31.01.1963
Neðri deild: 33. fundur, 83. löggjafarþing.
Sjá dálk 438 í C-deild Alþingistíðinda. (2350)
76. mál, áætlunarráð ríkisins
Flm. (Einar Olgeirsson):
Herra forseti. Hv. 7. þm. Reykv. kom hér ofur lítið inn á sögu landsins á síðustu áratugum í sinni ræðu, og það er ákaflega ánægjulegt, að það skuli vera hér bæði af hálfu Framsfl. og svo Alþfl, miklar umr. til þess að rifja upp það, sem gerzt hefur á Íslandi á síðustu áratugum, og veitir vafalaust ekki af því að rifja það dálítið upp fyrir þær kosningar, sem í hönd fara.
Hv. 7. þm. Reykv. beindi í þessu sambandi alveg sérstaklega athygli sinni að því, hvernig hefði verið með samstarf Sósfl. við Sjálfstfl. annars vegar og samstarf okkar við Framsfl. gegnum Alþb., og kom með ýmsar fullyrðingar í þessu sambandi, sem gera nauðsynlegt að rifja þetta dálítið upp.
Afstaða Sósfl., og ég held, að mér sé óhætt að segja, afstaða Alþb. líka hefur í öllum málum, sem snerta stjórnarsamvinnu, verið sú að fara þar eftir málefnum, láta það ráða hverju sinni, með hverjum er unnið, hvað hægt sé að gera fyrir alþýðuna og fyrir þjóðfrelsi landsins á hverjum tíma, og láta það líka ráða, hvort slitnar upp úr þeirri samvinnu eða ekki. Hvorki Sósfl. né Alþb. hafa farið í ríkisstj. í þeim tilgangi einum að sitja í ríkisstj. og sitja að völdum og njóta valda, heldur í þeim tilgangi að reyna að gera eitthvað fyrir það fólk, sem þessir flokkar eru fulltrúar fyrir, og reyna að sjá um, að ákveðin stefnuskrármál, sem þessir flokkar fylgja í þjóðfrelsismálum Íslendinga og í hagsmunamálum alþýðunnar, verði framkvæmd. Og þegar ekki þótti lengur sætt í slíkum stjórnum, vegna þess að brugðizt væri eða ný mál kæmu til, sem yllu því, að ekki væri hægt að halda samvinnunni áfram, þá var henni slitið. Þessir flokkar hafa reynzt stefnufastir flokkar hvað þetta snertir, í staðinn fyrir að Framsfl., eins og raunin er með fleiri borgaraflokka, hefur farið þarna fyrst og fremst eftir því, hvað hentugt væri að gera með tilliti til þess að halda völdum.
Í þessu sambandi kemur hv. 7. þm. Reykv. í fyrsta lagi inn á nýsköpunarstjórnina. Við skulum taka í fyrsta lagi þau tvö höfuðatriði, sem nýsköpunarstjórnin framkvæmdi. Það er í fyrsta lagi svokölluð nýsköpun atvinnulífsins. Við skulum koma nánar að því seinna. Og svo annar hlutur, sem ekki má gleymast, og það er tryggingalöggjöfin. Og kærir Framsfl. sig virkilega um, að það sé verið að rifja það upp, hver hans afstaða var í þeim málum? Framsfl. var þá í stjórnarandstöðu, en hver var hans afstaða gagnvart þeirri róttækustu löggjöf, sem þá hafði enn þá verið framkvæmd í íslenzkri tryggingalöggjöf? Framsfl. er satt að segja vanur því að vera frekar til vinstri, þegar hann er í stjórnarandstöðu. A.m.k. höfum við þá reynslu af honum núna og njótum þar góðs af, að það sé hægt að nota það, að hann vilji mjög gjarnan vera róttækur, þegar hann er í stjórnarandstöðu. En hvernig var hann þá? Brauzt eitthvert annað eðli út? Var það þannig, að allur Framsfl. á Alþingi stóð á móti tryggingalöggjöfinni og einn einasti maður á Alþingi af framsóknarmönnum braut öll flokksbönd og greiddi atkvæði með þeirri löggjöf, af því að hann sagði, að hún væri svo góð, Páll Hermannsson? Það mætti rekja, að meira að segja í landbúnaðarlöggjöfinni 1946 var lagður grundvöllurinn að mörgu því bezta, sem menn hafa kynnzt.
En við skulum athuga, hvernig þessi nýsköpunarstjórn kom til. Var Framsfl. kannske frá upphafi á móti því að mynda ríkisstjórn með ótætis íhaldinu? Var það svo forboðið, svo algerlega óhugsandi og útilokað, að svo hreinlífum flokki eins og Framsfl. dytti í hug að fara í stjórn með Sjálfstfl., öðrum eins flokki um önnur eins mál og þessa svokölluðu nýsköpun atvinnulífsins? Nei, það var vissulega ekki það. Framsfl. stóð í þessum stjórnarsamningum í 3 vikur. Það voru allir 4 flokkarnir, sem voru að semja. Það var 12 manna nefnd, 3 frá hverjum, sem var að semja um þetta og sat hér í 3 vikur, frá því um miðjan september og fram til 3. október. Og það bar ekki mikið á því út af fyrir sig, að Framsfl. hefði mikið við þessa nýsköpunaráætlun og slíkt að athuga, að hann væri mikið á móti henni eða slíkt, en hann sýndi heldur engan áhuga fyrir henni. En það var eitt, sem hann hafði áhuga fyrir. Hann hafði áhuga fyrir því, að kaup verkamanna yrði lækkað. Það vildi nefnilega þannig til, að það voru verkföll um þetta leyti, m.a. prentaraverkfall, þannig að ekki einu sinni Tíminn kom út. Og það var verkfall hjá fleiri stéttum í þjóðfélaginu, fleiri en einni stétt. Það, sem Framsfl. hafði áhuga fyrir, var, að kaupgjaldið væri lækkað. Og svo mikinn áhuga hafði hann fyrir þessu, að hann beitti sér fyrir sérstökum fundi á meðal bænda til þess að fá þá til að lækka afurðaverð, fundi á Selfossi, ef ég man rétt, til þess að fá þá til þess að lækka afurðaverð, og skora síðan á verkamenn, að láta nú endilega lækka sitt kaup, um að gera að draga ekki ofur lítið úr því, sem Reykjavíkurauðvaldið gæti grætt á þessum málum, og láta það ekki fara til verkamanna.
