06.11.1961
Neðri deild: 13. fundur, 82. löggjafarþing.
Sjá dálk 887 í B-deild Alþingistíðinda. (917)

15. mál, Seðlabanki Íslands

Lúðvík Jósefsson:

Háttv. forseti. Frv. það, sem hér er nú til umr., er um breyt. á l. nr. 10 29. marz 1961, um Seðlabanka Íslands. Frv. gerir ráð fyrir þeirri breytingu einni að færa valdið yfir gengisskráningunni frá Alþingi og í hendur stjórnenda Seðlabankans, sem að vísu er gert ráð fyrir að hafi samráð við hæstv. ríkisstj. um skráningu gengisins á hverjum tíma. Frv. er, eins og fram er tekið, lagt hér fram til staðfestingar á brbl., sem út voru gefin 1. ágúst s.l.

Þegar hæstv. viðskmrh. gerði hér grein fyrir þessu frv., seinast þegar þetta mál var hér á dagskrá, flutti hann hér að vísu alllanga ræðu, sem fjallaði fyrst og fremst um þá nauðsyn, sem hann taldi að hefði verið orðin á því á s.l. sumri að breyta gengi íslenzkrar krónu. Hins vegar vék hann að því aðeins með örfáum orðum, hvaða ástæður hefðu í rauninni legið til þess, að ríkisstj. taldi nauðsynlegt að setja brbl. um það efni, sem þetta frv. fjallar um, þ.e.a.s. um það að færa gengisskráningarvaldið úr höndum Alþingis til Seðlabanka Íslands. Einu rökin, sem ég gat fundið í ræðu hæstv. viðskmrh. fyrir þessu meginefni frv., voru þau, að þar sem nú væri búið að stofna sjálfstæðan seðlabanka í landinu, væri ekki óeðlilegt að fela honum það vald, sem gert er með þessum brbl. yfir gengisskráningunni. Nú er, eins og öllum er kunnugt, ekki langt síðan gengið var síðast skráð hér á Alþingi næst á undan því, sem gert var 4. ágúst s.l., og þá þótti ekki ástæða til að setja slík ákvæði í lög, að Seðlabankinn skyldi hafa þetta vald í stað Alþingis. En það er rétt, þann 29. marz 1961 var lögunum um Seðlabanka Íslands breytt og verksvið bankans afmarkað nokkru skýrar en áður var, og það má því segja, að þar hafi orðið nokkur breyting á. Þó er ekki hægt að segja, að með breytingunum á lögunum um Seðlabankann 29. marz 1961 hafi orðið nein grundvallarbreyting á aðstöðu bankans í sambandi við stjórn peningamála. En þegar lögin voru sett um Seðlabankann 29. marz 1961, þótti Alþ. ekki ástæða vera til að ákveða, að Seðlabankinn skyldi hafa valdið yfir gengisskráningunni. Einmitt þessi nýja breyting á lögunum um Seðlabankann, þar sem Alþingi var að ákveða verksvið bankans, — einmitt sú breyting sýndi, að það var ekki þá sá skilningur hér á Alþ. eða sá vilji hér á Alþ., að það væri rétt að binda það í lögum að fela Seðlabankanum valdið yfir gengisskráningunni. Það geta því ekki orðið nein rök fyrir því að setja brbl. um að færa þetta vald frá Alþingi nokkrum mánuðum síðar, eftir að Alþingi hafði greinilega einmitt markað verksvið Seðlabankans, heldur einmitt alveg þvert á móti. Hefði lögunum um Seðlabankann ekki verið raskað neitt um lengri tíma, mátti kannske finna því rök, að rétt væri, úr því sem nú væri komið, að fela honum þetta nýja verkefni. En Alþingi hafði alveg nýlega fjallað um lögin um Seðlabankann og ákveðið nákvæmlega það verksvið, sem átti að vera verksvið bankans, og var hreint ekki á því að fela honum þetta vald.

Eftir stendur því sú spurning í rauninni ósvaráð, sem er meginspurningin í sambandi við það frv., sem hér liggur fyrir: Hvaða ástæður lágu til þess, að ríkisstj. taldi sig knúða til þess að setja brbl. um að flytja þetta vald úr höndum Alþingis og til Seðlabankans? Hún gat vissulega sett brbl. um skráningu gengisins, það gat ríkisstj. gert, og fyrir því flutti hæstv. viðskmrh. alllangt mál, til þess að rökstyðja það, að það hafi verið orðin þörf á því að breyta skráningu íslenzku krónunnar. En þetta frv. fjallar ekki í sjálfu sér um skráningu íslenzku krónunnar eða hve hátt hún skuti skráð gagnvart öðrum gjaldeyri, heldur er þetta frv. um það að taka tiltekið vald af Alþingi og færa það í hendur annarrar stofnunar, og á því gat ekki legið á nokkurn hátt, þannig að það væri réttlætanlegt að setja brbl. um það. Það er því enginn vafi á því, að hæstv. ríkisstj. hefur brotið ákvæði stjórnarskrárinnar í þessum efnum, þegar hún notfærir sér þau ákvæði stjórnarskrárinnar að setja brbl. í þessum efnum. Og hæstv. ríkisstj. hefur ekki getað komið fram með nokkur haldbær rök fyrir því, að það hafi verið brýn nauðsyn á því að setja brbl. um að taka þetta vald af Alþingi og flytja það yfir til Seðlabankans. Ég vil minna hæstv. ráðh., sem tala hér fyrir þessu máli, á það, að enn hvílir á þeim sú skylda að gefa á þessu skýringu, þegar þetta mál liggur hér fyrir til afgreiðslu.

Það er vitanlega ekki hægt að verjast þeim tilgátum, sem upp hafa komið um það, hvaða ástæða hafi í rauninni legið til þess, að ríkisstj. fór þessa óvenjulegu leið, að hún hafi í rauninni viljað komast undan því að láta hv. alþm. alla greiða hér beinlínis atkvæði um hina nýju gengisskráningu. En það hefðu þeir þurft að gera, ef brbl. hefðu verið beinlínis um skráningu gengisins. En vissulega hefði það verið hið eðlilega í málinu, að hér hefði einmitt það legið fyrir til atkvgr. meðal þingmanna, hvort þeir væru út af fyrir sig samþykkir þessari nýju gengislækkun, sem ákveðin var 4. ágúst í sumar.

Ég skal svo víkja hér nokkuð að þeim röksemdum, sem komu fram í ræðu hæstv. viðskmrh. fyrir því, að það hafi verið þörf á þeirri gengislækkun, sem ákveðin var í ágúst í sumar. í rökum hæstv. viðskmrh. fyrir því, að það hafi verið orðið óhjákvæmilegt að fella gengi íslenzkrar krónu í sumar, var aðallega að finna þá skýringu, að á árinu 1960 hafi orðið mikið aflaleysi í landinu og mikið verðfall á útfluttum sjávarafurðum og að þetta tvennt hafi raunverulega á árinu 1960 kostað þjóðarbúið um 400 millj. kr. Hæstv. ráðh. flutti hér mikla útreikninga til að reyna að sanna mál sitt. Ég verð að segja, að oft hefur mér fundizt hann og kollegar hans, hagfræðingarnir í landinu, reikna nokkuð vafasamt, en aldrei þó eins og hæstv. ráðh. gerði hér, þegar hann reyndi að rökstyðja þessa síðustu gengislækkun með ræðu sinni fyrir þessu frv. Þar þóttu mér öll met slegin í ófyrirleitni við meðferð talna. Við skulum nú koma að nokkrum atriðum í þessu.

