22.11.1962
Neðri deild: 20. fundur, 83. löggjafarþing.
Sjá dálk 348 í C-deild Alþingistíðinda. (2316)
70. mál, stuðningur við atvinnuvegina
Menntmrh. (Gylfi Þ. Gíslason):
Herra forseti. Þegar ég hafði lesið þetta frv. tveggja hv. þm. Alþb. og grg. þess, datt mér í hug, að líklega væri ekki fjarri að segja, að hér væri á ferðinni eitt fráleitasta plagg, sem lagt hefði verið fyrir Alþingi, síðan Alþingi var endurreist. Ég skal nú gera grein fyrir, á hverju ég byggi þessa skoðun mína. Fyrst held ég, að sé rétt að rifja upp fyrir hv. þm., hvert er aðalefni frv.
Í frv. er gert ráð fyrir því að lækka útgjöld íslenzks sjávarútvegs um 400 millj, kr., og þessi lækkun á að fást með eftirfarandi hætti: með því að lækka vaxtabyrði útvegsins um 100 millj., með því að lækka vátryggingargjöld um 70 millj., með því að lækka útflutningsgjöld um 160 millj., með því að lækka flutningsgjöld um 20 millj., þá er komið upp í 350 millj., og svo er þetta hækkað upp í 400 millj. og sagt, að lækka eigi ýmsa aðra liði um 50 millj., þannig að heildarsparnaður útvegsins á að vera 400 millj. kr. Og svo er sagt í niðurlagi grg., með leyfi hæstv. forseta: „Væru þessi atriði framkvæmd,“ — þau atriði, sem ég nefndi, — „mætti hækka kaup verkafólks, sem við framleiðslu vinnur, um 20% og fiskverðið um 25–30% og bæta þó hag vinnslustöðvanna frá því, sem nú er:
Nú skal ég sýna fram á, um hversu fráleitar fullyrðingar hér er að ræða, — fullyrðingar, sem eru svo fráleitar, að það er fyrrv. ráðh. sjávarútvegsmála og form. eins þingflokksins algerlega ósamboðið að bera slíkar fullyrðingar á borð.
Ég skal fyrst fara yfir þær till., sem frv. gerir ráð fyrir um lækkun á útgjaldaliðum sjávarútvegsins, þær lækkanir, sem ég gat um áðan.
Þá er fyrst að nefna vaxtalækkunina, sem sagt er í grg. að muni nema um 100 millj. kr. Ég hef fengið upplýsingar um það lánsfé, sem sjávarútvegurinn hefur til umráða frá Seðlabankanum, frá viðskiptabönkum og öðrum aðilum, fyrst og fremst frá fiskveiðasjóði og stofnlánadeildinni. Úr Seðlabankanum er talið, að sjávarútvegurinn hafi 610 millj. kr. Á 500 millj. af því gerir frv. ráð fyrir lækkun á vöxtum úr 7% í 2½% og á 110 millj. úr 9% í 2½%. Þessi vaxtalækkun mundi nema 29.6 millj. kr. Samningsákvæði frv. mundu lækka vexti sjávarútvegsins til Seðlabankans um 29.6 millj. kr. Úr viðskiptabönkunum er gert ráð fyrir að sjávarútvegurinn hafi 700 millj. kr. Vaxtalækkunin á þeirri upphæð mundi nema 12 millj. Frá öðrum aðilum, fyrst og fremst fiskveiðasjóði og stofnlánadeildinni, hefur sjávarútvegurinn 970 millj. kr. Vaxtalækkun þar mundi nema um 10 millj. kr. M.ö.o.: vaxtalækkun, sem ákvæði frv. fjalla um, mundi þýða heildarvaxtalækkun um rúmar 50 millj. kr., en ekki 100 millj., eins og í grg. frv. segir. M.ö.o.: ef teknar eru þær tölur, sem fyrir liggja um lánsfé sjávarútvegsins úr bönkum og lánastofnunum, kemur í ljós vaxtalækkun, þótt fylgt sé þeim tölum, sem frv. getur um, um rúmar 50 millj., en ekki 100 millj., eins og grg. frv. tekur fram. Hér er því villa um 100% og er það raunar ekki mesta villan, sem í frv. er, eins og koma mun í ljós hér á eftir.
