09.05.1964
Efri deild: 86. fundur, 84. löggjafarþing.
Sjá dálk 1407 í B-deild Alþingistíðinda. (1092)
36. mál, lausn kjaradeilu verkfræðinga
Frsm. minni h. (Ólafur Jóhannesson):
Herra forseti. Það frv., sem hér liggur fyrir til umræðu, er um staðfestingu á brbl. um lausn kjaradeilu verkfræðinga. Eins og frsm. meiri hl. hefur þegar gert grein fyrir, hefur allshn. ekki getað orðið sammála um afgreiðslu þessa máls. Eins og hann hefur gert grein fyrir, leggur meiri hl. til, að frv. verði samþ., að vísu með nokkrum breyt., og brbl. verði staðfest.
Við í minni hl., ég og hv. 1. þm. Vestf., leggjum hins vegar til, að þetta frv. sé fellt og brbl. þar með synjað um staðfestingu.
Afstaða okkar til málsins byggist í stuttu máli á því, að við teljum brbl. sárlega gölluð, óheppileg, óskynsamleg og ósanngjörn. Í þessum brbl., sem hér er um að tefla, er blandað saman tveimur allsendis óskyldum atriðum, annars vegar gjaldskrá fyrir verkfræðistörf, þ.e.a.s. gjaldskrá fyrir verkfræðinga sem atvinnurekendur, og hins vegar svo aftur launum verkfræðinga, sem starfa hjá öðrum en ríkinu.
Um fyrra atriðið, sem ég nefndi, um gjaldskrána, er það að segja, að það mun óþekkt fyrirbæri, að ég hygg, að lög séu sett þannig, sem bindi gjaldskrá stétta eða atvinnurekenda, gjaldskrá fyrir þjónustustörf. Ég hygg, að það sé algerlega óþekkt nema gagnvart verkfræðingum.
Þessi deila, sem risið hefur um gjaldskrána, á sér vissa sögu. En það er rétt að taka það fram, áður en lengra er farið, að í þeim formála, sem fylgir brbl. og þar sem greind eru þau rök, sem talin eru liggja til útgáfu þeirra, þá er í raun og veru aðeins vikið að síðara atriðinu, sem ég nefndi, þ.e.a.s. kaupi eða launakjörum verkfræðinga sem launþega, en í þessum formála er í raun og veru ekkert að finna varðandi gjaldskrána. En það er þó svo, að í 1. gr. þessa frv. og brbl. er það ákveðið, að gerðardómur, sem tilnefndur er með þeim hætti, sem þar segir, skuli einnig setja gjaldskrá fyrir verkfræðistörf, sem unnin eru í ákvæðisvinnu eða tímavinnu.
Það er nú svo, að það er út af fyrir sig ekki nýtt fyrirbæri, að verkfræðingar inni af höndum störf, sem metin eru þannig eftir gjaldskrá. Þannig hefur það verið í raun og veru, frá því að verkfræðingastétt kom hér til sögunnar. Að vísu voru verkfræðingar svo fáir fyrst, að þar var ekki um slíkan félagsskap að ræða, sem gæti sett slíka gjaldskrá. En fyrsta gjaldskráin, sem sett mun hafa verið, var frá árinu 1931, að mér er sagt, og hún var þá sett eftir fyrirmyndum um gjaldskrár erlendis, og það liggur í hlutarins eðli, að sú gjaldskrá, sem sett er þannig, getur ekki verið eilíf og óumbreytanleg, hún hlýtur að breytast og það af ýmsum ástæðum, m.a. vegna þess, að til sögunnar koma smám saman nýjar og nýjar starfsgreinar og ný og ný starfssvið, sem verkfræðiþjónustan tekur til. Þannig hefur þróunin verið í öðrum löndum, og þannig hefur þróunin einnig verið hér á landi. Þess vegna er það títt hjá nágrannaþjóðum og öðrum þjóðum, að slíkar gjaldskrár verkfræðinga séu endurskoðaðar með ákveðnu árabili, og það er í rauninni ekkert sérstakt fyrir verkfræðinga, því að gjaldskrár eiga við og eru notaðar fyrir þjónustustörf ýmissa annarra stétta en verkfræðinga, bæði erlendis og hér á landi, og hvarvetna tíðkast það og verður að vera svo, að slíkar gjaldskrár eru endurskoðaðar með vissum millibilum, eftir því sem þörf krefur. Og þannig var það líka hér á landi að því er snertir gjaldskrá verkfræðinga. Hún var endurskoðuð fyrst 1941, svo 1344, 1945 og svo 1955. Það segir sig nú sjálft, að á því tímabili, sem liðið er síðan 1955, hafa orðið ýmsar breytingar hér, ekki aðeins varðandi verðlag og þau stríði, sem þar af stafa, heldur hefur einmitt í sjálfum verkfræðistörfunum orðið mjög mikil breyting á þessu árabili. Eins og við allir þekkjum, hefur tækniþróun verið mjög ör, og verkfræðingar hafa komið til starfa á nýjum og nýjum sviðum, sem hér á landi voru áður óþekkt. Það var þess vegna, þegar gjaldskráin 1955 var skoðuð, augljóst og óumflýjanlegt, að á henni þyrfti að gera ýmsar breytingar, m.a. að nauðsynlegt var að endurskoða hana á þann hátt, að hún tæki til starfa, sem alls ekki voru til, þegar hún var sett, og alls ekki voru þess vegna í henni. Þess vegna var það mjög eðlilegt og skiljanlegt, að þessi gjaldskrá væri tekin til endurskoðunar á sínum tíma. Á því mun hafa verið byrjað árið 1961. Að þeirri endurskoðun var á engan hátt hrapað, heldur var hún unnin mjög gaumgæfilega og vandvirknislega.
