03.12.1962
Efri deild: 25. fundur, 83. löggjafarþing.
Sjá dálk 170 í C-deild Alþingistíðinda. (2085)
56. mál, vegagerð á Vestfjörðum og Austurlandi
Fram. minni hl. (Sigurvin Einarsson):
Herra forseti. Það var á árinu 1958, sem fjvn. þáverandi flutti till. til þál. um það, að fram skyldi fara allsherjarathugun á ástandi vegakerfisins í landinu. Allir nm. fjvn. þá stóðu að þeirri till. Sú till. var síðan samþ. á Alþingi samhljóða. Síðan hófst vegamálastjóri handa um að láta þessa athugun fara fram, og hann skilaði skýrslu til samgmn. Alþingis á næsta þingi á eftir um ástand allra vega í landinu. Sú skýrsla er næsta fróðleg og mun hafa komið ýmsum fremur á óvart hvað það snertir, hve einstakir landshlutar voru misjafnlega settir í vegamálum. Þegar þetta kom svona rækilega í ljós, sem menn að vísu höfðu nokkra vitneskju um áður, var það, að við flm. þessa frv. fluttum sams konar frv. á því þingi, 1959, um úrbætur í vegamálum hvað snertir Vestfirði og Austurland, en þessir tveir landshlutar skáru sig alveg úr, hvað snerti ástand veganna.
Við sáum, að það var ekki þess að vænta, að leiðrétt yrði hlutfallið milli landshlutanna með venjulegum fjárveitingum. Jafnvel þó að aukið væri eitthvað það fjármagn, sem til veganna færi, þá mundu alþm. halda í sinn hlut, sem er ekki óeðlilegt, og ástandið ekki batna hvað það snertir, að áfram yrðu þessir landshlutar miklu verr settir en aðrir. Því var það, að við fluttum þá frv. um það, að ríkisstj. skyldi heimilað að taka lán til þess að bæta úr brýnustu þörfinni í þessum 2 landshlutum. Því frv. var illa tekið af fulltrúum stjórnarflokkanna. Var því helzt borið við í umr., áður en það kom fyrir þessa hv. deild, að það mætti ekki fara að leggja vegi á Íslandi fyrir lánsfé. Frv. var svo svæft í nefnd að tilhlutan stjórnarflokkanna og kom því ekki til afgreiðslu í þessari hv. deild.
Við fluttum frv. aftur á næsta þingi, og útkoman varð sú sama. Stjórnarflokkarnir hindruðu framgang þess, svo að málið varð ekki útrætt. Við fluttum málið í þriðja sinn á þinginu í fyrra, en þá var nokkur breyting á afstöðu fulltrúa stjórnarflokkanna í samgmn. Nú var ekkert imprað á því, að ekki mætti leggja vegi á Íslandi fyrir lánsfé, því að það hafði nefnilega gerzt í millitíðinni, að ríkisstj. var sjálf farin að leggja vegi fyrir lánsfé. Því þurfti að finna aðra ástæðu til að koma frv. fyrir kattarnef, og hún var auðfundin.
Stjórnarflokkarnir höfðu flutt þáltill. um að láta nú fara að endurskoða vegalögin. Við hinir höfðum ekkert á móti því, en við lögðum til, að það væri nefnd kosin af Alþingi, sem framkvæmdi þá endurskoðun. Nei, það vildu ekki stjórnarflokkarnir. Þeir máttu ekki koma nálægt endurskoðuninni, þessir stjórnarandstæðingar, og sú till. var felld. Auðvitað var till. samþ. um nefndina með atkv. stjórnarsinna, og ríkisstj. skipaði síðan menn í þessa nefnd.
Frv. okkar í fyrra var svo vísað til ríkisstj, á þeim forsendum, að það væri verið að endurskoða vegalög og það dygði ekki að fara að samþ. þetta frv. á meðan. Þannig fór um frv. í það sinnið.
Nú er komið fjórða þingið, og við flytjum auðvitað frv. enn. En enn þá kom babb í bátinn með rökstuðning fyrir því að vísa frv. frá. Nú var ekki einu sinni hægt að vitna í endurskoðun vegalaganna, af því að endurskoðuninni var lokið. Ja, hvað er það þá, sem er í veginum? Jú, hv. frsm. segir í framsöguræðu sinni og er reyndar nefnt í nál. meiri hl., að það dugi ekki að fara að taka eitt mál út úr og samþ. það, það þurfi að taka öll þau mál, sem af þessu tagi hafa verið flutt á Alþingi, og afgreiða allt saman í einu lagi.
