12.04.1962
Sameinað þing: 54. fundur, 82. löggjafarþing.
Sjá dálk 2609 í B-deild Alþingistíðinda. (2382)

Almennar stjórnmálaumræður

Ingvar Gíslason:

Herra forseti. Góðir áheyrendur nær og fjær. Hæstv. forsrh. talaði hér í kvöld og gaf tóninn í Þeim málflutningi, sem hér mun fara fram af hálfu hæstv. ríkisstj. Margar voru þær fullyrðingar í þessari ræðu, sem ástæða væri til að taka til sérstakrar meðferðar, en einu atriði vil ég þó sérstaklega mótmæla. Hæstv. forsrh. reyndi að gera lítið úr þeim byrðum, sem vaxtahækkun „viðreisnarinnar“ hefur lagt á atvinnuvegina, en þetta er alrangt. Háu vextirnir hvíla þungt á öllum atvinnurekstri, og á það hefur verið bent opinberlega, að vaxtakostnaður hraðfrystihúsa nemur nálægt 50% af þeirri upphæð, sem þar er greidd í vinnulaun. Sést af því, hverju það mundi muna, ef vextir væru lækkaðir.

Það er nú farið að síga á seinni hluta kjörtímabilsins, því að nú er aðeins rúml. eitt ár til næstu alþingiskosninga. Það liður einnig að lokum þessa þings, og þessar umr. hljóta því að markast af slíkum tímamótum, sem vissulega gefa tilefni til að horft sé um öxl og virt fyrir sér sú stjórnarstefna, sem ráðið hefur hér á landi undanfarin þrjú þing. Umræðutíma mínum er skorinn svo þröngur stakkur, að ég get ekki rakið þetta yfirgripsmikla mál til hlítar og verð því að halda mig við meginlínur og benda á nokkur einstök dæmi, sem þó má skoða sem samnefnara þeirra aðgerða, sem mér virðast einkennandi fyrir stefnu hæstv. ríkisstj.

Þessi stefna kom fram fullmótuð þegar á fyrsta þingi kjörtímabilsins, og grundvöllur hennar eru lögin um efnahagsmál frá því í febrúar 1960. Hversu þau lög eru í samræmi við kosningastefnuskrá hæstv. stjórnarflokka, skal ég ekki fara út í að þessu sinni, enda gerði sá hv. þm., sem hér var að ljúka máli sínu, því ágæt skil. Í lögum um efnahagsmál birtist stjórnarstefnan í sinni réttu gerð, og leita má um túlkun á henni í fleiri heimildir, bæði grg. frv., þegar það var lagt fram, og eins í bækling þann, sem prentaður var undir nafninu „Viðreisn” og sendur var inn á hvert heimili í landinu á kostnað ríkissjóðs sem kveðja til almennings frá hv. stjórnarflokkum.

Og hver er þá stefnan, sem þarna kemur fram? Álíta verður við fyrstu athugun, að hún felist í nafninu, sem stjórnin valdi sínum fræga bæklingi, enda hefur það margoft verið sagt, að hæstv. ríkisstj. stefni að viðreisn efnahagslífsins. Þannig var það túlkað í bæklingnum, og sama var endurtekið í grg. fyrir frv. til laga um efnahagsmál, þessi fullyrðing hefur verið endurtekin sí og æ síðan. Skv. kenningu hæstv. ríkisstj. var stefnan sú að hverfa með öllu frá uppbóta- og styrkjakerfi og gera í þess stað ráðstafanir, sem gerðu atvinnuvegunum kleift að standa algerlega á eigin fótum. Auk þess átti að búa svo um hnútana, að ekki myndaðist greiðsluhalli við útlönd, og koma í veg fyrir skuldasöfnun erlendis, sem hæstv. ríkisstj. taldi að væri að sliga fjárhag þjóðarinnar.