En þegar þessi endurskoðaða nýja gjaldskrá átti að taka gildi á árinu 1961, þá var ákveðið með brbl., að hún skyldi úr gildi felld, en gjaldskráin frá 1955 gilda áfram, og á sínum tíma var svo frv. til staðfestingar þeim brbl. lagt fyrir Alþingi, og þá var það mál rætt hér og bent á, hversu fráleitt þetta væri og hversu það væri fráleitt að ætla slíkri gjaldskrá, sem sett væri þannig fyrir allmörgum árum, að gilda áfram óbreyttri. Það sáu vitaskuld allir, að slíkt gat ekki staðizt. Það gat ekki staðizt gagnvart verkfræðingunum, og það hefði ekki heldur getað staðizt gagnvart nokkurri annarri stétt, að þannig væri að henni búið og þannig væru reyrðar að henni viðjar, svo að hún gæti ekki hreyft sína gjaldskrá neitt til. En á þessar röksemdir var ekki hlustað á sínum tíma, og lögin um hámarksþóknun verkfræðinga voru hér afgreidd og staðfest.
En þar með var þetta mál ekki úr sögunni. Það kom til deilu, svo sem ég kem nú að á eftir, um kaup og kjör verkfræðinga varðandi Stéttarfélag verkfræðinga, sem leiddi til þess að undangengnum ýmsum atburðum, að til verkfalls hjá verkfræðingum kom á s.l. ári, og þegar það verkfall hafði staðið nokkurn tíma, svo sem er greint í formála fyrir þessum brbl., þá voru út gefin þessi brbl. frá 17. ágúst 1963. En þeim var, eins og ég áðan drap á, ekki aðeins ætlað að gilda um kaup verkfræðinga sem launþega, heldur var þeim gerðardómi, sem settur var á stofn með þessum brbl., einnig ætlað að ákveða gjaldskrá fyrir verkfræðistörf, sem unnin eru í ákvæðisvinnu eða tímavinnu, eins og segir í 1. mgr. 1. gr. brbl. En í þessum brbl. eru í 2. mgr. 2. gr. þeim gerðardómi, sem settur er á stofn samkv. brbl., gefin ákveðin fyrirmæli um það, hvernig hann skuli haga sínum störfum og við hvað hann skuli miða þessa gjaldskrá, og það var ekki aldeilis meining bráðabirgðalöggjafans, að það ætti að hverfa frá fyrri fyrirætlun um það að einskorða verkfræðinga í sinni gjaldskrársetningu við gjaldskrána frá 1955, því að í 2. mgr. 2. gr. stendur svo, með leyfi forseta:
„Við setningu gjaldskrár fyrir verkfræðistörf unnin í ákvæðisvinnu og tímavinnu skal höfð hliðsjón af gjaldskrá Verkfræðingafélags Íslands frá 19. apríl 1955 og reglum, er gilt hafa um framkvæmd hennar.“
Þetta eru skýr ákvæði og auðskilin, að því er virðist. En það fór nú svo, að þegar gerðardómur sá, sem settur var á stofn með brbl., fór að vinna að sínu verkefni og setja gjaldskrá, þá þverbraut hann þessi annars skýru fyrirmæli í brbl. Í gerðardóminum segir orðrétt um það atriði, með leyfi forseta:
„Dómurinn hefur eftir föngum kynnt sér ákvæði gjaldskrárinnar frá 1955 um þóknun fyrir ákvæðisvinnu, svo og hliðstæð ákvæði í frv. að gjaldskrá Verkfræðingafélags Íslands frá apríl 1962. Við samanburð gjaldskránna hefur komið í ljós, að gjaldskráin frá 1955 er að sumu leyti orðin óviðunandi og ónothæf sem grundvöllur að ákvörðun þóknunar. Í gjaldskrána vantar ákvæði um ýmsar greinar verkfræði, sem nú eru stundaúar. Auk þess eru ákvæði um skyldur verkfræðings eigi ætíð sem fyllilegust. Af þessum ástæðum hefur dómurinn ákveðið, að frv, frá apríi 1962 skuli lagt til grundvallar við samningu nýrrar gjaldskrár.“
Þetta segir gerðardómur, sem skipaður var samkv. brbl. Maður undrast nú eiginlega, hvernig gerðardómur getur leyft sér að fara þannig að. Ég er ekki að ámæla honum í sjálfu sér fyrir þá niðurstöðu, sem hann komst að í þessu efni, vegna þess að hún er sjálfsagt skynsamleg. En þegar í brbl. segir alveg skýrum orðum, að hann skuli við ákvörðun gjaldskrárinnar hafa hliðsjón af gjaldskránni frá 1955, þá finnst manni það dálitið skrýtið, að gerðardómur skuli telja sig hafa vald og svigrúm til þess að þverbrjóta alveg þau fyrirmæli og leggja þá gjaldskrá algerlega til hliðar, að vísu með þeim röksemdum, sem réttmætar eru, að mörg ákvæði þeirrar gjaldskrár séu orðin algerlega úrelt og ónothæf, og býr sér svo til alveg nýjan mælikvarða, þ.e.a.s. hann notar þann mælikvarða, sem stjórn Verkfræðingafélags Íslands hafði sjálf sett, gjaldskrána frá 1962.