Nú vil ég spyrja hv. frsm.: Hvað kom til, að það var hægt að fara að steypa veg milli Reykjavíkur og Keflavíkur fyrir lánsfé án þess að afgreiða málin öll í einu lagi, eins og hann var að tala um hér áðan? Hvað kemur til, að ríkisstj. og flokkar hennar taka eitt mál út úr og fara að leggja þennan mikla og dýra veg fyrir lánsfé? Eftir orðum hv. frsm. að dæma hlýtur það bara að vera hreinasta hneyksli að bíða ekki með þennan Keflavíkurveg eins og aðra vegi eftir þessari heildarafgreiðslu á vegamálum á Alþingi. En stjórnarflokkarnir gera það nú ekki. Þeir tóku þennan veg út úr, og þeir tóku til hans lán, að vísu ekki með neinni heimild frá Alþingi, en þeir tóku lán til hans samt og eru nú farnir að steypa þennan veg. Og það er ekkert smáfyrirtæki. Mér er tjáð, að það muni kosta 4–5 millj. hver km í þessum Keflavíkurvegi, og eftir því að dæma mun hann kosta svona 180–200 millj. Ég vil spyrja hv. frsm.: Gerir hann ráð fyrir, að þetta verði allt tekið að láni, eða á að leita nokkurrar heimildar Alþingis til þess að gera þetta fyrir lánsfé? Samt veit ég ekki til þess, að nokkur andstaða sé hér á hv. Alþingi gegn því, að vegurinn sé lagður og lagður fyrir lánsfé. En ef hægt er að leggja í svona mikið fyrirtæki án lagaheimildar og án þess að nokkur önnur mál séu afgreidd hér á hæstv. Alþingi um vegamál, þá fer að fölna mesti blóminn á röksemdafærslunni fyrir því, að ekki megi afgreiða þetta frv.
Hv. frsm. sagði í framsöguræðu sinni, að með þáltill. frá 1961, sem samþ. var á Alþingi um endurskoðun á vegalögum, hafi þeirri nefnd verið falið að gera tillögur um aukið fjármagn í vegakerfi landsins. Í fyrsta lagi var till. alls ekki um neina nefnd. Hún er bara um það, að ríkisstj. láti endurskoða lögin. Og í öðru lagi sé ég ekki, að í till. sé neitt talað um, að það eigi að fara að leggja meira fé í vegina. Hún hljóðar svo, með leyfi hæstv. forseta:
„Alþingi ályktar að fela ríkisstj. að láta fram fara athugun og endurskoðun á gildandi lögum um opinbera vegi og brýr og láta jafnframt athuga möguleika á öflun fastra tekjustofna til vega- og brúargerða.“
Það þarf ekki þar með að auka fjármagnið, þótt það sé fenginn fastur tekjustofn. En gott er það, ef nefndin hefur leitað eftir auknu fjármagni til samgöngumálanna, en betra þó, ef hún hefur fundið það, en við vitum ekkert um það.
Hv. frsm. eða hv. meiri hl. n. segir í nál. sínu, að búizt sé við, að frv. til nýrra vegalaga komi fyrir Alþingi í vetur. Ég veit ekki betur en þessi stjórnskipaða nefnd hafi skilað till. sínum til hæstv. ríkisstj. 9. okt. í haust. Síðan eru tæpir 2 mánuðir, og það bólar ekki á neinu frv. Og mér hefur verið tjáð af einum hv. þm. úr stjórnarliðinu, að það sé mjög vafasamt, að það verði nokkurt frv. lagt fyrir þetta þing um ný vegalög. Sjálfsagt eiga þá öll þau mál, sem snerta vegi, að bíða eitt árið enn, ef svo reynist, að frv. verði frestað. En ég vil spyrja hv. frsm.: Hvað er í þessu frv., hvað er í þessum till., sem n. gerir til hæstv. ríkisstj.? Er það nokkurt leyndarmál? Geta þm. ekki fengið að vita eitthvað um þetta? Ef við fengjum nú t.d. vitneskju um það, að þarna ætti að auka stórlega fjárframlög til vega á Vestfjörðum og Austurlandi, þá gat vel komið til mála, að við hefðum hreinlega tekið þetta frv. til baka. En það er nú ekki aldeilis svo, að imprað sé á þess háttar. Ég ætla, að þm. innan stjórnarflokkanna hafi ekki hugmynd um, hvað er í þessum till. nefndarinnar eða í því frv., sem hv. frsm. segir að nefndin hafi samið, enda mun nefndin líta svo á sitt starf, að Alþingi komi það ekkert við, því að það sé ríkisstj., sem hafi skipað hana, hún sé bara að vinna fyrir hana. Ef hv. frsm., sem átti sæti í þessari nefnd, telur hins vegar, að það sé fremur viðeigandi, að hann skýri þm. eitthvað frá því, hvað er í þessum till., þá vænti ég, að hann geri það. Ef hann hins vegar telur, að okkur komi þetta ekkert við, hvaða till. þeir gera, þá gerir hann það sjálfsagt ekki.
