14.03.1963
Neðri deild: 53. fundur, 83. löggjafarþing.
Sjá dálk 238 í C-deild Alþingistíðinda. (2167)
194. mál, listflytjendur o.fl.
Menntmrh. (Gylfi Þ. Gíslason):
Herra forseti. Í frv. þessu er lagt til, að ríkisstj. sé heimilað að staðfesta fyrir Íslands hönd milliríkjasáttmála, sem gerður var í Róm 26. okt. 1961, um vernd listflytjenda, hljóðritaframleiðenda og útvarpsstofnana. Gert er þó ráð fyrir, að ríkisstjórnin geti gert fyrirvara um einstök ákvæði, sem heimilt er að hafa fyrirvara um samkv. sáttmálanum. En verði sáttmálinn staðfestur, skulu ákvæði hans, sem Ísland er við bundið, hafa lagagildi hér á landi frá þeim tíma, er ríkisstj. ákveður.
Á síðustu áratugum hafa mörg lönd tekið upp í höfundalög sín ákvæði um réttindi og vernd listflytjenda, hljóðritaframleiðenda og útvarpsstofnana. Um áratugi hafa alþjóðleg samtök listflytjenda og hljóðritaframleiðenda barizt fyrir því, að þeim yrði veittur þóknunarréttur, þegar hljómplata er leikin í útvarp eða á öðrum stöðum í atvinnu- eða ávinningsskyni. Hefur því verið haldið fram, að slík notkun drægi úr markaðssölu á hljómplötum og spillti fyrir atvinnu listflytjendanna. Hafa þeir fært sömu rök fyrir kröfum sínum og höfundar gerðu, áður en þeim var áskilinn þóknunarréttur. Telja listflytjendur, að eftirspurn og afnot af hljómplötum byggist engu síður á listflutningnum en á tónverkum þeim, sem flutt eru.
Á undanförnum áratugum hefur hvert landið af öðru tekið í höfundalög sín ákvæði um þóknunarrétt listflytjenda og hljóðritaframleiðenda, og er auðsætt, að slíkt er að verða alþjóðleg regla. Í ýmsum löndum höfðu og samtök þessara aðila samið við útvarpsstofnanir í landi sínu um greiðslur, áður en til lagasetningar kæmi. Í norrænu höfundalögunum hafa t.d. verið tekin upp ákvæði um þetta efni. Vernd þessara aðila samkv. einstökum höfundalögum er þó að sjálfsögðu einungis tengd heimalandi þeirra. En þar sem þeir teljast ekki til höfunda, ná ákvæði í höfundaréttarsáttmálum ekki til þeirra.
Nú er listflutningur, útvarp og framleiðsla og sala hljómplatna svo alþjóðlegs eðlis, engu síður en hugverk þau, sem verndar njóta af höfundarétti, að brýn nauðsyn er á milliríkjavernd og þá helzt í formi alþjóðasáttmála. Þrjár alþjóðastofnanir hafa sameiginlega tekið þetta málefni upp á arma sína, þ.e. Alþjóðavinnumálastofnunin, Menningarstofnun Sameinuðu þjóðanna og Bernarsambandið. Boðuðu þessar alþjóðastofnanir til alþjóðaráðstefnu, sem haldin var í Róm 10.–26. okt. 1961. Var þar saminn milliríkjasáttmáli sá, sem fylgir þessu frv. í þýðingu, og var hann samþykktur með shlj. atkv. allra ríkja, sem atkvæðisrétt höfðu á ráðstefnunni, en þessi ríki voru Argentína, Ástralía, Austurríki, Bandaríki Norður-Ameríku, Belgía, Brasilía, Bretland, Burma, Chile, Danmörk, Finnland, Frakkland, Holland, Indland, Írland, Ísland, Ísrael, Ítalía, Japan, Júgóslavía, Kambódía, Kongó, Kúba, Lúxembúrg, Máritanía, Mexíkó, Mónakó, Noregur, Pólland, Portúgal, Spánn, Suður-Afríka, Svíþjóð, Sviss, Tékkóslóvakía, Túnis og Sambandslýðveldið Þýzkaland. Af Íslands hálfu sótti dr. Þórður Eyjólfsson hæstaréttardómari ráðstefnuna að beiðni menntmrn., og hefur hann samið þetta frv. og grg., sem því fylgir.
