28.02.1962
Sameinað þing: 38. fundur, 82. löggjafarþing.
Sjá dálk 349 í D-deild Alþingistíðinda. (3245)

91. mál, afturköllun sjónvarpsleyfis

Alfreð Gíslason bæjarstjóri:

Herra forseti. Góðir áheyrendur. Þáltill. þær, sem hér eru til umr., hin fyrri frá fjórum hv. þm. Alþb. og hin síðari frá fimm hv. þm. Framsfl., ná misjafnlega langt í kröfum sínum um hömlur á sjónvarpssendingu varnarliðsins á Keflavíkurflugvelli. Hin fyrri hnígur í þá átt, að afturkallað verði með öllu leyfi til sjónvarpssendingar varnarliðsins, en í hinni síðari vilja framsóknarmenn ekki af skiljanlegum ástæðum ganga svo langt, heldur láta sér nægja að krefjast þess, að komið verði í veg fyrir þá stækkun sjónvarpssviðsins, sem þeir telja að orkuaukningin úr 50 wöttum í 250 wött, sem leyfð var fyrir tæpu ári, eða 17. apríl 1961, hefði í för með sér.

Að því er ég bezt veit, eru deildar skoðanir um þessar sjónvarpssendingar varnarliðsins í öllum flokkum, ekki síður í flokkum hv. flm. en í flokkum þeim, sem styðja hæstv. ríkisstj. Það er því ekki af því, að hér séu neitt flokkslega stórpólitísk mál á ferðinni, að till. þessar eru fram komnar, heldur virðist sem stjórnarandstaðan vilji nota þetta nær ársgamla leyfi til orkuaukningarinnar sem átyllu til nýrra árása á hæstv. ríkisstj. vegna afstöðu hennar til vestrænnar samvinnu sem og til að tortryggja varnir landsins í augum almennings.

Hv. 3. þm. Reykn., sem talaði hér á undan mér, gerði öðrum hvötum flm. til þessara till. svo góð skil, að ég tel ekki ástæðu fyrir mig að fara nánar út í það.

Eftir að hafa kynnt mér mál þetta nokkuð, fæ ég ekki séð, að veruleg breyting hafi átt sér stað frá því 1955 eða frá því í tíð vinstri stjórnarinnar vegna þessarar margumtöluðu orkuaukningar á útsendingu sjónvarps varnarliðsmanna. Hið upprunalega leyfi til sjónvarpssendingar á Keflavíkurflugvelli var veitt af þáv. utanríkisráðherra, dr. Kristni Guðmundssyni, hinn 4. marz 1955, eða fyrir nær réttum 7 árum. Öll þessi ár hefur sjónvarpsstöðin verið starfrækt árekstralaus við íslenzk stjórnvöld og að því er ég bezt veit aðfinnslulaust af hálfu núv. stjórnarandstöðu, enda sat hún sjálf að völdum í tæp 3 ár af þessum tíma án þess að hafast nokkuð að til varnar gegn ósómanum.

Sjónvarpsleyfið frá 4. marz 1955 var veitt með því skilyrði, að útvarpað yrði á bylgjulengd 108-186, að hámarksorka frá sendi í loftnet færi ekki fram úr 50 wöttum og að aðalútsendingargeislinn frá loftneti yrði 345°. Eins og allir vita, sem eitthvað þekkja til sjónvarpssendinga, eru sendiloftnetin þannig gerð, að þau geta sent frá sér geisla í allar áttir, eða 360°. Útsendingargeislinn, sem leyfður var 1955, 345° geisli, var talinn nægilegur til að ná til varnarliðsmanna á dvalarstöðum þeirra. Ástæðan fyrir því, að vorið 1961 var farið fram á orkuaukningu, hefur mér verið tjáð að væri sú, að útbúnaður allur hafi verið orðinn úr sér genginn og úreltur og þyrfti endurnýjunar við, enda hefur hæstv. utanrrh. upplýst það í ræðu sinni hér á undan. Sjónvarpsstöðin á Keflavíkurflugvelli er sú 24. í röðinni af þeim sjónvarpsstöðvum, sem Bandaríkin hafa komið sér upp víðs vegar um heim á varnarsvæðum sínum, og hefur eflaust fjöldi stöðva bætzt við síðan árið 1955. Sjónvarpsstöðvar þessar munu yfirleitt hafa verið leyfðar af viðkomandi ríkisstj. hömlulaust, og munu engar þeirra með minni útsendingarorku en 250—500 watta. Á nokkrum stöðum munu þær þó vera allt að 1 kw. að orku, enda þótt hin almenna regla sé, að víðast hvar munu þær vera um 250—300 watta.

