08.11.1962
Efri deild: 14. fundur, 83. löggjafarþing.
Sjá dálk 281 í C-deild Alþingistíðinda. (2217)
75. mál, lausn á síldveiðideilunni sumarið 1962
Björn Jónsson:
Herra forseti. Þeir hæstv. sjútvmrh. og hv. 9. landsk. þm., sem hér hafa talað síðast í þessum umr., hafa komið nokkuð víða við, og er af mörgu að taka, ef svara ætti öllum þeim fullyrðingum, sem þeir hafa komið með, frá orði til orðs. Ég mun ekki takast það á hendur að elta ólar við allt, sem þeir hafa sagt.
Það var það síðasta, sem fram kom hjá hæstv. sjútvmrh., að eiginlega væri alveg óstaðfest, að sjómannastéttin hefði nokkuð mótmælt þessum gerðardómslögum. Það væri alveg óstaðfest, og a.m.k. hefði þá verið alveg áreiðanlegt, að það hefðu einhverjir vondir menn gengið um á milli sjómannanna til þess að fá þá til að bera fram mótmælin. Og það virtist koma fram hjá hæstv. ráðh., að þau mótmæli, sem þannig væru fengin, væru alls ekki fullgild og vafasamt, hvort það ætti nokkurt mark á þeim að taka. Ég vil nú aðeins í þessu sambandi spyrja hæstv. ráðh. um það, hvaða vondir menn það muni hafa verið, sem hafa gengið um í Sjómannasambandi Íslands nú að undanförnu og getað fengið því þar til leiðar komið, að þau samtök mótmæltu undir forustu Jóns Sigurðssonar, Sigfúsar Bjarnasonar og annarra flokksbræðra hæstv. ráðh., hverjir það hafi verið, sem hafi þar staðið á bak við, og hvort þau mótmæli, sem vafalaust eru ekki staðfest af öðrum en forustumönnum þessara samtaka, hafi nokkurt gildi í augum hæstv. ráðh. Mér getur líka dottið í hug að spyrja um það, hvaða vondir menn það hafi verið, sem hafi gengið á milli bæja og á milli húsa í Sambandi ungra jafnaðarmanna, sem eins og ég sagði í fyrri ræðu minni hefur nú alveg nýlega notað tækifærið til þess, þegar það hélt sitt þing í heimabæ hæstv. ráðh., að mótmæla gerðardómslögunum. Ég held, að hæstv. ráðh. komist ekki ákaflega langt til þess að verja athæfi sitt, hvorki brbl. né gerðardóminn, með álíka röksemdum eins og þessum. Ég hlýt þó að taka það fram, að ég get á vissan hátt virt það fullkomlega við ráðh., að hann vill standa hér fyrir sínu máli, og ég get vel unnt honum þeirrar karlmennsku, sem hann sýnir, að hann lagði það, að því er hann segir, fyrir sína meðráðh., áður en hann fór burt af landi, að hann vildi ekki, að þessi mál yrðu hreyfð hér á Alþingi, fyrr en hann kæmi, þannig að hann gæti hér, eins og hann sagði, af því að hann hefði mest til matarins unnið, staðið fyrir máli sínu. Ég get vel unnt hæstv. ráðh. þeirrar karlmennsku, sem þetta sýnir, þó að það breyti ekki málinu mikið, enda sagði hæstv. ráðh. það og virtist vera ærið kokhraustur, að hann mæltist ekki undan ábyrgð á því að hafa tvisvar á sama árinu komið fram fyrir Alþingi til að koma fram gerðardómum. Og hann staðfesti það, sem ég sagði í minni fyrri ræðu, að afstaða Alþfl. til svona mála væri gerbreytt frá því, sem verið hefur, það væri mergurinn málsins. Og um það mál erum við alveg sammála, ég og hæstv. ráðh. Það er mergurinn málsins, að Alþfl. hefur skipt um skoðun. Og það er mergurinn málsins, að þessi gerðardómur, sem hér er á ferðinni, og þau brbl., sem hér eru á ferðinni, eru einn anginn af þeirri heildarstefnu, sem hæstv. ríkisstj. hefur fylgt í launamálum. Þau eru einn anginn af þeirri gerðardóms- og kauplækkunarstefnu, sem hefur einkennt hæstv. ríkisstj., frá því að hún tók við völdum, öllu öðru fremur. Það er mergurinn málsins, og ég er alveg sammála hæstv. ráðh. um það. Hann nefndi þessu til sönnunar, að hæstv. ríkisstj. hefði beitt sér fyrir því, að kjör opinberra starfsmanna væru útkljáð með gerðardómi. Og hann benti einnig á það, að hið sama væri með kjör bændastéttarinnar. Það er sannast mála, að hæstv. ríkisstj. stefnir að því að þrengja gerðardómshringinn um kjör vinnustéttanna á Íslandi. Það er hennar stefna.
