12.05.1964
Sameinað þing: 77. fundur, 84. löggjafarþing.
Sjá dálk 2075 í B-deild Alþingistíðinda. (1587)
Almennar stjórnmálaumræður
Dómsmrh. (Jóhann Hafstein):
Herra forseti. Eitt er víst, að ekki eru það vígglaðir menn, eins og það hét að fornu, sem beitt hafa stjórnarliðið spjótalögum í þessari orrahríð þinglokanna. Það er eins og einhver leiði, allt að því þreyta, hvíli yfir allri sókninni á hendur stjórnarliðinu. Það er þessi sami neikvæði nöldurtónn, sem suðað hefur í þingsölunum allt frá því í haust. Hann hefur reyndar verið eins og dauft og dvínandi bergmál af slagorðum og stóryrðum kosningabaráttunnar í fyrra.
Sagt er, að í ríkisstj. séu vondir menn, sem beinlínís vinni að því af ásettu ráði að auka dýrtíðina í landinu, svo að alþýða manna eigi erfiðara með að framfleyta lífinu, en braskararnir fái að græða meir, atvinnuvegunum sé gert sífellt örðugra um vik, herfjötrar séu lagðir á framfaraþrá unga fólksins og bændur allt að því kúgaðir. Loks er sagt, að alltaf sé verið að leita bragða til þess að ofurselja erlendum auðkýfingum auðlindir landsins, landhelgina og fiskimiðin. Ég veit, að hlustendum hefur ekki komið þessi sónn stjórnarandstöðunnar á óvart, en eggjar slíkra vopna eru löngu bitlausar, enda deigar frá upphafi. Ég hygg, að langmesta alvöruefni flestra nú sé hin hættulega þróun verðbólgu og jafnvægisleysis, sem verið hefur að búa um sig í þjóðlífinu frá miðju s.l. ári. Menn skilja, að slík þróun stefnir viðreisn undanfarinna ára í voða. Og er það ekki rétt skilið, að allur þorri manna, hvar í stétt sem þeir standa, segi nú: Hingað og ekki lengra?
Um þetta alvörumál vildi ég aðeins mega viðhafa eftirfarandi orð: „Það liggur nú nokkuð ljóst fyrir, hvaða áhrif kauphækkanir í haust hafa haft á innanlandsverðlagið og þar með á verðvísitöluna. Var hlutaðeigandi þetta öllum fullljóst þá þegar. Það er því næsta kátlegt, þegar þeir aðilar, sem þá öldu reistu, þykjast nú reka upp stór augu og undrast verðhækkanir innanlands, sem þó voru hverju mannsbarni fyrirsjáanlegar strax í haust og rækilega sagðar fyrir, svo rækilega, að tæpast mun hafa farið fram hjá nokkrum þeim, sem kominn er til vits og ára. Afleiðingar þess, sem skeði á s.l. hausti, speglast alls staðar í efnahagslífinu.“
Nú vil ég segja hv. þm., að þessi stutta lýsing á ástandinu er ekki mín orð, heldur eru þetta orð hv. 1. þm. Austf., Eysteins Jónssonar, formanns Framsfl. Þau voru viðhöfð í fjárlagaræðu hans, meðan hann var fjmrh., 17. okt. 1955, og eiga að lýsa hliðstæðri þróun eftir hinar miklu kauphækkanir og vinnuófrið vorið 1955. Ég hef aðeins breytt einu orði, þ.e. vor í haust, annars engin efnisbreyting. Og Eysteinn Jónsson sagði meira af þessu tagi, meðan hann var fjmrh. Ég vitna aftur í ræðu hans haustið 1955. Þar segir, með leyfi hæstv. forseta:
„Þegar efnahags- og atvinnulífið einkennist af miklum athöfnum, fullri atvinnu fyrir alla og jafnvel skorti á vinnuafli, þá er víst vonlítið, að jafnvægi eða frelsi haldist eða mögulegt sé að komast hjá stórfelldum höftum í mörgum greinum, ef ekki eru beinlínis gerðar ráðstafanir til þess að vega á móti ofþenslunni með því að draga úr útlánum að tillögu við innlán eða með öðrum hliðstæðum ráðstöfunum af hendi bankanna, eða með því að hafa stórfelldan greiðsluafgang hjá ríkinu með nýjum álögum, ef með þyrfti, — greiðsluafgang, sem lagður væri til hliðar sem aukinn sparnaður, en ekki notaður fyrr en aftur vottaði fyrir samdrætti í efnahags- og atvinnulífinu.“ — Það kvað við annan tón hjá Eysteini í gærkvöld. Og enn segir þar: „Það eru grundvallarskilyrði frelsis í viðskiptum og framkvæmdum, að ríkisvaldið telji sér jafnskylt að koma í veg fyrir ofþenslu í efnahagskerfinu og hitt, að fyrirbyggja kyrrstöðu og atvinnuleysi.“
Já, allt þetta sagði Eysteinn þá og allt í fullkominni andstöðu við það, sem nú er sagt.