Flm. beggja þessara till., sem hér eru til umr., virðast hafa þá skoðun, að með því að hækka orkusendingu úr 50 wöttum í 250 wött, eða fimmfalda orkuna, þá hljóti sjónvarpssvið eða sjónvarpsvídd stöðvarinnar að fimmfaldast, þ.e. nái yfir allt að fimm sinnum stærra svæði en áður. Kemur þessi skoðun greinilega fram í grg. framsóknarmanna fyrir till. sinni, því að þar tala þeir um, að sjónvarpið muni vegna þessarar orkuaukningar ná um alla byggð Faxaflóa og byggðanna á Suðurlandi, eða til meira en helmings allra landsmanna. Þessi skoðun er hins vegar mikill misskilningur. Sérfróðir menn um sjónvarp halda því fram, að þótt orkusending í loftnet sé fimmfölduð eða jafnvel tífölduð, þá nái hinar sjónvörpuðu myndir ekki lengra eða yfir meira svæði en áður. Eini árangurinn, sem af orkuaukningunni stafaði, væri sá, að myndirnar yrðu skýrari í sjónvarpsviðtækinu en áður. Skýrleiki myndarinnar vex ekki heldur að sama skapi og orkuaukningin er aukin eða í sama hlutfalli. Að sjónvarpsorka verði hækkuð úr 50 wöttum í 250 wött, þýðir því hvergi nærri, að sjónvarpið nái fimm sinnum meiri fjarlægð eða að myndirnar verði fimm sinnum skýrari.

Myndum þeim, sem koma fram í sjónvarpsviðtækjunum, er útvarpað frá loftneti eftir svokallaðri sjónlínu, sem brotnar eins og ljósgeislinn, er hlutur eða mishæð verður á vegi hennar, en hún bognar ekki. Er talið, að geislar þessir nái ekki yfir sléttlendi eða sjó lengra en sem svarar 75—80 km vegalengd, hversu mikil sem sendiorkan kann að vera, nema þá því aðeins, að þeim sé útvarpað frá því hærri sjónvarpsturnum. Nú mun sannleikurinn vera sá, að loftnet það, sem sendiorkan á Keflavíkurflugvelli er látin í og endurvarpar í viðtækin, er fest á símastaura á vellinum, og liggur sjónlína þess því ekki hátt. Það er því hreinn misskilningur, að sendistöð þessi geti nokkru sinni, hversu kraftmikil sem hún væri, sjónvarpað myndum til byggða Suðurlandsundirlendisins, því að miklir fjallgarðar skyggja þar á á alla vegu, sem sjónvarpsgeislarnir mundu brotna á. Til þess að mögulegt væri að sjónvarpa til þessara byggða, yrði að byggja a.m.k. nokkra endurvarpsturna á fjöllum og hæðum. Ég tel það einnig rangt og villandi að halda því fram, að allir Reykvíkingar, hvar sem þeir búa í bænum, geti náð til sjónvarpsins frá Keflavíkurflugvelli, þrátt fyrir orkuaukningu þess, sem eins og ég sagði áðan mun hafa verið hækkuð upp í 250 wött. Það eru ekki nema beztu móttökustaðirnir, sem liggja í beinni sjónlínu frá sendistöð, sem hafa bezt tækifæri til þess að taka á móti myndum frá Keflavíkursjónvarpinu. Hins vegar skal því ekki neitað, að myndirnar kunna að vera nokkru skýrari í tækjunum en þær áður voru. Stórhýsin í bænum og hæðir þær, sem Reykjavík er byggð á, hljóta að skyggja á sjónvarpsgeislann, með þeim afleiðingum, að langmestur hluti borgarbúa nær ekki til sjónvarpsins. Svo mundi og einnig vera, þótt íslenzk sjónvarpsstöð yrði staðsett í miðri höfuðborginni, ef sérstakar ráðstafanir yrðu ekki gerðar til þess, að hægt yrði að ná til allra hverfa borgarinnar.

