19.04.1963
Sameinað þing: 52. fundur, 83. löggjafarþing.
Sjá dálk 301 í D-deild Alþingistíðinda. (3091)
151. mál, bættar samgöngur á sjó við Vestfirði
Frsm. minni hl. (Gísli Guðmundsson):
Herra forseti. Ég hef ásamt hv. 5. þm. Norðurl. v. og hv. 7. landsk. þm. leyft mér að gefa út sérstakt nál. um þetta mál, sem prentað er á þskj. 512. Við leggjum til, að tillgr. orðist á þessa leið, með leyfi hæstv. forseta:
„Alþingi ályktar að kjósa 5 manna mþn, til þess að gera athugun á núverandi skipakosti Skipaútgerðar ríkisins og fyrirkomulagi strandferða og, eftir því sem þurfa þykir, till. til breytinga, er að því miði að skipuleggja strandferðaþjónustuna þannig, að hún komi að sem beztum notum fyrir alla landshluta. N. baki til sérstakrar athugunar frv. og till., sem fram hafa komið á Alþingi um þetta mál í seinni tíð, og hafi í starfi sínu samráð við Skipaútgerð ríkisins og aðra aðila, sem hér eiga einkum hagsmuna að gæta fyrir hönd almennings og atvinnurekstrar í byggðum landsins.“
Eins og hv. frsm. meiri hl. skýrði frá, hefur verið vísað til allshn. till. til þál. um farþegaag vöruflutningaskip fyrir Austfirðinga og till. til þál. um bættar samgöngur á sjó við Vestfirði. Þau nál., sem hér liggja fyrir, eru formlega séð afgreiðsla á hinu síðarnefnda máli, um bættar samgöngur á sjó við Vestfirði, en mega þó einnig teljast afgreiðsla á hinu málinu. En auk þeirra till, varðandi strandferðir, sem ég nú hef nefnt, liggja fyrir Alþingi bæði frv. og till. varðandi strandferðir. Það er í fyrsta lagi frv. til 1. um kaup og rekstur á Vestfjarðaskipi, sem er 152. mál, í öðru lagi frv. til l. um smiði nýs strandferðaskips fyrir siglingaleiðina Vestmanneyjar og Þorlákshöfn, sem er 187. mál, og í þriðja lagi till. til þál. um strandferðir norðanlands og útgerð strandferðaskips frá Akureyri. Þetta er 233. mál, en hefur ekki verið tekið til 1. umr. hér í Sþ. enn þá, þó að raunar hafi verið rædd hér ýmis mál og þar á meðal stórmál, sem síðar eru fram komin.
Við ræddum um það fyrir nokkuð löngu í allshn. að afgreiða þær till., sem fyrir lágu, með því, að fram færi einhvers konar athugun á strandferðunum og möguleikum til þess að auka þjónustu þeirra og gera hana sem hagkvæmasta. Við minnihlutamenn tókum þá strax fram, að ef þetta ætti að gerast, sem við teldum mjög koma til mála, þá legðum við áherzlu á, að það yrði mþn. kjörin af Alþingi, sem ynni þetta verk. Við létum þess getið, að við kynnum illa við þann hátt, sem nokkuð hefur tíðkazt á þessu kjörtímabili, að hæstv. ríkisstj. virðist yfirleitt hafna því að hafa samstarf við alþm. þá, sem eru ekki í hennar flokkum, um athugun mála á milli þinga, og hefur haft þann háttinn á að skipa í slíkar nefndir aumpart embættismenn ríkisins, sem er ekki nema gott um að segja, og svo sína flokksmenn. Þessar flokksnefndir hæstv. ríkisstj. hafa svo unnið að undirbúningi málanna. Við teljum, að þetta sé varhugaverð regla, að stemma stigu fyrir því, að alþm., sem fylgja ekki stjórninni að málum eða styðja hana ekki til valda, fái að koma nærri undirbúningi mála í mþn., eins ag yfirleitt hefur tíðkazt frá öndverðu hér á hinu háa Alþingi, að Alþingi, þegar um er að ræða að endurskoða þýðingarmikla löggjöf og undirbúa nýmæli í því sambandi, kysi sjálft nefndir til athugunar á mikilvægum málum. En það kom í ljós, þegar farið var að ræða þetta mál til hlítar, að meiri hl. í n. eða stuðningsmenn stjórnarinnar voru með öllu ófáanlegir til þess að fallast á þetta og vildu ekki fallast á neitt annað en að hæstv. ríkisstj. hefði sitt patent á þessum hlutum, sína aðferð að skipa þá, sem henni þóknaðist, til þess að athuga strandferðirnar. Viljum við þó telja, þm., sem nú erum í stjórnarandstöðu, að við séum engu síður en þeir, svo að ekki só meira sagt, — engu síður en stjórnarþm., sem hér voru að gera sér leik að því áðan að vísa frá einu merkilegu dreifbýlismáli, fulltrúar þess fólks, sem nýtur strandferðanna og þarf á þeim að halda. En þetta kom fram í n. og kemur fram í áliti meiri hl., að stjórnarþm. þar gátu með engu móti hugsað sér að láta athugun þessa máts í hendur þingkjörinnar nefndar.
