31.01.1964
Sameinað þing: 37. fundur, 84. löggjafarþing.
Sjá dálk 652 í D-deild Alþingistíðinda. (2950)
76. mál, lánveitingar til íbúðabygginga
Flm. (Einar Ágústsson):
Herra forseti. Með þeirri þáltill., sem hér liggur fyrir til umr., þ.e. till. á þskj. 83, er lagt til, að Alþingi kjósi hlutbundinni kosningu 5 manna nefnd til þess að endurskoða öll gildandi lög um lánveltingar til íbúðabygginga í landinu og undirbúa till. til nýrrar löggjafar í því efni. Samkv. þessari till. er lagt til, að markmið þeirrar lagasetningar verði einkum það, er nú skal greina:
1) Að auka lánveltingar til byggingar nýrra íbúða, þannig að unnt verði að lána til hverrar íbúðar af hóflegri stærð 2/3 hluta byggingarkostnaðar.
2) Að jafna aðstöðu manna til lánsfjár, þannig að heildarlán geti orðið svipuð til hvers manns miðað við sömu stærð íbúðar.
3) Að auðvelda mönnum aðgang að lánsfé til að endurbæta eldri íbúðir og til íbúðakaupa.
4) Að lækka byggingarkostnaðinn í landinu. Það er efalaust og ómótmælt, að húsnæði muni vera ein af allra brýnustu nauðsynjum manna, og erum við, sem búum á þessari breiddargráðu, ekki hvað sízt mjög háðir þessum lífsnauðsynjum, svo að jafnvel má jafna þessu til fæðis og klæða. Ríkisvaldið hefur því um langt skeið álitið það siðferðilega skyldu sína í öllum menningarþjóðfélögum að leggja fram aðstoð í því skyni að gera einstaklingum mögulegt að eignast þak yfir höfuðið. Íslenzkir ráðamenn hafa einnig fyrir alllöngu gert sér þessa staðreynd ljósa, og stuðningur ríkisvaldsins til þessara mála hefur verið fyrir hendi, í misríkum mæli að vísu, nokkra undanfarna áratugi. Mjög skortir þó á, að hér sé nægilega að gert, eins og ég mun síðar lauslega koma að.
Flestir telja það skyldu sína að stuðla að því, að næg atvinna sé jafnan í landinu fyrir alla þá, er vilja vinna og unnið geta, og svo er fyrir að þakka, að atvinna er hér næg. Fæði skortir okkur góðu heilli ekki heldur og ekki klæði, og þannig er vel fyrir þessum nauðsynjum séð í dag, þótt vitanlega sé augljóst, að kjörum manna sé nokkuð misskipt, eins og löngum hefur verið En um húsnæðismálin hér á landi, sem eru þó, eins og áður sagði, hliðstæð nauðsyn þess, sem nú var talið, gegnir hins vegar því miður nokkuð öðru máli. Húsnæðisskortur er hér tilfinnanlegur og hefur fárið heldur vaxandi að undanförnu, a.m.k. á ýmsum stöðum í landinu, og enn þarf að gera ráðstafanir til útrýmingar heilsuspillandi húsnæðis. Enn hefur ekki tekizt t.d. að útrýma herskálunum hér í Reykjavík. Þrátt fyrir margendurtekin loforð í þeim efnum standa þessir skúrar enn 20 árum eftir styrjaldarlok og eru sannarlega ömurlegur vitnisburður um það ástand, sem í þessum málum ríkir. Og þess ber jafnframt vel að gæta, að margt fleira húsnæði er heilsuspillandi en braggarnir og sumt af því litlu betra en þeir og jafnvel verra, og gæti ég nefnt um það allmörg dæmi héðan úr höfuðstað landsins, ef því væri að skipta.
Þessar staðreyndir eru óglæsileg staðfesting þess, að við eigum enn mjög langt í land í því að koma húsnæðismálum okkar í viðunandi horf, þrátt fyrir velmegun og framfarir. Hér er því full ástæða til að láta fara fram athugun eins og þá, sem þessi till. gerir ráð fyrir, og því fyrr sem sú staðreynd er viðurkennd og hafizt handa, því betra. Það skal fúslega viðurkennt, að hér er um mikið átak að tefla. Byggingarnar krefjast gífurlegs fjármagns, og sú lagfæring, sem hér er lögð til í þessum efnum, mun kosta stórátak. En því átaki verður ekki undan komizt, ef ekki á illa að fara. Húsnæðisleysið er alvarlegt þjóðfélagsmein, sem verður að uppræta. Það torveldar stofnun heimilanna, stendur í mörgum tilfellum í vegi fyrir því, að menn fái notið heppilegra atvinnuskilyrða, og sívaxandi húsnæðiskostnaður veldur því, að óhjákvæmilega eru gerðar hærri launakröfur en annars mundi. Lágmarkslaun hljóta ávallt að vera við það miðuð, að sá verst setti geti af þeim lífað. Þannig verða launasamningar í reynd að verulegu leyti háðir því, hver húsnæðiskostnaðurinn er. Dýrt húsnæði er því ein af alvarlegustu orsökum þeirrar gífurlegu verðbólgu, sem hér ríkir.