Þá segja hv. frsm. og meðnefndarmenn hans í meiri hl. nefndarinnar, að fjöldi brtt. um vegalög hafi verið fluttur á undanförnum árum af mönnum úr öllum þingflokkum. Þetta er alveg rétt. Það hefur verið flutt till. til þál. í Sþ. af þm. úr Vestfjarðakjördæmi um áætlun um vegi á Vestfjörðum, þ.e.a.s. sú till. er flutt af stjórnarsinnum meðal þm. Vestfjarða. Og þar segir einnig, að við, sem stöndum að þessu frv., höfum flutt brtt. við þá þáltill. Þetta er allt saman rétt. En allt þetta vill hv. frsm. taka til einnar afgreiðslu og með einu frv. M.ö.o.: allar till. um nýja þjóðvegi, till. um áætlanagerð um vegi og frv. þetta um lán til vega, allt á að afgreiða í þessu eina frv. Ég veit, að hv. frsm. hlýtur að skilja, að það veltur ekki á litlu fyrir okkur, sem erum að berjast fyrir þessum málum, að fá að vita, hvaða till. eru komnar til hæstv. ríkisstj. frá nefndinni um þessi mál. Það getur verið, að hann geti ekki svarað hinu, hvernig hæstv. ríkisstj. muni taka þessum till., en hitt hlýtur hann þó að geta sagt okkur, í hverju þessar till. felast.
Á þessum málflutningi er till. meiri hl. n. byggð að vísa þessu frv. frá, að það verði að bíða eftir afgreiðslu á þessu öllu í einu lagi. Ég hef að vísu sýnt fram á, að þetta er ekki í neinu samræmi við það, sem stjórnarflokkarnir hafa gert og eru að gera við Keflavíkurveg. Hvaða ástæður lágu til þess, að það þurfti að taka hann út úr? Voru nokkrar sveitir á þeirri leið að falla í auðn vegna vegaleysis, eins og er á Vestfjörðum? Eða skiptir það minna máli að dómi þessara hv. þm., ef um afskekkt byggðarlag er að ræða?
Í nál. meiri hl. n. segir, að enginn ágreiningur muni vera um það, að mikil þörf sé á auknum framkvæmdum í vegagerð á Vestfjörðum og Austurlandi, en sú þörf sé líka brýn í öllum öðrum landshlutum. Það er ekki hægt að skilja þetta á annan veg en þann, að meiri hl. n. líti svo á, að það sé ekkert meiri þörf á Vestfjörðum og Austurlandi heldur en í öðrum landshlutum. Og það litla, sem hann sagði um störf mþn., var einnig á þá leið, að það þyrfti að afla meira fjár til vegagerðar í landinu yfirleitt. Ég býst því við, að það sé rétt til getið hjá mér, að mþn. sé ekki með neinar till. um að leysa vanda eins héraðs frekar en annars, og að það byggist á þeirri skoðun þeirra, að það sé ekkert undan vegaástandinu á Vestfjörðum og Austurlandi að kvarta frekar en annars staðar, a.m.k. ekki sem neinu nemur. Nú vil ég segja það, ef þessi skoðun væri á rökum reist, að Vestfirðir og Austurland þurfi ekki undan neinu að kvarta frekar en önnur héruð, þá finnst mér, að þeir hafi mikið til síns máls, að þessu frv. liggi ekkert á, ekki frekar en till. um vegabætur í öðrum landshlutum. Vestfirðingar og Austfirðingar þurfa þá ekki undan neinu að kvarta í vegamálum frekar en aðrir menn í þessu landi!