Svo heldur Framsfl. áfram þessum samningum við Sjálfstfl. og við báða verkalýðsflokkana. Hvað gerir svo Framsfl.? 3. okt. 1944 skrifar Framsfl. tilkynningu um, að hann hætti þessum samningum. Af hverju hætti Framsfl. þessum samningum? Ég er ekki að ljóstra upp neinu leyndarmáli. Ég hef heimildir frá svo góðum stöðum í Framsfl., að ég held, að mér sé óhætt að koma með þær. Þá hafði þingflokkur Framsfl. fengið þá yfirlýsingu frá þáv. formanni Alþfl., Stefáni Jóh. Stefánssyni, að svo framarlega sem Framsfl. hætti samningum, þá mundi Alþfl. hætta þeim líka og þá mundi ekki vera hægt að mynda þessa svokölluðu nýsköpunarstjórn, vegna þess að það voru ekki nema 15 menn af 20 úr Sjálfstfl., sem voru með henni, 5 voru á móti, og Sósfl. hafði ekki nema 10 þm., þannig að Sjálfstfl. og Sósfl. höfðu saman ekki meiri hluta. Í trausti á það, að þetta loforð formanns Alþfl., Stefáns Jóh. Stefánssonar, stæði, var samþ. með — að því er ég bezt veit — eins atkvæðis mun á þingflokksfundi Framsfl. í októberbyrjun 1944 að hætta samningum í 12 manna nefndinni um 4 flokka stjórn. Og ef ég fer rangt með, þá hefur hv. 7. þm. Reykv. tækifæri til þess að leiðrétta það með því að athuga þingflokksfundargerðir Framsfl., sem ég veit að eru mjög nákvæmlega færðar, þannig að allt er þar til skráð, sem samþykkt hefur verið og ákveðið á fundum þess þingflokks. (Gripið fram í: Er nú víst, að rétt sé þar með farið?) Það þori ég ekki að segja, því að aldrei hef ég séð þær. En hitt veit ég, að forustumenn Framsfl. hafa stært sig af því, hve vel og gaumgæfilega þeir gangi frá þessum hlutum, og vissulega er það þeim til hróss. Ég er hræddur um, að formaður Framsfl. hafi þá verið andvígur því að slíta þessum samningum og svo hafi verið um fleiri þm. í Framsfl., vegna þess að þeir hafi ekki verið trúaðir á, að loforð formanns Alþfl. héldi. Ekki var það af öðru. Þegar svo hins vegar meiri hlutinn í þingflokki Framsfl. tók þetta loforð gilt og áleit, að fjögurra flokka stjórnin væri búin að vera, ef Framsfl. hætti, þá var sem sé bréfið skrifað til 12 manna n. um, að nú skyldi hætt af hálfu Framsóknar, og Framsfl. dró sig út úr samningunum.
Hvað gerir svo Framsfl. sama daginn eða daginn eftir? Hvað gerir hann? Hann skrifar bréf til Sjálfstfl. Hann skrifaði ekki bréf til Alþfl. og Sósfl. Nei, hann skrifaði bréf til Sjálfstfl., þess voðalega flokks, sem var svona ósköp ljótt að hafa samstarf við, og býður Sjálfstfl. ekki upp á samstjórn með þeim hinum, sem hann var að hverfa frá, heldur upp á stjórn aleinn, að þeir tveir, Framsfl. og Sjálfstfl., mynduðu ríkisstj., en hinir svokölluðu verka, lýðsflokkar séu settir til hliðar. Og hv. 7. þm. Reykv. getur lesið þetta bréf í blaði, sem hann þekkir mjög vel, í Tímanum, í einu af fyrstu blöðunum, sem út komu af Tímanum, eftir að prentaraverkfallið hætti, í októberlok eða nóvemberbyrjun, — ég þori ekki að fara með dagatalið, en ég gæti trúað, að það væri 4. nóv. 1944, sem þetta bréf, þetta ástarbréf Eysteins Jónssonar og Framsfl. til Sjálfstfl. birtist. Og hann getur farið í gegnum það bréf og séð, upp á hvað er boðið þar. Það er ekki verið að bjóða upp á neina nýsköpun í atvinnulífinu, upp á að nota erlendis féð, sem Ísland átti þá og hann talaði um, hvað væri mikið, til þess að kaupa togara eða báta eða landbúnaðarvélar eða eitthvað þess háttar. Nei, það var boðið upp á einn einasta hlut fyrst og fremst, og það var að lækka kaupið.
M.ö.o.: Framsfl., þegar hann ætlar að fara að læra af því, sem gerzt hefur í sögunni, þá er honum bezt að fara að lesa Tímann og líta í, hvað hann hefur gert sjálfur á þessum tímum. Það er máske ekkert undravert, sem kemur úr herbúðum Framsfl. stundum. Það er alveg undraverð hræsni, sem birtist í því, að hv. 7. þm. Reykv. skuli tala um það með einhverri vandlætingu, að Sósfl. og Alþfl. skuli hafa verið svona vondir, svona spilltir, svona þjónustusamir við íhaldið o.s.frv., að fara að mynda ríkisstj. með því 1944, eftir að sjálfur Framsfl. var hættur því og eftir að sjálfur Framsfl. hafði boðið íhaldinu upp á að mynda stjórn með sér einum og sjá um, að kaupið yrði lækkað og verkalýðsflokkunum haldið utan við ríkisstj.
Þetta er nú sagan um myndun nýsköpunarstjórnarinnar og sagan af því, hvað það var, sem Framsfl. barðist fyrir á þessum árum. Afturhaldseðlið í honum var þá enn svona ríkt, að kauplækkunin var trúaratriði, sem hann meira að segja fórnaði því fyrir að sitja í þeirri ríkisstj. Það vorum ekki við og ekki heldur Sjálfstfl., sem bolaði Framsfl. út úr þeirri ríkisstj. Það var Framsfl., sem fór sjálfur út úr henni í trausti á þau loforð, að það tækist þar með að hindra alla nýsköpun og koma á afturhaldssamri launalækkunarstjórn, svona eitthvað svipað og viðreisnarstjórninni, sem hann var að tala um áðan, hérna á Íslandi og það strax 1944. Meðan auðvaldið í Reykjavík, eftir því sem hann sagði sjálfur, var ríkara en nokkru sinni fyrr og meira til af peningum en nokkru sinni fyrr, þá átti að lækka kaupið. Og þetta var svo sem ekki í fyrsta skiptið, sem þetta kom fram hjá Framsfl. á þessum árum.
Hv. 7. þm. Reykv. talaði um, að við hefðum haft einhverja ákaflega mikla samvinnu við Sjálfstfl. í verkalýðshreyfingunni. Honum er bezt að rifja upp, hvað hann hafði gert á þessum árum. Við hefðum verið óhræddir, ef Sjálfstfl. hefði haft sömu skoðun á málum og við, að standa með honum. Ef við álítum okkur berjast fyrir réttu máli, þiggjum við liðveizlu við það mál, hvaðan sem hún kemur, og það veit Framsfl. ósköp vel, að við erum ekkert hræddir við og gerum daglega. Við berjumst það vel saman, Framsfl. og Alþb, núna, að við erum ekkert hræddir við að þiggja liðveizlu í góðu máli, hvaðan sem hún kemur. Þegar einræði var í Alþýðusambandinu, lýðræði hafði verið þar afnumið og einræði eins flokks komið á, þá börðumst við fyrir því, sósíalistar, að það væri komið á lýðræði með fullum mannréttindum í Alþýðusambandinu, og Sjálfstfl. hafði sömu skoðun. Hins vegar á sama tíma sem Sjálfstfl. var með sömu skoðun og við í þessu máli, þá áttum við í hinni hörðustu baráttu við hann út af hagsmunamálunum.
Hv. 7. þm. Reykv. minnti, held ég, áreiðanlega dálítið skakkt áðan, þegar hann var að tala um baráttu í Dagsbrún, bæði 1941 og 1942. Við áttum þar einmitt í sambandi við hagsmunamál í harðri baráttu við Sjálfstfl., sem naut þar m.a. fylgis ýmissa manna, sem við áður höfðum haft mjög gott samstarf við. Og þegar við fyrst tókum það, sem menn vilja kannske kalla forustu í Dagsbrún, þá var það, ef ég man rétt, með Alþfl., og með Alþfl mynduðum við 1942 samstjórn í Alþýðusambandinu, og framkvæmdastjórar Alþýðusambandsins eru þá tveir, einn úr Sósfl. og einn úr Alþfl. Það var mjög mikið samstarf einmitt á milli Alþfl. og Sósfl. á þeim árum. Hins vegar hafði Sósfl. reynt að mynda annars konar ríkisstj., áður en hann gekk í ríkisstj. með Sjálfstfl. 1944. 1942, eftir kosningasigur Sósfl., bauð Sósfl. Framsfl. upp á samstarf um vinstri stjórn. Og það var setið í samningum — ég þori ekki alveg að fullyrða, hve lengi, en það voru margar vikur, ég þori ekki að segja, að það hafi verið fullar 9 vikur en það voru a.m.k. margar vikur, sem setið var að samningum það haust, 1942, og það voru gefnar út skýrslur frá beggja hálfu um þá samninga, þar sem var tilgreint, hverju hvor um sig hafði haldið fram. Á hverju strandaði? Á hverju strandaði þá, að hægt væri að mynda vinstri ríkisstj., 1942, milli Sósfl., Framsfl. og Alþfl.? Á því, að Framsfl. hélt fast við, að það yrði að fara fram 10% kauplækkun. M.ö.o.: Framsfl. setti kauplækkun á oddinn haustið 1942. Öðruvísi átti ekki að ganga að samningum um vinstri stjórn. Og Framsfl. var alveg óvenju staðfastur í þessari skoðun, því að svo sprengir hann aftur nýsköpunarstjórnina 1944 á þeirri sömu kröfu og snýr sér til Sjálfstfl. og biður hann um að mynda stjórn með sér einum um kauplækkun.
