22.11.1961
Sameinað þing: 17. fundur, 82. löggjafarþing.
Sjá dálk 683 í D-deild Alþingistíðinda. (3676)
66. mál, rafvæðing Norðausturlands
Landbrh. (Ingólfur Jónsson):
Herra forseti. Síðan till. sú, sem hér um ræðir, var samþykkt á Alþingi fyrri hluta yfirstandandi árs, hefur ekki margt gerzt í þessum málum, sem tæplega er við að búast, en þó hefur nokkur athugun farið fram af hálfu raforkumálaskrifstofunnar í þessu efni. Það er ekki nema eðlilegt, að Norður-Þingeyingar vilji fá rafmagn á sem auðveldastan hátt og ódýrastan, og þess vegna ekki nema eðlilegt, að þm. kjördæmisins geri það sem í þeirra valdi stendur, til þess að ýta á þetta mál. En málið er ekki svo auðleyst eins og e.t.v. sumir ætla vegna hinna miklu vegalengda, sem um er að ræða frá orkuveri til hinna ýmsu og dreifðu staða í héraðinu. Til upplýsingar vil ég leyfa mér, með leyfi hæstv. forseta, að vitna hér í bréf, sem raforkumálastjóri skrifaði hv. fjvn., þegar umrædd till. var til umr. á siðasta þingi. Þetta bréf er dags. 9. marz þessa árs, og þar segir m.a., að raforkumálastjóri hafi látið endurskoða kostnaðaráætlun um rafleiðslu til Norður-Þingeyjarsýslu, en samkvæmt þessari endurskoðuðu kostnaðaráætlun er heildarstofnkostnaður á línum frá Húsavík að Kópaskeri, frá Kópaskeri til Raufarhafnar og frá Kópaskeri til Þórshafnar og spennistöðvum í Kelduhverfi, við Kópasker. Raufarhöfn og Þórshöfn nú áætlaður 261/2 millj. kr. í þremur kauptúnum, sem hér er um að ræða, eru ekki búandi nema 960 manns samkv. manntali frá 1959. Atvinnurekstur er ekki mjög mikil á þessum stöðum, nema nokkur frystihúsarekstur og síldarverksmiðja, sem ekki er í gangi nema stuttan tíma ársins. Raforkuflutningur um þessa veitu til þriggja kauptúna mun því verða tiltölulega mjög lítill, og er augljóst, að stofnkostnaður veitunnar er langtum of hár, til þess að það geti svarað kostnaði að hyggja og reka þá veitu til flutnings á svo litilli raforku sem hér er um að ræða. Stofnkostnaðurinn er nærri 30 þús. kr. á nef, eða 120–150 þús. kr. á hvert heimili að meðaltall. Flutningskostnaður orkunnar um þessa veitu yrði með þessu móti 1–2 kr. á hverja 1 kwst., og leggst hann ofan á framleiðslukostnaðinn í orkuveri og dreifingarkostnaðinn í kauptúnunum.
Þótt raforkuveita frá Laxárvirkjun í Norður-Þingeyjarsýslu væri tekin upp í tíu ára áætlunina í upphafi, var öllum ljóst, að fjárhagslega séð væri þetta fyrirtæki mjög hæpið. Nú hafa fjárhagsleg skilyrði til rekstrar þess versnað stórum, eins og að framan segir. Meðan þau skilyrði breytast ekki til batnaðar, verður að líta svo á, að þessi leið til öflunar raforku handa íbúum Norður-Þingeyjarsýslu sé ekki fær.
Þetta er álit raforkumálastjóra.
Í þáltill. er talað um, að rafvæðing hlutaðeigandi byggðarlaga verði á annan hátt a.m.k. jafnvel tryggð. Sú leið, sem nú hefur verið farin í því efni, er, að rafmagnsveitur ríkisins hafa tekið að sér rekstur dísilrafstöðva í tveimur kauptúnanna, nefnilega Raufarhöfn og Þórshöfn, og munu sjá um að auka þær stöðvar, jafnóðum og eftirspurn eftir raforku í þessum kauptúnum eykst.
