20.11.1962
Efri deild: 20. fundur, 83. löggjafarþing.
Sjá dálk 33 í B-deild Alþingistíðinda. (33)
99. mál, framkvæmdalán
Frsm. 2. minni hl. (Finnbogi R. Valdimarsson):
Herra forseti. Þegar þetta frv, kom til 1. umr. hér í hv. d. skyndilega og heldur óvænt, leyfði ég mér að benda á nokkur atriði, sem mér virtust nokkuð óvanaleg í sambandi við flutning slíkrar lántökuheimildar, miðað við það, sem gerzt hefur og venjulegt hefur verið á undanförnum árum.
Ég benti á í fyrsta lagi, að það væri heldur nýtt að sjá, að nú væri gert ráð fyrir að bera niður á brezkum lánamarkaði, en mörg undanfarin ár hafa Íslendingar haldið sig mjög við lántökur á amerískum lánamarkaði. Hæstv. fjmrh. vildi leggja þann skilning í orð mín, að ég væri að gagnrýna þetta, að nú væri breytt um í þessu efni. Það var engan veginn tilgangur minn. Ég hef alltaf álitið, að það væri mjög óheppilegt og óviturlegt að einskorða lántökur Íslendinga við einn lánamarkað eða lántökur hjá einni þjóð, og álit, að allt of mikið hafi verið gert að því áratugum saman. Hér áður fyrr, frá því að íslenzka ríkið fór fyrst að taka erlend lán, var engu líkara en það væru óskrifuð lög, að það mætti ekki bera niður eða reyna fyrir sér um lánsmöguleika nema á einum lánamarkaði, brezka lánamarkaðinum, og það meira að segja hjá einum banka þar, sama banka og nú er gert ráð fyrir með þessu frv. að hafi milligöngu um þessa lántöku. Ég álit það, eins og ég áðan sagði, mjög óheppilegt og hafa haft mjög óheppilegar afleiðingar fyrir íslenzk fjármál, að íslenzkar lántökur voru svo mjög áratugum saman rígskorðaðar við þennan eina banka, þó að vitað væri, að lántökumöguleikar fyrir Íslendinga gætu verið til annars staðar, t.d. á skandinavískum lánamarkaði. En það mátti ekki þá heyra á það minnzt, að leitað væri fyrir sér um lántöku annars staðar en hjá þessum eina banka, Hambrosbanka í London.
Ég drap í öðru lagi á það, að með þessu frv. og í þeirri ræðu, sem hæstv. fjmrh. fylgdi því með úr hlaði, væri á engan hátt gert ráð fyrir, að Framkvæmdabankinn kæmi á nokkurn hátt við sögu þessarar lántöku, hvorki hefði hann milligöngu um hana erlendis, eins og lengi hefur verið venja, né væri gert ráð fyrir því, að honum væri ætlað það hlutverk að endurlána þetta fé til framkvæmda, en það hlutverk hefur hann haft með höndum samkv. lögum, sem gilda um þann banka, einmitt fyrir hönd ríkisstj. Ég gagnrýndi það hins vegar á engan hátt, að þetta frv. og ummæli hæstv. fjmrh. bentu nú til þess, að þessi ágæti banki ætti nú ekki að koma mikið við sögu úr þessu.
En langóvenjulegast og ég vil segja óviðurkvæmilegast af ákvæðum þessa frv. var þó það, sem ég benti á, að í frv. er beinlínis gert ráð fyrir því með ákvæði í 2. mgr. 2. gr. þess, að ríkisstj. hafi einræðisvald um ráðstöfun þessa lánsfjár, allt að 240 millj. kr., án nokkurs samráðs við Alþingi. Þetta stendur skýrum stöfum í frv., eins og það er flutt af hæstv. ríkisstj. Það var auðvitað alveg sérstök ástæða til þess að gagnrýna þetta, eins og nú stendur á. Það liggur í hlutarins eðli, að hinu mikla lánsfé, sem hér er um að ræða, verður ekki úthlutað fyrr en á komandi ári eða komandi vori, rétt fyrir alþingiskosningar. Hvort þar er eitthvert samband á milli, að ríkisstj. vilji nú fremur en áður, þegar svona stendur á, áskilja sér einræðisvald til að ráðstafa svo miklu fé til opinberra framkvæmda í þessu landi, það skal ég ekki segja um. En um það verður ekki deilt, að eins og frv. er lagt fyrir, virðist það hafa verið tilgangur hæstv. ríkisstj. að hafa óskorað vald um þetta án nokkurs samráðs við Alþingi.