Vegna þess að flm. beggja þessara tillagna, sem hér liggja fyrir, láta í greinargerðum sínum í veðri vaka, að aukning sendiorkunnar sé aðaltilefni þess, að tillögurnar séu fram komnar, hef ég hér að framan reynt að færa rök að því, að sjálf orkuaukningin hefur ekki frá tæknilegu sjónarmiði breytt neinu verulegu frá því, sem áður var. Sjónvarpið nær ekki lengra né til fleiri staða en það áður gerði. Það er staðreynd.

Að hættan fyrir andlegt líf og menningu þjóðarinnar af þessu sjónvarpi sé meiri nú en hún var eða hefði getað verið á útmánuðum 1955, tel ég samkvæmt framansögðu á misskilningi byggt.

Flm. fara hörðum orðum um dagskrá sjónvarpsins á flugvellinum í grg. sínum, og telja Alþýðubandalagsmennirnir, að varnarliðið ausi soranum einum úr andlegu lífi þjóðar sinnar yfir landsmenn. Framsóknarmennirnir eru að vísu ekki eins hvassyrtir, en telja þó, að sjónvarpið með orkuaukningu sinni muni trufla andlegt líf þjóðarinnar og sérþjóðlega menningarviðleitni. Ekki skal ég leggja dóm á dagskrá sjónvarps varnarliðsins, til þess er ég henni of ókunnugur. Ég hef fyrir fjórum árum horft eina kvöldstund á sjónvarp hjá kunningja mínum í Keflavík og síðast fyrir tveimur árum hjá þeim sama manni, eftir að hann var fluttur til Reykjavikur, og síðan ekki. Eigin reynsla er því ekki fyrir hendi, til þess að ég geti persónulega lagt dóm á sjónvarpsefni varnarliðsins yfirleitt. En hins vegar er mér kunnugt um, að innan ameríska hersins er starfandi svokölluð útvarps- og sjónvarpsþjónusta, AFRTS, Armed Forces Radio and Television Service, sem af amerísku ríkisstj. hefur verið falið það hlutverk að kaupa og velja útvarps- og sjónvarpsefni fyrir allar deildir hersins. Hvernig svo sem dagskrár ýmissa hinna fjölmörgu sjónvarpa í sjálfum Bandaríkjunum kunna að vera að efni og gæðum, tel ég vafasamt, að réttmætt sé að heimfæra þær undir dagskrárlið sjónvarpsins á Keflavíkurflugvelli eða yfirleitt undir sjónvörp annarra varnarliða Bandaríkjanna, því að efnið mun vera valið við hæfi þeirra, sem í hernum eru, en flestir þeirra eru óharðnaðir og óreyndir unglingar um tvítugsaldur. Því skal hins vegar ekki neitað, að ómerkilegar kúrekamyndir munu allalgengar í Keflavíkursjónvarpinu og leynilögreglumyndir eru og sýndar þar, einkum sérstakan dag vikunnar. Að öðru leyti er fjarstæða að halda því fram, að allt, sem fram í sjónvarpi þessu kemur, sé siðspillandi rusl og sori einn saman. Mikið af því mun vera hið vandaðasta efni, fróðlegt og lærdómsríkt, enda þótt mest af því muni vera til dægrastyttingar, eins og hljóðfærasláttur og því um líkt.

Af því, sem ég hef sagt hér að framan, einkum um áhrifaleysi orkuaukningarinnar sjálfrar á útsendingar sjónvarps, fæ ég ekki séð, að neinar verulegar breytingar hafi orðíð síðan 1955, sem gefi raunverulega ástæðu til að afturkalla leyfi, sem þegar hafa verið gefin til sjónvarpsstarfsemi á Keflavíkurflugvelli.

Skoðanir manna um sjónvarp almennt eru mjög skiptar, og fer því ekki eftir flokkum, hvernig á þau mál er litið. Er því hallmælt af mörgum, en fleiri munu þeir, sem telja það eitt hið mesta menningartæki, sem fundið hefur verið upp á síðari tímum, ef það er réttilega notfært til útbreiðslu þekkingar og lærdóms.