Þótt alþjóðasáttmáli þessi hafi verið samþykktur samhljóða á ráðstefnunni, verður þó að sjálfsögðu ekkert ríki við hann bundið, fyrr en fullgilding af þess hálfu hefur farið fram. Framkvæmd hans skal fara fram á vegum Sameinuðu þjóðanna og er lögð í hendur framkvæmdastjóra þeirra. Í sáttmálanum eru ákvæði um vernd til handa þremur greinum rétthafa, listflytjendum, hljóðritaframleiðendum og útvarpsstofnunum. Til þess að rétthafar njóti verndar eftir sáttmálanum, verða þeir að vera í tilteknum tengslum við eitthvert aðildarríki. Í sáttmálanum er ákveðin tiltekin lágmarksvernd, sem hverju aðildarríki er skylt að veita í samskiptum sínum við önnur aðildarríki. Verður það að haga löggjöf sinni þannig, að fyrirmæli sáttmálans hafi lagagildi, en af því leiðir ekki, að aðildarríkjum sé skylt að veita sínum eigin þegnum þau lágmarksréttindi, sem ákveðin eru í sáttmálanum. Fyrirmæli hans taka einungis til samskipta þjóða á milli, en hagga ekki heimild aðildarríkja til að skipa réttindum og vernd sinna eigin þegna í löggjöf sinni. Samkv. þessu er sérhverju aðildarríki þess vegna skylt í skiptum sínum við önnur aðildarríki að veita þá lágmarksvernd, sem áskilin er í sáttmálanum, og auk þess þá betri vernd, sem þegnum þess kann að vera veitt að innanlandslögum.
Lágmarksvernd listflytjenda nær bæði til eintaka gerðar og eftirgerðar og birtingar listflutnings, en þó með miklum takmörkunum. Með eftirgerð er þá bæði átt við frumupptöku listflutnings, hvort heldur mynda eða hljóma, til vélræns endurflutnings og einnig tilbúning eða framleiðslu á eintökum samkv. frumupptökunni eða eintökum, sem eftir henni hafa verið gerð. Með birtingu er átt við það, að listflutningur er gerður heyranlegur eða sjáanlegur eða hvort tveggja í senn. Gilda mismunandi reglur um birtingu eftir því, hvort um beinan listflutning er að ræða, þ.e. listflytjandi er sjálfur á staðnum og flytur framlag sitt persónulega, eða flutningurinn er vélrænn, þ.e. samkv. áður gerðri upptöku. Í sambandi við birtingu, bæði beina og óbeina, koma og sérreglur til greina, þegar listflutningi er dreift til almennings með tækniaðferðum, í útvarpi eða á annan hátt. Vernd gegn eftirgerð er mismunendi eftir því, hvort listflytjandi hefur samþykkt upptökuna eða ekki. Listflytjandi nýtur verndar gegn frumupptöku, sem hann hefur ekki samþykkt, og gegn eftirgerð slíkrar upptöku. Skiptir ekki máli, hvort upptakan er í myndum eða hljómum, og ekki heldur, hvort hún kann að vera notuð til markaðssölu, svo sem hljómplötur í útvarpi, þ. á m. sjónvarpi, í kvikmyndum eða með öðrum hætti. Þegar listflytjandi hefur hins vegar samþ. frumupptöku á listflutningi, er vernd hans miklum mun takmarkaðri. Ef upptakan er í myndum eingöngu eða myndum og hljómum sameiginlega, nýtur hann engrar verndar eftir sáttmálanum gegn eftirgerð af henni. Ef upptakan er í hljómum eingöngu, öðlast hann vernd gegn eftirgerð, sem framkvæmd er í öðrum tilgangi en þeim, sem hann hefur veitt samþykki til. Þeirri vernd getur hann haldið uppi, bæði gegn hljóðritaframleiðanda þeim, sem hann samdi við, eða öðrum aðilum. Ef listflytjandi hefur t.d. samþykkt upptöku listflutnings á hljómplötu til markaðssölu, getur hann hindrað, að framkvæmd sé eftirgerð til notkunar í kvikmynd. Hins vegar gæti hann ekki samkv. ákvæðum sáttmálans komið í veg fyrir eftirgerð af plötunni til markaðssölu, þó að þar væri að verki aðili, sem hvorki hefði leyfi hans né hljóðritaframleiðandans til eftirgerðarinnar. Slíka framleiðslu hefur hljóðritaframleiðandinn einn rétt til að hindra og listflytjanda talin nægja sú óbeina vernd, sem af því leiðir.
Ástæðan til þess, að listflytjendum er ekki veitt vernd í sáttmálanum gegn eftirgerð, þegar þeir hafa samþ. upptöku í myndum eingöngu eða myndum og hljómum sameiginlega, er sú, að ekki þótti rétt að láta ákvæði sáttmálans ná til kvikmyndaframleiðslu.
