04.04.1962
Sameinað þing: 48. fundur, 82. löggjafarþing.
Sjá dálk 578 í D-deild Alþingistíðinda. (3518)

154. mál, stýrimannaskóli Íslands og sjóvinnuskóli

Eggert G. Þorsteinsson:

Herra forseti. Í fjarveru fyrri flm. till. þeirrar til þál., sem er á þskj. 308, hv. 12. þm. Reykv., Péturs Sigurðssonar, vil ég með örfáum orðum fylgja till. úr hlaði.

Eins og fram kemur á þskj., er einn höfuðtilgangur till. sá, að fram fari endurskoðun l. um Stýrimannaskóla Íslands og þá jafnframt athugun á möguleikum til stofnunar sjóvinnuskóla. Eins og fram kemur einnig í grg., er tilgangurinn með endurskoðun l. um stýrimannaskólann fyrst og fremst sá, að þar komi fram í skipulagi skólans hinar öru nýjungar, sem átt hafa sér stað s.l. tvo áratugi. Á þessum tíma hefur framþróun tæknimála við skipstjórn almennt og þá ekki hvað sízt fiskveiðar orðið mjög ör og nálgazt mest byltingu. Varla hefur liðið svo ár, að ný tæki ryðji sér ekki til rúms og valdi breyttum högum. Flest eru þessi tæki til stóraukins öryggis allra sjófarenda, auk hinna fjölmörgu tækja, sem aukið hafa möguleika til sjálfrar fisköflunarinnar. Eitt ljósasta dæmið um hinn aukna afla, sem á land hefur komið einmitt vegna þessara tækja, er það, að af kunnustu aflamönnum er nú fullyrt, að meginhluti norður- og austurlandssíldarinnar og öll suðurlandssíldin hefði að mestu farið fram hjá óáreitt, m.ö.o. ekki veiðzt, án þessara tækja. S.l. ár var allra ára hæst í aflamagni, og meira en helmingur þess afla var síldveiði. Með þessar staðreyndir í huga ætti hverju mannsbarni að vera augljós nauðsyn þess, að hægt sé að veita alla þá þjálfun og fræðslu, sem á annað borð er mögulegt að veita í landi, í meðferð og hagnýtri notkun þessara mikilvirku siglinga- og fiskleitartækja. Það er ómældur dýrmætur tími, sem vegna skorts á þessari undirstöðufræðslu hefur farið forgörðum, og aldrei verður fjárhagslegt tjón þess heldur til fullnustu metið.

Ekki kemur okkur flm, þessarar till. til hugar, að með breytingu á lögum um stýrimannaeða sjómannaskólann verði í öllum greinum hægt að fyrirbyggja tjón af völdum kunnáttuleysis í þessum efnum. Það er hins vegar skoðun okkar og fjölmargra annarra, sem um þessi mál hafa hugsað, ritað og rætt, að þar megi miklu bjarga, og hvert spor í þá átt verður aldrei svo kostnaðarsamt, að það skili ekki margföldum arði til þjóðarbúsins í heild. Það er svo margsögð saga, að hve miklu leyti þjóðin byggir afkomu sína á fiskveiðum og sölu sjávarafurða, að óþarft ætti að vera að minna á það nú við flutning þessa máls.

Háværar raddir hafa verið uppi um það, að samfara hinni miklu aflasæld, væri meðferð okkar á aflanum við sjálfar veiðarnar og þá ekki sízt eftir að í land er komið með aflann ekki jafngóð og skyldi. Í þessu sambandi hafa verið nefndar tölur um fjárhagslegt tjón þjóðarinnar af völdum þess, hve þarna væri rangt að staðið. Ekki skulu þær fullyrðingar hér eftir hafðar, en óefað á strangara fiskmat og ferskfiskeftirlitið tilkomu sína þessum umræðum að þakka. Miklar deilur hafa svo aftur verið um þetta aukna aðhald, sem einnig er óþarft að rekja hér. Um eitt ættu þó allir aðilar að geta orðið sammála, en það er, að hér er ekki fyrst og fremst um sérstakt úrslitamál að ræða fyrir einstaka hagsmunahópa þjóðfélagsins. Hér er þjóðarvandi, sem allir verða að gera sitt til að leysa, og er þá enginn undanskilinn.

Eins og fram kemur í grg. till., er það hugmynd okkar flm., að hægt sé við endurskoðun laganna að sameina í senn, í fyrsta lagi þörfina fyrir menntun skipstjórnarmanna um fyllstu vöndun á allri meðferð aflans og í öðru lagi þörfina fyrir almennan sjóvinnuskóla. Æskilegt væri þá, að kennsla gæti þar farið fram í hvers konar sjóvinnu, fiskverkun og nánast allri meðferð sjávarafurða, fiskmati og verkstjórn, er gæfi að prófi loknu ákveðin réttindi í síðasttöldu greinunum við störf í landi. Þannig ætti skipstjórnarmenntunin að geta veitt mönnum aukið öryggi, eftir að starfsdegi þeirra á sjónum lýkur. Í dag er skipstjórnarmenntunin einskorðuð við réttindi til starfa á sjó, sem hefur þó oft reynzt hörð útsláttarkeppni, og skriki mönnum þar fótur, þá er að engu að hverfa, eftir að í land er komið. Sama máli gegnir um þá, sem höggin standa af sér fram á elliár. Þeir koma réttindalausir til allra starfa í landi, þrátt fyrir að hafa haft mannaforráð og tiltrú til varðveizlu á milljónaverðmæti, ef til vill um áratugi, og því óhjákvæmilega með mikilvæga reynslu.