Voru þetta kannske allt saman dyntir úr Framsókn, löngun í kauplækkun, eða var það eitthvað annað? Nei, það var dálítið annað. Það hafði dálítið annað gerzt þarna á undan, sem hv. 7. þm. Reykv. er líklega búinn að gleyma og honum finnst kannske ekkert sérlega skemmtilegt að sé rifjað upp. Framsfl. er ákaflega róttækur og góður flokkur núna, og það er indælt með honum að starfa, alveg ágætt. Ég veit, að hann hefur ekki verið svona góður til samstarfs eins og hann er núna allan þann tíma, sem ég hef haft kynni af honum, og ég hef unnið með honum frá 1924 öðru hvoru. En hann er búinn að gleyma ofur litlu, sem var forsenda fyrir því, að hann vildi ekki mynda vinstri stjórn haustið 1942 og að hann reyndi að mynda stjórn með Sjálfstfl., afturhaldsstjórn, 1944. Framsfl. hafði í janúar 1942, þegar hann samdi um stjórn með Sjálfstfl. og Alþfl., gefið út brbl. Um hvað voru þau brbl.? Þau brbl. hafa líklega ekki verið um neina ljóta hluti, eins og núv. ríkisstj. hefur verið að gera stundum? Þessi brbl. voru um það, að öllum verkalýðsfélögum í landinu væri bannað að hækka sitt kaup, og þá lá ekkert smáræði við. Hvað lá við? Það lá við, að stjórnir verkalýðsfélaganna yrðu fangelsaðar og sjóðir verkalýðsfélaganna gerðir upptækir, svo framarlega sem verkalýðsfélögin stæðu að því að hækka kaup öðruvísi en með leyfi ákveðins gerðardóms, sem settur var á stofn. Í þjóðstjórninni gömlu stóðu Framsfl. og Sjálfstfl. að þessu, en Alþfl. — Stefán Jóhann var þá hans ráðh. fór út úr stjórninni á þessu spursmáli. M.ö.o.: Framsfl. sparkaði Alþfl. út úr ríkisstj. í janúar 1942 á því að heimta gerðardóm á móti verkalýðshreyfingunni í landinu og setja í lög, að það skyldi mega fangelsa foringja verkalýðsfélaganna og gera eigur verkalýðsfélaganna upptækar, svo framarlega sem brotið var á móti. M.ö.o.: Framsfl. hafði í janúar 1942 tekið upp ásamt Sjálfstfl. einhverja allra afturhaldssömustu og einræðiskenndustu pólitík, sem þekkzt hefur í launamálum á Íslandi. Og undir hvaða skilyrðum hafði Framsfl. tekið upp þessa stefnu? Hann hafði tekið hana upp undir þeim skilyrðum, að það var að byrja að myndast allmikill auður á Íslandi, og það átti að hindra allar kauphækkanir. Ég skal seinna koma að því, hvað það hefði þýtt, ef þær kauphækkanir hefðu verið hindraðar, því að þær kauphækkanir, sem þá voru framkvæmdar, það voru þær, sem lögðu grundvöll að þeim auði, sem Ísland átti í stríðslokin, en ekki nein vöruverðshækkun á Íslandi eða útflutningur. Við græddum ekki einn eyri á okkar útflutningi á þeim árum — ekki eyri. Ensku hringarnir sáu um að halda því verði niðri. Og viðskipti Íslands 1942–1945 voru jöfn hvað snertir útflutning og innflutning. Það græddist ekki eyrir á því. Það, sem græddist, voru þær gífurlegu kauphækkanir, sem við knúðum fram hér heima, og m.a. það að hindra, að gengið væri lækkað, þannig að það voru allt kauphækkanir í dollurum og pundum.
Hvað þýddi sem sé afturhaldspólitíkin, sem Framsfl. tók upp í janúar 1942, sem hann hélt áfram í samningunum um vinstri stjórn, sem hann eyðilagði 1942, og hélt áfram í samningunum um fjögurra flokka stjórn haustið 1944, sem hann skar sig út úr þá? Þessi afturhaldspólitík var þessi 3 ár svo föst og ákveðin hjá Framsfl., að hann sá ekki annað en að það, sem gilti þá á Íslandi, væri að halda niðri kaupgjaldi verkafólksins. Þetta var ákaflega föst lína. Sjálfstfl. var ekki eins ákveðinn á þeirri línu. Hann passaði sig á henni. Það er mjög gott, þegar flokkar sjá, að það er skynsamlegt að halda ekki við svona bölvað afturhald, eins og þarna kom í ljós, og hverfa burt frá öðru eins og þeim gerðardómslögum. Og það, sem síðan gerðist, var, að með því samstarfi, sem fyrst skapaðist milli Alþfl. og Sósfl. í verkalýðshreyfingunni, urðu kauphækkanir, og síðan með þeirri stjórnarmyndun, sem komst á með hinni svokölluðu nýsköpunarstjórn, var lagður grundvöllur að þeim gerbreyttu lífskjörum, sem verkalýðurinn á Íslandi býr nú við.
Það er út af fyrir sig enginn sjálfsagður hlutur, að land eins og Ísland búi endilega við betri kjör fyrir stríð en eftir stríð. Það eru lönd í Evrópu, þar sem verkalýðurinn býr við verri kjör í dag en hann bjó við fyrir stríð. Það, að verkalýðurinn á Íslandi býr við betri kjör í dag — (Gripið fram í: Er það nema í Rússlandi?) Það er í Frakklandi, Portúgal og víðar. Í Rússlandi eru miklu betri kjör en voru fyrir stríð. Það, að verkalýðurinn á Íslandi hefur gert svo að segja gerbyltingu í sínum lífskjörum, stafar af tvennu: Í fyrsta lagi af þessari harðvítugu kaupgjaldsbaráttu verkalýðsins 1942 og á árunum þar á eftir á móti vilja Framsfl. Og af þeirri gerbreytingu á þeirri tæknilegu undirstöðu íslenzks efnahagslífs, sem framkvæmd var með nýsköpunarstjórninni. Þetta er það, sem veldur þeirri gerbyltingu lífskjara, sem orðið hefur á Íslandi. Og mér finnst, að Framsfl. ætti miklu frekar að reyna að finna út eitthvað í gamalli sögu, sem gæti gert honum mögulegt að tileinka sér eitthvað af þessu, heldur en að vera alltaf að hrinda þessu frá sér og láta vera að rifja upp, hve afturhaldssamur hann var í þessum málum. Hann hefur batnað svo mikið síðan, sérstaklega núna, meðan hann er í stjórnarandstöðu, þannig að hann ætti miklu frekar að segja, að þetta hafi verið tilviljun og mikil ógæfa, að hann skuli hafa lent utan við nýsköpunarstjórnina, það hafi bara verið honum Stefáni Jóhanni að kenna, hann hafi treyst of mikið á hann og hann hafi gjarnan viljað vera með í þessu. En það er ekki mitt náttúrlega að kenna pólitík í þessu efni. (Dómsmrh.: Er það ekki það, sem þeir segja bak við tjöldin?) Ég veit það ekki. Svo langt gekk þetta þá, að í september 1944 skoraði Tíminn, — nú vitna ég aftur í hann, og hv. 7. þm. Reykv. getur lesið það í honum, — þá skoraði Tíminn á atvinnurekendur að láta nú ekki undan þessari kauphækkunarbaráttu kommúnista. Hann orðaði það þannig, að það gæti beinlínis verið hættulegra að láta undan kauphækkunarkröfunum þá heldur en þótt það yrðu löng verkföll. M.ö.o.: þá var Framsfl. að stappa stálinu í atvinnurekendurna að stöðva bara atvinnulífið, þeir skyldu vera alveg óhræddir.