Við Íslendingar þurfum ekki að ganga þess duldir, að íslenzkt sjónvarp hlýtur að verða starfrækt hér á landi fyrr eða síðar, eins og annars staðar, og komumst við ekki hjá að notfæra okkur þessa nútímatækni frekar en aðrar þjóðir. Ég er þeirrar skoðunar, að því fyrr sem við komum upp okkar eigin sjónvarpssendingu, því betra, og að Keflavíkursjónvarpið eigi ekki að vera samkeppnislaust, jafnvel á því takmarkaða svæði, sem það nær yfir. Mjög hefur verið rætt um, að stofnkostnaður íslenzkrar sjónvarpsstöðvar muni vera okkar litla þjóðfélagi ofviða, og hefur í því sambandi verið rætt og ritað um óskaplegar fjárhæðir. Það er hins vegar álit mitt, að ekki þurfi neinar stórbyggingar til starfrækslu sjónvarpsstöðvar til að byrja með og megi stilla stofnkostnaði í hóf hvað það snertir. Tel ég, að til að byrja með megi bæði reka sjónvarpsstöð og útvarpsstöð sameiginlega, jafnvel í þeim húsakynnum, sem ríkisútvarpið hefur nú, og án verulegrar fjölgunar starfsmanna. Má í því sambandi benda á, að hin óttalega sjónvarpsstöð á Keflavíkurflugvelli er starfrækt í sömu húsakynnum og útvarp þeirra og við báðar stöðvarnar vinna aðeins 8 manns. Er þó útvarpað allan sólarhringinn og sjónvarpað 7 klukkustundir á degi hverjum. Mér hefur verið tjáð, að sjónvarpsstöð þessi með öllum útbúnaðinum muni kosta um 100 þús. dollara eða sem lætur næst 4.5 millj. ísl. kr.

Það er óhugsandi, að íslenzkt sjónvarp verði rekið fyrst í stað með innlendri efnisskrá einni saman. Til þess yrði reksturinn of dýr. Sjónvarpsefni þess hlýtur því að verða byggt upp að verulegu leyti af útlendu efni, svo sem frétta- og fræðslumyndum, sem auðvelt er að setja íslenzka texta inn á við sýningu hér heima. Mikið af slíku efni er hægt að fá með vægu verði frá erlendum sjónvarpsstöðvum. Mikið er að því gert nú að taka sjónvarpsefni upp á svokallað sjónvarpssegulband eða Videotape,eins og það er kallað á erlendu máli. Með þessari aðferð má jafnframt útvarpa sjónvarpsefninu til sendingar í útvarpi, og er þetta Videotape viða notað, þar sem sjónvarps- og útvarpssendingar eru starfræktar undir sama þaki. Á Keflavíkurflugvelli mun um 50% af útvarps- og sjónvarpsefninu vera tekið á Videotape.

Athuganir munu hafa farið fram og fara enn fram á möguleika til starfrækslu íslenzkrar sjónvarpsstöðvar, en hversu langt þær athuganir ná, er mér ekki kunnugt um. Við erum svo heppnir að eiga þrjá unga og efnilega Íslendinga, sem hlotið hafa sérmenntun sem sjónvarpsvirkjar og kostað hafa miklu fé og tíma í sérmenntun sína á erlendum skólum. Þeir hafa auk prófs síns þriggja ára reynslu sem tæknilegir starfsmenn við Keflavíkursjónvarpið. Þess er að vænta, að forráðamenn íslenzkra sjónvarpsmála leiti ekki langt yfir skammt og notfæri sér þekkingu þessara ungu manna í sambandi við væntanlegt sjónvarp hér heima og starfrækslu þess. Það ætti að vera metnaðarmál okkar Íslendinga að fá okkar eigið sjónvarp, sem miðað er við íslenzkar þarfir og íslenzkar aðstæður, og því fyrr sem þeim athugunum lýkur, sem nú standa yfir, og því fyrr sem slíkt sjónvarp getur tekið til starfa, því betra er það að mínu áliti. Að erlent sjónvarp sé í landinu, þótt á takmörkuðu svæði sé, ætti frekar að ýta undir framkvæmdir í þessu mikilvæga máli en að draga úr þeim. — Góða nótt.