14.12.1961
Efri deild: 33. fundur, 82. löggjafarþing.
Sjá dálk 548 í B-deild Alþingistíðinda. (471)
95. mál, erfðalög
Frsm. (Ólafur Jóhannesson):
Herra forseti. Fyrsta athugasemd hv. 1. þm. Vesturl. laut að 9. gr. þessa frv. og að skipun lögráðamanns, en í 9. gr. er fjallað um beiðni um setu í óskiptu búi og könnun á þeirri beiðni. Þeirri beiðni á samkv. þessu frv. að snúa til skiptaráðanda, og eru að því leyti til ljósari ákvæði í þessu frv. um það efni en áður voru. Það er svo sjálfsagt, að skiptaráðandi verður að kanna það, hvort skilyrði séu fyrir hendi til setu í óskiptu búi eða ekki. Og þá könnun verður hann fyrst og fremst að framkvæma vegna hagsmuna þeirra erfingja og þá alveg sérstaklega þeirra ólögráða erfingja, sem þarna kunna að eiga hlut að máli. Vegna þess að setan í óskiptu búi gefur hinum eftirlifandi maka ákaflega viðtækan ráðstöfunarrétt yfir eignunum, verður m.a. að kanna, hvort honum sé trúandi til þess að fara með eignirnar þannig, að hagsmunum erfingjanna sé ekki stefnt í hættu. Enn fremur verður að sjálfsögðu að kanna, hverjar eignir og skuldir eru í þessu búi. Ef aðeins er um lögráða erfingja að ræða og þeir hafa gefið samþykki sitt til þess, að seta í óskiptu búi megi eiga sér stað, þá er málið almennt einfalt. Skiptaráðandi verður við þeirri ósk. Ef aftur á móti, svo sem oft getur átt sér stað, þarna er um að ræða ólögráða aðila, þ.e.a.s. að það er maki, sem óskar eftir setu í óskiptu búi, en börn, annaðhvort sameiginleg börn hans og þess, sem látinn er, eða e.t.v. börn af fyrra hjónabandi, eru þarna ólögráða, þá verður hann að rannsaka, hvort skilyrði séu fyrir hendi til setu í óskiptu búi. Og þá er það eðlilegt, ef ástæða þykir til, að hann skipi hinum ólögráða erfingjum lögráðamann, sem á að gæta hagsmuna þeirra í sambandi við ákvörðun um það, hvort leyfð sé seta í óskiptu búi eða ekki. Og sá lögráðamaður eða þeir lögráðamenn, sem þannig eru skipaðir, eiga að gæta hagsmuna erfingjanna, yfirleitt barnanna. Það hagar að vísu oft svo til vegna þess, hve um lítil efni er að ræða, að það er ekki nein þörf á því og ekki talin ástæða til þess að skipa sérstakan lögráðamann í sambandi við ákvörðun um, hvort seta í óskiptu búi skuli leyfð eða ekki. En þess vegna er það nú í frv., að það er ekki um að ræða, að það skuli ætíð skipa ólögráða erfingjum lögráðamann, þegar svona stendur á, heldur er þarna um heimild að ræða og skiptaráðandi verður að meta, hvort svo skuli gert eða ekki.
En aðalathugasemdin frá hv. þm. virtist vera á þá lund, að hann teldi í sjálfu sér ekki heppilegt, að það væri skiptaráðandi einn, sem skæri úr í þessu efni, heldur ætti hann að taka þessa ákvörðun í samráði við erfingja og þá þar með einnig og fyrst og fremst makann, þann hinn lögráða. Ég held, að það geti ekki átt sér stað, og ég get ekki fallizt á þessa skoðun. Hlutverk lögráðamannsins í þessu tilfelli verður einmitt það að gæta hagsmuna hinna ólögráða barna gagnvart makanum. Menn geta nú sagt sem svo, að það sé ekki líklegt, að þarna rekist neinir hagsmunir á, af því að þarna sé um þau ættartengsl að ræða, að slíkt sé ekki líklegt, en reynslan sýnir nú því miður, að á þessu þarf stundum að hafa gát, og þá er það eðlilegt, að það sé einhver hlutlaus aðili, sem gætir hagsmuna barnanna í þessu sambandi, og ég álit, að hann megi ekki á neinn hátt vera háður makanum, sem er að fara fram á að fá að halda öllum eignunum áfram óskiptum í sinni vörzlu og fara fram á það að hafa eignarráð á þessum eignum og ráðstöfunarrétt á þeim.