Þá er gert ráð fyrir, að með því að færa útflutningsgjöld niður í það, sem þau voru, áður en þau voru hækkuð á árinu 1961, muni útvegurinn spara 160 millj. kr. Í frv. er gert ráð fyrir því, að útflutningsgjöld lækki úr 7,4%, sem þau eru núna, í 2,9%, þá upphæð, sem þau voru fyrir 1961, eða um 4,5%, í krónutölu, eins og ég gat um áður, 160 millj. En þá er þess fyrst að geta, að hér reikna flm. með 3550 millj. kr. útflutningi í ár, sem er allhá áætlun og hærri en sérfræðingar ríkisstj. og Seðlabankans hafa talið eðlilegt. Það er að vísu ekki sagt í frv., á hvaða liðum lækkunin eigi að koma fram, en varla er hægt að draga aðra ályktun af frv. en þá, að lækka eigi þá liði, sem hækkaðir voru í fyrra. En hið almenna útflutningsgjald hækkaði 1961 úr 2,25% í 6% eða um 3,75%. Af þessari hækkun, 3,75%, renna 3,72%, eða næstum öll hækkunin, til tryggingakerfis fiskiskipa. Samkv. forsendum frv. um útflutning, sem eru of háar, eins og ég gat um áðan, nemur hækkun almenna útflutningsgjaldsins 133 millj. kr. Til tryggingakerfisins renna þar af 132 millj. kr. Í fyrra hækkaði líka útflutningsgjald til aflatryggingasjóðs sjávarútvegsins, og má gera ráð fyrir, að það, sem eftir verður af hækkuninni, þ.e. sem flm. ráðgera, eða 27 millj. kr., eigi að koma niður á aflatryggingasjóði sjávarútvegsins. En iðgjöld til hans hækkuðu um rúmt ½%, jafnframt því sem þau voru lögð á afurðir af afla togaranna. M.ö.o.: það er hér gert ráð fyrir að lækka útflutningsgjöldin um tölu, sem flm. telja 160 millj. kr., en þegar hliðsjón er höfð af því, að nær allar tekjur af hækkun útflutningsgjaldanna renna aftur til sjávarútvegsins, renna til tryggingakerfis skipanna og til aflatryggingasjóðs, er vandséð, hvernig sjávarútvegurinn í heild á að geta hagnazt á þessu. Þetta er aðferð til þess að bjarga sér dálítið lík þeirri, sem sagt er, að heimskautafari einn hafi viljað beita á ferðalagi, þegar hann var orðinn uppiskroppa með fæðu handa hundunum, sem drógu sleðann. Það var sagt, að það hefði hvarflað að honum að bjarga lífi þess hundsins, sem verst var kominn, með því að höggva af honum aðra afturlöppina og gefa honum að borða. Hér á að bjarga hag sjávarútvegsins með því að lækka gjöld, sem hann fær sjálfur.
Auðvitað gæti fiskverð hækkað, ef þessi grein frv. væri framkvæmd, þ.e. ef útflutningsgjöldunum væri létt af sjávarútveginum. En útgerðin í heild fengi ekki einum eyri meira, því að hún fær svo að segja allar tekjurnar, sem hin auknu útflutningsgjöld afla.