Um vernd gegn birtingu er það að segja, að greint er á milli beins listflutnings og birtingar samkv. áður gerðri upptöku. Þegar um beinan listflutning er að ræða, er gert ráð fyrir, að hann fari fram með vitund og vilja listflytjanda. Hins vegar kann flutningnum að vera dreift með tækniaðferðum til annarra njótenda, áheyrenda eða áhorfenda, en listflytjandi hafi veitt samþykki til. Er listflytjendum þá áskilin vernd gegn slíkum aðgerðum í tveim tilvikum. Í fyrsta lagi er listflytjanda gert kleift að hindra útvarp, bæði sjónvarp og hljómvarp, á beinum listflutningi án samþykkis hans. Í öðru lagi nýtur listflytjandi verndar gegn því, sem nefna mætti dreifingu til almennings á beinum listflutningi án samþykkis hans. Er hér átt við dreifingu með öðrum tækniaðferðum en útvarpi frá flutningsstað til annarra tiltekinna staða, sem almenningur á aðgang að. Sem dæmi má nefna, að hljómsveit hafi samið um að skemmta á tilteknum veitingastað og hljómlistinni er dreift um þráð eða þráðlaust til annars veitingastaðar án samþykkis hans.
Um réttindi listflytjenda í sambandi við birtingu listflutnings eftir áður gerðri upptöku hefur sáttmálinn ekki önnur ákvæði að geyma en að notandi skal þá greiða sanngjarna þóknun í einu lagi til listflytjanda eða hljóðritaframleiðanda eða til beggja þessara aðila. Ef aðildarríki notar hins vegar ýtrustu heimild til undanþágu, sem veitt er í sáttmálanum, kemur hér engin vernd til greina samkv. honum. Sáttmálinn hefur engin ákvæði að geyma um vernd gegn birtingu listflutnings samkv. upptöku, sem er í myndum eingöngu eða myndum og hljómum sameiginlega, þ.e. kvikmyndum og sjónvarpi. Þegar hins vegar er um hljóðrita að ræða, getur listflytjandi að vísu ekki samkv. sáttmálanum hindrað birtingu, eftir að hann hefur samþykkt upptökuna. En fari birting fram í markaðssöluskyni, kann hann að eiga rétt til þóknunar af hendi notenda, svo sem ég gat um áðan. Aðildarríki er þó heimilt að undanþiggja sig með öllu þessum skyldum, en neyti það ekki slíks réttar, er því skylt að veita annaðhvort listflytjendum eða hljóðritaframleiðendum eða báðum þessum aðilum rétt til þóknunar. Réttur listflytjenda samkv. þessu er háður því skilyrði, að þeim sé áskilinn hann í innanlandslögum.
Um lágmarksverð hljóðritaframleiðenda er það að segja, að eftir að framleiðandi hefur gert frumupptöku á hljómum, nýtur hann verndar gegn hvers konar eftirgerð á upptökunni. Þegar hljóðrit hefur verið gefið út, er hverjum sem vill heimilt að birta efni þess með hverjum hætti sem er, án þess að leita þurfi samþykkis framleiðanda. En sé hljóðrit notað til birtingar í útvarpi eða efni þess með öðrum hætti dreift til almennings, kann framleiðandi að eiga rétt til þóknunar af hendi notenda.
Útvarps- og sjónvarpsstofnanir njóta verndar gegn upptöku án samþykkis þeirra á útvarps- og sjónvarpssendingum og eftirgerð slíkrar upptöku. Útvarps- og sjónvarpsstofnanir eru og verndaðar fyrir endurvarpi annarra stofnana á útvarpi þeirra. Sjónvarpsstofnanir hafa rétt til að hindra dreifingu til almennings á sjónvarpi þeirra, ef hún fer fram á stöðum, sem almenningur á aðgang að, gegn greiðslu inngangseyris. Aðildarríki geta þó undanþegið sig skyldu til að veita þessi réttindi.
Að endingu skal þess getið, að réttindi þau, sem listflytjendum, hljóðritaframleiðendum og útvarpsstofnunum eru áskilin í sáttmálanum, ganga að flestu leyti skemmra en venja er að setja í höfundalög. Auk þess ber að undirstrika, að aðildarríkjunum er heimilað að undanþiggja sig ýmsum mikilvægum ákvæðum sáttmálans. Mundu þessi atriði öll að sjálfsögðu verða tekin til rækilegrar yfirvegunar, ef frv. þetta yrði að lögum og ríkisstj, ákvæði síðan að fullgilda sáttmálann.
Að svo mæltu legg ég til, herra forseti, að frv. verði vísað til 2. umr. og hv. menntmn.