Þegar hliðsjón er af þessu höfð, sem fyrr er sagt, mikilvægi þess, að áhugi sé fyrir sjósókn og sjávarstörfum hér á landi, þá má það furðu sæta, að af opinberri hálfu skuli ekki meiri áherzla lögð á í unglingaskólum landsins að örva menn til þessara starfa og stofna um þessar starfsgreinar sérstakan skóla. Við eigum tvo búnaðarskóla, verzlunarskóla og iðnskóla. Í öllum þessum stofnunum fer fram meiri eða minni verkleg kennsla auk hins bóklega náms. Fram undir síðustu 10—15 árin hefur andvaraleysið í þessum efnum ef til vill ekki valdið þjóðinni stórfelldum skaða. Almennt áttu unglingar þá ekki kost á svo mörgum leiðum til þess að afla sér og sínum lifsviðurværis. Þá hugsaði meginþorri barna vart um annað en að verða sjálfstæður bóndi í sveit eða dugandi sjómaður og þá helzt formaður á fiskibát, og allar tómstundaiðkanir og leikir barna voru í samræmi við það. Að komast á farskip eða í utanlandssiglingar eða einhvers konar framhaldsnám heyrði til undantekninga, og upphátt þorðu ungir sem aldnir ekki um það að ræða. Það þarf ekki lengi að umgangast börn nútímans til þess að komast að raun um, að í þessum efnum er allt gjörbreytt. Ævintýraljóminn yfir sjómennskunni og rómantík sveitasælunnar heilla ekki lengur arftaka okkar. Það hafa aðrir þarfir og óþarfir hlutir fyllt hugann. Öld sérhæfni og sérmenntunar til allra starfa hefur hafið innreið sina. Í augu við þær staðreyndir verðum við að horfast. Nú keppast foreldrar við að veita börnum sínum aðstöðu til að mæta þessum breyttu aðstæðum með hvers konar sérgreinanámi. Aðalatvinnuvegur þjóðarinnar hefur í þessum efnum ekki uppi neina tilburði til þess að vekja á sér athygli. Stýrimannaskólinn lokkar að vísu enn allmarga, en sannað er, að í þeim greinum, sem hann veitir réttindi til starfa í, er starfstíminn styðztur, og kemur margt til, sem ekki er þörf á að rekja hér. Þrátt fyrir stórum bættan skipakost og alla aðbúð er mér ekki grunlaust um, að ýmsir foreldrar telji framtíð barna sinna betur borgið við önnur störf og hagi ráðleggingum sínum til þeirra í samræmi við það.

Mikið er rætt um stóriðju hér á landi sem væntanlegan undirstöðuatvinnuveg þjóðar okkar og ekki skal draga úr nauðsyn þess, að það sé vel að öllum möguleikum hugað. Hitt mun þó staðreynd, að enn um sinn, já, mörg ár og jafnvel áratugi, verður að treysta á öflun sjávarafurða, þrátt fyrir atómspútnika og hvers konar geimskip.

Með sérstakri hliðsjón af allri þeirri framþróun mála, sem hér hefur verið minnzt á og ég hygg að flestir geti verið sammála um í aðalatriðum, er okkur nauðsyn á tilkomu sjóvinnuskóla, hvort sem hann verður settur upp sem sjálfstæð stofnun eða sem deild í almennum sjómannaskóla. Með tilkomu hinnar auknu tækni munum við í framtíðinni ef til vill komast af með tiltölulega færri sjómenn en áður en til þeirra hvers einstaks munu þess í stað verða gerðar síauknar kröfur um hvers konar sérhæfni, sem krefst sérmenntunar. Möguleika til slíks náms ber því skylda til að skapa. Hvert ár, sem það dregst, veldur ómældu tjóni.

Skylt er að geta þess hér, að fyrir atbeina sjóvinnunefndar æskulýðsráðs hefur nokkuð verið að þessum málum unnið. Kennarar þeirra námskeiða hafa verið skipstjórnarmennirnir Ásgrímur Björnsson, Einar Guðmundsson og Hörður Þorsteinsson og hafa við vægast sagt mjög ófullkomnar aðstæður sýnt frábæran dugnað og þrautseigju, sem bezt lýsir sér í hinni stöðugt auknu aðsókn að þessum námskeiðum. Fyrir tveim árum voru þátttakendur þar 85, s.l. ár voru þeir 100 og eru nú í ár 140, er hljóta tilsögn tvo daga í viku, tvær klukkustundir í senn. Með öðrum þjóðum, sem munu mun minna eiga undir sjósókn komið, annast fastar stofnanir slíka fræðslu og eru þá ávallt starfandi við sjó, þannig að það, sem kennt er í landinu, er með stuttum fyrirvara prófað við raunhæfar aðstæður úti á sjó og á skipum, sem slíkar stofnanir hafa yfir að ráða.

Þá mun Ársæll Jónasson kafari á sínum tíma hafa gefið út á eigin spýtur kennslubók í s,jóvinnu, og mun þá að mestu upptalið það, sem gert hefur verið í þeim efnum.

Ég hygg, að með þessum orðum hafi ég, herra forseti, reynt að skýra meginsjónarmið þess, sem fyrir okkur flm. till. vakir. Að öðru leyti vísa ég til mjög ýtarlegrar grg., er till. fylgir, og óska þess, að till. verði að loknum umr. nú vísað til hv. allshn.