Ég hef álitið, að hæstv. ráðh., sem er hámenntaður stærðfræðingur og verkfræðingur, væri betur að sér í þeim fræðum en röksemdafærsla hans hér gaf til kynna, þegar hann var að reikna út kjaraskerðinguna, sem sjómenn hefðu orðið fyrir. Hann sagði, að ég hefði sagt, að kjaraskerðingin væri 13–15%, og reiknaði það síðan, og ég hefði líka fullyrt, að meðalhásetahlutur hefði verið um 60 þús. kr., og það sagði hann að væri rétt, og út úr þessu fær hann það, að kjaraskerðingin sé aðeins 8400 kr., þ.e.a.s. hann reiknar kjaraskerðingarprósentuna af þeirri upphæð, sem hásetahluturinn nam, eftir að búið var að skerða hann. Ég vil nú spyrja hæstv. ráðh. og hv. þdm., hvort þeim finnst þessi útreikningur vera sæmandi manni, sem hefur háskólapróf í verkfræði. Nei, ég held, þegar svo vel menntaður maður í þessari grein sem hæstv. ráðh. áreiðanlega er beitir svona rökum, þá sé orðið fátt um raunhæf rök í hans málflutningi. Þá upphófst langur kafli í ræðu hæstv. ráðh., þar sem hann er að lýsa ágæti gerðardómsins, þó að hann væri ekki alveg viss um það, hvort Jón Sigurðsson, sem sat í dómnum og mótmælti þar allri kjaraskerðingunni, hefði haft á réttu að standa eða hv. 9. landsk., sem einnig átti sæti í dómnum og vildi skerða kjör sjómanna minna en meiri hl., eða hvort þremenningarnir, sem réðu úrslitum, hefðu haft á réttara að standa. Í ljósi þeirra fullyrðinga, að dómurinn hafi verið svona ágætur og sjálfsagður, væri ákaflega fróðlegt að fá a.m.k. þá skoðun, því að skoðun hlýtur hæstv. ráðh. að hafa á því, hver þessara þriggja aðila hafi verið næst því sanna. En það forðaðist hæstv. ráðh. að gera og reyndi að skjóta sér út um þá þröngu smugu í þessu máli, að brbl-. og gerðardómurinn væru ekki eitt og sama málið. Í því sambandi leyfi ég mér að spyrja hæstv. ráðh.: Stóðu málin virkilega þannig, þegar hann gaf út brbl., að hann gæti vænzt annars en þess af gerðardómi, hvernig svo sem hann var skipaður, en þar væri um kjaraskerðingu að ræða? Gat hann búizt við því, þar sem annars vegar stóð aðili, sem aðeins vildi verja sín kjör, og hins vegar aðili, sem vildi stórlækka þau? Var ekki málatilbúnaðurinn orðinn þannig, að það var algerlega útilokað, að gerðardómurinn færi á annan veg, alveg án tillits til þess, hvað réttmætt var?
