20.12.1963
Sameinað þing: 32. fundur, 84. löggjafarþing.
Sjá dálk 403 í B-deild Alþingistíðinda. (273)
1. mál, fjárlög 1964
Fjmrh. (Gunnar Thoroddsen):
Herra forseti. Ég vil þakka hv. fjvn. fyrir afgreiðslu hennar á fjárl. í tæka tíð, svo að málinu yrði lokið á réttum tíma, og ég vil sérstaklega þakka formanni hv. fjvn. fyrir hans ágætu forustu og ötula starf.
Hv. frsm. 1. minni hl., hv. 3. þm. Vesturl., tók það fram í framsöguræðu sinni hér við 2. umr., að það væri nauðsynlegt að afgreiða fjárlög fyrir áramót. Ég vænti þess, að allir hv. þm. séu sammála um þá nauðsyn, því að það skapar margvísleg vandræði, ef afgreiðsla fjárlaga er dregin fram á næsta ár, eða sama árið og þau gilda. En því miður hefur oft orðið sú raunin á, að Alþ. hefur ekki afgr. fjárl. fyrir áramót. Ef fjárl. fyrir 1964 verða afgreidd nú í dag eða á morgun, þá er það fjórða árið í röð, sem slíkt gerist. Hins vegar fjárl. fyrir árin 1959 og 1960 var af eðlilegum ástæðum útilokað að afgreiða fyrir áramót, vegna þess að í báðum tilfellum voru stjórnarmyndanir skömmu fyrir áramót, annað skiptið 23. des., hitt skipið 20. nóv., og auðvitað útilokað, að hinar nýju ríkisstj. gætu á svo skömmum tíma undirbúið og fengið afgreidd fjárlög. En næstu 10 árin þar á undan var það svo, að fjárlög voru afgreidd fyrir áramót fyrir 5 þessara ára, en eftir áramót fyrir 5. Við sjáum á þessu, að ef við lítum yfir síðasta áratuginn, þá er það síður en svo, að skilningur hafi verið á þeirri nauðsyn að afgreiða fjárlög fyrir áramót, sem hv. frsm. 1. minni hl. leggur nú áherzlu á þar sem fjárlög fyrir árin 1949–1958 voru annað hvert ár afgreidd ekki fyrr en eftir áramót. En við skulum vænta þess, að sú venja, sem nú er komin á í 4 ár í röð, haldist sem allra lengst.
Hv. frsm. 1. minni hl. og raunar 2. minni hl. líka gerðu sér mjög tíðrætt um það, bæði í framsöguræðum sínum og nál., hversu gífurlega fjárl. hefðu hækkað, frá því að núv. stjórn tók til starfa, og miða þá einkum við árið góða, 1958, sem þeir telja að hafi verið til fyrirmyndar, þó að það hafi fyrir þeirra flokka endað heldur sorglega. Út af þeim samanburði, sem sífellt er verið að gera á hinni gífurlegu hækkun gjalda og tekna ríkissjóðs á þessum árum, þykir mér rétt að víkja að því nokkrum orðum.
Í fyrsta lagi er þess að geta, eins og ég hef margsinnis tekið fram við fjárlagaumr., að þó að verðlag og kaupgjald væri stöðugt í landinu, þá væri það eðlilegt, að fjárframlög hækkuðu nokkuð ár frá ári vegna fólksfjölgunar og aukinnar þjónustu við landslýðinn. Um leið vil ég benda á það, að af málsvörum vinstri stjórnarinnar er jafnan sleppt einu þýðingarmiklu atriði, þegar þeir eru að ræða um tekjur og gjöld ársins 1958, og gefið í skyn jafnvel, að á þeirri braut hefði mátt halda áfram og ekki þurft verulegar hækkanir. Í sambandi við efnahagsráðstafanirnar í febr. 1960 og oft síðar hafa fulltrúar þessara flokka og alveg sérstaklega Framsfl. undirstrikað það, að þeir hafi viljað leysa efnahagsmálin, ekki með gengislækkun, heldur með því að hækka skatta og gjöld á landslýðnum, fyrst og fremst með því að hækka verulega yfirfærslugjöldin, svo að með þeim mætti ná nægu fé til að bæta útgerðinni og atvinnuvegunum upp það, sem þurfti. M.ö.o.: það er játað af þeirra hálfu, að hefðu þeir ráðið áfram, þá hefðu þeir beitt sér fyrir áframhaldandi stórfelldri hækkun gjalda og skatta á landslýðnum. Í öðru lagi er þess að geta, að þær tölur, sem hv. þm. nota um útgjöldin 1958, eru villandi, sumpart vegna þess, að fjárlögin voru þá í tvennu lagi, eins og kunnugt er, annars vegar þessi venjulegu fjárlög og hins vegar útflutningssjóður. Og þegar þeir segjast taka einhver af gjöldum útflutningssjóðs og bæta þeim við fjárlagagjöldin, þá taka þeir ekki nema hluta af þeim, sem eðlilegt er að taka. Enn fremur ber þess að gæta, að á árinu 1958 fóru útgjöld töluvert fram úr áætlun. Ef við tökum það, hvernig raunveruleg útgjöld ríkissjóðsins urðu á árinu 1958, þá er í fyrsta lagi nauðsynlegt að bæta við útgjöld ríkissjóðs niðurgreiðslum á vöruverði úr útflutningssjóði, sem voru 89.6 millj., og útflutningsuppbótum á landbúnaðarafurðir, sem voru 58 millj. Þegar þessum greiðslum er bætt við raunveruleg útgjöld ríkisins 1958 samkvæmt ríkisreikningi, voru útgjöldin á því ári 1084 millj. Þá er að sjálfsögðu sleppt öllum útflutningsuppbótunum, sem fengnar voru með yfirfærslugjöldum og öðru. Og ég ætla, að enginn geti rengt það, að þetta er sanngjarn og réttur samanburður við útgjöldin nú í dag, að taka útgjöld vegna niðurgreiðslna innanlands og útflutningsuppbóta á landbúnaðarafurðir með inn í þetta dæmi. Útgjöldin, sem skapa þá grundvöll fyrir réttum samanburði, voru 1084 millj. rúmlega árið 1958.
Þegar við tökum svo útgjöldin, eins og þau nú eru ætluð á næsta ári, þ.e.a.s. samkv. fjárlagafrv., eins og það liggur fyrir, að viðbættum till. fjvn. eða meiri hl. hennar, þá eru þau 2672 millj. og hækkunin 1588 millj.
