28.02.1962
Sameinað þing: 38. fundur, 82. löggjafarþing.
Sjá dálk 373 í D-deild Alþingistíðinda. (3250)

91. mál, afturköllun sjónvarpsleyfis

Magnús Jónsson:

Herra forseti. Útvarpsumræður sem þessar eru óvenjulegt fyrirbæri, og sannast sagna eru litlar líkur til þess, að útvarpshlustendur endist til að hlusta í þrjá klukkutíma á umræður um jafneinfalt mál og hér er til meðferðar. Eðillegt er að efna til útvarpsumræðna um stórmál, sem eru margþætt og vandasöm, en þetta sjónvarpsmál er svo fábrotið, að engin tök eru á að rökræða það fram og aftur klukkustundum saman, nema með því að japla æ ofan í æ á sömu atriðum. Bera þessar umræður því ótvírætt vitni, og þessi ræða mín mun vafalaust ekki heldur leiða fram nein ný málsatvik. Auðvitað getur viðhorf til sjónvarps, hvort heldur er frá Keflavíkurflugvelli eða íslenzkt sjónvarp, ekki fallið saman við neina flokkslínu, heldur er þar um algerlega einstaklingslegt mat að ræða. Umræður um málið eru eðlilegar, enda hefur ríkisútvarpið þegar efnt til umræðufundar á eðlilegum grundvelli. En þessar umræður eftir flokkspólitískum línum hljóta hins vegar að setja óeðlilegan og jafnvel beinlínís villandi blæ á málið. Krafa Alþýðubandalagsins um útvarpsumræður og allur málflutningur talsmanna þess flokks hér í kvöld, og raunar framsóknarmanna líka, er villuljós, sem menn þurfa að forðast, ef þeir vilja mynda sér raunhæfar skoðanir á viðfangsefninu.

Auðvitað var sjálfsagt að leyfa Alþýðubandalagsmönnum að túlka málstað sinn fyrir almenningi, enda hafa þeir með málflutningi sínum hér í kvöld ótvírætt staðfest það, sem öllum þingheimi var ljóst, er tillaga þeirra var lögð fram, að sjónvarp eða ekki sjónvarp er algert aukaatriði í þeirra huga. Aðalatriðið er að nota sérhvert tækifæri til þess að reyna að egna til illinda við bandaríska varnarliðið á Keflavíkurflugvelli. Þá er handhægt að gerast eldheitir talsmenn þjóðlegra menningareinkenna, þjóðernis og tungu, þótt vernd slikra verðmæta hafi til skamms tíma ekki verið ofarlega á stefnuskrá hins alþjóðlega kommúnisma, enda lítt samræmanleg alþjóðahyggju þeirrar stefnu. En hverju skiptir það, þótt boðskapurinn komi ekki alltaf frá hjartanu, ef hægt er að þjóna því hlutverki að koma Íslandi úr varnarsamtökum vestrænna þjóða?

Einungis með hliðsjón af þessum pólitíska tilgangi eru útvarpsumræðurnar í kvöld skiljanlegar. En hvorki þessi tilgangur né stóryrtar fullyrðingar um siðspillandi dagskrá Keflavíkursjónvarpsins og tortímingu þjóðlegrar menningar og góðra siða af hennar völdum eru heppilegur grundvöllur að umræðum um þetta sjónvarpsmál. Vissulega er hér um vandamál að ræða, sem vert er að gefa gaum, en það verður að íhugast öfgalaust og algerlega óháð öllum pólitískum kennisetningum og vináttu eða andúð í garð tiltekinna ríkja. Þótt tillaga Alþb. sé aðeins pólitískt herbragð, sem hlýtur að fá afgreiðslu í samræmi við tilgang hennar, þá hlýtur málið þó á þessum vettvangi að verða rætt efnislega á grundvelli þeirrar tillögu.