Það er þá fyrst rétt að líta á meginröksemdina, að gífurlegt aflaleysi hafi steðjað hér að árið 1960. Hvað segja nú opinberar skýrslur um aflamagnið á árinu 1960? Jú, ég hef hér fyrir framan mig skýrslur um þennan afla, gefnar út af Fiskifélagi Íslands. Heildarafli ársins 1960 er þar skráður 513 700 tonn. Árið 1959 var heildaraflinn skráður 564 400 tonn, það er rétt, nokkru hærri. En árið 1958 var hann hins vegar skráður 505 þús. tonn, eða nokkru lægri en hann var 1960. En 1958 var þó hæsta aflamagn, sem hér hafði verið skráð þá. Árið 1957 var aflinn miklu minni og sömuleiðis 1956. M.ö.o.: aflinn 1960, heildaraflinn, var einn sá mesti, sem við höfum haft um margra ára skeið, þegar heildaraflinn er tekinn. Það er aðeins árið 1959, sem er nokkru hærra, og einvörðungu vegna þess, að síldveiðarnar sumarið 1959 voru óvenjugóðar eða þær beztu, sem við höfðum þá haft um 17 ára tímabil. En ef þessi afli er skoðaður enn nánar til að gæta verulega að því, hvernig rétt er að tala um aflabrögðin á þessu ári, kemur þetta út: Þorskafli bátaflotans eða sá afli, sem talinn er undir þorskafla á árinu 1960, varð 261200 tonn, en árið 1959 var þessi afli bátaflotans ekki 261 þús. tonn, heldur 225 þús. tonn, og árið 1958, hið mikla aflaár, var afli bátaflotans 200 þús. tonn. Bátaflotinn aflaði sem sagt nærri 20% meira árið 1960 en 1959 og um 25% meira en á hinu mikla aflaári 1958. En það er rétt, síldin brást 1960, veit ég, að hæstv. ráðh. segir. Hann hefur nefnilega sagt það áður. En það er alrangt. Það er að vísu rétt, að síldveiðiaflinn 1960 var minni en 1959, sem þá var hæsta aflaárið um 17 ára tímabil. En árið 1960 var næsthæsta aflaárið, sem verið hafði, næst á eftir 1959, um 7.7 ára tímabil. Það var næstmesta aflaár á síldveiðum. Síldveiðiaflinn 1960 var 136 þús. tonn, en árið 1959 var síldveiðiaflinn 182 þús. tonn, en bara 107 þús. tonn eða nærri 30% minni árið 1958 heldur en hann var 1960. Getur því nokkur lifandi maður haldið því fram, að það hafi verið aflaleysi hjá bátaflotanum árið 1960, þegar hann aflaði miklu meira en nokkurn tíma áður, bæði á þorskveiðum og á síldveiðum? Aðeins árið 1959 var betra síldveiðiár.

Það er rétt, að ein grein sjávarútvegsins var verulega lakari á árinu 1960 en hún hafði verið um nokkurt skeið. Það var togaraútgerðin. Aflinn þar var minni. En þó er það vitanlega alger blekking að bera saman aflatölur togaranna 1960 og 1958 og 1959 á þann hátt, sem menn gera. Slíkt geta vitanlega engir þeir gert, sem eitthvað þekkja til um rekstur togaraflotans. Hins vegar veit ég, að menn, sem þekkja þar ekkert til, en hlaupa með tölur, sem þeir sjá í skýrslum, án þess að athuga þær nokkuð nánar, geta vitanlega oltið um koll á þeim, eins og hæstv. viðskmrh. gerði.

Það er rétt, heildarafli togaranna árið 1960 varð 113 þús. tonn, en árið 1959 var hann 156 þús. tonn, og árið 1958 var hann 199 þús. tonn. Hann var þannig áberandi minni árið 1960 en árið 1958 og þó nokkru minni en hann var 1959. En togarafloti landsmanna var gerður út á allt annan hátt árið 1960 en árin á undan. Togarafloti landsmanna var látinn veiða fyrir erlendan markað og fór á annað hundrað túra á erlenda markaði með afla sinn á því ári, en aðeins brot af því á árinu 1959 og enn þá minna brot á árinu 1958, þegar hann lagði afla sinn upp hér innanlands, og af því vitanlega hlaut að koma meiri afli á land, þegar skipin voru rekin á þann hátt, jafnvel þótt ekki hefði verið um neina aflabreytingu að ræða á veiðunum sem slíkum. En auðvitað fengu skipin líka miklu meira fyrir hvert kg af aflanum 1960 heldur en 1959 og heldur en 1958. En þeir, sem fara óvandlega með tölur, geta borið saman svona tölur, sem vitanlega eru grundvallaðar á allt öðrum kringumstæðum í öðru tilfellinu en hinu, og reiknað út, að hér sé um gífurlegt aflaleysi að ræða annað árið, þegar þeir bera tölurnar saman við hitt.

Nei, hið sanna í þessu máli er, að það er réttmætt og sjálfsagt að taka útgerð togaranna fullkomlega út úr þessu dæmi. Menn vita það, að togararnir hafa á þessu ári, 1960, og aftur nú í ár, 1961, verið reknir með stórfelldu tapi. Og tap þeirra liggur að langmestu leyti enn óbætt. Hvorki sú gengisskráning, sem er í dag, né sú gengisskráning, sem var þar áður, breytir neinu um það, að togararnir væru nú með hallarekstur. Það var því ekki verið að breyta skráningu íslenzkrar krónu til þess að rétta við togaraútgerðina út af fyrir sig. Nei, breytingin á verðlagi íslenzkrar krónu hlaut að eiga að byggjast á því, að hinar aðrar greinar sjávarútvegsins, sem höfðu ekki orðið fyrir neinu verulegu tjóni á neinn hátt, þ.e.a.s. bátaflotinn, jafnt á þorskveiðum sem síldveiðum, að hann gæti borið sig, enda var það alveg skýrt tekið fram, þegar gengi íslenzkrar krónu var ákveðið í febrúarmánuði 1960, af núv. hæstv. ríkisstj., að það gengi krónunnar væri miðað við það, að bátafloti landsmanna gæti verið rekinn hallalaust.

Það er því alveg augljóst mál, að það var ekki aflaleysi á árinu 1960, sem varð þess á neinn hátt valdandi, að það þurfti að grípa til breytinga á skráningu íslenzkrar krónu, eins og hæstv. ríkisstj. gerði. Það var ekki ástæðan, heldur var það eitthvað annað, sem þar lá til grundvallar.

Við skulum þá athuga hinn skýringaþáttinn hjá hæstv. ráðh., en það er verðfallið á afurðunum 1960. En þá átti að hafa orðið slíkt verðfall á ýmsum útflutningsafurðum, að þjóðarbúið hafi orðið fyrir stórfelldum skakkaföllum.

En þetta verðfall, sem hæstv. ráðh. vildi hér nota sem skýringu á því, hvað gerðist á árinu 1960, varð ekki á árinu 1960, heldur er það margsannað mál og liggur fyrir í opinberum skýrslum, að verðlækkunin á síldarmjöli, fiskimjöli og lýsi, þetta verðfall varð á miðju árinu 1959. Og verðið varð lægst á þessum vörum einmitt á haustmánuðunum 1959. Þetta lá því allt saman fyrir hæstv. ríkisstj. og hagfræðingum hennar, þegar ríkisstj. ákvað gengislækkunina í febrúarmánuði 1960, enda er það alveg ljóst af þeirri grg., sem fylgdi gengislækkunarfrv. þá, því að það kemur greinilega fram í grg. þess frv., að verðlækkunin var orðin, áður en skráningin var ákveðin á krónunni þá, hún var orðin á þessum vörum. Þetta lá fyrir, og það var tekið tillit til þess við skráninguna á krónunni í febrúarmánuði 1960.

Ég skal tilfæra hér tvær tilvitnanir í grg. gengislækkunarfrv. frá 1960, sem sanna þetta. Báðar eru þessar tilvitnanir á bls. 18 í því frv., sem var lagt fyrir Alþingi. Sú fyrri er á þessa leið, — en þá er búið að gera grein fyrir því, vegna hvers það er ákveðið að skrá gengi íslenzkrar krónu þannig, að 38 kr. skuli vera móti Bandaríkjadollar, — og þar segir:

„Þegar tekið er tillit til þessa og enn fremur gert ráð fyrir, að bátaútveginum verði bætt það verðfall, sem orðið hefur á síðasta ári á fiskimjöli, verður niðurstaðan sú, að hið nýja gengi þurfi að vera kr. 38.00 á Bandaríkjadollar,“ — þegar búið er að taka tillit til verðfallsins á fiskimjöli.

Og síðar í grg. fyrir þessu frv. segir, þar sem rætt er sérstaklega um síldarafurðirnar:

„Að því er bræðslusíldarafurðir og hvalafurðir snertir, hefur orðið mikið verðfall á mjöli á árinu 1959, og lýsisverð er einnig lágt. Vegur þetta á móti þeim áhrifum, sem breyting gengisskráningarinnar annars mundi hafa haft á afkomu þessarar framleiðslu.“

Það var vegna þess, að hin nýja gengisskráning þýddi raunverulega meiri hækkun fyrir síldarafurðirnar en fyrir aðrar afurðir sjávarútvegsins, vegna þess að síldarafurðirnar höfðu eftir gamla uppbótakerfinu ekki fengið fullar uppbætur. En um leið og hin nýja gengisskráning kom, áttu síldarafurðirnar að falla í sömu verðskráningu og aðrar afurðir sjávarútvegsins, og hér er gefin sú skýring á, að vegna þess að mikið verðfall var orðið á afurðum síldarframleiðslunnar, jafnar það sig, segja þeir, með nýju gengisskráningunni. Það er því ekkert um það að villast, að verðlækkunin, sem alltaf er verið að tala um sem skýringu á því, að viðreisnin fór út um þúfur, sú verðlækkun var komin inn í ákvörðunina um gengisskráninguna í febrúarmánuði 1960. Á því leikur enginn vafi.