Það er því ekkert vafamál og liggur ljóst fyrir eftir þessum ummælum gerðardómsins sjálfs, sem ég las hér orðrétt upp, að það er í gerðardóminum, sem upp var kveðinn, í öllum meginatriðum miðað við hina endurskoðuðu gjaldskrá frá 1962, enda auðvitað annað alveg fráleitt, því að það er suðvitað alveg fráleitt að ætla sér að rígbinda slíka gjaldskrá sem þessa í lögum. Það er alveg óhjákvæmilegt, eins og ég hef þegar sagt, að endurskoða slíka gjaldskrá annað veifið og breyta henni til samræmis, eftir því sem ný svið verkfræðiþjónustu koma til. Þess vegna eru þessi brbl., sem út voru gefin 17. ágúst 1963, náttúrlega alveg fráleit að þessu leyti til, að þau bjóða það, að gerðardómur skuli ákveða gjaldskrá, sem er nú óþekkt, eins og ég hef bent á, nema það, sem að verkfræðingunum snýr. Þau gera meira brbl., þau bjóða kjaradóminum, að hann skuli við ákvörðun gjaldskrárinnar miða við 9 ára gamla gjaldskrá, þ.e.a.s. gjaldskrána frá 1955, og þau gera enn meira, brbl. í sinni upphaflegu mynd. Þau gera ráð fyrir því, að sú ákvörðun, sem gerðardómurinn þannig kemst að, sé eiginlega eilif, því að í brbl., eins og frá þeim var gengið í upphafi, var ekkert ákvæði, sem takmarkaði gildistíma þeirra eða þeirrar gjaldskrár, sem gerðardómurinn setti. En það, hversu fráleit þessi ákvæði öll eru, sést bezt á því, hvernig framvindan hefur orðið, eins og ég þegar hef nú lítillega drepið á, að sjálfur gerðardómurinn hefur séð sig nauðbeygðan til þess að þverbrjóta fyrirmæli l. og víkja þeim algerlega til hliðar, viðurkenna, að það væri algerlega ónothæfur grundvöllur að miða við gjaldskrána 1955, og talið, að það yrði að miða við þá gjaldskrá, sem Verkfræðingafélagið sjálft hafði sett 1962, og um hin atriðin er það að segja, að sjálft Alþingi hefur ekki séð sér annað fært en að breyta fyrirmælum l. að því er varðar gildistíma. Fyrst í hv. Nd. var þessu breytt á þá lund, að þar var takmarkaður nokkuð gildistíminn og þetta tengt nokkuð við heildarsamninga við ríkisstarfsmenn eða nýjan úrskurð kjaradóms um þau efni. Og í þessari hv. d. hefur meiri hl. allshn. ekki séð sér annað fært en að leggja til breytingu á þessu enn og gera þetta enn takmarkaðra að því er tímann snertir heldur en þó var eftir meðferð málsins í Nd., þar sem hann leggur til, að breyting verði gerð á 7. gr. á þá lund, að það verði ákveðið, að 1. gildi til ársloka 1965, en ekki lengur.
Þessar breytingar, sem þannig hafa verið gerðar og líkur eru til að gerðar verði að þessu leyti, eru náttúrlega út af fyrir sig til bóta, því að hitt var svo mikil fjarstæða, að það náði ekki nokkurri átt, að Alþingi gæti látið slíkt frá sér fara að binda heila stétt manna þannig á þrældómsklafa, að hún yrði um ófyrirsjáanlegan tíma alveg tjóðruð við ákveðna gjaldskrá. Slíkt þekkist ekki, og slíkt hefur ekki nokkurri stétt verið boðið upp á, svo að ég þekki dæmi um. En úr því að meiri hl. allshn. hefur nú þó séð sig nauðbeygðan til þess að gera þessa breytingu til bóta, þá er ég satt að segja hissa á því, að hann skuli ekki ganga svolítið lengra, að hann skuli ekki gera till. um breytingu á þessu ákvæði, sem ég hef margnefnt, 2. mgr. 2. gr., sem sé því lagaboði, að við setningu gjaldskrárinnar skuli höfð hliðsjón af gjaldskrá Verkfræðingafélags Íslands frá 19. apríl 1955 og reglum þeim, sem gilt hafa um framkvæmd hennar. Og það er því furðulegra að meiri hl. allshn. skuli ekki hafa gert brtt. um þetta efni, þar sem það liggur fyrir alveg óvefengjanlega og skjallega sannað og skýrt, að gerðardómurinn eftir þessum i. hefur þverbrotið þetta fyrirmæli, hann hefur ekki séð sér fært að fara eftir því. Hann segir, eins og ég las upp áðan, að gjaldskráin frá 1955 sé að sumu leyti orðin óviðunandi og ónothæf sem grundvöllur að ákvörðun þóknunar. Í gjaldskrána vantar ákvæði um ýmsar greinar verkfræði, sem nú eru stundaðar, o. s. frv. Þar með hefur gerðardómurinn kveðið upp dóm yfir þessu ákvæði í þessum brbl., og ég verð að segja, að það hefði verið miklu viðkunnanlegra fyrir meiri hl. að gera breytingar á þessu ákvæði og láta þetta ákvæði ekki standa áfram í l. og láta nú vera að staðfesta það, eftir að það liggur fyrir þannig, að gerðardómurinn hefur alveg þverbrotið það, ekki séð sér fært að fara eftir því. Það er ekki heldur von, að hann hafi séð sér það fært.
