28.02.1962
Sameinað þing: 38. fundur, 82. löggjafarþing.
Sjá dálk 339 í D-deild Alþingistíðinda. (3243)
91. mál, afturköllun sjónvarpsleyfis
Utanrrh. (Guðmundur Í. Guðmundsson):
Herra forseti. Góðir hlustendur. Fyrir Alþingi liggja tvær tillögur um sjónvarpsmál. Er önnur þeirra borin fram af nokkrum Framsóknarflokksmönnum og er þess efnis, að komið skuli í veg fyrir stækkun sjónvarpsstöðvar á Keflavíkurflugvelli, en því jafnframt slegið föstu, að haldast skuli óbreytt heimild varnarliðsins til áframhaldandi rekstrar sjónvarps, er það hefur rekið þar s.l. sjö ár, enda verði fullnægt þeim skilyrðum, er sett voru fyrir rekstrinum í upphafi. Hin tillagan er borin fram af nokkrum kommúnistum og felur ríkisstj. að stöðva skilyrðislaust nú þegar allan sjónvarpsrekstur á Keflavíkurflugvelli. Báðar mæla tillögurnar svo fyrir, að haldið verði áfram athugun og undirbúningi stofnunar íslenzks sjónvarps, einnig tillaga kommúnista, þótt 1. flm. þeirrar till., sem var að ljúka máli sínu hér áðan, virtist öðrum þræði tala á móti öllu sjónvarpi, einnig íslenzku.
Kommúnistar hafa krafizt útvarpsumr. um sjónvarpstillögu sína og fara þessar umr. því fram samkvæmt kröfu þeirra. Er mér vissulega kærkomið að fá tækifæri til þess að gera grein fyrir málinu og mínum afskiptum af því í áheyrn alþjóðar. Hjá því verður þó ekki komizt að vekja athygli á, hversu mjög stjórnarandstöðuna skortir nú málefni til ádeilna á ríkisstj., þegar útvarpsumræðna er krafizt um sjónvarp, sem rekið hefur verið á Keflavíkurflugvelli í sjö ár samkvæmt sérstöku leyfi utanrrh. Framsfl. og afskiptalaust allan tímann af kommúnistum. Eftir þriggja ára stjórnarferil núv. ríkisstj., sem vissulega er ein athafnamesta ríkisstj., sem hér hefur verið, er Keflavíkursjónvarpið á sjö ára afmæli þess eitt höfuðádeiluefni stjórnarandstöðunnar á ríkisstj.
Sjónvarpið á Keflavíkurflugvelli á sér nokkurn aðdraganda og vissa sögu. Þegar varnarliðsmenn komu fyrst til Keflavíkurflugvallar, var þar harla ömurlegt aðkomu. Húsnæði var þar aðeins fyrir lítinn hluta varnarliðsins. Þorri liðsins varð að hafast við í tjöldum og gömlum hermannabröggum, sem eingöngu eru notaðir í styrjöld. Koma varnarliðsins var svo fyrirvaralaus, að ekki var um neinn sérstakan undirbúning að ræða. Samkomustaðir voru nær engir á Keflavíkurflugvelli og aðstaða til tómstundaiðkana engin. Varnarliðsmenn voru yfirleitt ungir menn, sem undu því illa að liggja í hertjöldum eða rölta um flugvallarheiðina í frístundum sínum. Þeir leituðu því þangað, sem þeir gátu varið frístundum með þeim hætti, sem ungs fólks er háttur, og þar eð þess var ekki kostur innan vallarins, leituðu þeir út fyrir hann.
Íslendingum og yfirstjórn varnarliðsins var frá upphafi ljóst, að það mundi auka mjög á sambúðarvandamálið, ef ekki væru settar nokkrar hömlur á ferðir varnarliðsmanna út af flugvallarsvæðinu, og þess vegna var frá upphafi reynt að takmarka ferðir þessar sem mest. Hér var hins vegar nokkur vandi á höndum um framkvæmd. Fyrir fram var vitað og reynslan staðfesti það síðar, að allar hömlur yrðu báðum aðilum erfiðar í framkvæmd, nema því aðeins að þannig yrði búið að varnarliðinu innan flugvallarins, að varnarliðsmenn mættu una þar hag sínum og hefðu möguleika til að eyða þar tómstundum sínum án þess að þurfa að leita út fyrir völlinn. Frá upphafi var þess vegna unnið að því að koma upp fullnægjandi samkomustöðum fyrir varnarliðsmenn innan flugvallarins og búa völlinn öðrum þeim þægindum, sem nauðsynleg þóttu, til þess að varnarliðsmenn gætu unað þar hag sínum.