En það var helzt að skilja á ræðu hæstv. viðskmrh., að yfirleitt hefði verið um verðlækkun að ræða á árinu 1960 á útfluttum afurðum. A.m.k. tók hann ekki tillit til þess, að neinar aðrar verðbreytingar hefðu orðið á því ári heldur en verðlækkunin á mjöli og lýsi, sem hafði þó verið á árinu 1959, en ekki 1960, hélt að vísu áfram fram á árið 1960. En það voru ýmsar aðrar verðbreytingar á útfluttum sjávarafurðum á árinu 1960 og yfirleitt allar til verðhækkunar. En hæstv. ráðh. sá ekki neitt af þeim verðbreytingum og þurfti ekki að reikna með þeim. Hann var nefnilega að reikna út einhvers konar talnalega sönnun fyrir því, að viðreisnin hans hefði farið út um þúfur, og þá þurfti hann vitanlega að taka allt á aðra hliðina.

Ég hef hér fyrir mér skýrslur frá Sölusambandi íslenzkra fiskframleiðenda, sem flytur út svo að segja allan saltfisk landsmanna. Í skýrslunni fyrir árið 1960 og um framleiðslu ársins 1960 segir í þessari skýrslu m.a. þetta orðrétt um verðlag á útfluttum saltfiski á árinu 1960: „Hækkun sú, er náðist á söluverði saltfisksins, nam um 4% á hinum erlendu mörkuðum.“ Það er gefið upp af þeim, sem hafa yfirstjórn saltfiskssölunnar með höndum, að það hafi orðið á árinu 1960 4% verðhækkun á útfluttum saltfiski á því ári. Á árinu 1960 varð einnig um verulega hækkun að ræða á útflutningsverði á hraðfrystum fiski, og á ísvörðum fiski varð þó verðhækkunin langmest, því að ein ástæðan til þess, að togararnir tóku upp á því að sigla miklu meira með afla sinn óunninn eða ísvarinn á erlendan markað á því ári, var einmitt sú, að þar varð um mjög mikla verðhækkun að ræða frá því, sem áður hafði verið. En hæstv. viðskmrh. þarf auðvitað ekki að taka það inn í sitt dæmi, að það hafi orðið 4% verðhækkun á öllum útfluttum saltfiski landsmanna á árinu 1960, heldur ekki það, að það hafi orðið mjög veruleg verðhækkun á útflutningsverði á ísvörðum fiski, heldur ekki það, að á árinu 1960 varð mjög veruleg hækkun á flestum mörkuðum á útfluttum frosnum fiski, og hið sama átti sér stað seinni hluta ársins 1960 á útflutningsverði á skreið.

Nei, það fer alveg fjarri því, að hægt sé að afsaka strand viðreisnarinnar með aflaleysi á árinu 1960 eða verðfalli á útflutningsafurðum.

Það er rétt, að það varð verðfall á árinu 1959 á útflutningsverði á mjöli og lýsi, og þetta verðfall hélt áfram fram eftir árinu 1960. En árið 1960 út af fyrir sig kom ekki verr út í þessum efnum en svo, að vegna þess að síldarafurðirnar höfðu lækkað svona í verði árið 1959, voru þær yfirleitt ekki fluttar út seinni hluta ársins 1959, heldur komu þær fram í óvenjumiklum birgðum í árslok 1959 og þær voru síðan fluttar út á árinu 1960 og komu sem algert viðbótarfé í gjaldeyriskassann á árinu 1960, og það var ein ástæðan til þess, að á árinu 1960 fluttum við út meiri afurðir en við öfluðum á því ári.

En hæstv. viðskmrh. dugði ekki að hafa reiknað viðreisnina algerlega í strand af öllum þessum miklu ytri óhöppum, þ.e. aflaleysi og verðfalli árið 1960. Hann hélt áfram að reikna þessi undur yfir okkur einnig fram eftir árinu 1961, fram í ágústmánuð 1961, og hann kom hér með tölur, sem áttu að sanna mönnum það, að enn væri meðaltalsverðlag á útfluttum þorsk- og karfaafurðum, sem hann nefndi sérstaklega, 1.8% lægra á árinu 1961 en verðið hafði verið á þessum afurðum í árslok 1959. Þetta lætur heldur einkennilega í eyrum þeirra, sem hafa haft með það að gera að selja þessar afurðir eða standa í samningum um að selja þær. Það liggur nú fyrir, að í árslok 1960 var útflutningsverðið á skreið, lágmarksverðið, sem er skráð, og ekki er leyfilegt að selja undir því verði, það var hækkað um 9% frá því, sem það hafði verið áður. Saltfiskssölurnar, sem áttu sér stað nú á fyrri hluta ársins 1961, hafa verið þannig, að minnsta hækkun frá árinu á undan er 6%, en allt upp í 17% hækkun á söluverðinu á saltfiskinum. Og meðaltalshækkunin, sem almennt er talið að hafi orðið á útfluttum frosnum fiski, er um 10%. Það er gaman að minnast á það í þessum efnum, að það fóru fram samningatilraunir og samningar við einn okkar stærsta kaupanda á sjávarafurðum einmitt vorið 1961, það var við fulltrúa frá Sovétríkjunum. Þá settu íslenzkir framleiðendur upp þá kröfu, að útflutningsverð á karfaflökum þyrfti að hækka úr 128 sterlingspundum á tonnið, sem það hafði verið um alllangan tíma, upp í 172 sterlingspund tonn, til þess að þetta samsvaraði því verðlagi, sem nú væri orðið á öðrum mörkuðum. Svo kemur hæstv. viðskmrh. og segir, að það hafi orðið fremur verðfall á þessum vörum frá því, sem áður var. Opinberlega var það svo tilkynnt, að samningar tókust um það, að verðið á þeim fiski, sem seldur var til Sovétríkjanna, hækkaði úr 128 pundum á tonn upp í 140 pund á tonn, bæði á þorski og karfa, eða rétt um 10%. Verðið á fiski, sem seldur hefur verið bæði til Tékkóslóvakíu, Austur-Þýzkalands og fleiri landa, en þar höfum við haft hæst verð áður, hækkaði líka úr 148 pundum upp í 156 pund. Og það hefur verið gefið upp af þeim aðilum, sem hafa haft með söluna á frosnum fiski að gera til Bandaríkjanna, að þar hafi orðið mjög veruleg hækkun á verðinu seinni hluta ársins 1960 og á árinu 1961, enda skal því ekki neitað, að þessir aðilar hafa vissulega hækkað verðið til frystihúsanna í landinu vegna þessarar erlendu verðhækkunar.

En hvernig stendur þá á því, að hæstv. viðskmrh. kemur hér með þessa útreikninga, sem á engan hátt geta staðizt? Hann heldur sér auðvitað við það í sínum útreikningum, að verðfall hafi orðið á síldar- og fiskimjöli um 45%, eins og hann sagði í sinni ræðu, og á lýsi um 25%. Auðvitað er þetta fjarri öllu lagi, því að á árinu 1961 var verð á síldarmjöli og fiskimjöli komið langt upp yfir það, sem reiknað var með, þegar gengisskráningin var ákveðin í febrúarmánuði 1960. Það er rétt, að verðið á þessum afurðum var ekki komið upp í það hæsta, sem verðið hafði farið í á tímabili á árinu 1959, en meðaltalsverð ársins 1959 og meðaltalsverð áranna þar á undan var hvergi nærri því að ná þeim hæsta toppi.

Það er sem sagt allt hér á eina bókina lært hjá hæstv. ráðh. í þessum efnum. Hér er aðeins reiknað með þeim verðlækkunum, sem áttu sér stað frá allra hæsta verði og til allra lægsta verðs á tímabili, en aðrar verðhækkanir aftur, sem höfðu átt sér stað á sama tímabili, þær eru ekki teknar með inn í dæmið. Fram hjá þeim er litið.

Svo sagði hæstv. viðskmrh., að búast mætti við því, að framleiðslumagnið á sjávarafurðum yrði árið 1961 um 3% minna en það var árið 1959 og að af þeim ástæðum og einnig vegna verðlækkunar frá árinu 1959 mætti búast við því, að heildarframleiðsluverðið á framleiðslu ársins 1961 yrði um 170 millj. kr. minna en aflaverðmæti var árið 1959. Við það bætti svo hæstv. ráðherra enn því, að svo mætti bæta við þetta, að nú á árinu 1961 yrði rekstrarkostnaður fiskveiðiflotans allmiklu meiri en hann hefði verið árið 1959, vegna þess að nú væri um að ræða rekstur á fleiri bátum og fleiri togurum, og honum reiknaðist til, að aukin rekstrarútgjöld flotans mundu vera um 150 millj. kr., og sagði svo, að þar sem bæði minnkað aflamagn og verðlækkun árið 1961 mundi nema um 170 millj. og aukin útgjöld 150 millj., þá raunverulega kæmi frá sjávarútveginum um 320 millj. kr. minna í þjóðarbúið á árinu 1961 heldur en 1959.