Það er ákaflega gaman fyrir hv. 7. þm. Reykv. að líta nú í þetta. Ég veit, að hann skrifaði Tímann ekki, þegar þetta var, og nú er Tíminn skrifaður miklu, miklu skynsamlegar. Núna skrifar Tíminn daglega, eins og rétt er, að það sé nauðsynlegt fyrir atvinnurekendur að skilja það, að þeir verði að hækka kaupið, og þeir eigi ekki að vera að eyðileggja síldveiðarnar og annað slíkt. Tíminn er skrifaður af ólíkt meira viti, en þá var. En engu að síður, þegar hv. 7. þm. Reykv. er nú að reyna að verja Framsfl. eins og hann var þá, hefði hann gott af að lesa Tímann frá þessum tíma, því að það voru ljótu tímarnir.
Svo kom hv. 7. þm. Reykv. inn á spursmáli,ð um samanburðinn um nýsköpunarstjórnina og vinstri stjórnina, og ég hef aldrei verið smeykur við það að bera lofsorð jafnt á vinstri stjórnina sem nýsköpunarstjórnina. Ég skoða mig jafnt aðila að báðum þeim stjórnum. Það var ýmislegt, sem gerðist í sambandi við báðar þær stjórnir, sem við vorum óánægðir með. En það var líka ákaflega margt í þeim stjórnum, sem við vorum ánægðir með. Það, sem hins vegar ríður baggamuninn í báðum tilfellum, t.d. í okkar afstöðu, bæði Sósfl. og síðan Alþb., um þessar stjórnir, það er afstaðan annars vegar í hagsmunamálum almennings og hins vegar í þjóðfrelsismálunum.
Við skulum athuga hagsmunamálin fyrst. Okkur afstaða í Sósfl. og afstaða okkar í Alþb. hefur verið sú, að við berjumst fyrir því, að kjör verkamanna séu bætt, við berjumst fyrir launahækkunum. Og við berjumst fyrir þessum launahækkunum, hvort sem við erum í ríkisstj. eða utan við ríkisstj. og hvort sem sú stjórn heitir nýsköpunarstjórn eða hvort hún heitir vinstri stjórn. Við álítum og vitum, að það er mögulegt fyrir íslenzkt þjóðfélag að veita verkalýðnum betri kjör en hann hefur haft, betri kjör en hann hafði í nýsköpunarstjórninni, betri kjör en hann hafði í vinstri stjórninni og betri kjör en hann hefur nú. Við vitum, að það er mögulegt og hefur verið mögulegt öll þessi 25 ár að hækka kaupið á Íslandi, og við höfum alltaf barizt fyrir því. Það hefur verið föst stefna hjá okkur, og það hefur ekki farið eftir því, hvort við höfum verið í ríkisstj. eða utan við ríkisstj. Og ég verð nú að segja, að með allri virðingu fyrir stefnufestu bæði Sjálfstfl. og Framsfl., þá er mér ekki grunlaust um, að þeir flokkar hafi haft vissar tilhneigingar, svo að ekki sé skarpar að orði kveðið, til þess að vera þó frekar með kauphækkun, þegar þeir voru utan við ríkisstj., heldur en þegar þeir voru í ríkisstj. Ég sé það nú, og það gleður mig mjög mikið, að Framsfl. er mjög eindregið með kauphækkunum og hefur aðstoðað vel við það að koma kauphækkun á. Það er mikil ánægja. Og ég var heldur ekkert að draga dul á það, því að maður á alltaf að unna sínum andstæðingum sannmælis, — og var ekkert að draga dul á það, að ég hefði orðið var við það 1958, þegar Sjálfstfl. var í stjórnarandstöðu, að það var viss samúð með kauphækkunum, meira að segja hjá Sjálfstfl. á þeim tíma. Og svona geta menn breytzt, þegar menn eru ekki lengur í stjórn, heldur stjórnarandstöðu. Þetta á hv. 7. þm. Reykv. að þekkja af Framsfl., svo að hann á ekkert að undrast, þó að Sjálfstfl. hafi sömu ja, ekki kannske syndsamlegu tilhneigingar, en tilhneigingar til þess að vilja vinna að góðum málum frekar, þegar menn eru í stjórnarandstöðu en þegar menn eru í stjórn. En það undarlega við okkur, bæði Sósfl. og Alþb., var sem sé, að í vinstri stjórn jafnt sem í nýsköpunarstjórn vildum við reyna að knýja fram launahækkanir. og það var hægt.
Og nú skal ég rifja upp, vegna þess að hv. 7. þm. Reykv. fór ekki með alveg rétt mál hér áðan, hann vildi tala um það sem eitthvert ábyrgðarleysi, að við hefðum staðið með því að hækka kaup í september 1958. Kannske hv. 7. þm. Reykv. vildi nú líka fara að athuga Tímann í sambandi við það. Man hann, hvernig var ástatt það sumar? Þá voru ýmis verkalýðsfélög búin að fá hækkun, þ. á m. fagfélögin. En það var eitt félag, sem var seinast. Það var það félag, sem átti að vera fyrst. Það var Dagsbrún. Og þegar Dagsbrún svo gerði kröfu til launahækkunar í september, eftir meira að segja að Alþýðublaðið hafði skrifað hvað eftir annað og eggjað hana, þá man ég ekki betur — og vil ég þar unna mínum andstæðingum sannmælis en að það hafi verið bæjarfulltrúi Framsfl. í bæjarstjórn Reykjavíkur, sem flutti þar sérstaka till. um, að það yrði orðið við öllum kröfum, sem Dagsbrún flutti fram. Ég held, að ég sé áreiðanlega ekki að ljúga neinu hrósi upp á Framsfl. Ég held, að þetta sé rétt. M.ö.o.: hafi einhverjir verið óábyrgir í sambandi við kauphækkanirnar þá, var Framsfl. vissulega með í því. Framsfl. gat ekki komið sér hjá því að viðurkenna og hans fulltrúar ýmsir, að það væri alveg óhjákvæmilegt og alveg sjálfsagt að hækka kaup verkalýðsins haustið 1958. Hefur hv. 7. þm. Reykv. athugað, hvað kaupið var komið niður í eftir þeirri vísitölu, sem við báðir virðumst vera nokkuð sammála um að fara hér eftir, í ágúst 1958? Þá var það komið niður í 95, miðað við 100 árið 1945. 1955 eftir verkfallið var það 100. M.ö.o.: kaupgjaldið í ágúst 1958 var 5 stigum lægra en það hafði verið eftir verkfallið 1955. Miðstjórn Framsfl. gerði fyrir nokkrum mánuðum ályktun um áætlunargerð og um áætlaða aukningu þjóðartekna og hvað auka mætti framleiðsluna í landinu og þar með bæta lífskjörin. Og ég tók mig til og reiknaði þá áætlun allrækilega út. Og þá lífskjarabót, sem Framsfl. í þeirri áætlun reiknaði með, hvað hægt væri að gera á hverju ári, — samkv. þeirri áætlun, sem Framsfl. lagði fram núna, þegar hann er í stjórnarandstöðu, hefði, ef hún hefði verið framkvæmd, þegar hann var í vinstri stjórninni, kauphækkunin frá því 1956, að við mynduðum vinstri stjórn, og fram til haustsins 1958 verið sú, að það hefði orðið a.m.k. í kringum 105 stig, ég held helzt 107, sem kaupgjald hefði þá átt að vera komið upp í, ef sú áætlun, sem Framsfl. leggur fram, þegar hann er í stjórnarandstöðu, hefði verið framkvæmd, þegar hann var í ríkisstj. Hvað var það svo, sem gerði það, að Framsfl. sleit vinstri stjórninni? Það var það, að í desember var kaupgjaldsvísitalan, þessi sem við virðumst vera sammála um að reikna eftir, komin upp í 104. Honum þykir það þá of mikið, að verkamenn, sem árið 1945 höfðu búið við vísitöluna 100 og 1955 aftur knúið fram 100, hafi í þeim mánuði 104 og hefði þó dregið úr því á næstu mánuðum.