Þá er þriðji liðurinn í lækkunaráætlun hv. þm., sem er lækkun vátryggingargjaldanna, og er gert ráð fyrir því, að þau eigi að geta lækkað um hvorki meira né minna en helming. Þau eru talin nema 140 millj. kr., eiga að lækka blátt áfram um helming, þó að engin rök séu færð fyrir því, hvernig slíkt undur mætti gerast, og er talið hægt að spara útveginum 70 millj. kr. Nú er það svo, að nær öll vátrygging fer í gegnum hið opinbera vátryggingakerfi, og þar er upphæðin, sem í gegnum það fer, aðeins rétt liðlega 100 millj. kr. Gera má að vísu ráð fyrir því, að um sé að ræða einhverjar vátryggingar umfram það, sem fer í gegnum vátryggingakerfið, en þær geta aldrei verið 40 millj. kr., svo að hér er í fyrsta lagi vátryggingakostnaður sjávarútvegsins mjög oftalinn, þegar hann er talinn 140 millj. kr., og þá líka auðvitað hagnaðurinn af algerlega órökstuddri lækkunartill., sem er um helming. Þessi hugsanlega sparnaðartala um 70 millj. verður því vægast sagt að teljast út í bláinn.
Fjórði sparnaðarliðurinn er lækkun flutningsgjalda um 20 millj. kr. Um hana er það líka að segja, að þar fylgir engin áætlun um, hvernig sú lækkun væri framkvæmanleg.
Svo er afgangurinn, 50 millj. kr., sem fást eiga með ýmsum ráðstöfunum, m.a. með því að setja hámark á sölulaun, eins og gert er í 9. gr. Rétt er að vekja alveg sérstaka athygli á því, að þessi 9. gr. er einsdæmi í íslenzkri lagasetningu og ég held raunar í tillögu til lagasetningar hjá siðuðum þjóðum, vegna þess að 9. gr. á ekki aðeins að gilda um íslenzka taxta, heldur erlenda taxta. Það er sett hámarksverð á umboðslaun, ekki aðeins Íslendinga, heldur umboðslaun útlendinga. Man ég ekki eftir öðru dæmi um það í íslenzkum frumvörpum, að þeim sé ætlað að vera verðlagseftirlit á erlenda borgara. Þessi 50 millj. sparnaðaruppástunga er því líka vægast sagt á mjög ótraustum grunni reist. En með þessu móti fær hv. þm. þá tölu, að unnt sé að lækka útgjöld sjávarútvegsins um 400 millj. kr.
Nú skulum við sjá, hve langt þessar 400 millj. duga til þess að ná því markmiði, sem í grg. segir að sé höfuðtilgangurinn með frv., að hækka kaup verkafólks, sem að framleiðslu vinnur, um 20% og fiskverðið um hvorki meira né minna en 25–30%. Til þess að gera sér grein fyrir þessu, er nauðsynlegt að gera sér grein fyrir, hver er launakostnaður og hver er hráefniskostnaður í framleiðslu íslenzkra sjávarafurða, og ég skal gera grein fyrir því um allar helztu afurðirnar. Hér hlýtur að sjálfsögðu að vera um áætlanir að ræða, því að öruggar hagskýrslur um þessi efni eru ekki til, því miður. Engu að síður á að vera hægt að komast að niðurstöðu, sem er ekki víðs fjarri, vegna þess að fyrir liggja hjá sölusamtökum sjávarútvegsins og ýmsum hálfopinberum stofnunum útreikningar á kostnaðarverði allra helztu tegunda íslenzkrar útflutningsvöru. Eftirfarandi útreikningar eru byggðir á þessum skýrslum. Þær eru þegar orðnar svo gamlar, búnar að fara í gegnum hendur svo margra aðila í sölusamtökunum og hendur svo margra opinberra nefnda, að ekki á að geta skakkað neinu verulegu. Ef háværar raddir væru uppi um, að þessar kostnaðaráætlanir, þessir kostnaðarútreikningar væru rangir í grundvallaratriðum, mundi það eflaust vera fyrir löngu komið fram. En um útflutninginn 1961 eru þessar tölur svo sem hér segir:
Fyrir freðfisk er framleiðsluverðmætið 816 millj., bein vinnulaun í þeirri upphæð 204 millj. og hráefni 408 millj. Saltfiskur og skreið: Framleiðsluverðmæti 682 millj., bein vinnulaun 136 millj., hráefni 409 millj. Saltsíld: Framleiðsluverðmæti eða útflutningsverðmæti 341 millj., bein vinnulaun 68 millj., hráefnisverð 205 millj. Fiskimjöl: útflutningsverðmæti 131 millj., bein vinnulaun 16 millj., hráefni 55 millj. Síldarmjöl og lýsi: Útflutningsverðmæti 347 millj., bein vinnulaun 10 millj., hráefni 278 millj. Annað: Útflutningsverðmæti 444 millj., bein vinnulaun 111 millj. og hráefni 222 millj., eða samtals útflutningsverðmæti 2761 millj., bein vinnulaun 545 millj. og hráefnisverð 1577 millj.