Hæstv. utanrrh. hefur þegar rakið ýtarlega sögu Keflavíkursjónvarpsins allt frá þeim tíma, er dr. Kristinn Guðmundsson, þáv. utanrrh., leyfði sjónvarp varnarliðsins árið 1955, eftir að hann hafði fengið öll mál snertandi varnarliðið í sinar hendur. Er rétt að vekja sérstaka athygli á því, að tilkoma sjónvarpsstöðvarinnar var bein afleiðing girðingarhugmyndar þessa utanrrh., hugmyndar, sem hann sjálfur gafst upp við að framkvæma, en var Íslendingum til lítils sóma. Hitt er auðvitað rétt og skiljanlegt, að ekki er í senn hægt að ætlast til þess, að varnarliðsmenn fari ekki út fyrir bækistöðvar sínar, og banna þeim um leið að njóta í bækistöðvunum dægradvalar eins og sjónvarps, sem er hin eftirsóttasta tómstundaiðja í heimalandi þeirra. Er að þessu leyti hægt að taka undir ummæli í grg. fyrir tillögu nokkurra framsóknarmanna um sjónvarpsmálið.

Það kann að vera, að erfitt hafi verið í upphafi að synja varnarliðinu sjónvarps, og þar sem sjónvarpsstöð þessi hefur einu sinni verið leyfð, tel ég útilokað að banna varnarliðinu nú að starfrækja þessa stöð. Er enda líklegt, að ekkert sé fremur fallið til að fá varnarliðsmenn til að una í bækistöðvum sínum en sjónvarpið. Ýmsir hafa látið sér detta í hug, að hægt hefði verið að takmarka sjónvarpið í upphafi við svokallað lokað sjónvarp, en af einhverri ástæðu mun dr. Kristinn Guðmundsson, þáv. utanrrh., ekki hafa talið það gerlegt, er hann upphaflega veitti leyfið. Lokað sjónvarp er þó eina úrræðið til að loka sjónvarpið inni, eins og talsmenn framsóknarmanna prédika eftir sjö ára afskiptaleysi af málinu. Ég tel óvefengjanlega upplýst í málinu, að aukning á orku stöðvarinnar er eingöngu tæknileg nauðsyn og stafar ekki af neinni viðleitni varnarliðsins til að ná betur augum og eyrum Íslendinga. Það er staðfest af sérfræðingum póst- og símamálastjórnarinnar, að endurnýja þurfi tæki stöðvarinnar og tæki fyrir núverandi orku hennar séu ekki lengur framleidd. Það er jafnframt upplýst, að það hafi aldrei verið tæknilega framkvæmanlegt að takmarka sendisvið stöðvarinnar við Keflavíkurflugvöll, og enn fremur, að orkuaukning stöðvarinnar muni ekki auka langdrægni hennar, svo að neinu nemi.

Allt bendir því til þess, að hið mikla moldviðri, sem blásið hefur verið upp út af stækkun stöðvarinnar og hefur náð jafnvel til íslenzkra menntahópa erlendis, sem ekkert vita um málið, sé ýmist orðið til af misskilningi á eðli málsins eða af þeim sömu hvötum og liggja að baki þáltill. Alþb. Hið broslega í málinu er svo það, að ef varnarliðið hefði haft einhverjar slæmar hvatir með orkuaukningu sinni, þá hefði verið auðið fyrir það að ná tæknilega sama árangri með aðferðum, sem ekki hefðu krafizt neins nýs leyfis og enginn mundi hafa tekið eftir. Það verður því að játa, að tillaga Alþb. um að banna alveg sjónvarpsstöðina er, burt séð frá pólitískum tilgangi hennar, raunhæfari en till. framsóknarmanna um að banna orkuaukningu stöðvarinnar, því að stækkun eða stækkun ekki hefur litil áhrif til útilokunar á nýtingu Íslendinga af sendingum stöðvarinnar. Teljum við lífsnauðsyn að losna við sjónvarpið, verður alveg að loka stöðinni, en um leið verður að gera sér grein fyrir því, að brottfall þessarar dægradvalar varnarliðsmanna hlyti að leiða til þess, að þeir leituðu meir út frá bækistöðvum sínum. Er mjög ólíklegt, að nokkur óski þess.

Í grg. þáltill. þeirra Alþýðubandalagsmanna er sagt, að upphaflega hafi verið sett það skilyrði, að sendisvið sjónvarpsstöðvarinnar yrði takmarkað við Keflavíkurflugvöll. Upplýst er, að tæknilega var þetta ekki auðið og skilyrðið því dauður bókstafur og nánast hlægilegt. Strax var vitað, að sviðið var stærra, en það látið ætið afskiptalaust, og þótt sjónvarpsnotkun Íslendinga hafi aukizt á síðari árum, hafa margir átt sjónvarpstæki um lengri tíma. Engu að síður hefur aldrei verið amazt við stöðinni, né heldur á dögum vinstri stjórnarinnar. Og varla hefur dagskrárefnið verið menningarlegra þá en nú, eða hafa framámenn kommúnista kannske ekki almennt farið að stunda Keflavíkursjónvarpið fyrr en nú síðustu mánuðina? Og öll þessi sjö ár hafa framsóknarmenn líka þagað.