Á Kópaskeri rekur kaupfélagið rafveituna, og er ekki annað vitað en sá rekstur hafi gengið vel til þessa. En gera verður ráð fyrir því, að rafmagnsveitur ríkisins mundu einnig taka að sér rekstur þeirrar rafveitu, ef þess væri óskað, og þá síðan annast aukningu hennar eftir þörfum.
Hvað snertir rafvæðingu sveitanna í NorðurÞingeyjarsýslu er það að segja, að skilyrði til veitulagningar um sveitirnar eru hvarvetna mjög slæm, víðast hvar vegna þess, hve fjarlægðir milli bæja eru langar, en á nokkrum stöðum, svo sem í Kelduhverfinu, þar sem býli standa nokkru þéttar, er fjarlægðin frá næsta vatnsorkuveri, sem er Laxárvirkjunin, lengri en svo, að til mála komi að leggja þaðan línu í sveitina sökum kostnaðar. Í þess stað veitir raforkusjóður öllum bændum á þessu svæði, sem þess óska, lán til að koma sér upp dísilrafstöð fyrir heimili sitt. Er þá reiknað með því, að hvert heimili kaupi 3.75 kw. stöð, sem kostar upp komin 35–40 þús. kr. og veiti raforkusjóður 20 þús. kr. lán til slíkrar stöðvar með 6% vöxtum til 9 ára. Þar sem aðstæður eru fyrir hendi um byggingu smávatnsaflsstöðva fyrir einstaka bæi eða nokkra saman, kemur til athugunar að virkja, og veitir raforkusjóður bændum utan orkuveitusvæðis héraðsrafmagnsveitnanna lán til þess. Lánin hafa numið allt að 55% af stofnkostnaði smávirkjana af þessu tagi, en þó ekki hærri en 100 þús. kr. til stöðvar fyrir einstakan bæ. Sé virkjunin fyrir fleiri bæi, hafa lánin numið 75 þús. kr. á bæ. Þessi lán eru til 20 ára með 5% vöxtum.
Vegna hins ört hækkandi verðlags á undanförnum árum hefur dregið mjög úr byggingu einkavatnsaflsstöðva hjá bændum, enda fækkar þeim stöðum, þar sem aðstæður teljast hagstæðar til virkjunar. Virkjunarkostnaður á hvert virkjað ku. í þessum stöðvum áætlast nú um 20-30 þús. kr.
Ef byggð skyldi eiga eftir að aukast og fólki fjölga mjög í Norður-Þingeyjarsýslu eða atvinnuvegir þar aukast stórum, þannig að rafmagnsþörfin margfaldast, svo og ef stofnkostnaður af rafveitumannvirkjum á eftir að lækka verulega í hlutfalli við útsöluverð á rafmagni, þá er rétt að taka áætlanir um raforkuveitur Norður-Þingeyjarsýslu til endurskoðunar. En meðan engar slíkar breytingar verða, mun reynast hagkvæmast að vinna raforku handa íbúum þessa landshluta í dísilstöðvum í kauptúnunum og heima á býlunum í sveitinni, en í smávatnsaflsstöðvum fyrir hvert heimili eða nokkur saman, þar sem skilyrði eru til þess.
Þetta eru upplýsingar, sem raforkumálastjóri gaf s.l. vetur, og álit hans á því, á hvern hátt hagkvæmast er að leysa raforkumál NorðurÞingeyjarsýslu.