Í sjálfu sér voru þessi markmið lofsverð, og vildu fleiri eiga þátt í því að draga úr styrkja- og uppbótakerfi, eftir því sem tök væru á, og vafalaust eru allir sammála um, að nauðsynlegt sé að jafna erlendar skuldir og viðskiptahalla. En hitt hlaut að leiða til ágreinings, að valdar voru þær leiðir, er hæstv. ríkisstj. bar fyrir brjósti og kappkostaði svo mjög að framkvæma eftir öll sin fögru loforð fyrir kosningar um batnandi lífskjör, stöðvun verðlags og skattalækkanir. Ekkert þessara kosningaloforða var hægt að uppfylla með þeim aðgerðum, sem hæstv. ríkisstj. valdi sem stefnu sína þetta kjörtímabíl. Stefna hæstv. ríkisstj. hefur verið nefnd samdráttarstefna, vegna þess að hún var á því reist að draga úr framkvæmdum, sem byggðust á félagslegu mati og þörf einstakra atvinnugreina og stétta, sem hefur verið ráðandi stefna að mestu undanfarin 30—35 ár. Hæstv. ríkisstj. stefndi að því að gera einkaauðmagnið að forsjá framkvæmda í landinu, sem til þess eins er fallið að auka gróða nokkurra útvalinna einstaklinga og bankanna á kostnað alls almennings í landinu. Þessi stefna mun því fyrst og fremst leiða til breyttrar og ójafnari tekjuskiptingar og verulegs samdráttar í flestum greinum, enda beinlínis að því stefnt.

Fyrstu áhrif efnahagsráðstafananna komu fram í ægilegri flóðöldu verðhækkana á allri nauðsynjavöru almennings. Höfðu verðhækkanir aldrei orðið meiri á jafnskömmum tíma, og voru lífskjör almennings því stórlega skert. Jafnframt jókst allur framleiðslukostnaður gífurlega og sagði fljótlega til sín í flestum atvinnugreinum til lands og sjávar. Víða voru þessi áhrif svo snögg og komu fram með slíkum þunga, að það varð almæli þeirra, sem í framkvæmdum stóðu, að allt venjulegt athafnalíf mundi herpast í hnút, ef þessu yrði haldið áfram. Þetta kom glögglega fram að því er útgerðina snerti, og strax fyrsta viðreisnarárið urðu útgerðarmenn að standa í ströngu gagnvart hæstv. ríkisstj. um einhverja tilslökun á krepputakinu, sem Þeir voru teknir, því að ella var útgerðin og öll hennar starfsemi komin í strand. Hæstv. ríkisstj. varð að láta nokkuð undan síga um og eftir áramótin 1960—61, og eftir mikil átök hófst vetrarvertíð loks seint og síðar meir. Nú hafði það verið sagt, að viðreisnin væri alveg sérstaklega stíluð upp á þarfir útgerðarinnar, en óvíða hafði hún komið verr við en í sambandi við þá atvinnugrein, og lætur þá að líkum, hvernig fór um sumar aðrar framleiðslugreinar og atvinnustarfsemi. Kemur mér þá sérstaklega í hug landbúnaðurinn og byggingarstarfsemi í kaupstöðum, sem einna harðast hafa orðið úti af völdum viðreisnarinnar, og á það þó eftir að sýna sig enn betur.

Árið 1961 var fremur flestu öðru varðað ósigrum viðreisnarstefnunnar, eins og hún var upphaflega boðuð. Hefur hæstv. ríkisstj. siðan tekið að fleyta sér yfir erfiðleika sina með því að brjóta hverja meginreglu sína á fætur annarri og þ. á m. tekið upp uppbótakerfi og játað þannig mistök sín og staðleysu fullyrðinga sinna í verki. En það varð almenningi til bjargar, að árferði var yfirleitt gott, með nokkrum undantekningum þó, og aflabrögð í heild slík, að ekki hafa þau betri verið um langt árabil, enda meiri afli úr sjó dreginn en nokkru sinni áður og verðmæti hans eftir því. Almenningi tókst með hagstæðum samningum að fá kjör sín bætt frá því, sem verið hafði, þó að mikið skorti á, að náð væri sama kaupmætti og var á tímum vinstri stjórnarinnar. Var samkomulagi verkalýðsins og atvinnurekenda almennt fagnað af báðum aðilum, og átti vinnufriður að vera tryggður næstu tvö ár, ef ekki kæmu til sérstakar aðgerðir. Vegna góðæris, aukins afla og góðra sölumöguleika á útflutningsafurðum var sýnilegt, að atvinnuvegirnir gátu risið undir kauphækkununum, enda voru þær ekki meiri en svo, að vaxtalækkun og tilslökun á lánsfjárhömlum hefði farið langt með að vega upp á móti þeim kostnaði, sem atvinnuvegirnir annars tóku á sig. Það er því ekki annað en fyrirsláttur að halda því fram, að kauphækkanirnar leiddu til aukins framleiðslukostnaðar, sem mundi sliga atvinnuvegina. Kaupgreiðslurnar á s.l. ári voru síður en svo fjötur um fót íslenzku atvinnulífi. Það, sem lamaði atvinnulífið, voru viðreisnarráðstafanirnar, vaxtaokrið, lánsfjársamdrátturinn og aukinn framleiðslukostnaður vegna gengisfellingar. Ef þessu oki hefði verið létt af, var þeim mun auðveldara að greiða það kaup, sem samið var um, og þegar einnig er tekið tillit til framleiðsluaukningar vegna sérstaks góðæris, þá hafði hæstv. ríkisstj. það á valdi sínu að bæta hag almennings og atvinnuveganna samtímis og sjá svo um, að slíkt ástand mætti haldast.