Ég tók þess vegna alveg ótvírætt undir gagnrýni á þessu, sem hv. 3. þm. Norðurl. v. hafði flutt hér á undan mér, og uppástungu hans um, að þessu yrði breytt í frv. þannig, að annað tveggja yrði gert, að ákveða í þessu frv., að síðar á þessu þingi yrðu sett lög um ráðstöfun þessa fjár, eða að ákveðið yrði í þessu frv., að Alþingi eða nefnd frá Alþingi fjallaði um úthlutun fjárins a.m.k. ásamt ríkisstj. Ég benti á, að til þess væri alveg sérstök ástæða vegna þess, að þær framkvæmdir, sem ráðgert er að verja þessu lánsfé til, eru einmitt framkvæmdir, sem fjárveitingavald Alþingis hefur sérstaklega með að gera: hafnargerðir, raforkuframkvæmdir og aðrar framkvæmdir. Til þessara framkvæmda ákveður Alþingi fjárveitingar hverju sinni, og það liggur í hlutarins eðli, að það er eðlilegt, að það ákveði einnig, hve mikil áherzla er á hverjum tíma lögð á framkvæmd þessara framkvæmda, þ. á m. ef hægt er að styðja þær með lánsfé.
Nú bar svo við, að ég tók sæti í hv. fjhn. í forföllum hv. 5. þm. Norðurl. e., sem hefur fjarvistarleyfi, og var það gert með góðu samþykki nm. í n., eins og oft ber við hér. Ég lagði í n. áherzlu á þessi sjónarmið, að þessu ákvæði í frv., sem ég hef gert að umræðuefni, yrði breytt, annað tveggja gert, að ákveða, að Alþingi setti sérstök lög um skiptingu fjárins, eða að nefnd Alþingis fjallaði um skiptingu fjárins. Mér er ljóst, að ríkisstj., sem styðst við þingmeirihl., hlýtur alltaf að hafa endanlegt úrskurðarvald um skiptingu bæði beinna fjárveitinga og eins lánsfjár. En það er eigi að síður mikið atriði í mínum augum, að Alþingi geti fylgzt á hverjum tíma með þeim ákvörðunum, sem teknar eru í þessu efni, minni hl. Alþingis geti haft áhrif á þær, eins og efni standa til eða honum er unnt, og honum þá gefið tækifæri til að flytja till. um aðra tilhögun mála í þessu efni, ef honum býður svo við að horfa. Það var því aðalatriðið í mínum augum, að Alþingi fengi í fyrsta lagi tækifæri til afskipta af skiptingu fjárins og svigrúm til þess að gagnrýna þá skiptingu, sem meiri hl. hæstv. ríkisstj. kynni að ákveða, og gera brtt. um skiptingu fjárins, ef einstökum flokkum eða þm. byði svo við að horfa, áður en þessu þingi lyki.