Hæstv. ráðh. skjátlaðist þó allmikið, þegar hann fór að reyna að verja sjálfan gerðardóminn, því að hann virtist ekki vera þrátt fyrir allt alveg sannfærður um það, að hann slyppi út úr málinu með því að segja, að brbl. og gerðardómurinn væru tvö mál. Þá fór hann að tala um það, að gerðardómurinn hefði ýmislegt gott gert fyrir sjómennina. Hann hefði t.d. ákveðið, að þeir skyldu fá 1% í sjúkrasjóð, og hann hefði hækkað kauptryggingu, og ég held, að það hafi jafnvel verið fleira, sem hann tiltók. Í þessu sambandi er rétt að athuga það, að þegar staðið var upp frá borðum í sjómannadeilunni, stóðu málin þannig, að það eina, sem um var deilt, voru hlutaskiptin og hlutur matsveins. Það var alls ekki deilt um þetta 1% í sjúkrasjóðinn, því að um það var fullt samkomulag, og það var ekki heldur deilt um kauptrygginguna, sem alltaf hefur frá því fyrsta fylgt eftir almennu kaupi verkamanna og verið í nokkuð sama hlutfalli nú um mjög langan tíma. Það er alger blekking, svo að væg orð séu notuð, hjá hæstv. ráðh., þegar hann er að tíunda þetta til þess að gera úrskurð dómsins eitthvað álitlegri í augum manna. Hæstv. ráðh. lék svo sama leikinn eins og hv. 9. landsk. þm. hafði hér áður gert, að þegar búið er að hrekja öll þau rök, sem L.Í.Ú. hefur fært fram fyrir kjaraskerðingarkröfum sínum, þá segir hann: Þessi rök eru reyndar lítils virði. En við sjálfir höfum miklu betri rök á hendinni. Þannig sagði hv. 9. landsk. þm. t.d., að það væri auðvitað nánast vitleysa af útgerðarmönnum að vera að fara fram á kjaralækkun hjá sjómönnum vegna þess, að tekin hefði verið í notkun af flotanum kraftblökk og leitartæki. Það gerði ekki svo mikið og það borgaði sig aftur í aukinni veiði. En það var annað, sem útgerðarmennirnir hefðu alls ekki komið auga á í sínum bjánaskap, og það var, að skipin væru orðin miklu stærri en áður, og það væru alveg fullgild rök fyrir því að lækka kjörin. En þetta lýsir náttúrlega engu öðru en því, hvorum megin í deilunni þessir menn standa, að þeir reyna að grafa eins djúpt og þeir geta til þess að finna rök fyrir kauplækkunarkröfu útgerðarmanna. Og það eru rök, sem þeir sjálfir hafa ekki komið auga á, því að sannast mála er það nú auðvitað, að á meginhluta flotans hefur verið róið til síldar nú á þessari vertíð með nákvæmlega sömu skipunum og undanfarin ár. Þau hafa ekki stækkað eða minnkað á þessu ári, svo að nokkru nemi, nema náttúrlega örfá ný skip, sem hafa komið þar til sögunnar. Og það er yfirleitt ekkert, sem gerzt hefur í þessu máli snögglega á þessu ári. Veiðitæknin hefur verið að þróast um margra ára skeið, án þess að nokkur hafi farið fram á það, að kjör sjómanna væru lækkuð af þeim sökum, og bátarnir hafa verið að stækka um mjög langt skeið, án þess að nokkur hafi farið fram á það, að kjör hásetanna væru lækkuð til þess að standa undir því.
Ég verð svo að segja það, að þegar þessum minni háttar röksemdum hv. gerðardómsmanna lýkur, þá er það athyglisverðasta, sem hefur komið fram í þeirra umræðum, það, að þeir hafa látið í ljós eða a.m.k. hefur verið auðsætt, að það hefur verið þeim visst fagnaðarefni, að deilan, sem nú stendur yfir um síldveiðarnar, hefur ekki enn þá leystst. Þannig sagði hv. 9. landsk. í sinni ræðu, að deilan nú sýndi það svart á hvítu, að útgerðarmenn hefðu svo sem ekki aldeilis verið á því að gefast upp á s.l. sumri. Þeir hefðu aldeilis ekki verið á þeim buxunum. Deilan núna sannaði það. Og það er alveg auðfundið, hvernig þeir eru að reyna að nota deiluna núna til þess að sanna, að þeir hafi verið að gera rétt á s.l. sumri, og eru því harla fegnir af þeirri ástæðu a.m.k., að deilan skuli standa nú, eins og hún gerir. En ég hygg, að það þurfi ekki að athuga málið neitt ákaflega nákvæmlega til að komast að raun um það, að það er síður en svo, að deilan núna sé nokkur hvalreki á fjöru þeirra gerðardómsmanna eða hvalreki fyrir þeirra röksemdafærslu. Ég held, að því sé alveg öfugt farið. Deilan nú er áreiðanlega öllu öðru fremur sönnun fyrir því, að gerðardómsleiðin er og var ófær leið til þess að tryggja vinnufriðinn og að hún leiðir aðeins til nauðungarsættar, sem getur aldrei orðið neinn grundvöllur að varanlegum friði, og þó allra sízt þegar eins er að málunum staðið og gert hefur verið í þessu máli.