Þegar við nú tökum þessa hækkun frá 1958 um 1588 millj., þá er fróðlegt að aðgæta, ekki aðeins að hrópa upp um stórfelldar hækkanir, heldur að athuga, í hvað þetta fé fer. Þá liggur dæmið þannig fyrir í fyrsta lagi, að framlög ríkisins til félagsmála, þar með almannatrygginga, hafa á þessu tímabili hækkað úr 109 millj. upp í 679 millj. Félagsmálaútgjöldin hafa sem sé hækkað um 570 millj. Niðurgreiðslur og uppbætur á útflutningsafurðir hafa hækkað á sama tímabili um 246 millj. Skólamálin, sem eru stór liður, hafa hækkað um 279 millj. Ef við tökum svo framlög til atvinnuveganna, sjávarútvegs, landbúnaðar og til samgangna, þá hafa þessi framlög hækkað um 175 millj. Af þessum 1588 millj., sem útgjöldin hafa hækkað, nema því þessir 4 liðir, félagsmálin, niðurgreiðslur og útflutningsuppbætur, skólamál og stuðningur við atvinnuvegi og samgöngur, samtals 1270 millj. Allt annað í fjárlögunum hefur þá hækkað um 318 millj. eða nálægt 60%. Nú er ekki fjarri lagi að spyrja þá, sem gagnrýna hástöfum þessar miklu hækkanir, en dettur aldrei í hug að greina það sundur eða gera því nokkur skil, af hverju þessar hækkanir stafa eða í hvað þær fara, hvað það er af þessum liðum, sem þeir eru andvígir og telja að of miklu fé sé varið til, og hvað þurfi að lækka. Telja þeir, að það sé of vel gert við almannatryggingar og félagsmálin, að þessi hækkun um 570 millj. sé ofrausn? Að vísu má vera, að þessir hv. þm. telji það, þegar þess er gætt, að þegar þeir voru við völd, þá námu þessi framlög ekki nema rúmum 100 millj. í staðinn fyrir hátt í 700 millj. nú. En þótt þeir kannske í hjarta sínu meini það, að núv. stjórnarflokkar hafi hækkað framlög til félagsmála allt of mikið, þá munu þeir vafalaust ekki viðurkenna það. Nú halda þessir menn því fram, að niðurgreiðslur og útflutningsuppbætur séu of miklar. Harla einkennilegt er það, ef þeir telja niðurgreiðslurnar of miklar eftir þær ræður, sem haldnar hafa verið hér nú í dag um nytsemi niðurgreiðslna og hvað hver lækkun á þeim sé mikil árás á alþýðu manna. Eða skyldi Framsfl. telja, að of miklu fé sé varið úr ríkissjóði til útflutningsuppbóta á landbúnaðarafurðir? Ef við tökum þriðja liðinn, Skólamálunum hefur á marga lund fleygt fram á þessum árum. Það hefur verið byggt mikið af skólum, laun kennara hafa verið bætt verulega. Í þetta allt saman hefur farið hvorki meira né minna en 279 millj. kr. umfram það, sem var 1958. Nú er mér spurn: Telja málsvarar Framsfl. og Alþb., að hér sé of vel gert við skóla og fræðslumál í landinu. Og tökum svo fjórða liðinn, sem eru samgöngur á sjó og landi, hafnargerðir og stuðningur við landbúnað og sjávarútveg. Telja þessir þm., að of vel sé gert í þessu efni, og hvað er það þá, sem þeir vilja láta skera niður? Ef þeir benda ekki á eða bera fram neina lækkunartill. um þessa liði, þá sést það, að allt þeirra tal um geysilegar hækkanir, sukk og eyðslu er fleipur eitt og gaspur.
Hv. frsm. 1. minni hl. endurtekur það nú, sem hann hefur gert stundum áður við fjárlagaumr. og hans flokkur og hans málgögn, að í rauninni eigi öll framlög í fjárl. alltaf að hækka hlutfallslega, þannig að ef einhver framlög, t.d. til félagsmála, eru hækkuð verulega, eigi t.d. framlög til allra verklegra framkvæmda að hækka um sömu hundraðstölu, annað sé spor aftur á bak. Og þennan furðulega útreikning leggur hv. þm. enn einu sinni á borð í nafni síns flokks fyrir Alþingi og landslýðinn nú. Hann reiknar út, hvað fjárl. hafa hækkað síðan 1958 um mörg prósent, og þá segir hann: Auðvitað eiga framlög til raforku, til vega, til skólabygginga, til hafna, yfirleitt öll önnur framlög að hækka um nákvæmlega sömu prósentu. Í rauninni er svona málflutningur og málfærsla tæplega svaraverð. Við skulum skýra þetta nánar með dæmi.
Við skulum segja, að við Íslendingar, sem sjaldan hefur nú, gerzt, en við skulum taka það dæmi, að við byggjum við stöðugt verðlag og kaupgjald í landinu og svo verði stjórn í landinu, sem vildi gera betur en áður við fræðslumálin, við heilbrigðis- og sjúkramálin og við félagsmálin og hækka framlög til þessa, t.d. um 50%, skulum við segja. Eftir kenningu framsóknarmanna mætti það því í rauninni ekki gerast nema með því að hækka alla aðra liði fjárl. um það sama. Slíkur samanburður er auðvitað gersamlega út í hött. Ef menn vilja fá samanburð á því, hvað raunverulega fer til verklegra framkvæmda, sem jafnan er alþm. mjög ríkt í huga, þá á auðvitað að bera það saman, hvað fæst fyrir peningana nú og hvað fékkst á því ári, sem borið er saman við, til þess að finna, hvað raunverulega fæst fyrir það fé, sem varið er til þessara hluta.
Nú er það þannig, að í rauninni er engin vísitala til, sem sýnir kostnað við verklegar framkvæmdir almennt, það er engin slík almenn vísitala til. En það er til vísitala byggingarkostnaðar, og það eru til vissar vísitölur, sem vegagerð ríkisins notar í sambandi við vega- og brúargerð. Og hvernig líta nú þessar tölur út? Vísitala byggingarkostnaðar hefur hækkað síðan 1. nóv. 1958 og til 1. nóv. s.l. um 47%, sem sagt eftir þeirri vísitölu hefur byggingarkostnaður hækkað um 47% á þessu tímabili. Hjá vegagerðinni mun vera talið, að 50–60% sé hækkunin, sem verður á ýmsum liðum þar. Ef við notum töluna 50%, sem er þó aðeins hærri en vísitala byggingarkostnaðar, ættu framlög til verklegra framkvæmda nú í fjárlögum að vera 50% hærri en þau voru 1958, til þess að það sama fengist fyrir féð, þó með þeirri athugasemd, að á marga lund er nýting fjárins betri nú vegna breyttra vinnubragða, t.d. með stærri fjárveitingum í hvern stað og fækkun vinnustöðva og með miklu betri vélakost, sem efldur hefur verið mjög hin síðustu árin, heldur en áður var. En með þessum fyrirvörum skulum við nota þessar tölur, 50%, og hvernig lítur þá dæmið út? Ef við tökum framlög til hafna, eru þau 1958 14.7 millj., í fjárl. nú 45.3 millj. eða hafa þrefaldazt. Þegar þess er gætt, eins og ég kem að síðar, að auk þess er ætlað að veita 15 millj. í viðbót í sambandi við hafnarmannvirki, er hér um að ræða 60.5 millj., þannig að í stað þess, að til þess að ná sömu vinnu, sama verki, sömu afköstum og 1958, hefðu þessar 14.7 millj. átt að hækka um ca. 50%, en hafa í stað þess þrefaldazt eða fjórfaldazt, ef við tökum síðari töluna með líka. Ef við lítum á vegamálin, var á árinu 1958 varið 83.3 millj. kr. Samkv. hinum nýju vegalögum, sem afgr. voru hér í dag, er gert ráð fyrir að verja nær 245 millj. kr. á næsta ári eða þrefaldri upphæð. Ef við lítum á sjúkrahúsin, var 1958 varið 8.2 millj. í því skyni, samkv. fjárl. nú 17.8 millj., meira en tvöföldun, og ef við bætum þar við 15 millj., sem eiga að koma til viðbótar, eins og með hafnirnar, verða það 32.8 millj., m.ö.o., það er í fyrra tilfellinu tvöföldun frá 1958, í síðara tilfellinu fjórföldun. Ef við athugum framlög til byggingar skóla, voru þau á árinu 1958 16.3 millj., en verða samkv. fjárl. nú yfir 80 millj., m.ö.o. fimmföld. Framlög til flugvalla voru 6.6 millj. árið 1958, eru áætluð nú 15.7 millj., meira en tvöföld.