Ég verð í hreinskilni að játa, þegar við hugleiðum svona pólitíska hlaupabólu eða rauða hunda, sem væri kannske réttara að kalla þetta pólitíska hughvarf, að það er eiginlega mesta synd, að þessi sami maður, formaður Framsfl., skuli ekki hafa fengið að vera ráðh. áfram. Það er sorglegt að sjá, hversu snögglega hefur haustað hjá honum í stjórnarandstöðunni.
Ég hef heyrt sagt, að mönnum finnist ríkisstj. of lin. Er þá við það átt, að menn óski fastari og harðari taka í kaupgjalds- og kjaramálum. Rétt er að minnast þess, að á þeim viðkvæma vettvangi í okkar litla þjóðfélagi er hægara að beita stórum orðum en standa við þau. Ég get fallizt á, að stjórnarfarið einkennist ekki af hörku. En því vík ég að þessu, að sumir blanda því saman við athafna- og aðgerðaleysi. En um það verður ríkisstj. tæpast sökuð, að því er ég hygg. Hún hefur staðið og stendur í margháttuðum stórræðum, eins og ljóst hefur fram komið í ræðum einstakra ráðh. og þm. stjórnarliðsins, og mjög stór verkefni og margháttuð bíða fram undan. Löggjöf þessa þings vitnar um þetta. Samþykktir hafa verið margþættir lagabálkar, sem móta munu framþróun næstu ára. Með setningu nýrra vegalaga og stórauknu fé til vegaframkvæmda í landinu hafa verið mörkuð þáttaskil á þessu sviði. Samþykktir voru miklir lagabálkar um ferðamál, skipulagsmál og loftferðir. Sett hafa verið lög unt að breyta lausaskuldum iðnaðarins í föst lán, en áður samþykkt hliðstæð lög varðandi landbúnað og sjávarútveg og stofnlánalöggjöf atvinnuveganna margvíslega endurbætt eða til endurskoðunar. Þannig er nú samþykkt þáltill. flutt af Sverri Júlíussyni um, að skipuð skuli fimm manna nefnd til þess að vinna að athugun á sem hagkvæmastri skipan á og aukningu stofnlánasjóða sjávarútvegsins. Er hér brýnt verkefni til úrlausnar. Við þann merka sigur, sem unnizt hefur í landhelgismálinu, hefur verið haft vakandi auga með nauðsyn þess að efla íslenzku landhelgisgæzluna. Það hafa undanfarið verið rannsökuð og undirbúin kaup á nýju, fullkomnu varðskipi á borð við Óðin, sem kostaði um 65 millj, kr., þegar hann var keyptur 1960. Hin eldri skip hafa gengið úr sér eða fullnægja ekki þeim kröfum, sem gera þarf. Keypt var gæzluflugvélin Sif fyrir 2 árum, Skymastervél, sem fékkst með kostakjörum í Portúgal, kostaði aðeins 51/2 millj. kr., en hefur gefið mjög góða raun. 4fengisvandamálið hefur verið til meðferðar, sett ný lög um meðferð ölvaðra manna og drykkjusjúkra, afgreidd verður frá þessu þingi þáltill. frá Magnúsi Jónssyni um kosningu fimm manna þm.