En ég skal ekki tala langt mál um þetta í sjálfu sér, um gjaldskrána að öðru leyti. Það er eins og ég sagði, að þetta er alveg óþekkt fyrirbæri, að ég ætla, hér á landi, að þannig sé farið að gagnvart öðrum stéttum, að það sé lögboðin gjaldskrá fyrir þjónustustörf þeirra. Það eru ýmsar aðrar stéttir, sem vinna sín störf eftir ákveðinni gjaldskrá og í ákvæðisvinnu. Það eru t.d. ágætir menn, eins og t.d. múrarar, það eru menn eins og trésmiðir, sem vinna talsvert eftir uppmælingargjaldskrá, og það er mér sagt um málara líka, pípulagningamenn. Þessar stéttir, eftir því sem ég veit bezt, setja sér sínar gjaldskrár alveg einhliða, og eftir þeim er farið, og ég er hræddur um það, að þessum stéttum þætti hart að sér vegið og það heyrðist einhvers staðar hljóð úr horni, ef það ætti að fara að knésetja þær með þessum hætti, eins og verkfræðingastéttin hefur verið knésett að þessu leyti. Ég er hræddur um, að það mundi heyrast eitthvað frá múrurum, ef það ætti í l. að fara að setja ákvæði um þeirra gjaldskrá, ef það ætti að fara að fela gerðardómi að ákveða þeirra gjaldskrá. Múrarar eru mjög þarfir menn í þjóðfélaginu, en það þykir sumum, að þeir þurfi að fá talsvert fyrir sinn snúð, það er sjálfsagt ekki nema réttmætt. En ég man svo langt, að einu sinni var það talið, að það væri rétt að gripa nokkuð inn á svið þeirra. Það var nefnilega einu sinni starfandi hér dómnefnd í verðlags- og kaupgjaldsmálum samkv. l. frá 1943, ef ég man rétt, sem setti hámarksþóknun fyrir fyrst og fremst vörur, en einnig ýmsa þjónustu. Og nú voru það þeir ágætu menn, sem áttu sæti í þeirri dómnefnd, þeir töldu það nokkra þjóðfélagsnauðsyn að setja hámarkstaxta á gjald fyrir múrara. Ég er nú farinn að ryðga í þessum málum, en ég veit, að hv. formaður allshn. Ed., sem um langt skeið var fyrirsvarsmaður múrara, kann þessa sögu alla upp á sína tíu fingur. En það var í stuttu máli þannig, að dómnefndin ákvað að setja ákvæði um þetta, en múrarar bara vildu ekki taka því með þögn og þolinmæði, og þeir höfðu þann hátt á, ef ég man rétt, að þeir leituðu aðstoðar dómstólanna í þessu efni, og niðurstaða dómstólanna varð sú, að múrararnir voru taldir hafa réttinn sín megin. Lögin, sem áttu að vera grundvöllur þessarar gjaldskrársetningar eða taxtasetningar varðandi þá, voru ekki talin taka til slíks stéttarfélags sem þeirra. Og þess vegna var niðurstaðan á þá lund.
En það eru nú fleiri en múrarar og málarar og pípulagningamenn; sem vinna sín störf eftir gjaldskrá, þ. á m. stétt, sem stendur nærri mér eða ég stend nærri, þ.e.a.s. lögfræðingastéttin. Málflutningsmenn vinna eftir gjaldskrá. Ég býst nú við, að þeir mundu ekki taka því alveg þegjandi, ef ætti að setja lög, sem ákvæðu, að gerðardómur skyldi ákveða þeirra gjaldskrá. Að vísu eru þeir hógværir menn, en ég þekki þá illa, ef þeir mundu alveg þegja við slíku. Ég er ekki í nokkrum efa um það, að þeir mundu telja slíkt alveg óhæfilega réttindaskerðingu, og það mætti vel segja mér, að það væri farið að leita í einhverjum lögum eða lagafyrirmælum og draga það í efa, að þetta stæðist. Og þannig mætti lengi telja um aðrar stéttir, því að það eru ekki aðeins málflutningsmenn, sem vinna eftir slíkri gjaldskrá, það eru líka arkitektar, tannlæknar og fleiri og fleiri. Hvað mundu þessar stéttir segja, ef það ætti að fara að taka þá slíkum tökum eins og verkfræðingar hafa verið teknir að þessu leyti? En með þessari lagasetningu varðandi verkfræðinga hefur fordæmi verið skapað, sem síðar meir mætti e.t.v. nota gagnvart þessum stéttum. Þess vegna geta þær í raun og veru ekki, hvorki akademískt menntaðar stéttir né aðrar, horft á það alveg afskiptalausar, að þessi háttur, sem hér er á hafður gagnvart verkfræðingum, sé um hönd hafður, því að þær gætu búizt við því, að síðar kæmi röðin að þeim.