Eitt af hví fyrsta, sem gerðist í þessu sambandi, var, að varnarliðið leitaði eftir heimild til að koma sér upp útvarpsstöð, svo að varnarliðsmenn gætu hlustað á útvarp, sem þeir skildu og flytti efni, sem miðað væri við þeirra hæfi og óskir. Af Íslands hálfu var veitt leyfi til rekstrar útvarpsstöðvarinnar, og tók hún til starfa þegar á árinu 1951. Ekki var leitað til Alþingis um leyfi fyrir útvarpsstöðinni, enda bar engin skylda til þess. Útvarpsstöðin á Keflavíkurflugvelli hefur þegar starfað í full 10 ár. Hún heyrist vítt um land og útvarpar mikinn hluta sólarhrings. Engar kröfur hafa um það heyrzt, að rekstur þessarar stöðvar verði stöðvaður, og flm. sjónvarpstillagnanna fara ekki fram á það.
Þegar Framsfl. tók við meðferð varnarmálanna eftir kosningarnar 1953, hugðist hann draga enn úr ferðum varnarliðsmanna út af flugvallarsvæðinu. Tók utanrrn. þá upp viðræður við varnarliðið í þessu skyni. Í viðræðum þessum hélt varnarliðið því fram, að erfitt mundi reynast í framkvæmd að draga úr ferðum varnarliðsmanna út af flugvallarsvæðinu, ef ekki væru samtímis gerðar ráðstafanir til að bæta tómstundaaðstöðu varnarliðsmanna innan þess. Gerðu forsvarsmenn varnarliðsins grein fyrir því í viðræðunum, hvernig þeir hefðu unnið að þessu frá upphafi, en töldu þó, að í mörgu væri enn áfátt. Sérstaklega lögðu þeir áherzlu á þýðingu þess að fá leyfi til sjónvarpsrekstrar á flugvellinum, ef takast ætti með sómasamlegum hætti að draga enn úr ferðum varnarliðsmanna. Í sambandi við þessar viðræður lét utanrrh. Framsfl. fara fram athugun á því haustið 1954, hvort sjónvarpsstöð af minnstu gerð, sem völ var á, staðsett á Keflavíkurflugvelli, mundi sjást utan flugvallarins. Niðurstaðan varð sú, að ekki væri hægt að koma í veg fyrir, að stöðin sæist utan vallarins, ef hún ætti á annað borð að sjást þolanlega innan hans. Sérstök athugun fór auk þess fram á því, hvort tiltækilegt væri að binda sjónvarpsleyfi fyrir flugvöllinn því skilyrði, að um lokað sjónvarp væri að ræða, þ.e.a.s. sjónvarp, sem sést í þeim sjónvarpstækjum einum, sem tengd eru sjónvarpsstöð með þræði, líkt og er um talsíma og rafmagn. Þetta var ekki talið tiltækilegt, og voru rök sérfræðingsins gegn lokaða sjónvarpinu svo sannfærandi, að utanrrn. hreyfði því ekki við varnarliðið að binda sjónvarpsleyfið slíku skilyrði. Hugmyndinni um lokað sjónvarp var því hafnað af utanrrh. Framsfl. haustið 1954, eftir að hann hafði látið sérfræðing athuga málið.
Samningsviðræður utanrrn. og varnarliðsins árið 1954 skulu ekki raktar hér frekar, en niðurstaða þeirra varð sú, að samkomulag varð um, að varnarliðið setti sér sjálft reglur um brottför sinna manna af flugvallarsvæðinu, en ríkisstj. veitti varnarliðinu á móti leyfi til sjónvarpsrekstrar. Gaf utanrrh. Framsfl. síðan út sérstakt leyfisbréf til varnarliðsins fyrir sjónvarpsrekstrinum, og póst- og símamálastjóri gaf út sams konar bréf. Málið var ekki borið undir Alþingi, enda ekki skylt að gera það.