Hafi ég skilið þm. rétt að þessu leyti, þá get ég ekki fallizt á þá skoðun, sem mér virtist þar koma fram. Ég álít, að það sé eðlilegt, að það sé skiptaráðandinn, sem er embættismaðurinn þarna, sem á að vera hlutlaus, að hann skipi lögráðamanninn, alveg án tillits tli þess, hvort þeir, sem þarna eiga hlut að máli, telja ástæðu til þess eða ekki. Það verður að vera undir hans mati komið, hvort hann telur ástæðu til að skipa lögráðamann eða ekki, og þá á hann að velja lögráðamanninn þannig, eða út frá því sjónarmiði, að hann sé bæði líklegur og fær til þess að gæta hagsmuna barnanna við þessa ákvörðun.
Í öðru lagi spurði svo hv. þm., hvort slíkur lögráðamaður, sem þannig væri skipaður, ætti að halda áfram að fylgjast með þessum börnum eða ólögráða erfingjum, sem hann er skipaður lögráðamaður fyrir að þessu leyti, og það jafnvel eftir að búinu kynni að hafa verið skipt og arfshlutar hafi verið greiddir út. Ég held, að þessu sé því til að svara, að þarna er aðeins um að ræða skipun lögráðamanns við þetta ákveðna tilvik. Hans starfa er lokið, þegar ákvörðun hefur verið tekin um það, hvort seta í óskiptu búi hefur verið leyfð eða ekki. Hvernig svo háttað verður skipun lögráðamanns, þegar þar að kemur, að skipti fara fram og arfshlutar hafa verið greiddir út, það fer eftir lögræðislögum, og koma almennar reglur um það til greina, eftir því sem mælt er fyrir í lögræðislögum.
Þá vék hv. þm. að 41. gr., þar sem svo er mælt fyrir, að sá, sem tilnefndur er skiptaforstjóri í erfðaskrá, geti allt að einu vottað á arfleiðsluskrá, og lét hann í ljós nokkra undrun yfir því, að það væri ekki í þessum lögum frekari fyrirmæli að finna um skiptaforstjóra, og spurðist síðan nokkuð fyrir um það, hvert vera mundi þá valdsvið þessara skiptaforstjóra. Það er rétt, að í þessum lögum er ekki ákvæði að finna um skiptaforstjóra. í þessum lögum eru yfirleitt aðeins ákvæði um hin efnislegu atriði í sambandi við erfðir. En um hin formlegu atriði, þ.e.a.s. um búskiptin sjálf, eru ákvæði í skiptalögum, og þar eru ákvæði um skiptaforstjórana. Að vísu eru þau ekki margbrotin þar, en þar er gert ráð fyrir því, að það megi fá löggilding dómsmrn. til þess, að skiptaforstjóri án dómsvalds megi fara með skipti á búi. Og samkvæmt þeim reglum, sem þar um hefur verið fylgt, þá er það í stuttu máli svo, að skiptaforstjóri, sem er löggiltur, tekur við búinu og fer með skipti og kemur að öllu leyti í stað hins reglulega skiptaráðanda, að því þó fráskildu, að hann fer ekki með dómsvald, en þar af leiðir, að ef einhver ágreiningur rís í sambandi við skiptin, sem verður ekki ráðið til lykta nema með úrskurði dómara, þá verður að leita atbeina skiptaráðanda til úrlausnar á þeim ágreiningi.
Það, hvort þetta skipulag sé heppilegt eða ekki, held ég að ekki sé ástæða til að ræða í þessu sambandi. Þetta hefur tíðkazt, og það er einmitt oft, að að þessu leyti er ýmist farið eftir vilja arfleifanda, sem hefur óskað þess, að það væri ákveðinn maður, sem færi með uppgjör á eftirlátnum eigum hans, eða þá að erfingjarnir koma sér saman um það og telja af einhverjum ástæðum hentara, að það fari annar en hinn reglulegi skiptaráðandi með forstöðu skiptanna, og óska þar af leiðandi eftir því að fá löggiltan sérstakan skiptaforstjóra, ef opinber skipti, sem kölluð eru, fara fram á annað borð. En oft geta erfingjarnir skipt sjálfir án atbeina skiptaráðanda, og þegar skilyrði til þess eru fyrir hendi, þá geta þeir komið sér saman um það að sjálfsögðu að leita til einhvers ákveðins manns, sem hafi sérstaklega með höndum uppgjör á því búi, sem þar er um að ræða.
Fjórða atriðið, sem hv. þm. spurðist fyrir um, hvernig með ætti að fara samkv. þessum lögum, var, ef skipta þyrfti og erfingi væri búsettur erlendis og ekki næðist til hans, hvort þá yrði honum skipaður lögráðamaður. Um þetta atriði eru engin ákvæði í þessum lögum, af því að þau fjalla ekki um skipti. Um þetta eru fyrirmæli í skiptalögum, og samkvæmt þeim mundi einmitt skiptaráðandi í því tilfelli skipa lögráðamann, skipa þessum fjarstadda erfingja umboðsmann til þess að gæta hagsmuna hans við skiptin.