15.12.1961
Neðri deild: 37. fundur, 82. löggjafarþing.
Sjá dálk 191 í B-deild Alþingistíðinda. (239)
17. mál, dómsmálastörf, löglreglustjórn, gjaldheimta o.fl.
Einar Olgeirsson:
Hæstv. forseti. Það var mjög ánægjulegt að fá þær yfirlýsingar hér frá tveim hv. þm. Sjálfstfl., hv. 4. þm. Norðurl. v. og hæstv. dómsmrh., að laun og það mjög þýðingarmikilla embættismanna í ríkiskerfinu væru svo lág, að það væri ekki hægt að ætlast til þess, að þeir gætu lifað af þeim einum saman. Ég held, að fyrsta ályktunin, sem menn hljóta að draga af þessum yfirlýsingum, sé sú, að það þarf að hækka þessi laun. Og ég held, að starfsmenn þess opinbera og þeirra bandalag hafi einmitt farið fram á það, að laun starfsmanna ríkisins væru hækkuð, og það sé orðin alveg brýn nauðsyn að taka það til alvarlegrar athugunar. Það verður satt að segja ekki annað séð en að ef staðið er á móti því að gera það og gera þarna verulegar breytingar á, þá sé á vissan hátt réttaröryggi landsmanna í hættu, t.d. hvað snertir einmitt þessi mál, sem hér er um að ræða. Það virðist vera samkomulag um það frá allra hálfu, að launin, sem þessir mjög þýðingarmiklu embættismenn, dómarar og aðrir slíkir, hafi, séu of lág, þannig að það verði að ætla þessum mönnum einhver aukastörf. Mönnum fyndist það kannske ekki nógu fínt, að menn, sem væru borgardómarar eða slíkt, væru t.d. á kvöldin við afgreiðslu í kvikmyndahúsum að hleypa inn eða eitthvað annað þess háttar, það mundi ekki samræmast þeim hugmyndum, sem menn gera sér um, hvað sé fínt að vinna. En hitt verð ég að segja, að fjærst öllu virðist þó, að þeir taki eitthvað að sér, sem snertir það svið, sem þeir sjálfir eru að vinna á, að þeir færu sjálfir að taka að sér, t.d. þeir, sem eru dómarar, einhvern málarekstur og annað slíkt, að t.d. bæjarfógetarnir á Siglufirði eða Akureyri eða annars staðar færu að auglýsa það, að þeir tækju að sér málafærslustörf í frístundum sínum. Það mundi ekki þykja viðkunnanlegt, og ég held, að það geri ekki nokkur þeirra, jafnvel þó að þeir hafi lág laun. Ég held þess vegna, að þetta sé mál, sem við verðum að taka til mjög alvarlegrar athugunar.
Hæstv. dómsmrh. minntist á það hér áðan, að náttúrlega færist ekki alþm. að vera að koma fram með það, að það þyrfti að banna vissum starfsmönnum ríkisins að taka að sér launuð aukastörf, vegna þess að alþingismenn sæktust eftir þeim. Þar komum við að máli, sem er ekki síður þess vert, að það væri rætt. Það er vitað, að þeir menn, sem sitja á Alþingi Íslendinga, eru sem alþm. verr launaðir en nokkrir þm. nokkurs staðar annars staðar, þar sem ég þekki til í heiminum. Og hefur það þó löngum verið eitt af höfuðmálum í allri lýðræðisbaráttu þjóðanna að tryggja, að þeir menn, sem fólk kýs á þing, eigi að geta lifað af þeim launum, sem þeir fá, og þannig verið óháðir öðrum. Hér á Íslandi er það svo, að kaup þm. er fimmtungur á við það, sem kaup þm. er á Norðurlöndum, kannske upp í fjórðung, og ef þing eru ákaflega löng, þá kunna þau að slangrast upp í það að vera þriðjungur, eins og nú er komið, þannig að það er þá bezt að taka þau mál til alvarlegrar athugunar líka, því að það er til skammar. Það, sem hæstv. dómsmrh. kom með, eru því út af fyrir sig ekki rök fyrir því, að við eigum ekki að athuga þetta hvað dómarana snertir, heldur þvert á móti, að við eigum að taka til alvarlegrar umræðu líka þau kjör, sem alþm. Íslendinga búa við. Ég held þess vegna, að við ættum að reyna að gera nokkra byrjun einmitt í sambandi við þetta mál, sem hér liggur fyrir, en reyna þá um leið að taka þá ákvörðun að hækka laun þessara manna, sem hér eiga hlut að máli, láta verða úr því að endurskoða þeirra launakjör, þegar þetta er viðurkennt.