Nú hefur hv. þm. reiknað með útflutningsverðmæti á þessu ári, árinu 1962, 3550 millj. Hlutfallslega væru þá bein vinnulaun í þessu framleiðsluverðmæti 700 millj. og hráefnisverð í þessu útflutningsverðmæti 2026 millj. Þá er auðvelt að sjá, hvað þarf til þess að hækka beinu vinnulaunin í þágu útflutningsframleiðslunnar, sem samkv. hans eigin forsendum mundu nema um 700 millj., hækka þau um 20%, þ.e. 140 millj. Hráefnin nema samkv. hans forsendum um 2000 millj., 25–30% af því eru 500–600 millj. Samtals kauphækkunin og fiskverðshækkunin er því 640–740 millj., og þó er þess að geta, að hér eru aðeins bein vinnulaun, en ekki vinnulaun í sambandi við ýmiss konar þjónustu í þágu útflutningsframleiðslunnar. (Útgjaldaaukningin eða það, sem hann vill færa launþegum og útvegsmönnum, eru því 640–740 millj. samkv. hans eigin forsendum. En samkv. hans eigin sparnaðaráætlun, svo fráleit sem hún þó er og ég mun koma betur að á eftir, eru þó ekki fyrir hendi nema 400 millj. kr. M.ö.o.: útgjöldin væru 240–340 millj. kr. meiri, það, sem hann lofar launþegum og útvegsmönnum, er 240–340 millj. kr., meira en hann sjálfur áætlar að útvegurinn geti sparað, sem eru þó ekki nema 400 millj. kr. Hér munar 200–300 millj. Það er ekki aðeins, að það muni 2–3 millj., heldur 200–300 millj., á hans eigin útreikningum. Einu sinni sagði frægur fjármálamaður í frægu viðtali: Hvað er milljón nú á dögum? En það er engu líkara en hv. þm. Alþb. hugsi: Hvað eru 100 millj. nú á dögum, — þegar þeir leyfa sér að láta skakka um 200–300 millj. í þeirra útreikningum. En þar eiga þeir sameiginlegt, hv. flm., með hinum fræga fjármálamanni, sem sagði, hvað milljón nú á dögum væri, að þeir virðast hafa algera og fullkomna fyrirlitningu á tölum. Sem sagt, það munar nógu miklu, þó að maður beri saman hans óraunhæfu sparnaðaráætlun og þá kauphækkun og fiskverðshækkun, sem hann veifar framan í launþega og útvegsmenn. Munurinn verður hins vegar enn glæfralegri, ef sparnaðaráætlunin er líka tekin til svolítillar athugunar á grundvelli þess, sem ég gat um áðan.