Til sjónvarpsrekstrar var því stofnað á Keflavíkurflugvelli fyrir sjö árum samkvæmt sérstöku leyfi utanrrh. Framsfl., útgefnu eftir að rannsókn hafði leitt í ljós, að það sæist út fyrir völlinn, og leyfið var liður í samkomulagi á milli varnarliðsins og utanrrn., gerðu í því skyni að draga úr ferðum varnarliðsmanna út af varnarsvæðinu. Haustið 1954 hafði utanrrn. í upphafi í hyggju að binda sjónvarpsleyfið því skilyrði, að það sæist ekki utan vallarins, en í hinu endanlega sjónvarpsleyfi, sem gefið var út 7. marz 1955, voru þó aðeins sett tvö skilyrði. Sjónvarpsstöðin mátti ekki vera yfir vissum hámarksstyrkleika, þ.e. 50 wött, og skyldi viss hluti sjónvarpshringsins skyggður. Þau sjö ár, sem sjónvarpið hefur starfað, hefur styrkleiki stöðvarinnar aldrei farið fram úr leyfðu hámarki. En þegar í upphafi kom í ljós, að skygging á sjónvarpshring hafði lítil eða engin áhrif. Sjónvarp frá stöðinni hefur frá upphafi sézt talsvert út fyrir flugvallarsvæðið og þar á meðal í Reykjavik, eins og fyrir fram var vitað samkvæmt rannsókn utanrrn., gerðri áður en stöðin var leyfð. Síðan sjónvarpsstöðin tók til starfa, hafa ýmsir Íslendingar utan flugvallarins orðið til þess að fá sér sjónvarp, og hefur þeim farið fjölgandi, sem það hafa gert. Aldrei hafa verið gerðar neinar tilraunir til að koma í veg fyrir, að sjónvarpið sæist utan vallarins, og engin rödd hefur heyrzt í þá átt. Gildir einu, hver hefur verið í ríkisstj. á þessum tíma.
Í aprílmánuði 1961 sneri varnarliðið sér til póst- og símamálastjóra og tjáði honum m.a., að sjónvarpsstöðin væri mjög úr sér gengin og þyrfti að endurnýjast, en ný senditæki væru ekki fáanleg minni en 260 watta. Óskaði varnarliðið breytinga á upphaflega leyfisbréfinu, í samræmi við þetta. Póst- og símamálastjóri athugaði málið og komst að þeirri niðurstöðu, að aukning orkunnar hefði í för með bætta viðtöku, sérstaklega í nágrenni sendistöðvarinnar, en hins vegar mundi langdrægi stöðvarinnar aukast tiltölulega lítið. Taldi póst- og símamálastjóri, að langdrægi stöðvarinnar mundi aukast um innan við 10 km við orkuaukningu úr 50 wöttum í 250 wött. í skýrslu sinni til ráðuneytisins gat póst- og simamálastjóri þess, að sömu aukningu á langdrægi mætti ná án aflaukningar með því að hækka sendiloftnetið eða nota fullkomnara loftnet, en engar takmarkanir voru á slíku í upphaflega leyfisbréfinu.