M.ö.o.: kauphækkunin, sem þarna var framkvæmd, var ekki meiri en svo, að þegar Framsfl. er í stjórnarandstöðu, telur hann mjög eðlilegt, að slík kauphækkun sé framkvæmd. Og ég veit það alveg, að það var enginn vandi að tryggja það í íslenzkum þjóðarbúskap að standa undir því kaupgjaldi, sem þá var. Þær kauplækkunarkröfur, sem Framsfl. gerði þá og höfðu við ekkert að styðjast, voru ósvífnar og þær voru meira að segja — álít ég — frá sjónarmiði Framsfl. pólitískur óvitaskapur. Það, sem Framsfl. gerði í des. 1958, þegar hann stökk úr vinstri stjórninni án þess að tala við sína samstarfsflokka og með því að rjúfa öll heit, sem hann var búinn að vinna í þeirri vinstri stjórn, og þá samninga, sem hann hafði gert, — það, sem hann gerði þá, var sama glappaskotið sem hann gerði 3. okt. 1944. Þegar Framsfl. hætti samstarfinu í fjögurra flokka samningunum 1944, þá treysti hann á að geta myndað stjórn með Sjálfstfl. á móti verkalýðsflokkunum og bauð Sjálfstfl. upp á það, en það mistókst. Það, sem Framsfl. treysti á, þegar hann klauf vinstri stjórnina 1958, var að geta myndað stjórn með Sjálfstfl. einmitt um svona kauplækkun, og það mistókst. Og gamli afturhaldsandinn, gamli fjandskapurinn við kauphækkanirnar skýzt öðru hvoru upp, og þá leiðir hann Framsókn afvega. Mér þykir leiðinlegt að segja það, því að ég óska þess síður en svo, en mér þætti það voðalega leitt, ef það væri þannig, að til þess að Framsfl. héldist nokkurn veginn góður flokkur og stæði með kauphækkunum, þá þyrfti hann alltaf að vera í stjórnarandstöðu á Íslandi. Ég vil sannarlega ekki óska eftir því. Ég vildi óska þess, að Framsfl. mætti læra það af því að hafa nú verið í stjórnarandstöðu um nokkurn tíma og hafa staðið með kauphækkunum, nauðsynlegum og eðlilegum og sjálfsögðum kauphækkunum, að hann myndi það nú næst, þegar hann kæmist í ríkisstj., að þar á hann að berjast fyrir kauphækkunum líka, en ekki láta afturhaldseðlið allt í einu skjótast upp, þegar hann er kominn í ríkisstj., og fara þá að segja, að kauphækkanir séu alveg ófærar og það að ganga ekki að kauplækkunum sé sama sem að sprengja róttæka eða vinstri ríkisstj.
Það, sem hv. 7. þm. Reykv. sagði í minn garð í þessu tilefni, var algerlega óverðskuldað og hreinar getgátur. Ég hugsaði ábyrgt í þessum efnum, með ábyrgð gagnvart mínum umbjóðendum og míns flokks. Ég vildi aðstoða við að knýja fram þær kauphækkanir, sem voru eðlilegar og sjálfsagðar og var vel hægt að standa við. Það var Framsfl., sem hugsaði óábyrgt gagnvart fólkinu í landinu og ekki sízt gagnvart öllum vinstri mönnum í landinu, af því að á bak við hjá honum bjuggu aðrar spekúlasjónir.
Hann má muna það, hv. 7. þm. Reykv., að á Alþýðusambandsþingi 1958 var það ekki Sósfl. einn, þó að hann hafi verið sterkur þar, sem tók þessa afstöðu, Alþfl. tók sömu afstöðu, meginhlutinn af fylgjendum Sjálfstfl. tók sömu afstöðu, meira að segja ýmsir fylgjendur Framsfl., svo að segja allt Alþýðusambandsþing var á því, að það yrði að knýja það fram að bæta lífskjör almennings. Það gerði líka samþykktir um aðra hluti, þá hluti, sem við nú erum að fjalla um, eins og áætlunarráðið.
En man hv. 7. þm. Reykv., hvað það var, sem Framsfl. hafði þá hins vegar lofað að framkvæma, áður en stjórnarsamvinnu væri slitið? Man hann eftir, að Framsfl. hafði lofað að framkvæma breyt. á kjördæmaskipuninni í landinu? Hv. þm. var að álasa Alþb. og Sósfl. fyrir að hafa haft samstarf við Sjálfstfl. um breytingu á kjördæmaskipulaginu. Ég skal rifja upp fyrir hv. þm., hvað það var, sem við hv. 4. landsk. þm. (HV) sögðum, þegar við komum til fyrstu samningafundanna með Alþfl. og Framsfl. eða með Hræðslubandalaginu svokallaða eftir kosningarnar 1956. Eitt af því, sem við sögðum við þá, var þá: Við ætlum að biðja ykkur um það nú að knýja ekki verkalýðshreyfinguna til þess í þriðja skiptið á 30 árum að hafa samstarf við borgarastéttina í landinu, Sjálfstfl., um breytingu á kjördæmaskipulaginu. — 1931 hafði þetta gerzt. Þá var það sá maður, sem hann tekur nafn hans sér hvað eftir annað í munn, Héðinn Valdimarsson, sem tók höndum saman við Ólaf Thors hérna úti á svölunum og sagði: Nú stöndum við saman. — Það hefur gerzt aftur 1942. Og maður hélt, að Framsfl. hefði lært eitthvað af þessu. Og við héldum, þegar við komum á fund þeirra hér niðri í þingflokksherberginu 1956, eftir þá tilraun, sem þá hafði verið gerð af hálfu Framsfl. og Alþfl. að ná meiri hluta á Alþingi með minni hluta kjósenda, að þeir mundu sjá það, að Framsfl. ætti að vinna sjálfur að því að breyta kjördæmaskipuninni og það væri honum fyrir beztu, og hann undirskrifaði samninga við Alþb. og Alþfl. um það. Það var svikið. Og Framsfl. rauf stjórnarsamvinnuna án þess að hafa fengizt til þess að ræða það mál. Svo kemur hv. 7. þm. Reykv. og fer að álasa okkur fyrir að hafa samstarf við Sjálfstfl. um að breyta kjördæmaskipuninni í landinu, þannig að hlutföll flokkanna séu nokkurn veginn jöfn eftir atkvæðafjölda, að koma sem sé á meira lýðræði í landinu en verið hafði, gera atkv. manna jöfn, skapa jöfnun til áhrifa á stjórn landsins, að svo miklu leyti sem slíkur jöfnuður fæst með kosningarrétti. Sjálf hafði Framsókn skuldbundið sig til þess að gera vissa hluti í þessum málum og sveikst um það.