Þegar við lítum þannig yfir fjárframlög fyrr og síðar til þessara helztu liða verklegra framkvæmda, vega og brúa, hafna, skólabygginga, flugvalla, sjúkrahúsa, þá sjáum við því, að miðað við 1958 er það aldrei svo, að framlögin hækki aðeins um 50%, sem svarar hækkuðum tilkostnaði, heldur tvöfaldast, þrefaldast, fjórfaldast og fimmfaldast. Það er í sannleika sagt kannske ekkert undrunarefni, þó að manni blöskri sá málflutningur, sem jafnkunnugir menn þessum málum leyfa sér, eins og báðir hv. frsm. minni hl., að staðhæfa það hér í nál. og framsöguræðum, að raunverulega sé um stórkostlegan samdrátt að ræða í fjárframlögum til verklegra framkvæmda í landinu, þó að það sé sannanlegt, að þessi framlög ekki aðeins hækka um það, sem svarar auknum tilkostnaði, heldur margfaldast.
Ég minntist á það áðan, að ætlunin væri, auk þess sem getur í fjárl., að 15 millj. gengju til hafna og 15 millj. til sjúkrahúsa. Ég vil skýra það nokkru nánar. Vangreidd eða vangoldin framlög af hluta ríkissjóðs til sjúkrahúsa og hafna nema varðandi hafnirnar væntanlega um 30 millj. um næstu áramót og varðandi sjúkrahúsin væntanlega um 26 millj. Svo er þessu farið, að samkv,. lögum skal ríkissjóður greiða vissan hluta af kostnaði við þessar framkvæmdir, en hann er ekki skyldur að inna það af hendi, fyrr en fé er veitt til þess á fjárl. Um langan aldur hafa safnazt þarna upp vangoldin framlög vegna áfallins kostnaðar, sem ríkið á að greiða, en ekki er gjaldkræft að lögum. Þetta veldur auðvitað hinum mestu vandkvæðum, bæði þeim sveitarfélögum og aðilum, sem að þessum framkvæmdum standa, að þurfa að eiga inni eða ógoldnar svo stórar fjárhæðir, og auk þess er það óviðunandi til lengdar fyrir ríkissjóð að vera þannig á eftir og geta ekki fylgzt eftir föngum með um framlög af sinni hálfu. Það hefur verið til athugunar í ríkisstj., á hvern hátt mætti úr þessu bæta. Og vitanlega er ekki hægt að kippa þessu í lag í einu vetfangi. En ýmiss konar leiðir og m.a. undirbúningur löggjafar á sér stað til þess annars vegar að koma í veg fyrir, að þetta haldi áfram, og hins vegar að greiða upp þann svokallaða hala, sem vangoldinn er. Og það, sem ríkisstj. hefur ákveðið nú, er, að varið verði 30 millj. af greiðsluafgangi ársins í ár í því skyni að greiða þessar skuldir, 15 millj. af hafnarskuldunum og 15 millj. af sjúkrahúsaskuldunum.
Nú hefur það að sjálfsögðu verið og er stefna ríkisstj. að forðast það í þeirri þenslu, sem nú er í efnahagslífinu, að auka á þá þenslu með því að setja greiðsluafgang ríkissjóðs út í nýjar, verklegar framkvæmdir. Þetta kom m.a. fram í ráðstöfun hennar á greiðsluafgangi fyrir árið 1962, sem var 162 millj. kr. Það var ákveðið að leggja 100 millj. til hliðar í jöfnunarsjóð samkv. l. frá 1932, sem hér þarf ekki frekar að útskýra, en það var gert í fjárlagaræðunni. Enn fremur voru tæpar 40 millj. notaðar til þess að greiða skuld við Seðlabankann. Stefna ríkisstj. er söm nú og þá, að hún telur ekki fært og ekki verjandi að taka hluta af þeim greiðsluafgangi, sem væntanlega verður á árinu 1963, til þess að auka framkvæmdir á næsta ári. Hins vegar vill hún verja þessum 30 millj. kr. til þess að greiða umræddar skuldir, og þá er að sjálfsögðu til þess ætlazt og verður tjáð viðkomandi aðilum, að til þess er ætlazt, að þessar greiðslur af hendi ríkissjóðs gangi til þess, að sveitarfélögin eða þeir aðilar, sem hlut eiga að máli, noti það til skuldagreiðslu, því að vitanlega hafa sveitarfélögin safnað skuldum, oft til skamms tíma, vegna þessara framkvæmda, og þessi framlög af greiðsluafgangi eiga að ganga til þess, en ekki til þess að auka framkvæmdir á næsta ári frá því, sem ella hefði orðið. Þetta vil ég, að komi alveg skýrt fram.
Að því leyti er hér um aðra stefnu að ræða en þá, sem birtist í brtt., sem hér liggja fyrir frá 1. og 2. minni hl. fjvn. um svipað efni, og þó nokkuð annað frá hv. 2. minni hl., því að það er ljóst, a.m.k. af till. hv. 2. minni hl., að hann hefur ekki þau sjónarmið, sem ég hér lýsti. En ég vil enn undirstrika það, að þegar svo er ástatt í landinu, að miklu meiri eftirspurn er eftir vinnuafli heldur en framboð, og það er ein meginástæða þeirrar þenslu, sem nú er hér í landi, þá er það ekki verjandi af ríkisvaldinu að taka greiðsluafganginn og nota hann til þess að auka enn á þensluna með nýjum framkvæmdum.
Þegar við lítum yfir þennan samanburð um fjárframlög 1958 og samkv. því, sem fyrirhugað er á næsta ári, fer því náttúrlega fjarri, að nokkrar ásakanir af hendi stjórnarandstöðunnar standist um að verið sé að draga saman. Hins vegar mætti ásaka ríkisstj. og þingmeirihluta fyrir, að það eigi að verja of miklu fé til verklegra framkvæmda á næsta ári, og miðað við okkar efnahagsástand má auðvitað færa sterk rök fyrir því, að hér sé e.t.v. fulllangt gengið. En að fá svo yfir sig ákúrur og ásakanir fyrir því annars vegar, að stjórnin beri ábyrgð á allri þenslunni, og hins vegar að hún verji allt of litlu fé til verklegra framkvæmda, þetta eru náttúrlega mótsagnir, sem ekki geta staðizt.