Ég ætla nú ekki að rekja margt úr hinni fróðlegu skýrslu vegamálastjórans frá 1958 til þess að sýna fram á, hversu réttmætt þetta er. En á þessu er flutningur frv. byggður hjá okkur, að ástandið er svo gerólíkt í þessum tveim landshlutum, að við teljum, að ekki komi til mála að bíða lengur með að gera verulegar umbætur, það eigi ekki að bíða eftir því, að fleiri sveitir fari í eyði.
Ég ætla aðeins að nefna hér eitt dæmi um það, hvernig ástandið var 1958 í þessum tveimur landshlutum samanborið við aðra staði. Það eru til fjöldamörg dæmi, sem unnt er að nefna úr skýrslu vegamálastjóra, sem sýna þetta. Og þó að liðin séu 4 ár síðan, hafa hlutföllin milli landshlutanna ekkert breytzt hvað snertir ástand veganna. Það sést á hinum árlegu fjárveitingum til nýbyggingar vega.
1958 voru ógerðir þjóðvegir, með öllu ólagðir þjóðvegir alls í landinu 730½ km. Þetta voru þjóðvegir, sem voru á pappírnum, en ekki var farið að hreyfa við. En af þessari vegalengd, af þessum 730½ km eru 433.3 km aðeins í 5 sýslum. Þessar sýslur eru: Barðastrandarsýsla með 63.2 km ólagða þjóðvegi, Norður-Ísafjarðarsýsla með 151.2, Strandasýsla með 89.5, Norður-Múlasýsla með 63.5 og Suður-Múlasýsla með 65.9. Það eru nálægt því 3/5 hlutar af öllum ólögðu, þjóðvegunum í landinu, sem eru aðeins í þessum 5 sýslum. Allar þessar 5 sýslur eru í þessum tveimur kjördæmum og 2 þeirra svo nálægt hv. 10 landsk. þm., að hann ætti sannarlega að vita, hvernig ástandið er þarna. En í hinum sýslum landsins, í öllum 17 sýslunum hinum, eru ekki nema 2/5 hlutar af þessum ólögðu þjóðvegum. Ég get svo sem minnt hv. frsm. á annað dæmi, að í Vestfjarðakjördæmi voru þá 29.9% af öllum vegum, þjóðvegum, sýsluvegum og hreppavegum, ólagðir í þeim landshluta. En í öðrum kjördæmum voru ekki nema örfá prósent og hæst upp í 10–11. Það er hægt að rekja dæmin úr þessari skýrslu, sem sýna það, að þessir tveir landshlutar eru svo margfalt verr settir en nokkrir aðrir, að það ætti varla að vera þörf á að nefna þá, en ekki skal standa á mér að gera það, ef þetta verður vefengt. Þetta eru meginrök okkar fyrir því að fá þetta frv. samþykkt.
Hv. frsm. gat þess, og það er tekið fram í nál. meiri hl., að í samgmn. hafi verið farið fram á það af þeirra hálfu, að við féllumst á að fresta þessu frv., þangað til vegalög yrðu væntanlega afgreidd á þessu þingi. Þetta er rétt hjá honum, þetta er nefnt. En við gátum ekki fallizt á það, af því að við viljum ekki bíða lengur með málið og höfum enga tryggingu fyrir neinni lausn á því, sem felst í þessu frv., þó að beðið væri. En vildi þá ekki meiri hl. bíða með málið? Ekki ráðum við tveir störfum samgmn. Ef þeir hefðu viljað það, þessir þrír, sem skipa meiri hl., þá gátu þeir frestað málinu. En þeir vildu það bara ekki sjálfir. Þeir vildu koma frv. fyrir kattarnef strax. Auðvitað gátu þeir sjálfir ráðið því að fresta málinu og bíða með það og bíða. Kannske þeir hafi séð, að það væri ekki til neins að bíða, það fengist aldrei sú lausn á þessu máli, sem við ætlumst til, eins og nú er skipað flokkum í þinginu. Geri ég ráð fyrir, að sú sé ástæðan. Þeir hefðu sannarlega getað frestað þessu máli, hefðu þeir viljað. En þeir gerðu það bara ekki. Þeim er ekki áhugamál, að þetta frv. nái samþykki. Þeim er hins vegar aðaláhugamál, að það sé drepið — og drepið sem fyrst. Hitt skal ég viðurkenna, að þarna er hreinlega gengið til verks, og það er miklu betri aðferð en aðferðin, sem þeir höfðu fyrstu tvö árin, að vera að svæfa frv. í nefnd.
Ég endurtek svo þá till. okkar, sem skipum minni hl. n., að frv. verði samþykkt.