Ég skal strax viðurkenna, að það kom þegar í ljós á fundi fjhn., að hv. stuðningsmenn ríkisstj. þar vildu ganga nokkuð til móts við óskir okkar hv. frsm. 1. minni hl. og mín í þessu efni. En það fór svo, að ekkí gat tekizt fullnaðarsamkomulag um þetta, hvorki við hv. 1. minni hl. né mig. Ég skal ekkert fara út í að rekja orðaskipti í n. um þetta, mér er það hvimleitt að karpa þannig um atriði mála, en með því að svo fór, að ég gat ekki orðið meiri hl. sammála, þá skilaði ég sérstöku nál. á þskj. 129 og lagði þar til, að frv. yrði samþ. með þeirri breytingu, að 1. málsl. 2. mgr. í 2. gr. frv. yrði breytt á þá leið, að ríkisstj. ákvæði l. samráði við fjvn. Alþingis um fullnaðarskiptingu lánsfjárins milli einstakra framkvæmda, áður en reglulegu Alþingi 1962 lyki. Nú hefur meiri hl. einnig flutt brtt. um þetta, en það er eftirtektarvert, að í brtt. meiri hl. eru orðin um skiptingu lánsfjárins milli einstakra framkvæmda felld niður, og það er sérstaklega þetta, sem mér og hv. meiri hl. ber á milli. Það, sem fyrir mér vakir, er, að áður en því þingi, sem nú situr, lýkur, verði gengið frá fullnaðarskiptingu þessa lánsfjár, einnig í einstökum atriðum, milli einstakra framkvæmda, og það vitanlega svo rúmum tíma fyrir þinglok, að hv. þm. gæfist þá svigrúm til að gera aðrar till. um skiptingu fjárins en meiri hl. kynni að ákveða.
Ég veit ekki, hvort ber að skilja svo það, sem ber hér á milli, að meiri hl. geri alls ekki ráð fyrir því, að af hans hálfu verði hægt að ganga frá fullnaðarskiptingu fjárins milli einstakra framkvæmda, áður en þingi lýkur. Ef svo væri, teldi ég það mjög miður farið, því að ég tel víst, að það verði hægt. En með tilliti til þess, að kosningar eiga að fara fram á komandi vori, tel ég alveg sjáifsagt mál, að það beri af meiri hl. hálfu að ganga frá fullnaðarskiptingu þessa fjár, till. um hana eða ákvörðun um hana, og það einnig í einstökum atriðum. Ég vil þar að vísu undanskilja, að ef hluta fjárins væri ráðstafað til ákveðinna sjóða, t.d. fiskveiðasjóðs, ræktunarsjóðs eða annarra sjóða, stofnana, sem hefðu sjálfsákvörðunarvald að sjálfsögðu um endurlánveitingar þess fjár, sem í þeirra hlut kæmi, þá teldi ég það ekki ná til þess. En um öll þau atriði, sem Alþingi getur ráðstafað, álit ég að verði að vera búið að ráðstafa fénu, áður en þingi lýkur, og það svo, að ef minni hl. Alþingis vill ekki sætta sig við þá skiptingu, sem ofan á yrði af hálfu hæstv. ríkisstj. eða meiri hl. hennar, þá fengi minni til. fullt svigrúm til þess bæði að gagnrýna þessa skiptingu og flytja till. um aðra skiptingu, ef honum sýndist svo.
Ég get í fullu samræmi við það, sem ég sagði við 1, umr. þessa máls, þegar ég tók undir það með hv. 3. þm. Norðurl. v., að tvær leiðir í þessu máli væru til: setning laga síðar á þinginu um fulla skiptingu fjárins, einnig milli einstakra framkvæmda, eða að þn. fjallaði um það, þá get ég fylgt till. hv. 1. minni hl. einnig í þessu máli um, að lög verði sett um þetta síðar á þinginu, og sé ekki, að það komi í bága við mína brtt. Ég geri að vísu því miður ekki ráð fyrir því, að till. um setningu sérstakra laga um þetta efni nái fram að ganga.
Ég vil að síðustu aðeins vekja sérstaka athygli á því, að eftir till. meiri hl. er ekki nert ráð fyrir því, að ríkisstj. í samráði við fjvn. gangi frá skiptingu lánsfjárins milli einstakra framkvæmda, því að orðin „milli einstakra framkvæmda“, sem í frv. standa, eru felld niður og það sjáanlega af ráðnum hug. Ég vil vænta þess, að hv. meiri hl. geri grein fyrir því hér í umr., hvað í þessu liggur, að hann vill ekki gera ráð fyrir því í sinni brtt., að gengið verði frá skiptingu fjárins í einstökum atriðum til einstakra framkvæmda, eins og þó jafnvel var gert ráð fyrir í frv.
Ég sé svo ekki ástæðu til þess að hafa þessi orð lengri að sinni.