Eins og ég hef vikið hér að, fá þessar tölur um minni verðmæti á árinu 1961 ekki staðizt, miðað við verðlagseiningu, en hins vegar er rétt, að aflamagnið á árinu 1961 verður minna en það var bæði árið 1960 og 1959. En hvernig stendur á því, að aflamagnið verður minna? Það er auðvitað alveg augljós skýring á því, ástæðan er einfaldlega sú, að efnahagsráðstafanir hæstv. ríkisstj. leiddu til þess, að bátaflotinn lá óstarfræktur í nærri tvo mánuði framan af síðustu vetrarvertíð og í stærstu verstöð landsins í fullkomna tvo mánuði. Það var þá, sem aflamagnið féll niður í janúar- og febrúarmánuði, en hina mánuðina hefur aflinn haldizt uppi eða þann tíma, sem flotinn hefur verið starfræktur, fullkomlega til jafns við það, sem áður hefur verið.

Árið 1961 er ekki viðurkennt að hafi orðið aflaleysisár, nema síður sé. Árið 1961 var auðvitað bezta síldveiðiár, sem við höfum nú haft um 19 ára tímabil, langsamlega bezta. Aflinn á árinu 1961 er nærri helmingi meiri en hann var 1959 og þrisvar sinnum meiri en hann var 1958, og síldarafurðirnar hafa líka, eins og saltsíld, hækkað í útsöluverði frá því, sem áður var. Nei, ástæðan til þess, að sjávarútvegurinn mun gefa minna í ríkisbúið á þessu ári, 1961, heldur en hann gerði 1959, er einfaldlega sú, að það eru efnahagsráðstafanir ríkisstj., sem hafa leitt til framleiðslustöðvana í landinu, flotinn hefur ekki verið notaður, hann hefur legið.

Og þá kemur önnur skekkjan í útreikningum hjá hæstv. viðskmrh., þegar hann færir upp í beinum hlutfallareikningi aukin rekstrarútgjöld flotans. Það voru að vísu fleiri bátar, sem voru reknir, en þeir voru ekki reknir í jafnmarga mánuði, og rekstrarkostnaðurinn fellur auðvitað við það, þegar flotinn er ekki hreyfður. Til þess tók auðvitað hæstv. viðskmrh. ekki á nokkurn hátt tillit í sínum útreikningum, og útgjöld togaraflotans eru vitanlega ekki jafnmikil heldur, hvort sem flotinn liggur í höfn eða er starfræktur. Á yfirstandandi ári hefur um fjórði partur og upp í þriðji partur alls togaraflotans legið óstarfræktur í höfn. Það er auðvitað engin von til þess, að slíkir togarar fiski. Það er auðvitað engin von til þess, að slíkir togarar leggi mikið í þjóðarbúið. Og ástæðan er auðvitað sú, að þar er um að ræða, einnig frá hálfu hæstv. ríkisstj., alveg óafsakanlegt afskiptaleysi af því, að þýðingarmikill þáttur framleiðslulífsins er látinn eftir í sínum erfiðleikum.

Þá vék hæstv. viðskmrh. að því í sinni ræðu, þegar hann hafði farið allmörgum orðum um það, að ástæðan til þess, að viðreisnin hefði ekki staðizt lengur og það hefði þurft að skrá nýtt gengi, væri sú, að það hefði verið svo mikið aflaleysi á árunum 1960 og 1961 og mikið verðfall á afurðum, — þá vék hann að því, að þrátt fyrir allt þetta hafi gjaldeyrisstaða bankanna batnað verulega á árinu 1960 og svo hafi verið komið, að í árslokin 1960 hafi bankarnir verið búnir að eignast um 112 millj. kr. gjaldeyrissjóð. Að vísu sagði hæstv. ráðh., að það bæri að líta á þennan gjaldeyrissjóð bankanna með þeim fyrirvara, að hann hefði að sumu leyti myndazt vegna þess, að inn hefðu verið fluttar vörur á árinu, án þess að þær væru greiddar, þar hefði verið stofnað til gjaldeyrisskulda, og einnig vegna þess, að gengið hefði verið allverulega á útflutningsvörubirgðir í landinu, við höfum sem sagt flutt út vörur frá fyrra tímabili. En hæstv. ráðh. minntist ekki á það, sem væri þó verulega fróðlegt að fá hann til að ræða um, hversu ábyggileg tala þetta er, þessi gjaldeyrissjóðseign bankanna í árslokin 1960, 112 millj. kr. Ég veit, að hæstv. ráðh. veit mætavel, að bankarnir áttu engan gjaldeyrissjóð upp á 112 millj. kr. í árslokin 1960. Hið rétta er, að gjaldeyriseign þeirra þá var um 70 millj. kr. minni en þessi tala segir. Í sundurliðaðri skýrslu, sem ég hef séð frá Seðlabankanum um gjaldeyrisstöðu bankanna í árslok 1960, eru taldar með í gjaldeyriseign bankanna þá um áramótin u.þ.b. 70 millj. kr., sem bankarnir áttu þá hjá innlendum olíufélögum, en þau olíufélög skulduðu erlendum aðilum. Menn taki eftir því, að í gjaldeyriseign bankanna, 112 millj. kr. í árslok 1960, er talin með sem gjaldeyriseign bankanna krafa þeirra á innlend olíufélög. Þessi gjaldeyristala er því fölsk. Og ég vil alveg sérstaklega fara fram á það við hæstv. viðskmrh. í þessum umr., að hann komi hér og sundurliði fyrir hv. þm., hvernig þessi gjaldeyriseign bankanna skiptist á milli gjaldeyrissvæða í árslokin 1960, svo að það fái að koma skýrt fram, að þessi tala er röng. En ég skal hins vegar gefa skýringu á þessu hér frá minni hálfu nú strax. Ástæðan fyrir þessu var sú, að gjaldeyrisstaða bankanna var auðvitað talin í októberlok og í nóvemberlok miklu betri en hún raunverulega var, vegna þess að þá var alltaf verið að flytja inn olíu til landsins og skulda olíufélögin hér fyrir þessari olíu, en olían var ekki greidd, skv. sérstökum samningi við Sovétríkin, en samningur var í gildi um það, að um áramótin átti að borga upp alla yfirdráttarskuldina, átti að borga upp alla olíuna, sem búið var að flytja til landsins og nota. Þetta var gert. Seðlabankinn borgaði alla skuldina. En þá auðvitað kom mikill kippur í gjaldeyriseignina, þá datt hún niður. Þetta mátti ekki koma fram á reikningum Seðlabankans, og af því brugðu menn sér bara í það að segja, að til viðbótar við 50 millj. kr., sem bankarnir áttu raunverulega í gjaldeyri, teldist til gjaldeyriseigna líka krafa bankans á innlendu olíufélögin, og ég vil alveg sérstaklega óska eftir því við hæstv. viðskmrh., að hann víki sér ekki undan því að gera hér grein fyrir þessari gjaldeyriseign bankanna í árslokin 1960, fyrst hann fór hér að nefna þessa tölu sérstaklega.

Nei, sannleikur málsins var auðvitað sá, að gjaldeyrisstaðan hafði ekki batnað á árinu 1960, gjaldeyrisstaða þjóðarinnar hafði farið verulega versnandi. Að vísu batnaði staða bankanna nokkuð á þann hátt, að þeir hættu að greiða talsverðan hluta af innfluttum vörum, sem voru fluttar inn í landið og notaðar í landinu, en áður höfðu alltaf verið greiddar jafnóðum, — bankarnir hættu að greiða þá, og það var stofnað til erlendra skulda fyrir þennan vöruinnflutning. En þegar það er tekið með í reikninginn og gjaldeyrisstaða þjóðarinnar sem heild er gerð upp, þá kemur í ljós, að gjaldeyrisstaðan hafði ekki batnað.