Framsóknarmenn deila hart á ríkisstj. fyrir þessa miklu hækkun fjárlaga. Ég hef nú rakið í hverju hún er fólgin. En eftir öllum málflutningi þeirra mætti nú ætla, að þeir legðu fram till. um það að lækka útgjöldin og spara. En hver er afstaða hv. framsóknarmanna? Í fyrsta lagi: þeir stóðu í fjvn. að öllum útgjalda- og hækkunartill. fjvn. Í öðru lagi: þeir fluttu sjálfir hækkunartill. um yfir 100 millj. kr. Í þriðja lagi greiddu þeir flestir atkv. með flestum útgjaldatill. Alþb. við 2. umr. Og í fjórða lagi hefur ekki orðið vart við neinar lækkunar- eða sparnaðartill. frá þeirra hendi. Mér finnst þessir hv. þm. varpa grjóti úr glerhúsi.
Báðir hv. frsm. komu inn á það við 2. umr., að harla lítið hefði orðið úr sparnaðarfyrirheitum, sem ríkisstj. hefði gefið. Hv. frsm. 1. minni hl. komst svo að orði, að núv. fjmrh. hefði gefið mörg sparnaðarfyrirheit 1960. Við skulum nú virða fyrir okkur fyrirheitin. Síðan þessi ríkisstj. var mynduð, hefur hún gefið út um 59 tölusett sparnaðarfyrirheit. M.ö.o.: því er slegið föstu, að fjöldi sparnaðarfyrirheita, 59 tölusett eða þar um kring, hafi verið gefinn. Hann vitnar bæði í fjárlagaræðu mína 1960, en þó einkum í nál. meiri hl. fjvn. um fjárl. 1961, en það er dags. 2. des. 1960, og þar eru taldir upp 23 liðir, sem n, óskar að teknir séu til athugunar og rannsóknar. Nú vil ég með því að rifja upp þetta mál athuga, hvort það er sanngjarn og sannorður málflutningur, að þetta hafi verið loforð um 23 liði hjá fjvn., loforð um sparnað. N. tekur fram, með leyfi hæstv. forseta:
„Meiri hl. n. gerir ekki neinar ákveðnar till. um niðurskurð útgjalda ríkissjóðs umfram þær lækkanir, sem fjárlagafrv. gerir ráð fyrir. Reynslan hefur ætíð sýnt, að niðurskurður útgjalda er óraunhæfur, nema samtímis sé gerðar nauðsynlegar skipulagsbreytingar, og slíkum breytingum verður sjaldnast við komið án rækilegra athugana og undirbúnings.“
N. bendir á nokkur atriði. Hún beinir þeim tilmælum til ríkisstj., að hún láti rannsaka, hvort ekki sé hægt að gera eftirtaldar ráðstafanir til að draga úr ríkisútgjöldum. Á svipaða leið talaði ég í fjárlagaræðunni að efni til. Þegar nú er varpað fram í Alþingi ýmist af ríkisstj. eða fjvn. ýmsum atriðum, sem óskað er eftir athugun á og rannsókn, hvort hægt sé að spara á eða breyta skipulagi, þá gera hv. frsm. minni hl. sér lítið fyrir og segja: Þetta eru allt saman loforð og fyrirheit og hvert einasta atriði, sem ekki er komið í framkvæmd, er svik. — Náttúrlega ber allur þessi málflutningur vott um ákaflega takmarkaðan skilning á þeim nýju vinnubrögðum, hagsýsluvinnubrögðum, sem tekin hafa verið upp hér í samræmi við það, sem gerist í flestum okkar nágrannalöndum. Ég gerði ýtarlega grein fyrir því í fjárlagaræðu 1960, um haustið, að við yrðum hér að breyta gersamlega um vinnubrögð. Hingað til hefði sú aðferð verið notuð, að flestar ríkisstj. hefðu skipað sparnaðarnefndir, þar sem nm. ynnu að því í hjáverkum og venjulega fyrir einhverja þóknun að gera till. um sparnað í ríkisrekstrinum. Stundum eru þessi verkefni svo víðtæk, eins og t.d. hjá sparnaðarnefnd vinstri stjórnarinnar, að hún átti að rannsaka og gera till. um allt ríkisbáknið, allan ríkisreksturinn og ríkisstofnanir. Þessar nefndir hafa svo skilað, venjulega eftir hæfilegan tíma, stundum skilað áliti og stundum ekki, — skilað till. til ríkisstj., sem stundum hefur framkvæmt eitthvað af þeim, oftast sáralítið og stundum ekkert.
Nú er þetta ekkert sérstakt íslenzkt fyrirbæri, því að þannig var þetta áratugum saman hjá flestum þjóðum. Sparnaðarnefndir voru skipaðar með brauki og bramli, og nú skyldi allt bruðl úr sögunni og sukkið stöðvað og spillingin upprætt og bitlingar skornir niður. Það átti að spara og spara. En því miður varð reynslan sú af eðlilegum ástæðum, þegar farið er að skoða málið niður í kjölinn, að árangurinn varð sorglega lítill og ferðin gekk grátlega seint. Og það var vegna þess, að hér voru menn, sem yfirleitt höfðu þessar athuganir og rannsóknir í hjáverkum, gátu ekki lagt sig fram um það eins og vera þyrfti. Og þess vegna hefur verið farið inn á nýjar brautir hin síðari ár til að mynda til þess að ná raunhæfum árangri um sparnað, aukna hagkvæmni og bætt skipulag. Og sú nýja aðferð er, að unnið sé að staðaldri af mönnum, sem hafa þetta að aðalstarfi og eru ýmist sjálfir fyrir kunnáttumenn eða hafa sér við hlið sérfræðinga í ýmsum greinum.