Það skal tekið fram, að um leið og umrædd þáltill. var samþykkt, var raforkumálastjóra send till. með fyrirmælum um að gera athuganir samkvæmt henni, en í bréfi, dags. 14. þ.m., til ráðuneytisins segir raforkumálastjóri m.a.:
„Þær athuganir, sem gerðar hafa verið, síðan umrædd þál. var samþykkt á Alþingi 27. marz 1961, hafa að öllu leyti staðfest það, að innan þeirra tímatakmarkana, er 10 ára rafvæðingaráætlunin gerir ráð fyrir, verði raforkumál Norður-Þingeyinga ekki leyst á annan hátt betur en þann, að rafmagnsveitur ríkisins reki dísilrafstöðvar í kauptúnum og sjái um að auka þær stöðvar, jafnóðum og eftirspurn eftir raforku í kauptúnunum eykst, og að bændum verði veitt hagkvæm lán til að koma upp einkarafstöðvum fyrir heimili sín, ýmist vatnsaflsstöðvum, þar sem skilyrði eru til þess, eða dísilstöðvum. Þéttbýlasti hluti Kelduhverfis er út af fyrir sig ekki sérstaklega óhagstæður til línulagningar, og var í upphafi gert ráð fyrir því, að um hann yrði lögð raforkuveita, ef aðallína yrði lögð inn í sveitina. Nú hefur það ekki reynzt gerlegt og því ekki verið unnt að hafa þessa sveit með á þeirri tíu ára rafvæðingaráætlun, sem nú er í framkvæmd. Sjálfsagt er að taka til athugunar, hvort þessi veita um miðbik Kelduhverfis geti fallið innan ramma næstu 10 ára áætlunar um rafvæðingu sveitanna. Unnið er nú að samningu þeirrar áætlunar, og verður því verki væntanlega lokið á árinu 1962.
Meira hefur raforkumálastjóri ekki að segja um málið að svo s,töddu. En það fer ekki leynt, hvert hans álit er á þessu, að hann telur of mikið strjálbýli á þessu svæði, til þess að það geti svarað á nokkurn hátt kostnaði að leggja veitu frá Laxárvirkjuninni alla leið austur þangað, en hins vegar talið sjálfsagt, að rafmagnsveitur ríkisins taki að sér að reisa dísilstöðvar í þorpunum og kauptúnunum og að greiða fyrir því, að bændur í sveitunum geti fengið hagkvæm lán til þess að reka og kaupa dísilstöðvar og að virkja litlar vatnsaflsstöðvar, þar sem skilyrði eru fyrir hendi.
Það má vera, að þetta geti ekki talizt fullnaðarrannsókn eða fullnaðarathugun í sambandi við þessa tillögu. Það má t.d. taka það fram, að það hefur verið verkfræðingaskortur á s.l. sumri og er enn, en hins vegar hefur raforkumálaskrifstofan allar upplýsingar um vegalengdir og allar upplýsingar um orkuþörf og orkukaup, og allir útreikningar, sem að þessu lúta, sýna, að þetta er vægast sagt mjög dýrt, að það kostar 30 þús. kr. á hvern mann á þessu svæði, ef leiða á rafmagnið frá Laxárvirkjuninni, eða 120–150 þús. á hvert býli. Allir geta verið sammála um, að þetta er dýrt og að þetta er óhagkvæmt. Hins vegar þurfa menn ekki að vera að öllu leyti sammála um það, að þetta sé óframkvæmanlegt, og ýmsir geta haldið því fram, að það sé réttlátt að gera þetta þrátt fyrir óhagkvæmni og þrátt fyrir mikinn kostnað. En þessa fyrirspurn hef ég skilið þannig, að hún væri spurning um það, hvað þessum athugunum liður, og athuganir raforkumálastjóra og hans ráðunauta segja þetta, þær gefa þessar upplýsingar, en svo er það Alþingis og ráðamanna að skera úr um það, hvort fara skuli eftir þeim ráðum, sem þar eru gefin, og talið er fært þrátt fyrir þennan kostnað og strjálbýli að leggja aðalveitu frá Laxárvirkjuninni, eða hvort fullnægjandi þykir eða verjandi að láta þessar sveitir og þessi kauptún búa við þá lausn, sem hér er á bent. En ég tel, að það skipti miklu máli, að með því að fara eftir ábendingu raforkumálastjóra er þó gert ráð fyrir, að fólkið í þessari sýslu fái öruggt rafmagn, sem ekki þarf að vera dýrara en þótt það væri leitt frá Laxárvirkjun.