Ég get svo fyrir mitt leyti aðeins gefið hæstv. viðskmrh. rétt í einu efni í sambandi við hans miklu útreikninga hér. Hann fékk auðvitað út úr sínu dæmi, að gengisskráningin, sem ákveðin var með viðreisnarlöggjöfinni, væri orðin úr lagi á s.l. sumri og hafi þurft að athugast upp á nýtt. Það, sem hann fékk því raunverulega út, var það, að viðreisnin hafði verið komin í strand. Hann gaf þá skýringu á því, að viðreisnin væri komin í strand, að það hafi verið aflaleysi og verðfall á útflutningsafurðum, sem olli. Það fær hins vegar ekki staðizt, en hitt stendur rétt úr hans dæmi, það sem hann vissi fyrir, að viðreisnin var komin á höfuðið. Það er það eina, sem er rétt í dæminu. Og ástæðan m.a. til þess, að viðreisnin var þarna komin á höfuðið, er sú og var sú, að hún hafði þjarmað þannig að framleiðsluatvinnuvegum landsmanna, að þeir höfðu ekki getað gengið með fullum afköstum vegna þess, hvernig að þeim var búið. Hér höfðu orðið framleiðslustöðvanir, aflinn varð minni af þeim ástæðum, en framleiðslustöðvanirnar áttu hins vegar rót sína að rekja til efnahagsráðstafana ríkisstj.

En niðurstaðan varð þessi, sem allir menn vita, að hæstv. ríkisstj. brá sér í það í ágústmánuði á s.l. sumri, að hún ákvað enn nýja gengislækkun, sem þýddi það, að erlendur gjaldeyrir hækkaði um 13.1% í hlutfalli við íslenzkan gjaldeyri. Nú er það auðvitað mikil spurning, sem enn hefur ekki verið svarað, hvernig stóð á því, að út úr þessu reikningsdæmi hæstv. ríkisstj. kom nákvæmlega þessi tala, 13.1%. Hvernig stóð á því, að það þurfti að hækka erlendan gjaldeyri nákvæmlega um 13.1%, en ekki eitthvað annað? Nú liggur það þó alveg ljóst fyrir, að þessi gengislækkun, sem var ákveðin í ágústmánuði, er ekki gerð fyrir sjávarútveginn, fyrir útflutninginn, nema að litlu leyti. Miklu meira kemur hér inn í. Þegar ákvæði gengislækkunarreglugerðarinnar eru athuguð, kemur strax í ljós, að ríkissjóður slær strax eignarrétti sínum á talsverðan hluta af þeim mismun, sem fram kemur við gengisbreytinguna. Gengislækkun er gerð að yfirvarpi, þannig að þetta sé fyrir útflutningsframleiðsluna, en í leiðinni er ákveðið, að ríkissjóður ætlar að taka nokkra tugi milljóna til þess að standa undir þeim útgjöldum, sem ríkissjóði höfðu verið ætlaðar ákveðnar tekjur til þess að standa á móti, en það eru sem sagt afborganir og vextir af ríkisábyrgðarlánum. Hluti af gengishagnaðinum er þannig strax tekinn beint í ríkissjóð. Enn fremur er það, að þannig er á málum haldið, að það eru lagðir á ýmsir aðrir alveg nýir skattar, útflutningsskattar, í sambandi við þessa nýju gengislækkun. Útflutningsgjöld á sjávarafurðum eru skyndilega hækkuð úr 2.25% upp í 7.4%, eða rétt um 5.2%. Hafa menn veitt því athygli, að þetta er á sama tíma og sagt er við útflutningsframleiðsluna: Þið verðið að borga allar rekstrarþarfir ykkar, sem koma erlendis frá, með hækkuðu verði upp á 13.1%, en þið fáið hins vegar ekki í ykkar framleiðslukassa alla þessa hækkun á útflutningsverðinu, 13.1%, frá því skal fyrst draga 5.2% í hækkuðum útflutningsgjöldum. Það kemur sem sagt í ljós, þegar þetta dæmi er gert upp, að útflutningsframleiðslan stendur engu betur, eftir að þessi gengislækkun er gerð, heldur en hún stóð áður. Og í sambandi við þessa ákvörðun er í rauninni stjórnarskrá landsins brotin í annað sinn í sambandi við þessi brbl. Með brbl. þessum eru lagðir á nýir skattar, sem er bannað í stjórnarskránni að leggja á með brbl. Alveg nýir skattar eru lagðir á með þessum brbl. það er ákveðið, að sérstakur sjóður, stofnlánasjóður sjávarútvegsins, sem hefur reyndar verið lokuð deild um langan tíma með eigin útlán, — það er ákveðið, að þessi sjóður skuli fá nærri 2%, eða 1.9%, af nýju útflutningsgjaldi, og það er enn fremur ákveðið að leggja hér á nýtt gjald í sambandi við nýtt vátryggingakerfi, sem ætlað er að koma upp. Og þar að auki er með þessum lögum verið að ákveða nýtt útflutningsgjald á útfluttar afurðir bátaflotans til þess að standa undir halla í sambandi við rekstur togaraflotans. Hér er alveg tvímælalaust um það að ræða, að hér eru lagðir á nýir útflutningsskattar, sem er ekki heimilt að leggja á með brbl. Þessir skattar eins og menn sjá, þar sem þeir nema samtals í kringum 5.2%, eru upp á mjög háar fjárhæðir. Miðað við árlegan útflutning er hér um nýja skatta að ræða, sem nema á milli 150 og 180 millj. kr. á ári. Það er því alveg augljóst mál, að þessi gengislækkun hefur ekki verið gerð, eins og að henni var staðið, fyrir útflutningsatvinnuvegi landsins, en hún er greinilega gerð fyrir ríkissjóð. Ríkissjóður kastar strax eignarrétti sinum á nokkurn hluta af þeim gengishagnaði, sem fram kemur, og ríkissjóður fær auðvitað tekjur sínar frá því í byrjuðum ágústmánuði og til ársloka reiknaðar eftir nýju gengi og hækkar því tekjur sínar á árinu 1961, á sama tíma sem útgjöld ríkissjóðs voru að mestu leyti bundin með lögum. Og svo er þessi gengislækkun gerð til þess að gera ýmsar aðrar ráðstafanir, sem ríkisstj. var komin í vandræði með, eins og m.a. að sinna togaraflota landsmanna, sem auðvitað var alveg sérstakt mál.

Þetta kemur líka alveg ljóslega fram, þegar fulltrúar sjávarútvegsins eru spurðir um þessi mál. Eins og við vitum, var hin nýja gengislækkun ákveðin 4. ágúst í sumar. Hvað gerðist þá í sambandi við verð á sjávarútvegsvörum hér innanlands? Síldarverðið stóð óbreytt út allt árið, þorskverð var óbreytt, það hækkaði ekki um einn einasta eyri. Bátaflotinn og fiskiflotinn fékk ekki að njóta þess arna, en hann fékk hins vegar í höfuðið stórhækkuð útgjöld á rekstrarvörum sínum. Olían hækkaði, veiðarfærin hækkuðu, tryggingarnar hækkuðu, en tekjurnar hækkuðu ekki um einn einasta eyri. Og þegar fulltrúar bátaflotans og togaranna hafa nú snúið sér til frystihúsaeigenda í landinu og þeirra annarra, sem kaupa fisk og verka hann til útflutnings, og þeir hafa nú beðið um að fá hækkað verð vegna þessarar gengislækkunar frá næstu áramótum að telja að minnsta kosti, hverju hafa þá fulltrúar frystihúsanna og fulltrúar saltfiskskaupenda og skreiðarkaupenda svarað? Þeir hafa allir svarað alveg skýrt og skilmerkilega, gefið frá sér skrifleg svör. Þeir eru ekki færir um að hækka fiskverðið um einn einasta eyri til fiskiflotans í landinu, — ekki um einn einasta eyri. Það kemur því alveg hreint í ljós, að þessi gengislækkun hefur ekki verið gerð á þann hátt, að það kæmi útflutningsframleiðslunni sérstaklega til góða, en ýmsir aðrir virðast hirða sinn hluta af henni.

Það þarf svo auðvitað ekki langt að fara til þess að sjá, eins og útgjöldum sjávarútvegsins er háttað, að þegar rekstrarkostnaðurinn yfirleitt hækkar um 13.1%, en tekjurnar geta ekki hækkað nema um 6%, vegna þess að svo mikill hluti af gengislækkuninni er tekinn í annað, þá muni sjávarútvegurinn aldrei geta haft hagnað af þessari nýju gengisskráningu.

En víkjum þá dálítið aftur að kauphækkununum, sem urðu á s.l. sumri og ríkisstj. segir að hafi orðið önnur aðalástæðan, ásamt verðfalli og aflaleysi, til þess, að hún hafi orðið að grípa til þessarar gengislækkunar.