Það land, sem við höfum sótt einna mest til í þessu efni og ég held að eigi að verða okkur til mestrar fyrirmyndar, er Noregur. Og þar hefur verið um margra ára skeið starfrækt hagsýsluskrifstofa á vegum norska fjmrn., önnur stór hagsýsluskrifstofa á vegum höfuðborgarinnar, auk þess sem margar einkahagsýsluskrifstofur starfa, sem vinna fyrir bæði opinbera aðila og einkaaðila. Og að þessum málum starfa þar verkfræðingar, hagfræðingar, viðskiptafræðingar, lögfræðingar, hvers konar sérfræðingar á ýmsum sviðum. Og þegar ákveðið er að athuga og rannsaka eitthvert mál, er þetta unnið — ekki með einhverjum ofsahraða til þess að slá málunum upp, heldur yfirleitt unnið í ró og næði og í kyrrþey, en að staðaldri, til þess að finna alveg á hlutlausan hátt, hvort hægt er að breyta vinnubrögðum til sparnaðar eða bættrar þjónustu eða ekki, og ef það er hægt, þá með hverjum hætti. Í þessu sambandi kemur ákaflega margt til greina. Það er t.d. eitt af boðorðum Norðmanna í þessum efnum, að ef á að athuga og rannsaka einhverja stofnun og hvort bæta megi hennar vinnubrögð og þjónustu, þá sé ekki meginatriðið það, að fá ekki aðeins forstjóra og yfirmenn slíkrar stofnunar, heldur allt starfsfólkið til að sýna þessu velvilja. Þá fyrst fáist þær nauðsynlegu upplýsingar og á sínum tíma þau nauðsynlegu vinnubrögð og breytingar á vinnubrögðum, sem við þurfum. Og eitt af því, sem sumir þeir, sem mest hafa fjallað um þessi mál í Noregi, skýrðu mér frá á sínum tíma, var m.a. þetta: Þegar einhver stofnun eða starfsgrein er tekin til slíkrar hagsýslumeðferðar, verður starfsfólkið að vera fullvíst um það, að það muni ekki missa atvinnu sína, þó að breytingar séu gerðar á skipulagi. Og þetta hefur verið framkvæmt þar eftir föngum, m.a. þannig, að ef þarf að fækka starfsfólki, þá er tryggt, að því er séð fyrir öðrum störfum, sem kunna að losna, eða á annan hátt tryggt, að atvinnu missi það ekki. Þetta er auðvitað sálrænt atriði, sem þeir telja alveg brýna nauðsyn bera til að ekki sé horft fram hjá.
Þessi nýju vinnubrögð hagsýslunnar hafa verið tekin hér upp að nokkru leyti. Ríkisendurskoðanda var falið á sínum tíma að verja nokkru af starfstíma sínum til þess að skipuleggja slíkt starf eða taka visst atriði til meðferðar. Eftir þá reynslu, sem fengizt hefur; er það ætlunin að leggja fyrir þetta Alþingi, sem nú situr, frv. um fasta frambúðarskipun hagsýslunnar.
Nú er það eðli hagsýslunnar, að hún er seinunnin, vegna þess að það eru svo mörg atriði, sem þarf að grafa til botns í, og það er ekki rétt og ekki til hagsbóta neinum að fara að neinu óðslega. Þess vegna taka mörg þessi störf og undirbúningsstörf langan tíma, sérstaklega þegar það kemur fyrir, eins og því miður eru dæmi um hér á landi, að geysileg vinna hefur verið lögð í endurbætur á fyrirtækjum, sem rekin eru með verulegum tilkostnaði fyrir ríkissjóð. Þar hefur ekki orðið nægilegs skilnings vart hjá helztu forráðamönnum. Ég vil taka það fram, að það eru undantekningar, ef slíkrar tregðu verður vart, en hún veldur því líka, að ákaflega er örðugt að koma fram umbótum, ef yfirmenn eða forráðamenn hafa ekki skilning á því, að þeirra sé þörf, og ganga með velvilja til verks. Sem betur fer hefur yfirgnæfandi meiri hluti ríkisstarfsmanna ekki aðeins tekið vel öllum slíkum athugunum, heldur lýst áhuga sínum á þeim skilningi og vilja til þess að aðstoða við þau. Og það er áberandi sú breyting, sem orðið hefur nú á síðustu 2–3 árum um hinn stóraukna skilning opinberra starfsmanna í þessum efnum.
Vegna þess að mér finnst kenna nokkurs skilningsskorts á þessum málum í ræðum frsm. beggja minni hl., hef ég viljað gera þetta að umtalsefni, um leið og ég undirstrika það, að ég vænti þess að heyra hér ekki aftur frá þessum hv. þm. þær fullyrðingar, að þau atriði t. d., sem fjvn. bendir á og biður ríkisstj. að láta athuga, séu túlkuð sem fyrirheit og loforðum sparnað. Slíkt er ekki sæmilegur málflutningur.
Að sjálfsögðu komust svo báðir frsm. að þeirri niðurstöðu, að þessi svokölluðu sparnaðarfyrirheit ríkisstj. og fjvn. hefðu öll verið svikin með tölu og engin viðleitni til sparnaðar eða aukinnar hagkvæmni og hætt að minnast á það. Ég skal fullvissa þessa hv. þm. um, að öll þessi atriði, — ég vil ekki fara nákvæmlega í það, hvort þau eru 59, þessi tölusettu, sem hv. þm. nefndi, enda virðist þetta ekki vera af fullkominni nákvæmni, því að hann talar um, að þau séu u.þ.b. 59, en hvað sem því líður, ég hef ekki talið þau saman, — ég vil fullvissa hann og hv. frsm. 2. minni hl. um það, að öll þessi atriði hafa verið tekin til athugunar og rannsóknar. Um sum þeirra er sjálfsagt að viðurkenna, að við rannsókn hefur það reynzt ekki framkvæmanlegt að spara á þeim eða breyta um vinnubrögð af ýmsum ástæðum.
Um sum þessara atriða er það að segja, að þau eru þegar komin í framkvæmd, og um sum þessara atriða er það að segja, að þau eru enn á undirbúningsstigi. Af þeim, sem þegar eru komin í framkvæmd, má nefna tvö atriði, sem ég hef oft getið hér um áður.
Það er gjaldheimtan, hin sameiginlega gjaldheimta fyrir ríki og Reykjavíkurborg. Hún er þegar tekin til starfa, og ef óskað er eftir upplýsingum um, hvort hún hafi leitt til sparnaðar eins og um var talað, þá má benda á það, að útgjöld ríkisins miðað við þær launabreytingar, sem orðnar eru, mundu að óbreyttu skipulagi verða á næsta ári 6½ millj. vegna þessara mála. En það er gert ráð fyrir nú, að þau verði 3.2 millj. Hér er sem sagt þegar komið fram og er að vænta mjög verulegs sparnaðar á þessum eina lið. Ég vil taka það fram, að vitanlega hefur hér orðið vart vissra byrjunar- eða barnasjúkdóma, eins og gengur og gerist. Þær nýju ágætu vélar, sem fengnar voru, reyndust í byrjun ekki eins vel og gert hafði verið ráð fyrir, og urðu nokkrar tafir og truflanir af þeim ástæðum. En þetta er eins og gengur og gerist með umbætur og breytingar, og vænti ég, að þetta sé komið á góðan rekspöl allt nú.
Í þessu efni er haldið áfram. Það er bæði varðandi tollstjóraskrifstofu um þau verkefni, sem hún hefur áfram, varðandi skattstofuna í Reykjavík og fjölmörg önnur fyrirtæki, sem ýtarlegar rannsóknir fara fram, sem taka yfirleitt meira en eitt ár, nokkur ár, hvernig megi bæta og breyta vinnubrögðum til sparnaðar og bættrar þjónustu.