Eins og ég leiddi rök að í fyrri ræðu minni hér, þá var það fyrst og fremst vissa L.Í.Ú.-mannanna um það, að gerðardómur mundi að lokum koma þeim til hjálpar og lækka kjör síldveiðisjómanna, sem gaf þeim kjark til að halda kröfum sínum í þá átt til streitu á s.1. sumri. Og nú er það svo aftur reynslan frá s.l. sumri af gerðardómsstefnu ríkisstjórnarinnar, sem þeir draga þær ályktanir af, að enn muni ríkisstj. fara sömu leiðina, þeir þurfi þess vegna ekki annað en forklúðra málið nægilega mikið, eins og það er orðað af Alþýðublaðinu, til þess að fá nýjan gerðardóm og nýja staðfestingu á þeirri kjaraskerðingu, sem þeir hafa fengið fram til bráðabirgða í deilunni á s.l. sumri. Og það hljóta auðvitað allir að sjá, að á meðan slík sjónarmið ráða, horfir ekki vænlega um friðsamlega samninga um deilumálið.
Mín skoðun er sú, að lausn deilunnar núna, áður en meiri skaði er skeður af hennar völdum en orðinn er, geti því aðeins tekizt án mikillar tafar, að ríkisstj. geri L.Í.Ú.-mönnunum það ljóst, að hún muni ekki undir neinum kringumstæðum endurtaka gerðardómsleikinn frá s.l. sumri. Þá fyrst væri möguleiki á því, að L.Í.Ú.-mennirnir mættu samninganefndum sjómanna sem jafnréttháir aðilar, en ekki eins og sá, sem getur veifað ofbeldishótunum gegn viðsemjendum sínum. Með þessu er ég þó engan veginn að segja, að engin afskipti af hálfu ríkisvaldsins geti komið til greina, því að ég tel, að vissulega beri ríkisstj. að taka til athugunar, á hvern hátt hún geti lagt eitthvað af mörkum til að brúa bilið á milli deiluaðilanna og þannig stuðlað að friðsamlegri lausn. En slíkt virðist ekki hafa hvarflað að henni að gera, heldur kemur hún miklu fremur fram sem beinn aðili í deilunni, beinn aðili, sem styður málstað útvegsmannanna einhliða. Og það er einmitt af þessum ástæðum, sem það mundi hafa beina þýðingu fyrir lausn deilunnar núna, að þetta frv. hlyti nú þegar við 1. umr. málsins þá afgreiðslu, sem tæki af allan vafa um afstöðu Alþ. til gerðardómsleiðarinnar og sannaði L.Í.Ú.-mönnunum, að frá Alþ. og frá ríkisvaldinu væri engin von um aðstoð við nýjar ofbeldisaðgerðir. En það er einmitt slík von, sem þeir hljóta að halda áfram að ala með sér og ýtir þeim áfram í óbilgirni sinni, meðan stjórnarliðið, eins og hæstv. sjútvmrh. og eins og hv. 9. landsk., — meðan hér er sveitzt við af stjórnarliðsins hálfu að verja gerðardómsleiðina og gera því skóna leynt og ljóst, að hún muni verða reynd öðru sinni, þegar hnúturinn í deilunni sé orðinn nógu illviðráðanlegur fyrir þeirra tilverknað m.a. Og það skilst áreiðanlega, áður en skellur í tönnunum, þegar hæstv. sjútvmrh. talar um, að vonandi verði komizt hjá íhlutun um deiluna, og segir setningar eins og þær, sem hafa verið sagðar hér, að það sannist nú, hvort aðilarnir eru færir um að semja án íhlutunar. En á þessa lund hefur hæstv. ráðh. og hjálparmaður hans, hv. 9. landsk. þm., talað hér, og hv. 9. landsk. þm. bætti við: Alþfl. á ekki að hika við að fara þá leið, sem farin var á s.l. sumri. — Þetta sagði hv. þm. orðrétt. Nei, það er svo sem alveg bersýnilegt, á hvaða buxum þessir hv. Alþfl.-menn eru. Þeir eru þrátt fyrir þá útreið, sem þeir hafa hlotið, bæði innan síns flokks og utan í þessu máli, enn þá á sömu gerðardómsbuxunum og þeir voru á s.l. sumri.
