknir, sem tekur til starfa í héraði og hefur ekki starfað áður, að festa kaup á lækningatækjum, sem kosta mikið fé og alltaf meira og meira fé, því að þeim tækjum fer sennilega fjölgandi, sem læknar telja sér nauðsynlegt að hafa, og mörg af þeim mjög dýr. En hann þarf einnig að festa kaup á lyfjum, á dálitlu apóteki með nauðsynlegustu lyfjum, og það eru nokkuð margar tegundir af lyfjum, sem teljast nauðsynlegar til læknisstarfa. Þetta kostar líka mikið fé. Nú er þess að geta, að okkur hefur verið sagt, flm., að læknar, sem hafa verið að byrja á starfi í héraði, hafi átt þess kost að fá lyf lánuð í Lyfjaverzlun ríkisins, þ.e.a.s. nokkurn greiðslufrest, en sá greiðslufrestur mun vera mjög stuttur, og ég hygg, að það sé fremur ófullnægjandi úrbót. Við flm. teljum rétt, að ríkið, heilbrigðisstjórnin leggi í eitt skipti fyrir öll fram fé til þess að kaupa Þessi nauðsynlegustu lækningatæki fyrir hvert læknishérað og nauðsynlegasta lyfjaforða, sem læknir taki við og afhendi svo eftirmanni sínum, og yrði þá að taka út bæði tækin og lyfjaforðann við læknaskipti, til þess að þar væri ekki um rýrnun að ræða eða hún væri þá bætt, ef hún hefði orðið. Á þann hátt yrði þessum tækjum og þessum lyfjaforða haldið við, sem einu sinni er keypt ag lagt til af heilbrigðisstjórninni. Mér er kunnugt um, að til eru læknishéruð eða aðilar heima fyrir í læknishéraði, sem hafa reynt þessa leið, að kaupa, þegar hætta var á læknisleysi, slík tæki og slíkan lyfjaforða og láta lækninum í té á þennan hátt, og sýnir það, að menn hafa þar heima fyrir haft auga fyrir því, að þarna kreppti skórinn að og að þarna var úrbót líkleg til árangurs. En hingað til mun fremur hafa verið um tilraunir að ræða en fasta starfsemi, og við teljum, flm. brtt., að það eigi ekki að leggja á héruðin að leggja fram þennan stofnkostnað. Þau eru mörg þessi fámennu læknishéruð lítils um komin í fjármálum og mega ekki við því að leggja fram mikið fé í einu til þessa eða annars, og við teljum, að það yrði ekki mjög tilfinnanlegt fyrir ríkissjóð, þó að hann legði í þennan kostnað í eitt skipti fyrir öll í þeim héruðum, þar sem reynzt hefur erfitt að fá lækni til að sækja um embætti. En alveg eins og í fyrri lið brtt. eru engin ákvæði í þessum lið frá okkar hendi um það, hvaða héruð þetta skuli vera. Þessi till. er ekki bundin við ákveðna íbúatölu og það af sömu ástæðum sem ég nefndi áðan. Við teljum heppilegast, að það sé einnig á valdi heilbrigðisstjórnar að meta þetta, og treystum því, að ef hún hefði slíka heimild, mundi hún nota hana með æskilegum árangri.
Síðan við hv. 2. þm. Austf. lögðum fram brtt. okkar á þskj. 430, hefur heilbr.- og félmn. borið fram nýja till., sem hefur verið gerð að umræðuefni hér í umr. Er í þessari nýju brtt. nokkurt tillit tekið til okkar till. á þskj. 430, þ.e.a.s. varðandi lækningatækin og útbúnað í lækningastofu. En í þessari brtt. er gert ráð fyrir því, að ríkissjóður leggi fram helming kostnaðar við nauðsynleg lækningatæki og útbúnað lækningastofu héraðslæknis í fámennum læknishéruðum gegn jafnmiklu framlagi frá læknishéraðinu. Það er þá sýnilega gert ráð fyrir því í brtt., að um þetta semjist milli læknishéraðs og heilbrigðisstjórnarinnar, þannig að héraðið taki að sér að leggja fram helming kostnaðar og fái þá jafnframt háa greiðslu á móti frá heilbrigðisstjórninni. Ég skal viðurkenna, að þessi tillaga sýnir viðleitni og þar er komið til móts við okkar sjónarmið, flm., í þessu máli. En bæði er það, að þarna er ekki komið til móts við okkar sjónarmið nema að nokkru leyti, þar sem hér er ekki að neinu leyti tekið tillit til okkar tillögu um staðaruppbótina, ekki heldur neitt tillit tekið til okkar tillögu varðandi lyfjaforðann, sem við teljum mikilsverða, og að því leyti sem komið er til móts við brtt. okkar, þá er þar skemmra gengið en við teljum að eigi að gera. Við viðurkennum þá viðleitni, sem felst í þessari brtt., og höfum ástæðu til að þakka það, að tillaga okkar hefur á þennan hátt verið tekin til athugunar, en viljum samt freista þess að fá úr því skorið, hvort hv. deild getur ekki á okkar tillögur fallizt. Og ég þykist nú hafa talið fram hin helztu rök, sem við teljum okkur hafa fyrir því að bera fram þessa brtt.