Að lokinni athugun sinni sendi póst- og símamálastjóri erindi um málið til utanrrn., þess efnis, að hann vildi gefa út umbeðið leyfi til stækkunar sjónvarpsstöðvarinnar, og spurðist hann fyrir um, hvort ráðuneytið teldi á því nokkra annmarka. Hljóðar niðurlag bréfs póst og símamálastjóra svo, orðrétt, með leyfi hæstv. forseta:
„Póst- og símamálastjórnin vill í þessu sambandi geta eftirfarandi: Stöð sú, sem nú er leyfð, heyrist og sést í Reykjavik, séu notuð næm tæki og stefnuloftnet, og virðist ekki skipta miklu máli, hvort orka er eitthvað meiri eða minni. Póst- og símamálastjóri hefur rætt mál þetta munnlega við útvarpsstjóra, sem hafði ekkert að athuga við orkubreytinguna. Málið hefur einnig verið skýrt fyrir formanni varnarmálanefndar. Póst- og simamálastjórnin leyfir sér því að spyrjast fyrir um, hvort ráðherra telji nokkra annmarka á því, að póst- og símamálastjóri geri þá breytingu á nefndu tilraunaleyfi, að útgeislaafl sjónvarpsstöðvarinnar megi auka upp í allt að 250 wött:
Lengra er bréfið ekki. Þannig var málið lagt fyrir ráðuneytið. Ég sá ekki ástæðu til að leggjast gegn því, að leyfið væri gefið út, og lágu til þess þessar ástæður:
1) Mikil áherzla hefur ætið verið á það lögð að draga sem mest úr ferðum varnarliðsmanna út af varnarsvæðunum. Er það samróma álit allra þeirra, sem við þessi mál hafa fengizt, að frumskilyrði þess, að slíkt megi lánast með sómasamlegum hætti, er, að þannig sé að varnarliðsmönnum búið, að þeir uni hag sínum sem bezt innan varnarsvæða.
2) Fyrrv. ríkisstjórnir höfðu veitt varnarliðinu fyrst leyfi fyrir útvarpi og síðan sjónvarpi í því skyni, að varnarliðsmenn yndu betur hag sínum innan varnarsvæðisins. Vitað er og viðurkennt, að báðar eiga þessar ráðstafanir mjög ríkan þátt í því, að verulega dró úr ferðum varnarliðsmanna út af varnarsvæðunum. Hefur svo til tekizt, að þorri varnarliðsmanna fer aldrei eða einu sinni út af varnarsvæðinu þau tvö ár, sem hver þeirra dvelur hér, og sárafáir þeirra fara út fyrir svæðið að nokkru ráði.
3) Leyfi fyrir sjónvarpinu var upphaflega liður í samkomulagi ríkisstj. við varnarliðið um, að það setti sér sjálft reglur varðandi för manna sinna út af varnarsvæðinu, en ríkisstj. veitti leyfi fyrir sjónvarpi.
4) Ágreiningslaust var, að sjónvarpsstöðin var mjög slitin og þurfti endurnýjunar við. Það er ekki véfengt, að þess var ekki kostur að endurnýja hana með tækjum, sem geisluðu út með svo litlu afli sem greindi í upphaflega leyfinu. Að neita um endurnýjun með aflmeiri tækjum þýddi því í rauninni sama og að loka stöðinni fljótlega.
5) Fyrir hendi var álitsgerð póst- og símamálastjóra um, að við stækkunina mundi langdrægi sjónvarpsstöðvarinnar sáralítið aukast, innan við 10 km. Við þá aukningu mundi stöðin vart ná til fleiri Íslendinga en verið hefur til þessa.
6) Póst- og símamálastjóri var meðmæltur því, að leyfið væri veitt, og útvarpsstjóri tjáði honum, að hann hefði ekkert við orkubreytinguna að athuga.
Á þessum forsendum féllst ég á, að póst- og símamálastjóri gæfi út nýtt leyfi, en samkvæmt alþjóðafjarskiptasamningnum og ákvæðum fjarskiptalaganna eiga símamálastjórar m.a. að sjá um útgáfu tæknilegra leyfisbréfa í landi sínu í samræmi við alþjóðlegar tæknireglur.
Umræður um sjónvarpið á Keflavíkurflugvelli hafa leitt í ljós, að afstaða manna til þess er með þrennum hætti. Sumir vilja láta banna sjónvarpið þar með öllu. Aðrir vilja leyfa það með því skilyrði, að sjónvarpið sjáist ekki utan vallarins. Og enn aðrir vilja leyfa það í því formi, sem gert hefur verið.