Ég verð þess vegna í stuttu máli að segja það, að ég álít þessa lagasetningu eða þann þátt hennar, að því leyti sem varðar gjaldskrána, að því leyti sem hún snýr að verkfræðingum sem eins konar atvinnurekendum og ákveður það, að gerðardómur skuli ákveða gjaldskrá þeirra, algerlega fráleitan. Og það eru náttúrlega ófyrirsjáanlegar afleiðingar, sem slíkt getur haft í för með sér.
En í öðru lagi fjalla þessi brbl. svo um kaup verkfræðinga í launastétt, um kaup verkfræðinga, sem starfa hjá öðrum en ríkinu, en að sjálfsögðu falla þeir verkfræðingar, sem starfa hjá ríkinu og ríkisstofnunum, undir ákvæðin og löggjöfina um kjarasamninga opinberra starfsmanna, og um þá þarf ekkert að ræða hér í þessu sambandi, og þessi lög taka ekki á neinn hátt til þeirra. Þeir hafa auðvitað sömu aðstöðu og aðrir starfsmenn í opinberri þjónustu. En þessum brbl. er ætlað að ákveða kaup og kjör verkfræðinga, sem starfa hjá öðrum aðilum en ríkinu. Um það segir í 1. gr. þessa frv, og brbl. Og í 2, gr. segir reyndar frekar um það, við hvað gerðardómurinn skuli miða þá ákvörðun, og þar segir, að gerðardómurinn skuli við ákvörðun mánaðarlauna, vinnutíma og launa fyrir yfirvinnu hafa hliðsjón af því, hver séu kjör verkfræðinga og annarra sambærilegra starfsmanna hjá ríkinu samkv. launakerfi því, er gildir frá 1. júlí 1963. Að þessu leyti til er þó þetta ákvæði nær raunveruleikanum heldur en hitt, sem gjaldskrána snertir, að það gerir þó ráð fyrir því, að það sé miðað við það, sem gerzt hefur á árinu 1963, en ekki eins og í hinu tilfellinu að miða við gjaldskrána frá 1955. Og þessu fyrirmæli um það, að gerðardómurinn skuli ákveða kaup þessara aðila, er svo fylgt eftir með 3. gr. l., þar sem það er lögboðið, að verkföll í því skyni að knýja fram kjarabót þeirra manna, sem þessi lög taka til, skuli vera bönnuð og óheimilt sé að halda áfram því verkfalli Stéttarfélags verkfræðinga, sem háð var, þegar þessi brbl. voru sett.
Þessi þáttur málsins er algerlega annar og annars eðlis en hinn þátturinn, sem ég talaði um áðan. Þessi þáttur málsins snýr að Stéttarfélagi verkfræðinga, að verkfræðingum sem launþegum, en það er að sjálfsögðu svo, að margir verkfræðingar eru launþegar, og þeir hafa sitt sérstaka stéttarfélag, og það hefur starfað alllengi og það hefur í raun og veru verið viðurkennt sem stéttarfélag og er á allan hátt stéttarfélag, sem fellur undir löggjöf um stéttarfélög og vinnudeilur frá 1938, og á því að hafa rétt og bera skyldur sem slíkt. Og í framkvæmdinni hefur þetta stéttarfélag verkfræðinga verið viðurkennt, eins og eðlilegt er, því að það hafa verið gerðir við það kaup og kjarasamningar. Síðustu kjarasamningar, sem þetta stéttarfélag hefur gert, eru að vísu frá 1957, en þeim samningum sagði svo félagið upp 1959, og það má segja, að eftir það hafi félagið átt í nokkru stríði um kaup sitt og kjör, þannig að eftir að samningunum var sagt upp haustið 1959, þá náðust ekki samningar á nýjan leik, en stjórn stéttarfélagsins heimilaði þó félagsmönnum að vinna fyrst um sinn eftir eldri samningum, nema öðruvísi yrði ákveðið, og þannig var unnið áfram eftir þessum eldri samningum til 1961, en þá var boðuð vinnustöðvun, og á því ári setti svo stéttarfélagið vissa ráðningarskilmála, heimilaði sínum félagsmönnum að vinna eftir þeim ráðningarskilmálum, og þróunin varð smátt og smátt sú, að æ fleiri fyrirtæki, bæði einkafyrirtæki og síðan smám saman opinber fyrirtæki, réðu verkfræðinga til sín upp á þessa ráðningarskilmála, þannig að þótt ég reki þá sögu ekki lengur hér, þá var það nú smám saman komið svo, að á árunum 1962 og 1963 unnu verkfræðingar upp á þessa skilmála, þó að það væri að vísu lengi vel þráazt við af hálfu ríkisfyrirtækja og ríkisstofnana að ráða þá með þessum kjörum. En sumarið 1963 var svo komið, eins og öllum er hér í fersku minni, að það höfðu átt sér stað margfaldar verðlagsbreytingar og kauphækkanir, og þá var það, að Stéttarfélag verkfræðinga fór í samræmi við aðra launþega fram á það að fá nýja kjarasamninga og fá þá kauphækkanir, eins og önnur stéttarfélög höfðu fengið og fengu. Samningar við það tókust þó ekki, þannig að til verkfalls kom, eins og kunnugt er og frá er greint í þessum brbl. En á þessu tímabili fóru þó að sjálfsögðu fram samningsviðræður á milli Stéttarfélags verkfræðinga og þeirra aðila, sem eru þeirra viðsemjendur, en það eru ýmsir aðilar, eins og t.d. verkfræðiskrifstofur, eins og iðnrekendur, eins og vinnuveitendur og aðrir, og Vinnuveitendasamband Íslands var þar m.a. aðili að, auk svo bæjarfélaga. Það gekk að vísu nokkuð tregt fyrst í stað, að mér er tjáð, að fá þessa aðila til viðræðna við Stéttarfélag verkfræðinga, en Stéttarfélag verkfræðinga hafði sett fram allar sínar kröfur í þessu kjaramáli, þegar kjaradómur var kveðinn upp á s.l. sumri, þannig að það er ekki hægt að halda því fram, að þær kröfur, sem verkfræðingarnir gerðu á s.l. sumri um kaup og kjör, væru sniðnar eftir eða miðaðar við kjaradóminn, heldur lágu þær allar þá fyrir og hafa því vafalaust verið meðal þeirra atriða, sem kjaradómur hefur eðlilega haft í huga, þegar hann felldi sinn úrskurð um kaup og kjör opinberra starfsmanna.