En það gerðist fleira í allshn. í sambandi við þetta mál, og frá því skal nú skýrt.
Það hefur ekki verið neitt launungarmál undanfarið, enda upplýst, að ríkisstj. hefur haft starfandi á sínum vegum svokallaða hagsýslunefnd eða hagsýsluráð, ag hún hefur haft í þjónustu þessa hagsýsluráðs útlendan mann til þess að freista þess að láta hann skipuleggja strandferðir Íslendinga. Henni virðist þykja það mjög handhæg aðferð og skynsamleg að fá ókunnuga menn úr útlöndum til þess að ráðleggja Íslendingum, hvernig þeir eigi að haga málum sínum og þá sérstaklega þeim málum, sem Íslendingar eðlilega hafa meiri þekkingu á en útlendingar. Og þarna hefur hún nú fengið þennan útlending eða þessa útlendinga og haft þá undir sínum handarjaðri undanfarið til þess að athuga strandferðirnar hér við Ísland sérstaklega. Og mönnum er það kunnugt hér í Alþingi, að frá þessum útiendingum og frá þessu hagsýsluráði hafa á undanförnum árum verið uppi ýmsar till. um breytingar á strandferðunum, sumar kannske til bóta, en sumar hreint fráleitar, að því er mönnum virðist nú hér, íslenzkum mönnum, sem þekkja strandferðirnar hér við land og hafnirnar og veðráttuna. Nú óskaði ég eftir því í n., að leitað yrði upplýsinga um það hjá hæstv. sjútvmrh., hvort nú væri á döfinni, eða eins og er sagt frá í nál. minni hl. á þskj. 512, hvort uppi væru ráðagerðir og till. eða hvort teknar hafi verið ákvarðanir um breytingu á skipulagningu strandferðanna eða áætlun strandferðaskipanna nú á næstunni. Og það var að gefnu þessu tilefni, að kunnugt er um það, að undanfarin ár hefur verið að þessu unnið á þennan hátt. N. samþykkti að óska þessara upplýsinga frá hæstv. ráðh. og fékk þau svör, að enn hafi engar ákvarðanir verið teknar um þetta mál. Þá óskaði ég eftir því í n. og n. samþykkti það einnig, að gerð yrði fsp. um það til hæstv. ráðh., hvort n. gæti átt þess kost að kynna sér till., sem uppi hafa verið á vegum ríkisstj. um þessi mát. Við því hefur n. engin svör fengið, engin svör fengið við því, hvort hún gæti fengið að kynna sér þessar till., sem uppi hafa verið á. vegum ríkisstj. um þessi mál. En vitað er, að þær till. hafa verið uppi a.m.k. hér fyrir nokkru og þá e.t.v. einnig nú nýlega, þó að ég geti að vísu ekki um það sagt, af því að ég hef ekki séð tillögurnar eða haft upplýsingar um aldur þeirra, þar sem þessari síðari fsp. hefur ekki verið svarað af ráðuneytinu.
Þar sem n. hefur ekki getað fengið svar við því, hvort hún gæti fengið að kynna sér till., sem uppi hafa verið um þessi mál, var aukin ástæða til þess, að við minnihlutamenn óskuðum ekki eftir því að láta þessi mál í hendur n., sem skipuð væri af hæstv. ríkisstj. eingöngu.