Ég hef aldrei horft á sjónvarp frá Keflavík og get því ekki gefið lýsingu á dagskrárefninu eins og flm. þáltill., sem virðast því nákunnugir. Mér þykir hins vegar næsta ótrúlegt, að útsendingar stöðvarinnar sem að mestu helgaðar soranum einum úr andlegu lífi stórþjóða, eins og svo smekklega er komizt að orði í grg. þáltill. Þótt við látum liggja á milli hluta áhuga Bandaríkjastjórnar á andlegri velferð Íslendinga, þá er næsta torvelt að skilja það, að bandarísk stjórnvöld telji sorann úr andlegu lífi Bandaríkjaþjóðarinnar viðeigandi andlega fæðu varnarliðsmanna sinna á Keflavíkurflugvelli og þeirra mörgu bandarísku kvenna og barna, sem þar dveljast. Er ekki hér lengra gengið í öfgum en hægt er að bjóða nokkrum manni með sæmilega óbrjálaða skynsemi? Auðvitað er ekki hægt að rökræða við menn, sem eru í þessum ham. Vil ég því hugleiða vandamálið með því fólki, sem lítur á það með rólegu hugarfari.

Ég er ekki hrifinn af sjónvarpi og hef alltaf verið dálítið kvíðinn að fá það yfir okkur. Sjónvarpið er stórkostlegt tæki, sem hefur mikinn áhrifamátt, og ég mun naumast einn um að kvíða þeim áhrifum, sem það kann að hafa á lífsvenjur okkar. Vel kann að vera, að sá kvíði sé ástæðulaus og mótist af of mikilli þröngsýni, og vonandi reynist svo, því að hvað sem mér og öðrum slíkum kann að finnast, þá er þróunin vafalaust óstöðvandi í þá átt, að sjónvarpið nái til Íslendinga, hvað sem Keflavíkursjónvarpinu liður, þótt það kunni að hraða þeirri þróun í okkar landi. Áform eru þegar uppi um það að nota gervihnetti til að endurvarpa sjónvarpi, sem þá mun ná um alla jörð, og eina hindrunin er þá sú, að menn eigi ekki sjónvarpstæki. Auðvitað mætti hindra notkun Íslendinga bæði á sjónvarpi frá Keflavík og annars staðar frá með því að banna innflutning og sölu sjónvarpstækja. En telur nokkur maður þá leið færa? Við skulum því gera okkur grein fyrir því, að innan skamms tíma er sjónvarpið skollið yfir okkur, hvort sem við viljum eða viljum ekki og hvort sem við bönnum sjónvarpsstöð varnarliðsins í Keflavík eða ekki. Rás framþróunarinnar verður ekki stöðvuð.