Við vitum, að það var almennt samið um 10–12% kauphækkun á s.l. sumri. Og við vitum líka, að hæstv. ríkisstj. stóð raunverulega að tillögum, sem gerðu ráð fyrir 6% kauphækkun nú þegar. Það þýðir auðvitað ekkert fyrir hæstv. ríkisstj. að reyna að hlaupa frá því, að hún hafi staðið að þessum till. Málgögn stjórnarinnar sanna þetta bezt, sem skoruðu á verkalýðssamtökin í landinu að samþykkja þessa till. um 6% kauphækkunina, því að þá væri tryggt, að þetta yrði varanleg kauphækkun, sem menn fengju að njóta. Málgögn ríkisstj. hafa ekki skrifað um þetta á þá lund, sem þau gerða. nema af því að ríkisstj. stóð á bak við þessa till. það getur því ekki verið um nema þennan mismun að ræða á milli 6% og þess, sem um var samið, 10–12%, þ.e.a.s. mismun upp á 4–5% kauphækkun, sem um er raunverulega deilt. Og það er öllum ljóst, að það hefði verið létt verk að bæta útflutningsframleiðslunni upp þessa 4–5% kauphækkun, sem þarna var um að ræða fram yfir það, sem hæstv. ríkisstj. hafði raunverulega staðið að því að bjóða sjálf. Það var auðvelt að aðstoða útflutningsatvinnuvegina sem þessu nam. Það þurfti aðeins að slaka örlítið til á hinum gífurlega háu vöxtum til þess að vega á móti þessari kauphækkun. Og það var afar auðvelt fyrir ríkisstj. að gera það, eins og ástatt var fyrir þeim stofnunum í landinu, sem fyrst og fremst hagnast á þessum gífurlega háu vöxtum, sem sjávarútvegurinn er látinn greiða.

Kaup það, sem samið var um á s.l. sumri, var auðvitað í mesta máta mjög sanngjarnt frá hálfu verkalýðssamtakanna í landinu. Það var sannanlegt, að verðlag á vörum og þjónustu hafði hækkað í tíð núv. stjórnar um 18–19%, og það lá líka fyrir, að áður höfðu þeir flokkar, sem standa að núv. ríkisstj., lækkað umsamið kaup með lögum, að því er þeir sjálfir viðurkenndu, um 6%. Það var því varla hægt að deila um það, að kjörin höfðu versnað um 22–24% a.m.k. hjá þeim, sem nutu ekki hækkunarinnar á framfærslubótum. Það er rétt, að þar var vitanlega um nokkra mótgreiðslu að ræða hjá ýmsum, en margir fengu vitanlega sáralítið af þeirri greiðslu til þess að standa á móti hækkuðum útgjöldum hjá sér. Kauphækkunin, sem um var samið, 10–12%, var því mjög hófleg, þegar þess er líka gætt, að allstórir þættir í atvinnurekstri landsmanna gátu að eigin sögn staðið undir allri þessari kauphækkun. Því hefur ekki verið mótmælt, að iðnaðurinn í landinu hafi getað staðið undir þessari kauphækkun. Hér í þessum umr. sagði m.a. einn ræðumaður, sem er í stjórn eins stærsta iðnfyrirtækis landsins, þess fyrirtækis, sem hefur með að gera mestan iðnrekstur í landinu, hann sagði hér úr þessum ræðustól, að þeim hefði verið það mætavel kunnugt, sem litu yfir þann rekstur, að þeir hafa ekki þurft á neinni sérstakri hjálp að halda til þess að standa undir allri þessari kauphækkun, 10–12%. Og það vissu auðvitað allir, að eins og staðið var að gengislækkuninni í febrúarmánuði 1960, hlaut svo að fara, að innlendur iðnaður hlaut að græða á þeirri ráðstöfun. Verndartollar iðnaðarins voru stórkostlega hækkaðir. Með því að hækka söluskattinn í tolli um 8.8% var verið að auka stórkostlega vernd íslenzks iðnaðar gagnvart innfluttum vörum, og iðnaðurinn hagnaðist á gengisbreytingunni í febrúar 1960. Það þurfti því ekki að aðstoða þá grein atvinnulífsins til þess að standa undir þessari kauphækkun. Það þurfti ekki heldur að aðstoða þá grein atvinnulífsins, sem tengd var við flutningaskipaflota landsmanna. Hann hafði sýnt það, flutningaskipaflotinn, að hann stórgræddi árið 1960 á gengislækkunarráðstöfununum í febrúar 1960. Tryggingafélögin sýndu það líka, að þau höfðu stórgrætt á þessum ráðstöfunum.

Það var rétt, að það var ein greinin, sem hafði farið halloka í öllum þessum leik, og það voru yfirleitt flestar greinar sjávarútvegsins, því að skiptin hjá sjávarútveginum frá gamla uppbótakerfinu og yfir á hið nýja gengi voru sjávarútveginum yfirleitt óhagstæð. Og sérstaklega keyrði þó þetta alveg um þvert bak, þegar vaxtahækkunin skall á, svo að afkoma mikils hluta sjávarútvegsins var slök. Ég veit, að hæstv. ríkisstj. er vön að segja, þegar á þetta er bent: Já, en þið, sem haldið því fram, að afkoma sjávarútvegsins hafi verið slök, hvernig dettur ykkur í hug að ætla svo sjávarútveginum að standa undir hækkuðu kaupi? En vegna hvers var afkoma sjávarútvegsins slök? Hún var það ekki vegna aflaleysis. Hún var það ekki vegna þess, að verðlagið hefði verið óhagstætt. Verðlagið fór hækkandi. Hún var það vegna þess, að ríkisstj. lagði á sjávarútveginn í landinu sérstaka skatta, sérstakar byrðar. Ef ríkisstj. hefði viljað taka aftur, þótt ekki væri nema hluta af vaxtabyrðinni og öðru því, sem hún lagði þannig beint á sjávarútveginn, þá var auðvelt fyrir íslenzkan sjávarútveg að standa undir þessari kauphækkun, sem hér var um að ræða. Málið liggur því alveg skýrt þannig fyrir, að ríkisstjórnarinnar var sökin, að það var gengislækkuninni að kenna, hvernig komið var hjá þeim atvinnugreinum, sem stóðu eitthvað höllum fæti, en það var ekki öðrum aðilum þar um að kenna.

Ég tók eftir því, að hæstv. viðskmrh. sagði hér í sinni ræðu, að 1% kauphækkun, sem gengi almennt út í hagkerfið og gengi yfir allar atvinnustéttir í landinu, leiddi til þess, að peningatekjur í hagkerfinu ykjust í krónutali um 311–40 millj. kr., og vegna þess mætti reikna með því, að 10–12% kauphækkun, sem gengi almennt í gegn, yki krónufjöldann í umferð um ca. 300–400 millj. kr. í þessum efnum dettur mér aðeins í hug að minnast á það atriði eitt, að síldveiðarnar á s.l. sumri, sem voru svona óvenjugóðar, færðu í þjóðarbúið verðmæti, sem nemur rúmlega 350 millj. kr. fram yfir það, sem var meðaltal um margra ára skeið. Bara hin óvenjugóða síldveiði færði í þjóðarbúið rúmlega 350 millj. meira en áður hafði verið, svo að þjóðarbúið hafði auðvitað orðið fyrir sérstöku happi, og það happ lá á borðinu hjá ríkisstj., þegar hún ákvað þessa nýju gengislækkun. Ef eitthvað væri að marka útreikninga hæstv. viðskmrh. og sérfræðinga ríkisstj. í þessum efnum, hvað hefði þá gengislækkun átt að vera mikil, ef við hefðum búið við venjulegt árferði á síldveiðum? Þá hefði væntanlega þurft að grípa til miklu meiri gengislækkunar en gripið var nú til.