En mér er tjáð, og það kom fram í þeim við ræðum, sem allshn. átti við fyrirsvarsmenn Stéttarfélags verkfræðinga, að svo hefði verið komið í júlílok og ágústbyrjun, að mér skildist, að þá var mjög farið að ræða samninga í alvöru milli Stéttarfélags verkfræðinga og viðsemjenda þeirra, og sáttasemjari ríkisins hafði komið þar við sögu og tekið að sér málamiðlunarhlutverk í þeirri deilu, eins og vera bar, og verkfræðingar telja, að þá hafi verið svo komið, að ýmsir þeirra viðsemjendur hafi verið fúsir og tjáð sig fúsa til þess að semja upp á þau kjör, sem verkfræðingarnir höfðu farið fram á, og þeir vilja halda því fram, að samningar hafi verið um það bil þá að takast eða verið komnir mjög langt á leið um það að takast. Ég skal að sjálfsögðu ekki fella neinn dóm um þetta, því að persónulega er mér ekki þar um kunnugt, en þetta er það, sem þeir staðhæfa. En þá, einmitt á því stigi, þegar þannig var komið, að svo leit út sem þessi kjaradeila verkfræðinga mundi leysast með þeim hætti, að þeir fengju þær kjarabætur, sem þeir gátu gert sig ánægða með, að viðsemjendur þeirra mundu fallast á þá lausn málsins, þá hafi verið gripið til útgáfu þessara brbl., þar sem þessum þriggja manna gerðardómi, sem tilnefndur er af hæstarétti, er falið það hlutverk að ákveða kjör verkfræðinga sem launþega. Og það gerði svo þessi gerðardómur, hann ákvað kaup þeirra, launakjör þeirra. Þau munu vera ákveðin nokkru hærri en hjá verkfræðingum, sem vinna hjá ríkinu, og þá með hliðsjón af því, að metin eru til verðs viss fríðindi, sem þeir verkfræðingar, sem vinna í þjónustu ríkisins, eru taldir hafa, en hinir njóta ekki. Það má því kannske segja, að þau lasnakjör, sem gerðardómurinn ákvað verkfræðingum sem launþegum, séu ekki svo langt frá því, sem þeir höfðu gert kröfur um, þótt að sjálfsögðu skilji þar sitthvað á milli.
En þó að það sé svo, þá hefur Stéttarfélag verkfræðinga, eins og komið hefur fram í þessum umr., mótmælt setningu þessara laga mjög harðlega. Þeir vilja ekki, verkfræðingar, frekar en raunar aðrar stéttir í þessu landi, eiga launakjör sín undir ákvörðun gerðardóma. Hér stendur að vísu öðruvísi á en varðandi gjaldskrána, sem ég talaði um áðan, að því leyti, að ákvörðun gjaldskrár með l. eða það að fela gerðardómi að ákveða gjaldskrá er algerlega óþekkt nema gagnvart verkfræðingum. Það má hins vegar að vísu segja, að það hefur komið fyrir nokkrum sinnum áður, að gerðardómi hefur verið falið að ákveða kaup einstakra stétta, þannig að að því leyti til er þessi þáttur ekki alveg eins fordæmalaus og hinn. En hann er þó, eins og upphaflega var gengið frá brbl., alveg fordæmalaus að því leyti til, að ég hygg, að það hafi yfirleitt verið svo, að þegar sett hafa verið ákvæði um gerðardóm, sem falið hefur verið að ákveða kaup og kjör, hafi verið miðað við ákveðinn gildistíma, miðað við alveg einstakt tilvik, en það hefur ekki verið gengið frá því eins og í þessum brbl., þeim er ætlað að gilda til óákveðins tíma og ákvörðun gerðardómsins, að því er virðist, ætlað að gilda um óákveðinn tíma. Það hygg ég, að sé mjög fátítt ef ekki alveg óþekkt.