Í öðru lagi hefur hér oft verið nefnt um sameiningu tóbaks- og áfengisverzlunar, sem er auðvitað sjálfsögð ráðstöfun, þó að það væri að veltast fyrir Framsfl. í heilan áratug að koma því í framkvæmd, eins og þó hafði verið gert ráð fyrir strax 1950, en horfið frá af sérstökum ástæðum, sem honum er sjálfum kunnugast um. Það hefur þegar orðið til verulegs sparnaðar. Og ég vil einnig vekja athygli á því, að þegar farið er að bera saman, hvað þetta kostaði áður, hver var rekstrarkostnaðurinn áður og hver er hann nú, þá er það auðvitað ekki frambærilegur samanburður að taka tölur úr fjárl. eða ríkisreikningi frá því áður en þetta kom til framkvæmda og bera það saman við fjárlög fyrir 1964. Menn verða auðvitað, til að fá réttan samanburð, að færa hvort tveggja til sama verðlags.
Í þriðja lagi get ég nefnt hér, að húsnæðismál ríkisstofnana og skrifstofa hafa lengi verið mjög mikið vandamál. Ríkið hefur verið með sínar stofnanir í svo margvíslegu leiguhúsnæði, að það hefur þurft að greiða stórkostlegt fé til þeirra hluta. Að sjálfsögðu er ætlunin á sínum tíma að byggja stjórnarráðshús, eins og fyrirhugað hefur verið, sem mun bæta hér úr nokkurri þörf, en þó ekki allra. En meðal þess, sem gert hefur verið í þessu efni, er það, að ríkissjóður festi kaup fyrir 2 árum á stórhýsi við Borgartún, sem þegar er búið að flytja í margar stofnanir og skrifstofur, sem áður voru í leiguhúsnæði, og auk þess möguleikar á sínum tíma að stækka þetta hús verulega, og á því er enginn vafi, að þegar frá líður, verður á þessu verulegur sparnaður, og má í rauninni segja, að það sé þegar orðið.
Það má nefna í fjórða lagi, að vegamálin voru með þeim hætti, eins og kunnugt er, að fjárveitingar voru oft svo smáar til vinnustöðva, fóru niður í kannske 10 þús. kr. á árunum 1958–1959 á hvern stað, þannig að mikill hluti af þessu fé fór til þess að flytja vinnuvélar og mannskapinn fram og aftur. Það var tekin strax á fyrsta þingi þessarar ríkisstj. upp sú stefna að gerbreyta þessu skipulagi og stefna að því að hafa stærri fjárveitingar í hvert sinn til hvers staðar, en vinnustaðina færri. Og ef við lítum yfir árangur 3 ára, hefur hann orðið verulegur. Um leið og vegafé hefur hækkað, hefur vinnustöðvum fækkað verulega, og vegamálastjóri hefur gert ráð fyrir, að til jafnaðar megi áætla, að sparist um 8 þús. kr. við fækkun hverrar af þessum vinnustöðvum. sem lítið fé hefur verið varið til. Það getur verið, að þetta séu, ekki ákaflega háar upphæðir, sem eftir þessum útreikningi hafa sparazt. Ég geri þó ráð fyrir, að það verði hátt upp í 1 millj. kr. Það má segja, að það sé ekki stór upphæð. En safnast þegar saman kemur, og ef unnið er af viti og fyrirhyggju að öllum þessum málum á sem flestum sviðum, verður auðvitað árangurinn í heild nokkurs virði.
Ég skal nefna enn eitt dæmi. Á þessu ári hefur verið gengið í það að endurnýja miklu meira en áður ýmsar bifreiðar, sem ríkisstarfsmenn þurfa óhjákvæmilega á að halda vegna sinna starfa. Viðhaldskostnaður þessara bifreiða, sem oft voru mjög gamlar og þurftarfrekar, var gífurlegur, og þegar á fyrsta ári hefur orðið verulegur sparnaður í viðgerðar; og rekstrarkostnaði þessara bifreiða. Þannig höfum við þarna eitt dæmi af mörgum um það, að með því að leggja fram nokkurt stofnfé til þess að endurnýja tæki, skilar það sér margfaldlega á stuttum tíma. Í því sambandi skal ég einnig geta um vinnuvélakost ríkisins. En fyrir nokkru voru fengnir sérfræðingar til þess að kanna það, hversu mætti bæta þar um. Og skýrsla þeirra gerir ráð fyrir, að vélaeign ríkissjóðs eða þeirra stofnana, sem þar eiga hlut að máli, sé núna um 300 millj. kr. virði, þ.e.a.s. miðað við endurnýjunarverð, ef ætti að endurnýja þessar vélar, séu þær um 300 millj. kr. virði. En við athugun kemur það í ljós, að aldur tækjanna er ótrúlega hár. Þannig eru 31% af þessum vinnuvélum yfir 20 ára gamlar, 53% þeirra eru yfir 15 ára gamlar, 78% þeirra eru yfir 10 ára. Vitanlega er það ljóst, að viðhaldskostnaður og rekstrarkostnaður allur verður gífurlegur af svona gömlum vélaflota, þegar þar við bætist, að tegundirnar eru svo margar, að varahlutabirgðir þurfa að vera margfalt meiri en ella, ef færri væru tegundir og vélarnar tiltölulega nýjar. Þannig voru t.d. á lager nýlega varahlutir í yfir 70 tegundir véla og bíla og jafnvel margar gerðir frá hverjum framleiðanda. En auk þess beina kostnaðar, sem leiðir af því að hafa svo gamlar og úreltar vélar, er ótalinn sá óbeini kostnaður, sem erfitt er að meta til peninga, því að vegna sífelldra bilana tefjast framkvæmdir, heilir vinnuflokkar verða að bíða eftir annarri vél eða viðgerðarmanni. Af þessu leiðir svo síaukna fjárfestingarþörf í viðgerðarvélum, verkstæðisbyggingum o.s.frv. og ekki sízt, að nýting tækjanna stórminnkar.
Þetta er eitt af þýðingarmiklum málum, sem hagsýslan hefur nú til athugunar. Þetta hefur auðvitað kostað mikla vinnu, og það kostar mikið stofnfé að kippa þessu í lag, en það skilar sér mjög fljótlega í margra millj. sparnaði á hverju ári í minnkuðum rekstrar- og viðhaldskostnaði.
Ég vil undirstrika það, að hagsýslustörfin eru seinunnin, taka langan tíma, ef þau eiga að vera vel undirbúin og skila árangri, og þau atriði, sem nefnd hafa verið, bæði á nál. fjvn. og í minni fjárlagaræðu, bæði þau og fjölmörg önnur hafa verið og eru til athugunar, og ég vil endurtaka sum þeirra eru komin í framkvæmd og að sjálfsögðu miklu fleiri en þessi fáu dæmi, sem ég nefndi. Sum þeirra hafa reynzt með þeim hætti, að ekki er möguleiki að koma í framkvæmd bættum vinnubrögðum eða sparnaði að svo stöddu, og fjöldi þeirra er enn í athugun.
Til viðbótar því, sem ekki snertir beint hagsýsluna, en af því að hv. frsm. minni hl. hafa rætt um sparnað almennt, þá má geta þess, að annað sendiherraembættið í París var lagt niður og innflutningsskrifstofan var lögð niður, sem þýddi mikinn sparnað á opinberu fé.