Forusta þess að banna varnarliðinu sjónvarp með öllu, einnig þó að langdrægi þess væri bundið við Keflavíkurflugvöll, er að sjálfsögðu í höndum kommúnista. Þeir vilja varnarliðið í burtu og miða afstöðu sína við það. Erfiðleikar í sambúð Íslendinga og varnarliðsins eru kommúnistum beinlínis eftirsóknarverðir, vegna þess að þeir vona, að slíkt flýti fyrir brottför varnarliðsins frá Íslandi. Því tíðförulla sem varnarliðsmenn gera sér út af varnarsvæðunum, því meiri möguleikar eru á að stofna til vandræða. Sjónvarp varnarliðsins á ríkari þátt í því en flest annað, að varnarliðsmenn halda sér heima í tómstundum sínum og una þar hag sínum. Þetta þjónar vissulega ekki þeim tilgangi kommúnista að stofna til illdeilna við varnarliðsmenn, og þess vegna vilja þeir hanna sjónvarpsrekstur varnarliðsins með öllu.
Það er athyglisvert, að Framsfl. viðurkennir þessi sjónarmið fullkomlega, og þess vegna gaf hann út sjónvarpsleyfið á sínum tíma, þó að vitað væri fyrir fram, að stöðin sæist utan flugvallarsvæðisins, og þess vegna treystist Framsfl. ekki til þess nú að standa að því að afturkalla sjónvarpsleyfið.
Þá er afstaða þeirra, sem vilja leyfa sjónvarp á Keflavíkurflugvelli, en því aðeins að langdrægi þess nái ekki út fyrir flugvöllinn. Í þessum hópi eru flm. Framsóknartillögunnar. Er þessi afstaða hin furðulegasta, þegar þess er gætt, að Framsóknarflokksmenn vissu, áður en þeir á sínum tíma gáfu leyfið út, að skilyrðin voru haldlaus, stöðin hlaut að sjást út fyrir flugvallarsvæðið, enda varð sú reynslan á. Lokaða sjónvarpinu hafnaði utanrrh. Framsfl. haustið 1954, að undangenginni rannsókn sérfræðinga. Rökin fyrir þessari afstöðu eru enn í fullu gildi. Hér er því í rauninni aðeins um tvennt að velja: að hætta sjónvarpsrekstrinum, þegar stöðin verður órekstrarhæf, eða leyfa nýja stöð af sem minnstri gerð, sem er 250 wött.
Sjónvarpið á Keflavíkurflugvelli hefur leitt til umræðna um íslenzkt sjónvarp, og er því haldið fram af ýmsum, að hér eigi aldrei að koma íslenzkt sjónvarp, það sé tímaþjófur og siðspillandi. Um Keflavíkursjónvarpið er því sérstaklega haldið fram, að efni þess sé ósæmilegt og að það ausi yfir þjóðina soranum úr menningarlífi stórþjóðar, eins og það er orðað í grg. tillögu þeirrar, sem hér er til umræðu. Ég ætla ekki að ræða dagskrá Keflavíkursjónvarpsins. Við umræður á Alþingi fyrir nokkrum vikum kom í ljós, að talsmaður kommúnista hafði um langan tíma horft á sjónvarp frá Keflavíkurflugvelli, ég hins vegar aldrei. Síðan hef ég reynt að bæta úr þessu og kynnt mér dagskrána. Ber hún með sér, að hún er miðuð við óskir varnarliðsmanna og þarfir þeirra, enda ætluð þeim einum. Er dagskráin mjög svipuð því, sem gerist í erlendu sjónvarpi, nema auglýsingar sjást bar ekki. Virðist mér hún sett saman úr efni hliðstæðu því, sem við oft heyrum í útvarpinu okkar, en sjáum ekki og kvikmyndum, sem daglega eru sýndar hér. Ætti að banna að flytja hér opinberlega efni hliðstætt því, sem sjónvarp varnarliðsins flytur, mundi okkar eigin útvarpsdagskrá styttast verulega og kvikmyndahúsin skorta verkefni.
Hugleiðingar um, að hér skuli aldrei sjást sjónvarp, eru óraunhæfar. Sjónvarp kemur á Íslandi, hvort sem mönnum líkar betur eða verr. Það er hvorki á valdi Alþingis né ríkisstj. að koma í veg fyrir slíkt. Við lifum á öld tækninnar. Það er skammt undan að endursjónvarpað verði frá stöðvum, staðsettum í himingeimnum, og þess er ekki langt að bíða, að langdrægi sjónvarps á jörðu aukist svo, að það dragi landa á milli, líkt og útvarp gerir nú. Þegar svo er komið, megna engin lagaboð eða stjórnarfyrirmæli að koma í veg fyrir, að menn fái sér sjónvarpstæki og horfi.