En auk þess er það nú svo, að þessi háttur, sem á hefur verið hafður gagnvart verkfræðingum að þessu leyti, er í raun og veru mjög einkennilegur og óvenjulegur. Ég nefndi áðan lögfræðinga. Að sjálfsögðu er það svo, að lögfræðingar, sem vinna í þjónustu ríkisins og eru starfsmenn hjá ríkinu, verða nú að sætta sig við það að vinna þar fyrir það kaup, sem ákveðið er með kjaradómi. En það eru margir aðrir lögfræðingar, sem eru launþegar, vinna hjá öðrum aðilum en ríki og opinberum stofnunum. Mér skilst, að það væri hliðstætt þeirri lagasetningu, sem hér liggur fyrir, ef það væru sett brbl. um það, að lögfræðingar, sem ynnu hjá öðrum en ríkinu, skyldu fá kaup eða laun, sem ákveðin væru af gerðardómi. Það er alveg hliðstætt, þannig að til rökstuðnings þessu frv. Ég brbl. nægir ekki að vitna til löggjafarinnar um kjaradóm og segja, að það séu ýmsar stéttir, sem verða að sætta sig við gerðardóm um sín kjör. Það gildir sem sé aðeins um launþega úr þeirri stétt, sem vinna hjá ríkinu og hjá bæjarfélögum, að því leyti sem löggjöfin tekur til þeirra. En hinir, t.d. lögfræðingar, eru alveg frjálsir um ákvörðun sinna launa og eiga það undir samningum við sína vinnuveitendur. En með þessum ákvæðum og þessum brbl. er allur frjáls samningsréttur verkfræðinga sem launþega felldur niður. Verkfræðingar sem launþegar eiga, eftir að þessi lög eru komin í gildi, ekkert val, eins og aftur hinar stéttirnar. Það má segja t.d., að lögfræðingur getur gert það upp við sjálfan sig, hvort hann vill leita í þjónustu ríkisins og taka á sig þær kvaðir og búa við það skipulag, sem löggjöf þar ákveður. En hann getur látið það vera, ef hann vill, og þá er hann alveg frjáls. En verkfræðingurinn getur þetta ekki með sama hætti, eftir að þessi lög hafa öðlazt gildi, vegna þess að þó að hann kjósi þá leið að ganga ekki í þjónustu ríkisins eða ríkisstofnana, þá eru kjör hans eftir sem áður bundin og ákvörðuð af gerðardómi, þannig að með lagasetningu sem þessari er numið burt frjálst viðmiðunarkerfi, viðmiðunaratriði. Þetta er að mínum dómi mjög óheppilegt og ranglátt, mjög ranglátt í garð einnar stéttar. Hér er því um mikið mannréttindamál að ræða fyrir verkfræðingastéttirnar, fyrir verkfræðinga sem launþega jafnframt eins og hina verkfræðingana, sem vinna samkv. gjaldskrá.
Það er nú óþarft hér að fara að fjölyrða um þýðingu verkfræðingastéttarinnar. Það er ekki ástæða til þess að fara út í neinn meting á milli stétta og alltaf erfitt að segja um það, hver stétt er nauðsynlegust eða nauðsynlegri en aðrar. En ég vil þó segja það, að ég hygg, að í þjóðfélagi eins og okkar, sem að mörgu leyti er mjög skammt á veg komið að því er varðar alla tækniþróun, þá séu fáir sérfræðingar öllu nauðsynlegri en verkfræðingar, enda munu flestir sammála um, að það sé erfitt fyrir þetta þjóðfélag, eins og reyndar hvert annað þjóðfélag, að komast af án verkfræðinga. Störf verkfræðinga eru alveg óefað og óumdeilt — og þarf ekki að hafa um það mörg orð hér — mjög þýðingarmikil, mjög mikilvæg fyrir þjóðfélagið. Það er enn fremur kunnugt, að sú menntun, sem verkfræðingar verða að afla sér, er mjög kostnaðarsöm, og það nám, sem þeir verða að fást við, er mjög erfitt nám, þannig að ég hygg, að það sé ekki á færi annarra en hæfileikamanna að leggja það fyrir sig. Og þegar til þess er litið, hve námstími þeirra er langur, hve námstími þeirra er erfiður, hve nám þeirra er erfitt, og til þess, hve störf þeirra eru þýðingarmikil fyrir okkar þjóðfélag, þá er ljóst, að það er æskilegt, að það sé vel búið að þessum mönnum. Og það má í því sambandi ekki vera með of mikla smámunasemi. Þessir menn verða, þegar þeir eru orðnir fullgildir til starfa, að hafa góð laun og eiga skilið að fá góð laun, bæði vegna þess, hve mikið nám þeir hafa á sig lagt, og eins vegna hins, hver þýðing og hver árangur getur orðið af þeirra starfsemi fyrir þjóðfélagið, fyrir alla aðila. En við vitum það, að á þessari öld, þegar svo mikið er lagt upp úr aukinni tækni, þá hefur tækniþróunin svo mikið að segja, einmitt fyrir lífskjör í landinu, að það getur vissulega borgað sig vel að gera vel við þá menn, sem geta átt, ef rétt er á haldið, drýgstan þátt í þeirri þróun. En því nefni ég þetta, að með þessum aðgerðum, sem hér hafa átt sér stað, og með þeirri framkomu í garð verkfræðinga, sem ríkisvaldið hefur staðið fyrir með þeirri lagasetningu, sem hér er til umr., og með lagasetningunni frá í fyrra um hámarksþóknun fyrir störf verkfræðinga, eru verkfræðingar, eins og ég hef lítillega bent á, beittir miklum harðræðum og farið með þá á margan veg, eins og ég hef sýnt fram á, á annan hátt en aðra menn í þessu þjóðfélagi. Ég vil segja það, þó þau tök, sem verkfræðingar hafa verið beittir í þessu, hefði ekki þótt boðleg ýmsum öðrum stéttum, og ég hygg, að þau hefðu ekki verið höfð í frammi við aðrar fjölmennari stéttir, sem meira eiga undir sér að því leyti til. En það hefur verið álitið kannske, að það væri hægt að koma þannig fram við verkfræðinga sem stétt, af því að þeir eru tiltölulega fáir miðað við ýmsar aðrar stéttir.