Ég stend því fyllilega við það, sem ég sagði í fjárlagaræðu 1960 og hv. frsm. 1. minni hl. var svo elskulegur að rifja hér upp og jafnvel birta í sínu nál., en það var á þessa leið:
„Það ætla ég, að allir góðir íslendingar séu sammála um, að nauðsynlegt sé að hafa sívökult auga á öllu því í rekstri ríkisins, er til sparnaðar má horfa, bættra vinnubragða og aukinnar hagsýni.“
Og það gleður mig, að hv. frsm. hefur haft svo mikið við mig að þessu leyti að prenta þessar setningar upp í sínu nál., og vænti þess þá, að hann sé þeim einnig sammála.
Hér bar á góma áðan vegalögin, og liggja fyrir till. um það að breyta uppsetningu á 13. gr. Á fjárl., vegna þess að vegalögin hafa verið afgreidd í dag. Ég vil taka það fyrst fram, að vitanlega er engin nauðsyn eða þörf á því og kannske varla eðlilegt að ætlast til þess, að þegar fjárlög eru til síðustu umr., sé farið að breyta stórum kafla þeirra til samræmis við ný lög, sem eru samþykkt frá Alþingi sama dag. En að öðru leyti vil ég taka það fram, að hér er eingöngu um formsatriði að ræða. Og ummæli í þá átt, að ekki verði staðið við þau fyrirheit, sem gefin eru í grg. vegalagafrv. og af hæstv. samgmrh. í umr. hér á þingi, að úr ríkissjóði verði lagðar fram 47.1 millj., eru gersamlega tilhæfulaus. Það hefur ekki komið til orða að breyta frá því. En ég vil undirstrika þá yfirlýsingu, sem hæstv. samgmrh. gaf við 3. umr. um vegalögin í Ed. í dag í þá átt. Ég tel hér vera um hreint formsatriði að ræða. Að sjálfsögðu verður við undirbúning fjárl. fyrir árið 1965 breytt uppsetningu 13. gr. fjárl. í samræmi við hin nýju vegalög.
Í sambandi við eina af brtt., sem hér hafa komið fram, um hert skattaeftirlit, vil ég skýra frá því, sem ég raunar hef gert hér áður á Alþingi, að í undirbúningi hefur verið nú sérstakt skattaeftirlit eða skattaeftirlitsdeild hjá ríkisskattstjóra, sem á að hafa með höndum þetta verkefni, sem hér um ræðir, og ætlunin er að sjálfsögðu að herða, eftir því sem tök eru á, eftirlit með réttum framtölum og réttri skattálagningu. Í því sambandi má geta þess, að öllum kunnugum mönnum ber saman um, að sú lagfæring, sem gerð var á sköttum og útsvörum á Alþingi 1960, bar þegar þann árangur m.a., að framtöl manna gerbreyttust. Ekki aðeins skattstjórum, heldur löggiltum endurskoðendum og öðrum kunnugum mönnum ber saman um það, að næstu 2 árin á eftir hafi þar orðið gerbreyting á til batnaðar og einnig orðið mjög vart við þann vilja hjá fólki að telja rétt fram og lagfæra það, sem áður kynni að hafa misfarið í þeim efnum. Því er ekki að neita, að síðasta ár hefur nokkuð gengið úr skorðum í þessu efni, og er það að sjálfsögðu alltaf einn af fylgifiskum þenslu og verðbólgu, að tilhneiging til rangra framtala og skattsvika eykst stórum og um leið erfiðleikarnir á því að fylgja því fram. En þetta mál er hjá ríkisskattstjóra í undirbúningi, og vænti ég þess, að hin nýja skipan geti komizt á hið allra fyrsta í þessu efni.
Þá eru niðurgreiðslur gerðar hér að umtalsefni og að fjárveiting sú, sem ætluð er í fjárl., nægi ekki til þess að halda áfram óbreyttum niðurgreiðslum, og er það rétt. Það var gert ráð fyrir því, þegar fjárl. voru samin, að draga úr niðurgreiðslum á næsta ári. Nú vil ég í sambandi við hinn mikla lofsöng um niðurgreiðslurnar taka það fram í fyrsta lagi, að ég tel, að ýmsar niðurgreiðslur á vöruverði eigi rétt á sér. Sem dæmi má nefna, að niðurgreiðsla á mjólk, slíkri nauðsynjavöru, sérstaklega til handa barnafólkinu, er eðlileg og sjálfsögð og sanngjörn. Ég nefni hana sem dæmi, og í því felst ekki, að ég telji ekki niðurgreiðslur á fleiri vörum mjög koma til greina.
En hinu verðum við líka að gera okkur grein fyrir, að það má ekki gera þessar niðurgreiðslur, eins og þær eru eða hafa verið undanfarið, að einhverju trúaratriði eða líta á þær eins og trúarjátninguna, þannig að hvergi megi við þeim hrófla. Hv. alþm. verða að gera sér grein fyrir, að niðurgreiðslurnar hafa margvíslega annmarka og vankanta í för með sér. Ég skal nefna það í fyrsta lagi, að niðurgreiðslur í ýmsum greinum leiða til þess að skekkja verðlag óeðlilega, þannig að neyzla á einhverri vörutegund, ef hún er mikið greidd niður, verður óeðlilega og kannske óþarflega mikil. Má þar til nefna miklar niðurgreiðslur á sumum erlendum vörum.
Í öðru lagi er rétt að taka það fram, að stundum er eftirlit með niðurgreiðslum svo erfitt, að í rauninni er varla nokkur möguleiki að koma því við, þannig að það nái tilgangi, og ég vil nefna í því sambandi niðurgreiðslur á kartöflum. Þær höfðu verið hér um alllangt skeið, en voru felldar niður fyrir nokkru, m.a. og kannske fyrst og fremst vegna þess, að nokkur misnotkun hafði komið í ljós. Og það var álit þeirra manna, sem mest höfðu um þetta fjallað, að það væri ómögulegt að koma á eða framkvæma fullkomið eftirlit eða eftirlit, sem gæti komið í veg fyrir misnotkun. Þetta eru annmarkar auk ýmissa fleiri, sem rétt er að gera sér grein fyrir og ekki líta á niðurgreiðslurnar sem einhverja heilaga kú, sem ekki má snerta.