Um vaxtalækkunina er það að segja, að hún er ekki 100 millj., hún getur aldrei orðið 100 millj., eins og talið er í grg., heldur aldrei meira en 50 millj. Lækkun vátryggingargjaldanna getur aldrei orðið 70 millj. Þó efast ég ekki um, að með bættu skipulagi á vátryggingargjöldunum mætti spara mjög verulegar upphæðir. Við skulum segja jafnvel, að það tækist að lækka þær um helming, — en þá er auðvitað miðað við þær vátryggingarupphæðir, sem raunverulega eru greiddar, en ekki þær, sem eru ekki greiddar, — við skulum segja, að takast mætti að lækka vátryggingarútgjöld með algerri endurskipulagningu um 50 millj. kr. En um útflutningsgjöldin er það að ræða, að þar er ekki hægt að reikna með neinum sparnaði, vegna þess að það er ekki sparnaður við sjávarútveginn að lækka útflutningsgjöldin, ef hann missir um leið þær tekjur, sem hann fær af útflutningsgjöldunum. Hér er því um engan raunverulegan sparnað að ræða. Flutningsgjöld og aðra liði er aldrei hægt að lækka, þótt ýtrustu ráðstafanir væru gerðar, nema um nokkra tugi millj. kr., þannig að raunhæf lækkun samkv. frv., þótt ýtrasta átak væri gert, gæti aldrei verið nema einhvers staðar í kringum 100–150 millj. kr., þó að öll ákvæði frv. væru framkvæmd út í æsar, svo að hugsanlegur sparnaður, að vaxtalækkuninni meðtalinni og henni fyrst og fremst, gæti aldrei orðið 400 millj., heldur í allra hæsta lagi einhvers staðar á milli 100 og 150 millj. kr. Þá fer að muna nokkru meiru á upphæðinni, sem veifað er framan í launþega og útvegsmenn, og þeim raunverulega sparnaðarmöguleika, sem hér er um að ræða. Upphæðin, sem lofað er, er þá allt að því fimm sinnum hærri en sú upphæð sem mögulegt er að spara, jafnvel þótt ákvæði frv. væru framkvæmd út í yztu æsar, sem auðvitað kemur ekki til greina, og á það fyrst og fremst við um vaxtalækkunina.
Ég held, að þetta dugi til að sýna fram á, að hér er um að ræða alveg einstakt lýðskrumsfrv., sem ég endurtek, að ég tel ekki samboðið fyrra flm., formanni eins af þingflokkunum og manni, sem gegnt hefur svo ábyrgðarmikilli stöðu sem það er að vera ráðh. sjávarútvegsmála. Ég læt mér í raun og veru ekki detta í hug, að hv. þm. taki þetta frv. sitt alvarlega. En hitt finnst mér nálgast lítilsvirðingu á hv. alþm., að bjóða þeim upp á annan eins samsetning og þennan. Það nálgast lítilsvirðingu á þeim. Út af fyrir sig er ég ekki hissa á, þó að borið sé fram frv. um að lækka vexti. Láta má líka vera, þótt borið sé fram frv. um, að bankar skuli auka útlán sín til framleiðsluatvinnuveganna. Látum það líka vera, þó að menn vilji lækka útflutningsgjöld frá því, sem ákveðið var í fyrra. En frumskilyrði er í sambandi við slík frv., að í grg. séu látnar fylgja réttar tölur, réttar tölur um það, hvað vaxtalækkunin muni nema miklu og hvað lækkun útflutningsgjaldanna muni nema miklu. En það á sér ekki stað í grg. þessa frv. um þessi tvö atriði. Hefði þó verið algerlega vandalaust fyrir hv. 4. þm. Austf. að fá um þetta réttar upplýsingar. Sumpart er hægt að reikna þær út á grundvelli opinberra skýrslna, sem eru í höndum sérhvers þm., og í öðru lagi er hægt að fá upplýsingar um þetta með því að hafa samband við hagfræðideild Seðlabankans, sem um þetta, að því er vextina snertir, getur gefið upplýsingar tiltölulega mjög fljótt, og um útflutningsgjöldin er hægt að fá réttar upplýsingar í fjmrn., svo að um þetta ættu upplýsingar að liggja alveg á lausum kili. En því miður skortir mjög mikið á það, að í grg. fylgi réttar