Hv. 9. landsk. þm. fullyrti í þessum umræðum, að íslenzkir sjómenn byggju nú við miklu betri kjör en nokkru sinni áður, og vildi færa þá fullyrðingu sína fram sem einhvern stuðning við gerðardóm. Og hann sagði, að þetta stafaði af því, að uppbótakerfið hefði verið afnumið, að tekjuskatturinn hefði verið lækkaður, og svo síðast, en ekki sízt, vegna sjálfrar gengisfellingarinnar. Og það var alveg eins og hv. þm. héldi því fram, að sjómenn hefðu engin kynni haft af því, að söluskattar hefðu verið margfaldaðir í stað lækkunar tekjuskattsins og að þeir hefðu þurft að bera byrðar vegna gengisfellingarinnar í hækkuðu verðlagi á öllu því, sem þeir þurfa sér til framfæris, alveg eins og aðrir landsmenn. En það er rétt að athuga þetta ofur lítið nánar, sérstaklega að því er síldveiðisjómennina snertir.
Sannast mála er það um kjör síldveiðisjómanna, að þeirra kjör, miðað við tekjur útgerðarinnar, hafa í engu breytzt, engu, sem máli skiptir a.m.k., frá því fyrir viðreisn, að öðru leyti en því, sem gerðist á s.l. sumri, að skiptakjörin voru lækkuð með valdboði. Jafnt eftir viðreisn sem fyrir hafa kjör þeirra byggzt á því, að þeir hafa fengið ákveðna prósentutölu af afla miðað við sama verð og útgerðarmenn fá fyrir hann. Og við afnám uppbótakerfisins, sem svo er kallað, er engu breytt í þessu efni. Sjómennirnir hafa eftir sem áður tekið á sig tap og vinning við verðbreytingar, eins og sjálft hlutaskiptafyrirkomulagið, sem við erum búnir að hafa svo að segja frá upphafi vega, leiðir beint af sér. Sú eina breyting hefur orðið á þessu nú í seinni tíð, eftir að uppbótakerfið var afnumið, eins og sagt er, að það hefur verið reynt að sniðganga þá venju og hefð, að sjómennirnir fengju hlut sinn úr sama verði og útgerðarmennirnir fá.
Það er sem sagt alveg greinilegt, að kjör síldveiðisjómanna og reyndar annarra sjómanna, sem eru upp á hlutaskipti einnig, voru stórskert með gengislögunum frá því í ágúst í fyrra, þegar útflutningsskatturinn var stórkostlega hækkaður og þannig tekinn ýmis kostnaður útgerðarinnar af óskiptu. Þessum aðferðum höfðu síldveiðisjómenn ekki kynnzt áður í viðskiptum um sin kjör. Það var sem sagt tekið upp uppbótakerfi með þessu, sem var algerlega miðað við það að lækka hlut hásetanna. Þrátt fyrir allt uppbótakerfið fyrir viðreisnina var þessu þó ekki til að dreifa þá.