Strandferðum hefur verið haldið uppi hér við Ísland alllengi, og skal ég ekki rekja þá sögu, aðeins minna á það, að ríkið keypti á sínum tíma Sterling, og var það skip í förum hér við land. Síðar, eftir að Sterling strandaði, keypti ríkið svo gömlu Esju og Súðina, og nú fyrir hálfum öðrum áratug eða svo voru strandferðirnar skipulagðar á þá leið, að Skipaútgerð ríkisins eignaðist tvö nokkuð stór skip, 1000–1200 rúmlestir, að mig minnir, Esju og Heklu, sem eru bæði mannflutninga- og vöruflutningaskip, og önnur tvö minni, Herðubreið og Skjaldbreið, sem eru aðallega vöruflutningaskip, að ég ætla með rúmum fyrir 12 farþega. Þessi skip hafa verið í förum síðan hér við land, og er nú liðinn, síðan þetta fyrirkomulag var upp tekið, rúmlega hálfur annar áratugur. Þessi skip eru því komin hátt á annan áratug að aldri, og margt hefur breytzt síðan í samgöngumálum Íslendinga, m.a. á þá leið, að samgöngur á landi eru miklu fullkomnari en áður og miklu meiri flutningar á landi en áður var, og teknar hafa verið upp flugferðir yfir landinu og miklir farþega- og nokkrir vöruflutningar einnig flugleiðis. Með tilliti til þess er að sjálfsögðu full ástæða til þess að athuga sinn gang í þessum málum, athuga þarfirnar, hverjar þær eru sérstaklega fyrir strandferðir landsmanna, eins og sakir standa, og þá, þegar leyst hefur verið úr þeirri spurningu, hvaða gerðir af skipum henti bezt til þess að fullnægja þessum tilgangi og hvort ríkið eigi þá að leggja í það að eignast slík skip, einnig þá það, hvernig ferðunum verði bezt fyrir komið með tilliti til þess að veita landsfólkinu sem bezta þjónustu og hinum einstöku landshlutum. Og það er nú svo, að ef litið er á þau mál, sem flutt hafa verið í þessu sambandi hér á Alþingi undanfarið, þá virðist þeirri skoðun vaxa fylgi, að það eigi að miða starfsemi hvers einstaks skips við ákveðinn landshluta, þannig að strandferðirnar séu í raun og veru aðgreindar nokkuð eftir þörfum landshlutanna og reynt að nafa sérstakt skip í förum fyrir hvern landshluta og miða þá áætlun þess alveg sérstaklega við hans þarfir. Við höfum í þessu sambandi, nokkrir þm. Norðurl. e., leyft okkur að flytja sérstaka þáltill, um athugun á því, að í rekstri verði sérstakt Norðurlandsskip og að þá verði sérstaklega athugaðir möguleikar á því, að þetta skip verði gert út í höfuðstað Norðurlands, Akureyri, annaðhvort af Skipaútgerð ríkisins sjálfri, sem þá hefði útibú á Akureyri, eða af einhverju fyrirtæki þar, sem hefði þá ríkisstuðning til þess að gera út skipið, og að þetta skip gengi þá aðallega eða eingöngu við norðurströndina, en hefði að sjáifsögðu samband við hin skipin, sem gengju frá. Reykjavík til Vestfjarða og Austfjarða. Þessi till. hefur, eins og ég sagði áðan, ekki komið til umr. í hv. Alþingi, en hinar till., sem fyrir þinginu liggja, ganga mjög í sömu átt, það er sama hugsun. Það eru sérstakar till. um Vestfirði og sérstakar till. um Austfirði og sérstök till. um ferðirnar milli Vestmanneyja og Þorlákshafnar. Allt þetta teljum við að sé ástæða til þess að athuga og að þetta sé svo stórt mál, að það sé einmitt sjálfsagt að fela það mþn., kjörinni af Alþingi, þar sem tekið gæti sæti, ef mönnum sýnist svo, einhverjir af fulltrúum þeim, sem þessir landshlutar hafa kjörið til þess að fara með umboð sitt á Alþingi. En þetta vilja þeir stjórnarmenn í hv. allshn. ekki fallast á. í höndum ríkisstj. hér suður í Reykjavík skal þetta vera, að skipuleggja strandferðirnar fyrir landið, og fulltrúar landsbyggðarinnar hér á Alþingi mega þar ekki nærri koma, nema ef svo vildi til, að þeir hefðu verið kjörnir sem fylgismenn annars hvors stjórnarflokksins hér á Alþingi.
Ég skal svo ekki hafa um þetta fleiri orð, enda hafa nú fleiri kvatt sér hljóðs, og er það ekki óeðillegt, þar sem margir hafa lagt hér til mála. En minni hl. n. leggur til, eins og ég sagði, að till. á þskj. 279 verði samþ. með því orðalagi, sem tilgreint er á þskj. 512, þannig að 5 manna mþn. verði falið að athuga þessi mál í samráði við Skipaútgerð ríkisins og aðra aðila, sem hér eiga einkum hagsmuna að gæta fyrir hönd almennings og atvinnurekstrar í byggðum landsins.