Nei, þessir útreikningar eru í sjálfu sér alveg óþarfir. Nýja gengislækkunin, sem nemur 13.1% hækkun á erlendum gjaldeyri, var ekki ákveðin vegna kauphækkana á s.l. sumri, ekki vegna þess, að þær kauphækkanir raunverulega þyrftu að leiða þetta af sér, heldur vegna þess, að ríkisstj. hafði séð það, eins og hæstv. viðskmrh. var að reikna hér út með öllu sínu talnaflóði, að viðreisnin var komin á höfuðið. Ríkisstj. réð ekki orðið við neitt, og ríkissjóður sjálfur var að komast í algert öngþveiti með sín fjármál. Vegna ríkissjóðs þurfti m.a. að grípa til þessara ráða. Það er sannleikur málsins. Það var engin tilviljun, að ríkissjóður var kominn í meiri skuld við Seðlabankann, rétt áður en verkföllin skullu á eða um það leyti, heldur en hann hafði komizt nokkurn tíma áður. En ég veit, að hæstv. fjmrh. segir nú: Afkoma ríkissjóðs verður væntanlega allgóð á þessu ári, og af því er alveg óþarft að tala um það, hvernig hagur ríkissjóðs hafi verið á s.l. sumri, þegar hann skuldaði Seðlabankanum mikið. En hvernig stendur á því, að hagur ríkissjóðs kann að verða sæmilegur núna í árslokin? Ástæðan er sú, eins og ég hef hér nokkuð drepið á, að ríkissjóði tekst með þessari gengislækkun að innheimta tekjur sínar frá 4. ágúst í sumar til ársloka á þann hátt, að hann fær um 13.1% hækkun á meginhlutann af þessum tekjum. En mikill hluti af útgjöldum ríkissjóðs var hins vegar bundinn í fjárlögum og hreyfðist ekki. Það er aðeins óverulegur hluti af útgjöldunum, sem hreyfist á þessu ári. Og svo er hitt, að miklar tekjur, stórauknar tekjur, sem fylgdu í kjölfar góðrar síldveiði í sumar, urðu til þess, að kaupmáttur jókst á ný í landinu og menn fóru nú að kaupa ýmis þau tæki, sem þeir höfðu neitað sér um að kaupa, á meðan þungi viðreisnarinnar hvíldi á þeim að fullu og samdráttarstefnan hvíldi á þeim að fullu. Stóraukinn kaupmáttur vegna góðrar síldveiði varð til þess að hleypa nýju fjöri í viðskiptin og þar með í tekjur ríkissjóðs. Það var því alveg sýnilegt, að seinni hluti ársins yrði ríkissjóði hagstæður. En það er hins vegar rétt, þá má búast við nýjum ráðstöfunum, gagnráðstöfunum launastéttanna í landinu sem afleiðingu af gengislækkuninni, og þá getur aftur snúizt við um hag ríkissjóðs, enda kom það greinilega fram í sambandi við það fjárlfrv., sem hér hefur verið lagt fram nú fyrir árið 1962, þar sýnist hæstv. fjmrh., að málin standi svo knappt fyrir ríkissjóð, að hann treysti sér ekki að taka inn á fjárlfrv. ýmsar þær útgjaldagreiðslur, sem honum ber þó að taka inn á frv. lögum samkvæmt. Hann sleppir þeim útgjöldum með öllu, eins og t.d. skyldunni að greiða til atvinnuleysistryggingasjóðs 28.5 millj. kr. Það er ekki reiknað með því að standa undir slíkum útgjöldum. Það er reiknað með því, að ríkissjóður taki slíka upphæð að láni og borgi árleg útgjöld þar með láni. Og þannig er ástatt með fleiri útgjaldaliði hjá ríkissjóði, því að á árinu 1962 snýst þetta aftur við.

Ég hafði vikið hér nokkrum orðum að því, hvernig fyrirhugað er samkvæmt ráðstöfunum þeim, sem ákveðnar hafa verið í sambandi við gengislækkunina nú s.l. sumar, hvernig ráðgert er að breyta útflutningssköttum á útfluttum sjávarafurðum. Ég minntist á það, að samkvæmt þessum reglum væri nú gert ráð fyrir því að leggja á nýjan útflutningsskatt á sjávarafurðir, sem nemur um 1.9%, til þess að standa undir nýju tryggingakerfi vegna fiskiskipaflotans. Ég hygg, að þessi nýi skattur muni nema í kringum 55–60 millj. kr. á ári. Það er fyrst um þetta atriði að segja, að ég tel, að það sé ákaflega óheppilegt, að þetta skuli koma fram á þann hátt, sem er í þeirri reglugerð, sem fylgdi með gengislækkuninni. Með þessu er gert ráð fyrir að færa tryggingagjöld skipaflotans, jafnt togara sem báta, yfir á óskiptan aflahlut skipverja á fiskiskipaflotanum. Hingað til hefur það verið svo, að útgerðin hefur ein borgað tryggingaiðgjöld, bæði af bátum og togurum, sjómennirnir hafa ekki verið þátttakendur í því að eiga að borga tryggingaiðgjöld fiskiskipaflotans. Þeirra aflahlutur hefur verið miðaður við það að vera hrein hundraðstala af brúttóverðmæti aflans. En hér er útgjaldaliður, sem hingað til hefur tilheyrt útgerðinni einni, settur inn á brúttó-aflaverðmætið, og þannig er verið að velta yfir á sjómenn bátaflotans og sjómenn á togaraflotanum verulegum hluta af greiðslu á vátryggingagjöldum skipanna. Nú er það vitað, að útgerðarmenn hafa æðioft fitjað upp á þessu, en vitanlega hafa sjómenn alltaf staðið hér á móti. En nú bregður hæstv. ríkisstj. sér í það að setja brbl. um þetta deiluefni og ætlar að skipa þessu fyrir á þennan hátt. Hún ruglar þar með þeim grundvelli, sem útgerðarmenn og sjómenn lögðu um hlutaskiptakjörin nú fyrir tæpu ári, og þar með stofnar hæstv. ríkisstj. til deilna, sem auðvitað hefði átt að reyna að forðast. Ég er að vísu ekki í neinum vafa um, að það er mikil þörf á því að taka tryggingakerfi fiskiskipaflotans til sérstakrar endurskoðunar, og það hefur verið unnið allmikið að því, að mér skilst, en að ætla að, leysa fjárhagshlið þess máls á þennan hátt, það tel ég vægast sagt mjög óheppilegt. Og mér sýnist, að hæstv. ríkisstj. hafi ekki mikið hugleitt það, til hvers svona ráðstöfun getur leitt.

Þá er einnig í sambandi við ráðstöfun á þessum nýja útflutningsskatti gert ráð fyrir því, að um 1.8% útflutningsgjald, alveg nýtt útflutningsgjald, verði lagt á vegna stofnlánadeildar sjávarútvegsins. Nú er það svo, að stofnlánadeild sjávarútvegsins hefur raunverulega verið lokuð stofnun um langan tíma, og þau ákvæði eru þar gildandi í lögum enn, að jafnóðum og fé þessarar deildar kemur inn frá eldri lánum, skuli það renna beint til Seðlabankans aftur, og raunverulega þannig gert ráð fyrir því, að deildin smátt og smátt leysist upp. Að vísu hefur þessari deild verið falið eitt nýtt verkefni nú nýlega, sem er að standa fyrir sérstökum lánabreytingum innan bankakerfisins, þ.e.a.s. að veita að forminu til ný lán, sem viðskiptabankarnir raunverulega standa þó að því að veita. En nú er hér ákveðið, að þessi stofnlánasjóður, þessi gamli stofnlánasjóður sjávarútvegsins skuli fá nýjan tekjustofn upp á væntanlega í kringum 50 millj. kr. á ári.

Nú vildi ég spyrja um það, þegar þetta er ákveðið: Er ætlazt til þess, að reglum stofnlánadeildarinnar verði nú breytt í sambandi við útlán, þannig að hún fari nú að veita raunverulega af sínu fé ný stofnlán til sjávarútvegsins? Eða er hér kannske eingöngu um það að ræða, að stofnlánadeild sjávarútvegsins eigi að fá þetta fé sem áhættufé á móti hinum svonefndu lengingarlánum, sem hún hefur staðið fyrir að veita á þessu ári? En ef það er ætlunin, að stofnlánadeild sjávarútvegsins fari nú að starfa á ný að því að veita ný stofnlán, þá verð ég að segja það, að það er vægast sagt óviðkunnanleg aðferð að gera það á þennan hátt með brbl. og setja þannig upp nú, úr því sem komið er, tvo stofnlánasjóði, sem veita eiga fyrsta veðréttar lán út á fiskiskip og önnur sjávarútvegstæki, en hitt er vitað, að Fiskveiðasjóður Íslands hefur sínar sérstöku tekjur og er aðalstofnlánasjóður sjávarútvegsins. Ég vildi því spyrja hæstv. ríkisstj. um það, hvað er fyrirhugað í sambandi við þennan nýja útflutningsskatt, sem þarna er ákveðinn.