Hinn alþjóðlegi kommúnismi hefur reynt að hlaða múr um Austur-Berlín í því skyni að útiloka Austur-Berlínarbúa frá samskiptum við hinn frjálsa heim. Þetta er hégómlegt fyrirtæki samanborið við það að ætla sér að koma í veg fyrir, að menn horfi á sjónvarp, sem sést um víðan heim. Þrátt fyrir miskunnarlausa grimmd og vopnað ofbeldi, sem kommúnisma og nazisma eru í blóð borin, hefur girðingin í Austur-Berlín ekki borið tilætlaðan árangur. Hvernig ímynda menn sér þá, að hægt verði að útiloka, að horft verði á sjónvarp, þegar langdrægi sendistöðva í geimnum eða öðrum löndum er orðið slíkt, að til þeirra sést? Slíkt er fjarstæða. Við eigum að koma okkur upp okkar eigin sjónvarpi,til þess að hér verði komið gott og þroskað íslenzkt sjónvarp, sem menn eru búnir að venjast, áður en erlend sjónvörp ná hingað. Og þá munu menn, þegar þar að kemur, horfa eftir sem áður á sitt innlenda sjónvarp, á sama hátt og hér er nú hlustað á íslenzkt útvarp, en erlent útvarp látið eiga sig að mestu.
Andstaða ýmissa gegn innlendu sjónvarpi byggist að mestu á því, að það sé tímaþjófur og að því sé ómenning. Víst er það rétt, að sjónvarp getur verið tímaþjófur, ef setið er við það öllum stundum, og efnisskrá þess getur verið þannig, að lítill menningarbragur sé að. En menn verða að laga sig eftir aðstæðum. Sá tími er liðinn, að menn sitji öllum stundum við útvarp og hlusti á allt, sem þar er sagt. Menn skoða dagskrána og hlusta á það, sem þeir vilja heyra og hafa tíma til. Eins yrði um sjónvarp. Fyrstu dagana fylgjast menn með flestu, en fljótlega lærist að velja úr og horfa á það eitt, sem tíminn leyfir og menn óska að sjá. Enga trú hef ég á því, að ómenningarbragur yrði á dagskrá íslenzks sjónvarps. Við höfum það sterkt og þroskað almenningsálit hér, að það mundi fljótlega sveigja dagskrána að sínum vilja og ekki láta bjóða sér hvað sem er. Sjónvarpið er eitt mesta menningartæki nútímans; ef rétt er á haldið. Það býður upp á margháttaða fræðslustarfsemi, sem ekki er kostur á með öðrum hætti. Á síðari árum hafa skóla- og fræðsluútvörp farið mjög í vöxt með öðrum þjóðum og eru með vinsælasta sjónvarpsefni. Fréttaþjónusta sjónvarpsins veitir áhorfendum tækifæri til að vera viðstöddum og horfa á fjarlæga atburði, og það flytur inn á heimilin skemmtiatriði og eykur ánægju þeirra og stuðlar að því, að heimilisfólkið heldur sig meira heima en ella. Er það spá mín, að þegar hér verður komið íslenzkt sjónvarp og menn hafa lært að notfæra sér það réttilega, þá vilji enginn missa það aftur né hafa staðið gegn því.
Sjónvarpið á Keflavíkurflugvelli hefur haft tvöfalda þýðingu. Það hefur dregið mjög verulega úr sambúðarerfiðleikum Íslendinga og varnarliðsins, og það hefur leitt til umræðna um íslenzkt sjónvarp, sem áreiðanlega leiðir til þess, að við fáum okkar innlenda sjónvarp fyrr en ella hefði orðið. Hvort tveggja tel ég vel farið og er því andvígur þeim tillögum báðum, sem liggja fyrir þinginu um sjónvarp. — Góða nótt.