upplýsingar um þýðingu vaxtalækkunarinnar, hvaða útgjaldaminnkun hún mundi hafa í för með sér og hvaða sparnaður mundi verða af lækkun útflutningsgjaldanna, því að það er vandlega þagað um það í grg., hvert útflutningsgjöldin fara, sem öllum hv. þm. er þó kunnugt í öllum aðalatriðum. En hitt er þó í raun og veru enn óforsvaranlegra, að látin skuli liggja orð að því, að með ráðstöfunum sem þessum muni vera hægt að hækka kaup verkafólks hvorki meira né minna en um 20% og fiskverð um 25–30%, því að ég þykist fullviss, að hv. þm. þurfi í raun og veru ekki að fletta upp í neinum skýrslum, sem fyrir hendi eru, til að gera sér í stórum dráttum grein fyrir því, hversu kaupgjaldsliðurinn í verði útflutningsframleiðslunnar sé hár, hann þurfi í raun og veru ekki á að halda jafnnákvæmum útreikningum og ég las hér áðan, því að hann gerir sér grein fyrir því í stórum dráttum, hvað kaupgjaldið sé mikill liður í framleiðslu sjávarafurðanna. Hann veit einnig í stórum dráttum, hvað heildarfiskverðið nemur mikilli upphæð, a.m.k. reiknað í hundruðum millj., þannig að hann á líka mjög fljótlega út frá sínu hyggjuviti, út frá þeirri þekkingu, sem ég veit að hann hefur í höfðinu og hefur tiltæka án nokkurra skýrslna, að gera sér grein fyrir því, að þessar tölur um möguleikann til 20% kauphækkunar og 25–30% fiskverðshækkunar eru algerlega út í bláinn. Ég læt mér ekki koma til hugar, að hann rengi þá meginniðurstöðu mína, að þetta tvennt muni nema upphæðum, sem nemi, eins og ég sagði áðan, 640–740 millj. kr. Ég læt mér ekki koma til hugar, að hann andmæli því í aðalatriðum, að þetta tvennt muni nema 640–740 millj. kr., einhvers staðar á því bili. Samt sem áður ber hann fram frv., sem hann skýrir í grg. þannig, að sparnaðurinn á að nema 400 millj. kr. samkv. hans eigin upplýsingum. Hlýtur hann að vita, að meira að segja það er allt of bjartsýn áætlun.
Ég held, að ekki sé hægt að komast hjá því að átelja vinnubrögð eins og hér eru höfð í frammi af hálfu jafnreyndra þm. og þeirra tveggja, sem eru flm. þessa frv. Alþingi er þó ekkert skólamálfundafélag. Það er ekki málfundafélag í gagnfræðaskóla eða barnaskóla, þar sem ræðumenn eða flm. till. geta leyft sér hvers konar fíflaskap sem er. Alþingi er æðsta valdastofnun íslenzkrar þjóðar, og Alþingi Íslendinga eiga menn að sýna virðingu. Sú virðing, sem alþm. eiga fyrst og fremst kröfu á af félögum sínum á Alþingi, er, að ekki sé hampað framan í þá tölum, sem eru rangar um mörg hundruð millj. kr., og ekki sé hampað framan í þá staðreyndum, sem eru gersamlega óframkvæmanlegar. Allra verst er, ef þetta er gert í þskj. og í ræðum af mönnum, sem full ástæða er til að ætla að tali gegn betri vitund, því að ég endurtek, að ég læt mér ekki til hugar koma, að jafnfróður maður um sjávarútvegsmál og efnahagsmál og fyrri flm. frv., hv. 4. þm. Austf., geri sér ekki grein fyrir hvoru tveggja, að 20% hækkun á kaupgjaldi verkafólks, sem við framleiðsluna vinnur, og 25–30% fiskverðshækkun, er mörg hundruð millj. kr. hærri upphæð en 400 millj. Ég læt mér ekki hitt heldur til hugar koma, að hann geri sér ekki grein fyrir, að það er ekki unnt að spara útveginum 400 millj. kr., þótt frv. væri samþykkt, eins og allar 11 gr. þess hljóða. Það eru þessi vinnubrögð, sem ég sé ástæðu til að átelja í fullri alvöru og staðhæfa, að með flutningi slíks frv. og með þeirri ræðu, sem hv. flm. flutti fyrir því, þegar það kom til 1. umr., er hinu háa Alþingi í raun og veru lítilsvirðing sýnd.