Þar sem sjónvarpið er jafnáhrifaríkt áróðurstæki bæði til góðs og ills og raun ber vitni, þá er það ekki nema eðlilegt, að mönnum þyki almennt séð varhugavert að láta erlendan aðila hafa einkaaðstöðu til starfrækslu slíks tækis í landinu. Ég mundi því persónulega telja æskilegast, að engin sjónvarpsstöð væri á Keflavíkurflugvelli, og auðvitað mundum við einnig öll telja æskilegast, að ástand í heimsmálum væri þannig, að þar þyrfti alls ekki neitt erlent varnarlið að vera. Gætu því flm. slegið tvær flugur í einu höggi, ef þeir gætu haft þau áhrif á húsbændur sína eystra, að þeir létu af þeirri yfirgangsstefnu, sem neyðir okkur sem aðrar frjálsar þjóðir til að halda uppi hervörnum, sem okkur Íslendingum hlýtur sérstaklega að vera ógeðfellt, af því að við erum engum herbúnaði vanir og fyrirlitum allan hernaðaranda. En eitt leiðir af öðru. Úr því að við vegna yfirgangs hins alþjóðlega kommúnisma verðum að hafa hér varnarlið, sýnist eigi heldur auðið að banna varnarliðinu að starfrækja þá sjónvarpsstöð, sem dr. Kristinn Guðmundsson heimilaði því á sínum tíma, og deila um orkuaukningu þeirrar stöðvar sýnist vera deila um keisarans skegg. Spurningin verður því raunar aðeins sú, hvort Íslendingar eigi að hafa bein afskipti af starfsemi þeirrar stöðvar. Vafalaust munu hinir áhugasömu verndarar íslenzkrar siðmenningar varla hafa á móti því, að íslenzk stjórnvöld óski a.m.k. eftir að fá að fylgjast með dagskrá sjónvarpsins til þess að reyna að útiloka sorann og láta ekki mata þjóðina á því óheyrilega efni, sem hv. 1. þm. Norðurl. e. lýsti í ræðu sinni, sem öll var hin mesta fordæming á aðgerðum þess ráðherra Framsfl., sem leyfði stöðina. Á sama hátt og hér er eftirlit með kvikmyndum, getur ekki talizt nema sjálfsagt, að sjónvarp, hverjir sem það starfrækja, sé háð hliðstæðu eftirliti um efnisflutning. Þótt ég telji þáltill. Alþb. fráleita og enga ástæðu til afskipta Alþingis af málinu, sérstaklega nú, úr því að það aldrei hefur komið til kasta þingsins á neinu stigi þess, þá tel ég jafnsjálfsagt, að íslenzk stjórnarvöld hafi augun opin fyrir því, að einkaaðstaða erlends aðila til sjónvarpsrekstrar í landinu er viðkvæmt mál og varasamt, sem fylgjast þarf vel með og setja þau takmörk eftir föngum, að erlendur hugsunarháttum og siðvenjur, þótt gott kunni að vera á sínum stað, ýti ekki til hliðar íslenzkum hugsunarhætti og sérkennum, sem telja verði rétt að reyna að vernda. En einnig á þessum sviðum sem öðrum verðum við þó að minnast þess, að við getum ekki byggt um land okkar neinn Kínamúr. Við erum undirorpnir erlendum áhrifum úr öllum áttum, og til lengdar ræður það því fyrst og fremst varðveizlu íslenzkra séreinkenna, hvort þau eru það sterk í eðli okkar og vitund, að við sjálf hvert og eitt viljum vernda þau.

Ég skal ekki mörgum orðum eyða að íslenzku sjónvarpi, enda hefur hv. 5. þm. Vesturl., sem einnig er formaður útvarpsráðs, gert því máli glögg skil. Alþjóðlegt sjónvarp er við bæjardyrnar, og auðvitað er eina samkeppnisvon okkar við erlend sjónvarpsáhrif sú, að við getum sjálfir komið upp sjónvarpi, því að sjónvarpstækjabannið er álíka fráleitt og að við létum okkur detta í hug að banna að sýna erlendar kvikmyndir í kvikmyndahúsum, af því að við eigum ekki íslenzkar kvikmyndir. En því miður er sjónvarp dýrt fyrirtæki, svo að ég er hræddur nm, að torvelt reynist að lyfta því Grettistaki. Engu að síður verðum við að stefna að því marki. Við getum þá a.m.k. átt þá huggun, ef um einhver slæm áhrif af sjónvarpi verður talið að ræða, að þá séu þau áhrif íslenzk. Eftir að hafa hlustað á ræðu hv. þm. Alfreðs Gíslasonar læknis um hin geigvænlegu áhrif sjónvarps almennt, furðar menn þó á því, að síðari hluti þáltill. þeirra Alþýðubandalagsmanna skuli fjalla um athugun á að koma upp íslenzku sjónvarpi.

Herra forseti. Svo sem ég í upphafi sagði, tel ég viðhorf til sjónvarps, hvort heldur er um sjónvarp að ræða frá Keflavíkurflugvelli eða íslenzkt sjónvarp, ekki geta fallið saman við stjórnmálaskoðanir manna og tel það málinu til tjóns að reyna að færa það inn á svið pólitískra deilna. Ég tel því tillöguflutning og málatilbúnað Alþb. beinlínis spilla því, að málið geti verið rætt á eðlilegan hátt, og tillögu þeirra flutta svo augljóslega í þeim tilgangi einum að vera liður í baráttu þeirra gegn aðild Íslands að vestrænu varnarsamstarfi, að ekki geti verið áhorfsmál að fella tillöguna. Sjónvarpsmálið sjálft tel ég svo verða að íhuga til frá þeim sjónarmiðum, sem ég hef hér reynt að draga fram. — Góða nótt.