-nefndar til þess að vinna frekar að lausn þessa vandamáls fyrir næsta þing. Frv. um vandamál æskunnar í þessu sambandi hefur verið til meðferðar, en ekki afgreitt nú vegna nokkuð mismunandi viðhorfa, sem rétt þótti að hugleiða nánar fyrir næsta þing. Dómsmrn. hefur haft samvinnu við Landssambandið gegn áfengisbölinu í landinu um ráðstefnu, sem haldin var til umr. og athugana á vandanum, og verður þeirri samvinnu af hálfu rn.. haldið áfram. Á sviði heilbrigðismála hefur verið samþykkt ný sjúkrahúsalöggjöf, sem felur í sér mjög miklar umbætur á sviði þeirra mála, og ég hygg, að ekki hafi áður á Alþingi verið veitt viðlíka mikið fé til þessara mála og nú. Fram undan bíða gífurlega erfið viðfangsefni á þessu sviði, sem ég hef áður gert hinu háa Alþingi grein fyrir. Samþykkt voru ný og fullkomnari lög um Ljósmæðraskóla Íslands. Samþykkt hafa verið lög um að reisa kísilgúrverksmiðju við Mývatn. Verður nú hafizt handa um framkvæmd þess máls. Þótt ægir sé stórgjöfull, þegar bezt lætur, þekkjum við líka aflabrestinn. Um þetta vitnar nú síðast því miður ráðstefna Norðlendinga, sem haldin var um síðustu helgi til að ræða þann vanda, sem skapazt hefur vegna aflabrests undanfarinna ára í verstöðvunum norðanlands. Ég hef í dag ákveðið nefndarskipun samkv. nýlega samþykktri þál., sem flutt var af þeim Birni Pálssyni, séra Gunnari Gíslasyni og Benedikt Gröndal, til þess að athuga, hvað hægt sé að gera til þess að auka iðnað í þeim kauptúnum og kaupstöðum, þar sem ónóg er atvinna.
Jafnframt því sem leggja ber kapp á að gernýta hina gömlu undirstöðuatvinnuvegi, sjávarútveg og landbúnað, er skylt að huga að nýjum leiðum til öryggis komandi kynslóða ört vaxandi þjóðar, sem verður orðin nær 400 þús. manna um næstu aldamót. Margt kemur til álita: Að efla og stækka iðnaðinn í landinu almennt. Að koma upp nýjum iðngreinum, að koma t.d. upp stórvirkum veiðarfæragerðum þessarar fiskimannaþjóðar, ekki aðeins fyrir okkur sjálfa, heldur líka til útflutnings. Að hefja í stórum stíl stálskipasmíði, kaupa ekki alltaf af öðrum, þegar vitað og sannað er, að við getum sjálfir bjargað okkur. Þetta þing hefur samþykkt till. um aukna innlenda bátasmiði og viðgerðarþjónustu frá Matthíasi Bjarnasyni. Uppi eru ráðagerðir um að reisa hér olíuhreinsunarstöð, stórfyrirtæki í formi almenningshlutafélags, sem jafnframt gæti orðið grundvöllur aukins efnaiðnaðar á fleiri sviðum. Þá hefur, eins og kunnugt er, verið rætt um stóriðju á grundvelli stórvirkjana í fallvötnum landsins, og hafa þau mál verið rannsökuð og undirbúin á undanförnum árum og þinginu gerð nokkur grein fyrir því.
Herra forseti. Góðir hlustendur. Það eru því ærin verkefni fram undan. Mörg þeirra eru svo stórvaxin, að þar verður að koma til alhliða samstarf Alþingis, ríkisstj. og sveitarfélaga. Á öðrum sviðum verður einkaframtakið, áræði og bjartsýni athafnamanna og uppvaxandi kynslóðar brautryðjandinn. Um framvindu alls þessa veltur mest á því, að við kunnum sjálfir fótum okkar forráð, en kippum ekki stoðum undan glæstri framtíð, sem við blasir, í hjaðningavígum skammsýnnar, pólitískrar baráttu og sundurlyndis. Á það reynir nú e.t.v. í ríkari mæli en áður um langan aldur. Við getum, ef við viljum, „reist í verki viljans merki, vilji er allt sem þarf“. — Góða nótt.