Að hvaða leyti stendur öðruvísi á um þessa menn en aðra starfsmenn ríkisins? Ef ég man rétt, þá er það nú a.m.k. áreiðanlega að nokkru leyti á valdi ríkisstj. með þá almennu starfsmenn, sem gegna skrifstofustörfum og slíku, hve mikil tækifæri þeim gefast, a.m.k. í sínum skrifstofutíma, í sínum vinnutíma, til þess að sinna öðrum störfum. Ég býst við, að með reglugerð sé hægt að ráða þeim málum til lykta. Um dómara aftur á móti gegnir alveg sérstöku máli. Það er alveg sérstaklega fyrir mælt í stjórnarskránni, að dómarar skuli vera óháðir. Og öll sú þrískipting, sem á sér stað í allri okkar starfsemi, í öllu okkar stjórnarfari, byggist alveg sérstaklega á því, að dómarar séu óháðir, og hvað snertir hæstaréttardómara eru alveg sérstök ákvæði í stjórnarskránni, sem eiga að tryggja slíkt. Og hvað dómarana snertir almennt eru þar að auki ákvæði, sem tryggja þá sérstaklega viðvíkjandi embættaflutningi, og ef þeir víkja úr einu embætti, hafi þeir tækifæri til að fá annað, og annað slíkt, þannig að það er auðsjáanlega miðað við það í stjórnarskránni, að dómararnir sérstaklega skuli vera svo óháðir, að þeir eigi ekki að þurfa að taka fjárhagsleg tillit í sambandi við þau störf, sem þeir eiga að sinna, hvorki þannig, að þeir verði háðir öðrum né að þeirra tími sé það upptekinn af öðru, að þeir hættu að geta gegnt sínum skyldustörfum. Það er alveg greinilegt, að stjórnarskráin ætlast alveg sérstaklega til þess. að dómararnir í landinu séu fjárhagslega óháðir öllum öðrum, og þar með náttúrlega um leið, að þeir séu þannig launaðir, að þeir geti gegnt sínu starfi og öðru ekki. Það er kannske allt annað, hvort þeir kynnu að stunda t.d. skógrækt eða eitthvað þess háttar að gamni sínu í frístundum, en a.m.k., að þeir séu ekki að fást við löggæzlustörf og lögmannsstörf og annað þess háttar, það er alveg greinilegt, að stjórnarskráin ætlast til þess. Vildu þeir fara niður að höfn stundum í orlofinu sínu og vinna þar sem hafnarverkamenn, þá mundi það vafalaust bara hjálpa til að kynna enn þá betur fyrir þeim, hvernig líf þeirra manna er, sem þar vinna, og annað slíkt.
Ég held, að við eigum að taka þessi mál til miklu alvarlegri athugunar, ekki tengja þau endilega við öll önnur launamál ríkisins eða öll önnur starfsskilyrði og réttindi og skyldur allra annarra starfsmanna ríkisins, heldur taka þessa starfsmenn ríkisins alveg sérstaklega út úr. Hér er á vissan hátt um það að ræða, hvernig er með réttaröryggið í landinu. Og satt að segja hefur það réttaröryggi ekki verið of mikið. Það hefur verið allerfitt, annars vegar fyrir menn og það jafnvel þótt þeir væru þingmenn, að fá nokkurn veginn þannig framfylgt reglum í yfirheyrslum og slíku, að þeir menn væru kallaðir fyrir rétt, sem áttu að kallast fyrir, bara vegna þess, að maður hefur haft það beinlínis á tilfinningunni, að dómararnir líti að einhverju leyti svo á sem ríkisstj. eða ráðh. hafi einhver sérréttindi í þjóðfélaginu, að þeir væru eitthvað upp yfir aðra hafnir og að jafnvel dómarar þyrftu að taka tillit til þess, hvort maður væri t.d. ráðh. á því augnabliki. Og það er anzi hart, að vissir dómarar í þjóðfélaginu skuli líta þannig á stundum, að það séu ekki allir menn jafnir fyrir lögunum. Ég held þess vegna, að við megum ekki hætta á neitt í þessu efni.
Það hefur verið minnzt á matsgerðir í þessu sambandi. Ég held satt að segja, að það sé fullmikið um það, að meira að segja æðstu dómarar í landinu séu látnir taka að sér matsgerðir. Ég álít það alls ekki heppilegt. Ég álít, að það væri heppilegra, að þeir væru þá launaðir miklu hærra en þeir eru.
Ég held, að þetta séu mál, sem vegna réttaröryggisins í landinu sé alveg nauðsynlegt að athuga. Ég get verið hæstv. dómsmrh. fyllilega sammála um, eins og hann skaut fram, að Lögmannafélagið virðist náttúrlega þarna vera að gæta sinna hagsmuna. Það er ósköp skiljanlegt, og ég er ekki að gera þess röksemdir að mínum í þessu efni, hvað það snertir, ef þeir líta þannig á, lögmennirnir, að starfsmenn ríkisins séu að taka frá þeim einhverja vinnu. En fyrir þann almenna borgara í þjóðfélaginu skiptir þessi röksemd að vísu engu máli, en hin röksemdin aftur á móti er höfuðatriðið, að dómararnir geti verið sjálfstæðir, öðrum óháðir, það vel launaðir í sínu embætti, að þeir geti gegnt því embætti fjárhagslega óháðir öllum öðrum, þar með líka sjálfu ríkisvaldinu, og hafi það góðan tíma til þess að hugsa um þessi mál, fylgjast með í öllum þessum málum, að borgarar landsins geti treyst á, að þeir séu sem færastir um að sinna þeim. Ég held þess vegna, að það hefði verið rétt byrjun að samþykkja þá brtt., sem hv. minni hl. allshn. flytur. Það væri rétt byrjun í þessum efnum og verið byrjað þar með á því sviði, sem þýðingarmest er. Og ég held, að það mundi um leið þýða, — þar er ég fyllilega sammála þeim hæstv. dómsmrh. og hv. frsm. meiri hl., — það mundi þýða um leið, að við yrðum tafarlaust að taka launamál þessara manna til endurskoðunar. En svona getur þetta ekki gengið.