Framsfl. hafði lofað öðru líka, sem hann hljóp frá. Það var einmitt um það mál, sem við erum að ræða hér núna, um áætlunarráð. Það var eitt af því, sem var í samningunum, og meira að segja ákveðnar ráðstafanir í þeim málum.
Og það var ekki Framsfl. að þakka fyrst og fremst, heldur ráðh. Alþb., að í þeirri ríkisstj. voru gerðir stórir hlutir í því að afla nýrra tækja. Framsfl fékkst ekki til þess að mynda einu sinni neina skipulagða nefnd eða ráð til þess að vinna að slíku. Það varð að vinna að því með því að reyna að veita sem allra mest leyfi og annað slíkt. Framsfl. var meira að segja hræddur við að taka erlent lán, sem þurfti til þess að kaupa þessi skip og kaupa meira af þeim en gert var.
M.ö.o.: Sósfl. áður og Alþb. í vinstri stjórninni stóðu fast að vissum hagsmunamálum almennings og vildu knýja þau fram. Framsfl., sem fyrr á tímum hafði oft eyðilagt möguleika vinstri stjórna á því að heimta kauplækkanir, sprengdi líka vinstri stjórnina á því að heimta kauplækkun.
Hvernig fór hins vegar með sprenginguna á nýsköpunarstjórninni? Þar voru það þjóðfrelsismálin, sem sprengdu þá stjórn. Við vildum ekki ganga inn á Keflavíkursamninginn, sósíalistar, við höfðum áður í þeirri ríkisstj., þegar það kom til greina að leigja Bandaríkjamönnum þrjár stöðvar á Íslandi, Keflavíkurflugvöll, Skerjafjörð og Hvalfjörð, til 99 ára og taka það undan íslenzkri lögsögu og afgirða það sem amerískt land, þá höfðum við neitað að verða við þessu og lagt við að fara úr ríkisstj., ef slíkt yrði gert, Þegar eftir kosningarnar 1946, að Keflavíkursamningurinn kom, þá stóðum við á móti honum og tilkynntum forsrh. það, að við mundum fara úr ríkisstj., ef þetta væri samþ.
Framsfl. sagðist vera ákaflega róttækur í þjóðfrelsismálunum á þessum tíma. Hann tók mjög róttæka afstöðu 1946 í kosningunum, lofaði því, að hér skyldu aldrei verða herstöðvar. Og síðan, þegar að Keflavíkursamningnum kom, þá greiddi allur Framsfl. atkv. með því að vísa málinu til allsherjaratkvæðagreiðslu. En hvað gerði Framsfl., þegar kom að atkvgr. um málið sjálft? Framsfl., sem hafði þótzt ákaflega róttækur í þjóðfrelsismálunum, skipti sér í nokkurn veginn tvo alveg jafna hluta, helmingurinn með og helmingurinn móti. Það átti víst að gefa guði það sem guðs var og mammon það sem mammons var, eða hvernig sem hugsunin var nú í því, það átti að leggja inn gott orð hjá íhaldinu til þess að geta komizt í næstu ríkisstj., sem mynduð yrði, eftir að Ameríkanarnir væru búnir að sprengja nýsköpunarstjórnina. Hvernig fór? Stjórnin var sprengd, við fórum úr henni, eftir að þetta hafði verið samþ., og Framsfl. fór inn í ríkisstj. með Alþfl. og Sjálfstfl., og sú ríkisstj., sem Framsfl. fór inn í þá, samþykkti síðar á því kjörtímabili, að Ísland gengi í hernaðarbandalag, þvert ofan í allar þær yfirlýsingar, sem Framsfl. hafði gefið í kosningunum 1946.
M.ö.o.: Framsfl. þótti ósköp gott að tala róttækt í þjóðfrelsismálum í kosningunum 1946, skipta sér til helminga í afstöðunni um þau í atkvgr., þegar nýsköpunarstjórnin var að falla, vegna þess að við neituðum að vera með áfram, og skríða síðan í stjórn á eftir, en bara miklu, miklu lakari stjórn en nýsköpunarstjórnin var. Og þetta er ekki neitt nýtt í framferði Framsfl. í slíku. Hvað gerðist 1949 eða réttara sagt 1950, eftir kosningarnar 1949? Sjálfstfl. myndaði hér minnihlutastjórn, kemur fram með gengislækkunarfrv. og mjög harðvítug ákvæði þar, ákvæði. þar sem m.a. er tekið fram, að í hvert skipti, sem kaup sé hækkað á Íslandi, skuli Landsbankinn, sem eftir þeim lögum átti að fá valdið til þess að ákveða gengið, taka gengið til endurskoðunar, m.ö.o. frv., þar sem Landsbankanum var gefið valdið til þess að skrá gengið og uppálagt í 2. gr. frv. að endurskoða gengið í hvert skipti, sem kaup væri hækkað. Það átti sem sé að fara að beita þeirri aðferð eftir þessu ameríska frv., — það var beinlínis útbúið af efnahagsfulltrúa Ameríkana hérna, — það átti beinlínis að beita því, sem beitt var 1961 og hv. 7. þm. Reykv. eins og við hefur réttilega ráðizt á. Hvað gerir þá Framsfl.? Jú, hann flytur vantraust á ríkisstj. Sjálfstfl. Hvernig stóðum við gagnvart því vantrausti? Við vorum náttúrlega með því vantrausti. Og þegar ríkisstj. Sjálfstfl. er fallin, hvað gerir Framsfl. þá? Sér Framsfl. þá til þess, að þessu gengislækkunarfrv. sé breytt, að það sé horfið burt frá því að lækka krónuna og horfið burt frá þessu kúgunarákvæði? Nei, hann sér ekki um það. Hann fer inn í ríkisstj. með Sjálfstfl., og fyrst þegar farið er aftur að ræða þetta frv. og farið er harkalega að ráðast á þetta og Alþfl. tekur undir það mjög harðvítuglega líka, þá fæst þessu atriði, 2. gr., breytt, hún er felld burt, og Alþingi hélt gengisskráningarvaldinu þá. M.ö.o.: þegar Framsfl. leggur fram sitt vantraust á Sjálfstæðisflokksstjórnina 1950, þá virðist það ekki vaka fyrir honum að berjast á móti því slæma málefni, sem Sjálfstfl. þá var með, gengislækkunarfrv. Nei, það, sem virtist vaka fyrir honum, var að komast í ríkisstj. til þess að framkvæma það slæma málefni, sem Sjálfstfl. var með. Þetta er munurinn á afstöðu Sósfl. og síðar meir Alþb. annars vegar og svo Framsfl. hins vegar. Það eru völdin oft og tíðum til þess að lækka kaup, sem Framsfl. hugsar um. Það er baráttan fyrir því að hækka kaupið og bæta kjör almennings, sem Sósfl. og Alþb. hugsa um, hvort sem er í ríkisstj. eða utan hennar.