En í þriðja lagi vil ég benda á annað. Það er hér talað um það af frsm. Alþb., að niðurgreiðslurnar séu mál alþýðufólksins, fátæka fólksins og barnafólksins. En er hv. frsm. ekki ljóst, að með niðurgreiðslunum er verið að moka millj. og tugum millj. úr ríkissjóði í hina ríku, vegna þess að allir, jafnt háir sem lágir, ríkir sem snauðir, fá sömu niðurgreiðslu á hverja einingu? Og er það nú endilega einhver trúarjátning í íslenzku þjóðfélagi, að endilega þurfi að greiða niður, borga úr ríkissjóði handa mestu hátekju- og eignamönnum þjóðarinnar með ýmsum vörutegundum? Geta þeir ekki keypt ýmsar þessar nauðsynjavörur og borgað fullt fyrir þær? Ég er þeirrar skoðunar, að a.m.k. nokkru af því fé, sem varið hefur verið og er til niðurgreiðslna nú, væri miklu betur varið á annan hátt, þannig að það kæmi einmitt láglaunafólkinu og barnafjölskyldunum að miklu meiri notum. Ég tel, að það þurfi sérstakrar athugunar við, hvort ekki einmitt á að vinna að því skipulagi að breyta niðurgreiðslunum og auka þá hins vegar almannatryggingarnar, eins og fjölskyldubætur og hjálp til láglaunafólks og fjölskyldumanna í einu og öðru formi. Ég tel, að töluverðu af því fé, sem nú er varið til niðurgreiðslna, væri betur varið á annan hátt, einmitt í þágu alþýðunnar og láglaunafólksins. Þessar aths. vil ég setja hér fram til athugunar og umhugsunar í sambandi við niðurgreiðslur, um leið og ég undirstrika það, að ég tel niðurgreiðslur eðlilegar og sanngjarnar og sjálfsagðar varðandi ýmsar nauðsynjavörur, þó að ég telji, að eins og þær hafa verið að undanförnu, séu ýmsir annmarkar og ágallar á þeim.
Nú er það auðvitað öllum hv. alþm. ljóst, að þeir atburðir, sem hafa verið að gerast og eru að gerast í okkar þjóðfélagi í dag, og á ég þar við kauphækkanir, almennar kauphækkanir í landinu, hafa auðvitað veruleg áhrif á efnahagslífið allt og m.a. á tekjur og gjöld ríkisins. En þar sem almennir samningar eru ekki á komnir og fjárlög á síðasta stigi, er auðvitað ógerningur að taka inn í fjárl. ráðstafanir, sem kunna að verða nauðsynlegar í sambandi við hinar almennu kauphækkanir. En nú þegar hafa nokkur launþegafélög samið um 14–15% kauphækkun, og ef sú prósenta, 14–15%, verður almenn kauphækkun í landinu, liggur málið þannig fyrir, að stórir hópar launþega hafa á einu og sama ári fengið 30% launahækkun, 5% fyrst, síðan 7½%, síðan 14–15%, sem að sjálfsögðu leggst ofan á það, sem fyrir er komið, þannig að um 30% verður kauphækkunin á einu ári. Sumir aðilar fá meiri kauphækkun, aðrir e.t.v. eitthvað minni. Ég held, að engum hugsandi manni geti dottið í hug, að nokkurt þjóðfélag geti tekið á sig slíkar kauphækkanir, án þess að einhverjar ráðstafanir þurfi að gera í því sambandi. Þær ráðstafanir, sem kann að þurfa að gera í sambandi við þessar miklu launahækkanir, standa vafalaust fyrst og fremst í sambandi við útflutningsatvinnuvegina, hvort þeir þoli þessar hækkanir eða hvort í einu eða öðru formi þurfi að hlaupa undir bagga með þeim. Þessar kauphækkanir hafa að sjálfsögðu víðar áhrif og m.a. á afkomu ríkissjóðs og allra sveitarsjóða í landinu. Þetta er auðvitað ekki hægt að meta í dag og auðvitað ekki hægt að gera heldur ráð fyrir slíku í fjárl., auk þess sem það liggur ekki fyrir enn þá, hver áhrif þessar hækkanir kunna að hafa á launaútgjöld ríkissjóðs. Það verður að sjálfsögðu eitt af verkefnum ríkisstj. að meta þetta nýja viðhorf sem fyrst og leggja fyrir Alþingi till. þær, sem nauðsynlegar kunna að reynast. Og í sambandi við þær till. varðandi efnahagsmálin og hin nýju viðhorf, sem ríkisstj. mun undirbúa, kemur auðvitað niðurgreiðslumálið inn sem einn liður.
Ég hef borið hér fram tvær brtt., og þó að það hafi verið venja, að hv. fjvn. hefur verið beðin um að flytja till., sem fjmrh. eða ríkisstj. hefur óskað eftir að fluttar yrðu við 2. eða 3. umr., þá var ekki talið rétt að óska eftir, að n. yrði kölluð saman að nýju, þar sem hún hafði lokið störfum. En við athugun á tekju- og gjaldahliðinni þótti rétt að hækka nokkuð áætlun um söluskattinn eða um 7½ millj., en af því gengur 1½ millj. til jöfnunarsjóðs sveitarfélaganna, og innflutningsgjöld af bifreiðum og bifhjólum um 4 millj., og er það sumpart vegna þeirrar reynslu og þeirra talna, sem nú liggja fyrir alveg á síðustu stundu, og sumpart vegna þess, að réttara þykir, að fjárlögin séu afgreidd með svipuðum greiðsluafgangi og þau höfðu eftir 2. umr., í kringum 20 millj. kr. Það lítur þannig út, að ef allar till. fjvn. og meiri hl. og þessar till. frá mér verða samþykktar, verða fjárl. afgreidd með 20.4 millj. kr. greiðsluafgangi.
Og loks er önnur till. við 22. gr., en snertir 18. gr. Eins og hv. þm. vita, var veruleg breyting gerð á 18. gr. nú, þar sem teknir voru út allir þeir, sem fá lífeyri úr lífeyrissjóðum, og er það í samræmi við ákvæði í lögum um lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins, sem samþ. voru á síðasta þingi, þannig að þeir starfsmenn fá sinn fulla lífeyri og uppbætur frá lífeyrissjóðnum, og er ákveðið í þeim lögum, að þótt niður falli sú fjárveiting, sem þessir aðilar hafa haft á 78. gr. fjárl., skuli þeir einskis í missa. En hér hafa í undirbúningi málsins orðið viðskila við þennan hóp nokkrir aðilar, sem aðallega er gamalt fólk, sem nýtur eftirlauna eftir gömlum reglum, fyrst og fremst eftirlaunalögum frá 1855, þ.e.a.s. þetta eru starfsmenn, en einkum þó ekkjur starfsmanna, sem ekki voru sjóðfélagar í lífeyrissjóðnum, heldur var svo langt um liðið, síðan þeir tóku við sínum störfum, að þeirra eftirlaunamál fóru eftir þessum gömlu lögum. Nú er það sjálfsagður hlutur, að þetta gamla fólk verði að njóta fullkomins jafnréttis á við hina eftirlaunaþegana, sem eru í lífeyrissjóðunum, og fyrir því er þessi 2. brtt. mín flutt, að heimilað sé að greiða þeim aðilum, sem njóta eftirlauna samkv. gömlum reglum, sbr. 18. gr. I fjárlaga, og ekki eru jafnframt félagar í lögboðnum lífeyrissjóði, uppbót á eftirlaun sín, sem sé hliðstæð þeirri hækkun, sem sjóðfélagar lífeyrissjóðs starfsmanna ríkisins fá við gildistöku 1. nr. 29 1963, en þau lög öðlast gildi 1. jan. n.k.