Kjör sjómanna á öðrum veiðum en síldveiðum skipta auðvitað ekki neinu máli, þegar þetta sérstaka mál er til umræðu. En þó vil ég benda á það, að þegar sjómannasamtökin sömdu um það á s.l. ári, að hlutur þeirra skyldi reiknaður af sama verði og útgerðarmenn fá fyrir aflann, keyptu þeir þessa breytingu því verði að lækka skiptaprósentuna mjög verulega. Og ég hygg, að það sé a.m.k. ekki á færi hv. 9. landsk. þm. að færa neinar s'tinnur á þá fullyrðingu, að út úr þeirri grundvallarbyltingu, sem þá var gerð á kjörum hlutarsjómanna, hafi komið meiri kjarabót en launþegar hafa almennt fengið í landinu á s.l. og þessu ári, því að ég álít, að það hafi líka farið mjög fjarri því. Þetta er sú eina breyting, sem hefur orðið á þeirra kjörum. En einnig í þessu máli er rétt að hafa í huga, að þessa nýju grundvallarreglu hefur verið reynt að brjóta, eins og ég sagði áðan, með nýja uppbótakerfinu, sem lækkar fiskverðið, sem er annar mælikvarðinn á kjörin við hlið hlutaskiptanna, um sennilega milli 50 og 70 aura á hvert kg af fiski. Loks er svo rétt að minna á það einnig, að samningsréttur sjómanna og útgerðarmanna um fiskverðið var afnuminn með gerðardómslögunum fyrr á þessu ári. Og ég álít, að það sé fullt tilefni til þess nú að minna á röksemdir hæstv. sjútvmrh., sem hann færði fram m.a. í þessari hv. deild, þegar hann mælti fyrir því máli. Þegar hann var að andmæla því, sem bæði ég og aðrir sögðu, að með þessu væri verið að meira eða minna leyti að ákveða kjör sjómanna með gerðardómi, þá sagði hæstv. ráðh., að það væri alls ekki um að ræða, að það væri á neinn hátt verið að ráða kjörum sjómannanna til lykta með ákvörðun um verðlagsdóm og gerðardóm um fiskverð, vegna þess að þeir ættu eftir sem áður eftir að semja um hlutaskiptin og þar hefðu þeir þess vegna alltaf opna leið til að ákveða kjör sín með samningum. Eftir það, sem síðan hefur gerzt, setningu brbl. og gerðardómsúrskurðinn, eru heilindin í þeirri röksemdafærslu hæstv. ráðh. orðin lýðum ljós. Þá er ekki lengur deilt um þau. Fyrst beitir hann sér fyrir því, að gerðardómur er ákveðinn um fiskverðið á þeirri forsendu, að sjómenn haldi þó alltaf samningsréttinum um skiptakjörin. Og síðan er sá réttur af þeim tekinn, síðan er næsta skref að taka þann rétt líka, eins og gert var á s.l. sumri. Og þannig er gerðardómshringnum lokað um kjör þessarar stéttar, alveg á sama hátt og hefur verið gert í fleiri tilvikum af hæstv. ríkisstj. Ég spyr nú bara, hvort það sé undur, þó að slíkar aðfarir og slíkar baráttuaðferðir hljóti almenna fordæmingu, jafnvel í flokki hæstv. ráðh., og er ekki kominn tími til, að Alþingi taki hér eftirminnilega í taumana, áður en slík vinnubrögð leiða af sér enn illvígari og þjóðfélaginu hættulegri deilur en þegar er orðið?
Í blöðum nú í morgun er frá því skýrt, að í öðrum stærsta útgerðarbæ í landinu, í kjördæmi hæstv. sjútvmrh., hafi samtök sjómanna þar á staðnum boðað samúðarverkfall frá og með n. k. þriðjudegi á öllum bátum, sem þaðan stunda veiðar, samúðarverkfall með sjómönnum í þeirra deilu. Og þetta var samþykkt um leið og till. sáttasemjara ríkisins um áframhaldandi gerðardómskjör var kolfelld. Þessi frétt er í mínum augum a.m.k. sönnun þess, hvert gerðardómsstefnan hlýtur að leiða, ef ekki verður að gert. Og sú spurning hlýtur nú að krefjast svars, hvort hæstv. ríkisstj. hyggist bíða eftir því, að sú stefna leiði til miklu víðtækari átaka í þjóðfélaginu og enn meira tjóns en þegar er orðið, eða hvort hún hyggist velja þann kostinn að tryggja vinnufrið með því að hafna valdboðsleiðinni og rétta heldur hönd að því að leysa deilu sjómanna og útgerðarmanna með friðsamlegum hætti.