Þá kom hv. 7. þm. Reykv. inn á það, sem hann hefur oft verið að minnast á í sínu blaði, og hann talaði nú alveg eins og hann væri Tíminn, þegar hann var að ræða hér áðan. Satt að segja verð ég að segja, að mér þykir hálfleiðinlegur sá tónn, sem sum blöðin eru farin að temja sér, Tíminn og Morgunblaðið, og sízt kann ég við, að hann sé fluttur hér inn á Alþingi. Þetta að reyna að vera að nudda hver öðrum upp úr því, að þeir vinni með kommúnistum, það er svo langt fyrir neðan virðingu þessara hv. þm., eins og 7. þm. Reykv., að jafnvel þótt menn noti það í blöðum, eiga menn ekki að koma með slíkt inn á Alþingi. Þetta er orðið svo gamalt. Karl Marx og Friedrich Engels segja í inngangi Kommúnistaávarpsins, spyrja þá, í febrúar 1848, hvar séu þeir stjórnarandstæðingar, sem ekki hafi verið borið það á brýn, að þeir væru kommúnistar, og hvar væru þeir afturhaldssamir fylgifiskar einnar ríkisstj., sem ekki hafi verið borið það á brýn af stjórnarandstæðingunum, að þeir væru kommúnistar. Og í meira en hundrað ár er þetta búið að ganga, og enn þá eruð þið að leika þennan leik hérna. Þegar Ólafur Friðriksson var settur í tugthúsið 1921, sögðu margir burgeisar hér í Reykjavík: Ja, nú vantar bara, að Jónas frá Hriflu væri settur inn líka, þá er kommúnisminn á Íslandi búinn að vera. — Svona er þetta búið að ganga síðustu 40 ár, og þið verðið að fyrirgefa mönnum, sem eru farnir að eldast, þótt þeir séu orðnir þreyttir á þessu. Ef ungu mennirnir hafa gaman af þessu nuddi, þá er þeim það náttúrlega ekki of gott, en þetta er svo vitlaust, að það lækkar allan þann standard, allt það stig, sem íslezkt stjórnmálalíf, sem blaðamennskan stendur á, að vera með svona.
Jónas frá Hriflu var skoðaður sem aðalfrumkvöðull kommúnismans á Íslandi. Í fyrsta skipti, sem ég tók þátt í opinberum bændafundum norður í Hegranesi, 1928 með Ólafi Thors, Haraldi Guðmundssyni og Jónasi frá Hriflu, þá skellti einmitt Ólafur Thors því á Jónas frá Hriflu, að hann væri frumkvöðull kommúnismans á Íslandi. Og ég tók svari Jónasar og sagði á eftir, að ef það væri nokkuð, sem fæddi af sér kommúnisma á Íslandi, þá væri það Kveldúlfur, það væri sem sé auðvaldsskipulagið, sem skapaði kommúnisma, það væru þau eðlilegu rök. En ég held, að Tíminn og Framsfl. þurrki þetta aldrei af sér með þessu sífellda nuddi, og það er ósköp leiðinlegt að vera að því og menn lenda í slíkum ógöngum eins og meira að segja hv. 7. þm. Reykv., eins og ég skal nú koma inn á.
Það er ekki nema heiður að því fyrir hvern af forustumönnum þeirra borgaralegu flokka að vera borið á brýn, að þeir séu kommúnistar eða að þeir stæðu með kommúnistum, vegna þess að það þýðir venjulega, að þeir væru að vinna að einhverjum róttækum og góðum málum. Þeir eiga bara að vera upp með sér af því. Það eru ákaflega fáir almennilegir menn í veröldinni núna framarlega í stjórnmálum, sem hefur ekki einhvern tíma verið borið slíkt á brýn. Sá maður, sem t.d. Tíminn oft er að vitna í og gera flokk hans einn af sínum þar í Bandaríkjunum, sem sé Demókrataflokkurinn, Roosevelt forseti, sem var, hann var alla sína forsetatíð hundskammaður af afturhaldinu í Bandaríkjunum sem kommúnisti. Tennessee Valley og allt það stóra fyrirtæki var eitt af því mikla, sem hann beitti sér fyrir. Allt var þetta skoðað sem kommúnismi.
Hv. 7. þm. Reykv. kom í þessu sambandi inn á kosninguna í Sogsvirkjunarstjórnina. Ég ætla nú ekkert að segja um, hvað muni hafa skeð, því að það veit ég ekki, á þeim bæjarstjórnarfundi. En annað veit ég, og það veit hv. 7. þm. Reykv. líka, og það þarf ekki neitt að deila um, og það er, hvernig stendur á því, að það situr framsóknarmaður í Sogsvirkjunarstjórninni. Hvernig stendur á því, að það situr framsóknarmaður í Sogsvirkjunarstjórninni? Hvaðan kemur framsóknarmaður inn í Sogsvirkjunarstjórnina? Hver skipar framsóknarmann í Sogsvirkjunarstjórnina? Ekki hafa þeir atkvæði í bæjarstjórn Reykjavíkur til þess að setja mann inn. Hver skipar hann? Það skyldi þó aldrei vera ótætis viðreisnarstjórnin. Það skyldi þá aldrei vera, að Sjálfstfl. og Alþfl. skipuðu framsóknarmann í Sogsvirkjunarstjórnina, skipuðu hann beinlínis opinberlega? Vill ekki hv. 7. þm. Reykv. gera grein fyrir því? Ríkisstj. skipar framsóknarmanninn. Það eru tveir menn útnefndir af ríkisstj. Þeir gátu haft það Alþýðuflokksmann og sjálfstæðismann, ef þeir vildu. En hvað gera þeir? Þeir skipa framsóknarmann. Af hverju skyldu þeir gera þetta? Ég mundi ekki leita að neinum slæmum hvötum yfirleitt hjá mínum andstæðingum í svona efnum. Mér dytti langhelzt í hug, að þeir mundu álíta það mjög sanngjarnt, að flokkur eins og Framsfl. ætti einn mann þarna inni. M.ö.o.: þó að ég sé að skamma þessa flokka, sem nú eru í ríkisstj., fyrir alls konar einræðistilhneigingar oft og tíðum, þá dettur mér ekki í hug að neita því, að það búi líka í þeim ýmislegt af lýðræðislegum tilhneigingum, þeim finnist eðlilegt, að í einni þýðingarmikilli stjórn eigi m.a. Framsfl. sæti.