En það er gefið mál og liggur fyrir og hefur komið fram í ýmsum bréfum, sem fyrirsvarsmenn verkfræðinga hafa skrifað alþm. og þeim n., sem um þessi mál hafa fjallað, í yfirlýsingum frá þeim og fundarsamþykktum og í viðræðum, sem fyrirsvarsmenn þeirra áttu við allshn., að þeir eru ákaflega óánægðir með þessa lagasetningu, eins og eðlilegt er, telja, að þeir séu beittir fullkomnum bolabrögðum með þessari lagasetningu, og geta ekki unað því. Og það er alveg áreiðanlegt, að svona framkoma við eina stétt er líkleg til þess og setur alveg óhjákvæmilega, ef svo mætti segja, illt blóð í menn, og það er áreiðanlega mikil hætta á því, að svona framkoma verði til þess, að íslenzkir verkfræðingar leiti í æ ríkari mæli til annarra landa og stundi atvinnu sína þar, en við því megum við vitaskuld sízt af öllu að missa starfskrafta þessara manna. Það er að vísu ekkert við því að segja og er eðlilegt og getur að mínum dómi verið heppilegt, að ungir verkfræðingar staðnæmist einhver ár erlendis, eftir að þeir hafa lokið námi, til þess að afla sér sérstakrar þekkingar og reynslu í þeim störfum, sem er þar við að fást, en væri ekki auðvelt að fá hér á landi. En hitt hljóta allir að vera sammála um, að það er óæskileg þróun, að þeir setjist að í útlöndum til frambúðar. En það virðist vera svo, að það eru mjög margir verkfræðingar, sem eru starfandi nú erlendis. Þeir eru mjög margir í hlutfalli við fjölda verkfræðingastéttarinnar hér. Er, eins og ég sagði áðan, megum við vissulega ekki við því, að verkfræðingar hverfi þannig úr landi. Við þurfum á öllum okkar verkfræðingum að halda.
En það er alveg víst, að þessi lagasetning skapar og hefur skapað geysilega gremju hjá veakfræðingum, og það er ekki gott að sjá fyrir endann á því, en það gæti því miður farið svo, að þessi framkoma gagnvart verkfræðingum ýtti mjög undir þá að setjast að erlendis og stunda sín störf þar. Og menntun þeirra er þannig háttað, að hún er alþjóðleg, og eftirspurn eftir verkfræðingum er víða mjög mikil og erlendis bjóðast þessum mönnum kjör, sem yfirleitt munu vera betri en hægt er að gera sér vonir um hér á landi.
Ég held þess vegna, að það sé veruleg hætta hér á ferðum, sem menn verða að gera sér grein fyrir, horfast í augu við. Ég held, að það sé alveg ófyrirsjáanlegt, hvaða dilk þessi lagasetning á eftir að draga á eftir sér. Ég held þess vegna, að það hefði verið það æskilegasta og skynsamlegasta í þessu máli að láta þetta lagafrv. daga uppi á þessu þingi, og ég held, að þetta hefði verið sú skynsamlegasta leið, sem hv. stjórnarflokkar hefðu getað farið í þessu efni. Það hefði verið verðugur dauðdagi og endir á þessum brbl., og með þeim hætti hefði verið fullnægt óskum þeim, sem fyrirsvarsmenn verkfræðinga settu fram við allshn. á fundum hennar, og ég tel það mjög miður farið, að meiri hl. allshn. skyldi ekki geta fallizt á þá meðferð málsins að láta þetta mál eyðast með þeim hætti. Það hefði að mínum dómi farið bezt á því. En með því að halda málinu til streitu og ætla að afgreiða þessi lög, eins gölluð og þau eru og eins óréttlát og þau eru í garð þessarar stéttar, þrátt fyrir þær lagfæringar, sem á þeim hafa verið gerðar og á þeim verða sjálfsagt gerðar eftir till. meiri hl., er ranglætið staðfest. Ég held, að það hefði verið það langæskilegasta að láta þau verða með þessum hætti sjálfdauð hér á þingi. En um það hefur ekki náðst samkomulag í allshn., enda þótt það mætti skilja á hv. frsm. meiri hl., að honum væri í sjálfu sér ekkert gleðiefni að mæla fyrir samþykkt þessa frv., því að þau orð, sem oft voru á tungu hans, voru harmur og harmsefni, ef ég heyrði rétt, að hann harmaði það eiginlega að þurfa að vera að mæla fyrir þessu og harmaði þá deilu, sem hefði orðið, og annað því um líkt. Undir það er vissulega hægt að taka af heilum huga. En þetta er ekki ráðið til þess að leysa þá deilu og undirbúa jarðveginn fyrir þá lausn í þessum deilumálum, sem hv, frsm. meiri hl. taldi æskilega. Það er alveg víst, að þetta er ekki sá heppilegi máti til þess, að láta kné fylgja kviði og höggva æ ofan í æ í sama knérunn. Það getur hefnt sín.