En þrátt fyrir viðreisnina er þó víða fjör í athafnalífi, og veldur þar hvort tveggja, að uppbyggingin hafði verið ör fyrir viðreisn og aflabrögð hafa verið óvenjugóð um allt land. Sjávarplássin á Norður-, Austur- og Vesturlandi njóta nú þeirrar uppbyggingar, sem þarna er um að ræða. Framsfl. beitti sér fyrir fjárhagslegum stuðningi við mörg byggðarlög, m.a. með ráðstöfun atvinnuaukningarfjár, sem hefur orðið ómetanleg lyftistöng undir framfarir á þessum stöðum. Núv. hæstv. ríkisstj. stefnir að því að draga úr stuðningi í þessu formi, eins og nýsamþykkt lög um atvinnubótasjóð bera með sér, en þar er ákveðið að verja í þessu skyni 10 millj. kr. árlega næstu 10 ár, en í tíð vinstri stjórnarinnar var atvinnuaukningarféð 13.5–15 millj. á ári. Miðað við verðgildi peninga nú er varla ofsagt, að þessi lækkun atvinnuaukningarfjár svari til þess, að nú sé varið helmingi minni fjárhæð til þessara þarfa en var á tímum vinstri stjórnarinnar. Þessa starfsemi hefði fremur átt að auka en minnka og stofna í því skyni myndarlegan framleiðslu- og atvinnuaukningarsjóð, sem hefði það markmið að efla atvinnulífið úti um land og gera sem flestum kleift að koma fyrir sig fótum í sjálfstæðum rekstri, m.a. til þess að eignast fiskibáta.

Ein af afleiðingum viðreisnarinnar er stórkostleg hækkun verðs allra atvinnutækja til lands og sjávar. Þetta á ekki síður við um sjávarútveginn en aðrar greinar, og get ég nefnt hér máli mínu til sönnunar eitt dæmi, sem er lýsandi tákn þess, sem gerzt hefur í verðlagsmálum í valdatíð núv. hæstv. ríkisstj.

Um áramótin 1959-60 kostaði 75 rúml. eikarbátur, innfluttur, um 3 millj. kr., en kostar nú um 5 millj. kr. Verðhækkun er því 2 millj. kr. Eins og lánareglum fiskveiðasjóðs er háttað, þurfti kaupandi slíks báts að leggja fram af eigin fé um 1 millj. kr. í fyrra tilfeltinu, en verður nú að leggja fram um 1.6—1.7 millj. Þá hefur hæstv. ríkisstj. rýrt lánskjörin hjá fiskveiðasjóði þannig, að lánin eru til 15 ára nú í stað 20 ára áður, og vextir nú 61/2% í stað 4% áður. Þetta veldur útgerðinni stóraukinni vaxta og afborganabyrði, og í því dæmi, sem ég hef hér nefnt, lætur nærri, að árgjaldahækkun af fiskveiðasjóðsláni nemi um helmingi þess, sem var fyrir þremur árum, miðað við fyrstu afborgana- og vaxtagreiðslu. Þannig leikur viðreisnin útgerðina, sem hún átti þó sérstaklega að vernda. Og hver skyldi þá vera útkoman í öðrum greinum? Skoðað í ljósi kosningaloforða hv. stjórnarflokka fyrir þremur árum er þetta þungur áfellisdómur um efndir þeirra orða, sem allt of margir kjósendur tóku trúanleg. En þetta er aðeins eitt dæmi. Fleiri mætti vissulega nefna, sem ekki eru hliðhollari stjórnarstefnunni, en þau verða að bíða um sinn.

Tími minn er þrotinn, og ég get því miður ekki tekið fyrir fleiri atriði, sem ég hafði ætlað mér að tala um, og læt máli mínu lokið. Góða nótt.