Svo skulum við koma að Norðurlandaráði. Er ekki bezt fyrir okkur að rifja það upp, hvernig var, þegar Norðurlandaráð var sett á stofn, hverjir börðust fyrir því, að Norðurlandaráð væri sett á stofn? Það voru tveir flokkar, sem stóðu sem heild saman um það á Alþingi. Það voru Sósfl. og Alþfl. Framsfl. og Sjálfstfl. voru báðir nokkuð klofnir í því máli, og menn úr báðum þeim flokkum greiddu atkvæði á móti því, þegar það var stofnað, en meiri hl. í báðum þeim flokkum var með því. Ég hafði tekið þátt í því sem fulltrúi Alþingis ásamt fleirum að leggja grundvöll að þessu Norðurlandaráði á fundinum í Stokkhólmi á sínum tíma, og eitt af því, sem sérstaklega var tekið fram í þeim grundvallarreglum, sem þá voru samþykktar fyrir Norðurlandaráð, var, að það skyldi vera gert mögulegt fyrir sem flestar skoðanir á þjóðþingunum að komast að kosningu í það ráð, tekið fram sem einn grundvöllurinn að Norðurlandaráði. Hvað gerist svo hér heima á eftir, þegar heim er komið? Það, sem gerist hér heima, er máske undir áhrifum utan frá, þeim áhrifum, að það eigi að reyna að útiloka menn, sem hafa sérstakar skoðanir, t.d. sósíalistískar skoðanir, frá því að geta setið í nefndum eða fulltrúaráði og öðru slíku. Þá er tekið upp á því hér í Alþingi, þar sem aldrei hafði annað tíðkazt, þegar Alþingi átti að kjósa fimm menn, að þá væru þeir kjörnir með kosningum í sameinuðu Alþingi. Það eru kosnar hér ákveðnar nefndir í sameinuðu Alþingi, og það eru kosnar sérstakar nefndir í Nd. og sérstakar nefndir í Ed. Það var tekið upp á því, að það skyldi tekinn upp kosningaháttur, sem á sér enga fyrirmynd á Alþingi og hefur aldrei átt, að það skyldi kjósa í eina og sömu n. 3 menn í Nd. og 2 menn í Ed., einvörðungu til þess að reyna að útiloka Sósfl. frá því að eiga fulltrúa þarna og til þess að brjóta grundvallarreglu Norðurlandaráðs, til þess að reyna að útiloka okkur. Framsfl. tók þátt í þessu, og það er honum til skammar. En Framsfl. sá að sér seinna. Framsfl. sá, að það var til skammar að hafa þetta svona. Og það var ákaflega óeðlilegt og ólýðræðislegt og á móti anda Norðurlandaráðs að breyta svona. Og hvað gerði þá Framsfl.? Menn verða að athuga, að Framsfl. getur líka verið ákaflega góður flokkur og hann getur sýnt ákaflega miklar lýðræðislegar tilhneigingar, alveg eins og hann getur staðið t.d. með kauphækkunum, þegar hann er í stjórnarandstöðu. Jú, Framsfl. gerir hvorki meira né minna en hann býður okkur af sinni gæzku upp á það, að hann skuli fórna öðrum sínum fulltrúa, fórna sínum eina fulltrúa í Nd., til þess að við úr Alþb. gætum átt einn mann í Norðurlandaráði. Svona er gæzka Framsfl. mikil stundum. Svona er hans lýðræðisást. Þetta gerðist, þegar við vorum saman í vinstri stjórn, þannig að maður sér það svo sem, að Framsfl. er alveg reiðubúinn til þess að vinna fyrir lýðræðið og mannréttindin og halda í heiðri grundvallarreglur Norðurlandaráðs, þegar hann er með í ríkisstj. (Gripið fram í: Getur hann gert meira?) Hvað gerist svo, þegar vinstri stjórnin var búin að vera og allt það? Þá kemur fram till. frá einmitt núv. hæstv. dómsmrh., sem um það skeið var forsrh., þá kemur fram till. frá honum að koma þessu í það horf, sem það átti að vera upphaflega, og framkvæma í reyndinni það, sem Framsfl. í þrjú ár hafði framkvæmt, að allir flokkar á Alþingi ættu fulltrúa í þessu Norðurlandaráði. Og ég skil ekki í öðru en það hafi verið flutt af sams konar virðingu fyrir lýðræði og jöfnum réttindum hjá hæstv. dómsmrh. núv. og þegar Framsfl. fórnaði sínum eina fulltrúa í Nd. til þess að koma svona vondum kommúnistum inn í Norðurlandaráð. M.ö.o.: eins og Framsfl. var ekki alls varnað með lýðræðislegar kenndir í þessu efni, eins átti Sjálfstfl. þetta líka til í mjög ríkum mæli. Og nú held ég, að hv. 7. þm. Reykv. ætti bráðum að fara að hætta að tala um Sogsvirkjunarstjórn og Norðurlandaráð.
En fyrst hann er að þessu, þá vil ég minna hann á, fyrst hann er að rifja upp sögu, að það er ekkert heppilegt fyrir Framsfl. að vera að rifja upp sögur í þessum málum. Ég vil minna hann á tvennt. Við erum báðir sammála um ýmiss konar einræðiskenndir hjá hæstv. núv. ríkisstj. En það má hv. 7. þm. Reykv. muna, að aldrei hefur það komið fyrir nema undir stjórn Framsfl., að sjúklingar væru hraktir af heilsuhælum eða nemendur reknir úr skólum og stöðvaðir á menntaveginum fyrir það, að þeir væru kommúnistar. Ofstopinn í kringum 1930 gagnvart okkur, sem þá vorum að stofna kommúnistaflokkinn, var slíkur, að aðrar eins ofsóknir hafa ekki þekkzt í íslenzkri stjórnmálasögu og koma vonandi aldrei fyrir. Og fyrst hv. 7. þm. Reykv. er að rifja upp gamlar sögur, þá langar mig til að kasta hér fram einni spurningu. Það gerir ekkert til, þó að það verði upplýst hér, og er fróðlegt fyrir Íslandssöguna, áður en þeir menn eru allir horfnir, sem þá sátu í ríkisstj. Ég veit, að það var rætt í ríkisstj. Íslands vorið 1941, að ríkisstj. bannaði Þjóðviljann og jafnvel bannaði Sósfl. og léti höfða mál og jafnvel fangelsa ýmsa af okkur, sem þá komum þar við sögu. Hvar stóð Framsfl. í ríkisstj. í þeim málum? Það væri gott að fá það upplýst? Hvar stóð Sjálfstfl.? Ég skal ekki á þessu stigi fullyrða neitt, en það væri æskilegt, að það kæmi fram, hvernig hann stóð. Það getur kannske verið, þrátt fyrir allt, sem við höfum um Sjálfstfl. að segja, að hann hafi sýnt allmikla tilhneigingu til þess að halda þá lýðræðislegum réttindum, þótt það væri um andstæðinga, í heiðri. Það er nauðsynlegt fyrir okkur, þegar við erum á annað borð að rifja upp sögur, að það sé farið að grafa upp þá hluti, sem gerzt hafa í íslenzkri sögu. Og allar aðrar þjóðir eru farnar að gera þetta fyrir löngu. En út af því návígi, sem á sér stað í íslenzkum stjórnmálum, þá er þetta minna gert á Íslandi en annars staðar. En það ætti að gera það, bæði til þess að rifja það upp, sem gott er og slæmt í fari ýmissa flokka og fari ýmissa stjórna, og líka til þess, að það komi alveg greinilega í ljós, að hjá íslenzkum flokkum er ekki neitt um eitthvað hvítt annars vegar og svart hins vegar að ræða. Það eru flokkar, sem allir saman hafa getað starfað saman, hver með öðrum. Framsfl. þarf ekki að vera svona afbrýðissamur, þó að við höfum verið tvö ár í stjórn með Sjálfstfl. Hann hefur a.m.k. verið 15 ár í stjórn með honum sjálfur. Það er alveg óþarfi að geta aldrei nokkurn tíma litið fram hjá nýsköpunarstjórninni. Þótt hún hafi afrekað meira en sú 15 ára samstjórn, sem Sjálfstfl. og Framsfl. hafa átt, þá dugir ekki að vera svona afbrýðissamur út í það. Allir pólitískir flokkar á Íslandi hafa starfað saman, hver með öðrum, og það er ekki viðeigandi bókstaflega að vera að rífast um það endalaust, eins og það sé eitthvert algert bann. Það eru áhrif enn þá frá kalda stríðinu, áhrif frá þeim tímum, þegar mönnum var bannað t.d. að mynda stjórn með Sósfl. á Íslandi, það eru þau áhrif, sem eru þarna á bak við, og þau áhrif eiga að hverfa. Ég vil sérstaklega vara forustumenn í íslenzkum stjórnmálum við því, því að það hefur þegar skeð, að nokkrir forustumenn í íslenzkum stjórnmálum hafa orðið að hætta og hafa orðið að gerast sendiherrar, vegna þess að þeir hafa verið að gefa vitlausar yfirlýsingar um þetta. (Forseti: Ég vildi spyrja, hvort hv. þm. eigi mikið eftir af ræðu sinni.) Ég á dálítið eftir, svo að ég skal verða við því að hætta. [Frh.]