Þá er með þessu nýja útflutningsgjaldi á sjávarafurðum ákveðið að hækka mjög verulega, óhætt að segja um helming, útflutningsgjaldið á öllum sjávarafurðum til hlutatryggingasjóðs. Þannig á t.d. að greiða af venjulegum afla bátanna nú 1¼% útflutningsgjald, en hefur verið bara ½%, og til síldveiðideildarinnar á líka að greiða 1¼%, en hefur verið 3/4%. Hér er greinilega um talsverða hækkun að ræða á tekjum hlutatryggingasjóðs. Ég gæti trúað því, að miðað við útfluttar sjávarafurðir væri hér um að ræða 15–20 millj. kr. hækkun á tekjum sjóðsins á hverju ári. Og þegar þetta nýja útflutningsgjald er nú ákveðið með brbl., er jafnframt ákveðið að breyta grundvelli hlutatryggingasjóðs þannig, að togararnir eiga að koma inn undir ákvæði sjóðsins, og heimilt er að færa þar fé á milli deilda sjóðsins, þ.e.a.s.: raunverulega er verið að lögleiða, að það megi skattleggja bátaflota landsmanna til þess að standa undir hallarekstri hjá togaraflota landsmanna. En fram til þessa hafa þær reglur gilt um hlutatryggingasjóð, að þar hefur hinum einstöku deildum sjóðsins verið haldið alveg greinilega aðskildum. Það hefur ekki einu sinni mátt færa á milli fé úr síldveiðideild hlutatryggingasjóðs til þorskveiðideildarinnar, þó að tekjurnar til þessara deilda hafi þó verið að langmestu leyti teknar af sömu aðilum. Þessu hefur öllu verið haldið stranglega aðgreindu, en nú á að slengja þessu þannig saman, að það á beinlínis að vera hægt að skattleggja einn þátt útgerðarrekstrarins í þágu annars. Hér er vitanlega um grundvallarbreytingu að ræða á verkefni hlutatryggingasjóðs. Og þetta er líka ákveðið með brbl.

Ég held, að slíkar ráðstafanir sem þessar bæði fái ekki staðizt samkvæmt ákvæðum stjórnarskrárinnar, að það sé í rauninni ekki heimilt að leggja á með brbl. slíka nýja skatta eins og þetta, og ég held líka, að það sé alveg fráleitt að ákveða starfsbreytingar þessara sjóða á þennan hátt, sem hér er gert, án þess að um það hafi verið fjallað sérstaklega hér á Alþingi.

Það er svo auðvitað umhugsunarefni út af fyrir sig, að svo er komið hjá okkur samkvæmt þessum ákvæðum, sem nú eru hér í lögum, samkvæmt þessum bráðabirgðaákvæðum, að við erum komnir með útflutningsgjald á sjávarafurðum, sem nemur 7.4%. Þær þjóðir, sem við eigum hins vegar að keppa við með útflutning á sjávarafurðum, hafa flestar hverjar engin útflutningsgjöld til á útfluttum sjávarafurðum. En þannig lítur sem sagt dæmið út hér, að það er alveg augljóst mál, að um fjórði partur af útflutningsverðinu á sjávarafurðum er svo að segja tekinn af framleiðendunum hér og lagður í ýmsa sjóði eða það skattlagt til bankakerfisins eða gengur til milliliða, sem hafa með söluna að gera. 7.4% ganga þannig beint í útflutningsskatta. Óhætt er að segja, að um það bil 10% ganga til vaxtagreiðslu af útflutningsverðmætinu og um 6% eru tekin í sölulaun af þeim stofnunum, sem hafa með söluna að gera, 2% til innlendra aðila og 4% til erlendra aðila, eða 6%. Slíkan bagga ber enginn útflutningsatvinnuvegur, þar sem ég þekki til, nema sjávarútvegurinn á Íslandi. Hér er honum ætlað að standa undir því, að af honum er rifið á beinan eða óbeinan hátt í skattlagningu raunverulega fjórða hver króna af útflutningsverðmætinu, á sama tíma sem aðrir þurfa ekki að borga þarna nema sáralítið.

Ég hef í þessum umr. að vísu rætt nokkuð saman frv. það, sem hér er raunverulega á dagskrá nú, um að flytja gengisskráningarvaldið yfir til Seðlabankans frá Alþingi, og einnig það frv., sem er á dagskránni í dag líka næst á eftir, en fjallar um sama málið, gengisskráninguna og ráðstafanir í því sambandi. Ég hef rætt þetta hér hvort tveggja saman, vegna þess að hæstv. viðskmrh., sem talaði hér fyrir frv. af hálfu ríkisstj., gaf beint tilefni til þess með því að ræða hér um gengislækkunina almennt og þau rök, sem lægju til þess, að ráðizt var í gengislækkunina. Þessi mál eru líka þannig, að þau raunverulega fara hér algerlega saman. Það frv., sem hér er á dagskránni, er í rauninni aðeins hið ytra form fyrir því, sem annars var raunverulega verið að gera.

En ég vil svo vekja alveg sérstaka athygli á því, að hæstv. ríkisstj. á eftir að svara því hér við afgreiðslu þessa máls, hvaða nauður hafi raunverulega rekið til þess að setja brbl. um að taka valdið af Alþingi til þess að ákveða gengi íslenzkrar krónu og flytja það yfir til Seðlabankans. Þeirri spurningu á hæstv. ríkisstj. eftir að svara. Og ég vil einnig vekja athygli á því, að hæstv. ríkisstj., sem nú gerir hér grein fyrir því, vegna hvers hún telur, að hafi þurft að breyta gengi íslenzkrar krónu eins og gert var, hún á eftir að svara þeirri spurningu, hvaða heimild hún hafi haft raunverulega til þess að fara hér út í allviðamikla skattlagningu með brbl., um leið og gengi krónunnar var breytt. Hvaða ástæður voru til þess, að þetta var gert á þennan veg? Hvað var það, sem rak hæstv. ríkisstj. til þess að gera þetta allt með brbl.? Af hverju mátti ekki vinna að því á eðlilegan hátt, að lög yrðu sett hér á Alþingi um þessa þætti sjávarútvegsmálanna, sem ríkisstj. hefur hér raunverulega verið að glíma við? Það finnst mér að hæstv. ríkisstj. verði að svara fyrir í þessum umr.

Auk þess vænti ég svo, að hæstv. ríkisstj. vilji svara því, hvort hún hafi gert einhverjar ráðstafanir eða hugsi sér að gera einhverjar ráðstafanir til þess að tryggja, að útflutningsframleiðsla landsmanna fái notið í hækkandi verði þeirrar gengislækkunar, sem ákveðin var 4. ágúst í sumar. Eða er það kannske ætlun ríkisstj. að horfa á það alveg þegjandi, að útflutningsatvinnuvegirnir fái bara á sig útgjaldahliðina, aukin útgjöld vegna gengislækkunarinnar, en þeir fái hins vegar ekki notið á neinn hátt hækkandi útflutningsverðs í krónum talið? Ég þykist vita, að hæstv. ríkisstj. hafi veitt því athygli, að fiskverðið hefur ekki hækkað, heldur í sumum tilfellum hefur það verið lækkað. Það hefur t.d. lækkað á nýrri síld til frystingar hér við Faxaflóa frá því, sem það var í fyrra. Nú bjóða frystihúsin kr. 1.30 á kg. en á uppbótatímanum 1958 og 1959 var síldin keypt hér á kr. 1.60 kg.

Það þarf vitanlega að gæta að því, um leið og gengi íslenzkrar krónu er fellt og það er rökstutt með því, að það sé gert fyrir útflutningsatvinnuvegina, að þeir fái þá notið þessarar gengislækkunar í hækkandi verði. Annars er verið að vinna þetta verk fyrir allt aðra.

Nú líta þessi mál þannig út, sem hæstv. ríkisstj. er vel kunnugt um, að sjómannasamtökin í landinu hafa sagt upp sínum kjarasamningum við útgerðarmenn. Þeir renna út um næstu áramót. Veruleg hætta er þá á því, að hér hefjist á nýjan leik stöðvun fiskiskipaflotans, ef ekki er unnið að því í tíma að koma í veg fyrir slíkt. Það er auðvitað alveg augljóst mál, að til stöðvunarinnar kemur, ef ríkisstj. ætlar að leggjast á þá sveif að gera hag sjómannanna í landinu raunverulega verri en þeirra samningar stóðu til, m.a. með því að taka fyrst af útflutningsverðinu á fiski tiltekið gjald, sem á þann hátt er ætlað að velta yfir á þá sjómenn, sem taka kaup sitt með hlutdeild í afla. Á þennan hátt er ríkisstj. vitanlega beinlínis að stofna til þess, að hér geti komið til stöðvunar eða átaka, og ríkisstj. hefur auðvitað orðið vör við það líka, að útgerðarmenn hafa ekki fengið neina verðhækkun á sínum afla. Ég vænti því þess, að hæstv. ríkisstj. svari því hér, hvort hún hugsar sér að gera einhverjar ráðstafanir til þess að tryggja það, að sjómenn fái hækkað fiskverð á móti auknum útgjöldum og að útgerðarmenn fái hækkað fiskverð líka á móti auknum rekstrarútgjöldum.

Ég skal svo ekki ræða þetta mál lengur að sinni, en vænti, að hæstv. ríkisstj. sjái sér fært að svara m.a. þessum spurningum, sem hér hafa komið fram hjá mér og varða þetta mál.