Möguleikar manna til byggingar íbúða eru aðallega komnir undir þrennu, þ.e. byggingarkostnaði, lánsmöguleikum og eigin fjármagni. Um byggingarkostnaðinn liggja fyrir opinberar skýrslur frá Hagstofu Íslands, og hafa Þær verið birtar reglulega mörg undanfarin ár. Samkv. þessum skýrslum var byggingarkostnaðurinn í okt. s.l. 1834 kr. á rúmmetra, en það er sú tala um byggingarkostnað, sem var nýjust, þegar þetta frv. var lagt hér fram á hv. Alþingi nú fyrir nokkrum mánuðum, og eru útreikningar okkar flm. í grg. því við þann kostnað miðaðir, og sé ég ekki ástæðu til að fara að umreikna þær tölur. Það er hægara að halda sig við þær, enda þótt vitað sé og viðurkennt, að nokkur hækkun hafi orðið á byggingarkostnaði síðan. En ég held mig sem sagt við þessa tölu, 1834 kr. á teningsmetra, af þeim hagkvæmnisástæðum, sem ég gerði hér grein fyrir. Meðalstærð íbúða, sem byggðar voru árið 1962, var samkv. upplýsingum frá Efnahagsstofnun ríkisins 375 teningsmetrar. Samkv. framangreindum tölum um byggingarkostnaðinn mundi slík íbúð hafa kostað í októbermánuði s.l. 638 þús. kr. Verðhækkunin frá 1. okt. 1959 til 1. okt. 1963 nemur um 227 þús. kr., eða um 40% á Þessum 4 árum. Hámarkslán samkv. gildandi lögum út á hverja íbúð er nú 150 Þús. kr. og hefur því verðhækkunin á s.l. 4 árum gert meira en að gleypa alla lánsfjárhæðina. Sá, sem byggir meðalíbúð í dag samkv. tölum Efnahagsstofnunarinnar um það mál, þarf því að geta lagt fram af eigin rammleik hvorki meira né minna en 538 þús. kr. Þarf ekki lengi getum að því að leiða, hversu afar miklum vandkvæðum slíkt hlýtur að vera bundið, ekki sízt fyrir þá, sem eru ungir og efnalitlir. Því er augljóst mál, að til þess að bæta hér úr þarf að stórhækka lánin úr byggingarsjóði til hverrar einstakrar íbúðar. Það takmark, sem hér er við miðað, að unnt verði að lána 2/3 hluta byggingarkostnaðar meðalstórrar íbúðar, er að vísu sett allmiklu lægra en tíðkast meðal þjóða í nágrannalöndum okkar, þar sem slíkar lánveltingar komast oft upp í 90% kostnaðar. En okkur flm. þessarar till. er ljóst, að við mikla erfiðleika er að etja í þessu efni um útvegun lánsfjárins, og því teljum við ekki ráðlegt að fara lengra en þetta í einum áfanga, enda er hér sannarlega veruleg úrbót frá því, sem nú er, því að lánin hér nema nú aðeins tæpum 20% af kostnaðinum. Við þetta má að sjálfsögðu bæta því, að vitanlega kemur vel til greina fyrir þann, sem ætlar að byggja, ekki sízt ef það er ungur maður eða ung hjón með litla fjölskyldu og takmörkuð efni, að byggja smærra en hér var um rætt, byggja minni íbúð en 375 teningsmetra. Það eru vissulega gild rök fyrir því að byrja á þann hátt. En jafnvel þótt um verulega minni íbúð væri að ræða, segjum t.d. 300 teningsmetra til að taka dæmi af lítilli íbúð og miklu minni en tíðkast almennt að byggja, eins og að framan segir, þá er staðreyndin engu að siður sú, að þessi íbúð, 300 teningsmetrar, mundi kosta 540 þús. kr. og þannig mundi vanta um 400 þús. kr. til þess að koma henni upp, þótt hámarkslán fengist, miðað við byggingarkostnaðinn í okt. 1963, eins og fyrr segir.
Þá er enn fremur mikil nauðsyn á því, að byggingarsjóður hefði fjármagn til að greiða lán til fólksins miklu fyrr en tíðkazt hefur. Einn þátturinn og hann ekki smár í því, hversu byggingarkostnaðurinn er hár, er einmitt það, hve menn eru hérna lengi að byggja, menn eru lengi með hús sín í smíðum, en því veldur aftur í flestum eða mjög mörgum tilfellum fjármagnsskortur. Þetta þyrfti nauðsynlega að vera hægt að laga.
Eins og kunnugt er, eru það aðallega tvær stofnanir, sem lána til íbúðabygginga, þ.e. byggingarsjóður ríkisins, sem lýtur forsjá húsnæðismálastofnunarinnar og lánar til íbúða í kaupstöðum og kauptúnum, og svo stofnlánadeild Búnaðarbankans, sem veltir lán til byggingar íbúðarhúsa í sveitum. Hámarkslánin munu nú vera 150 þús. kr. En þessu til viðbótar eru svo nokkrar aðrar stofnanir, sem nokkuð hafa gert að því að velta lán til íbúðabygginga. Þar má t.d. nefna lífeyrissjóðina. Þeir velta talsverð lán til félagsmanna sinna, enda svo ráð fyrir gert í reglum þeirra, að ávaxta megi það fé, er í sjóðina safnast. á þann hátt að kaupa fasteignatryggð skuldabréf eða verðbréf eftir vissum reglum. Lífeyrissjóðirnir munu nú flestir velta hærri lán en hér fást úr hinu almenna veðlánakerfi. Þeir, sem þau lán fá, eru líka að því leyti betur settir en aðrir, að þeir hafa einnig getað fengið nokkur lán frá húsnæðismálastjórn, og veltir þeim þó sannarlega ekki af. Lífeyrissjóðirnir hafa því gert mikið gagn í þessum efnum. En að sjálfsögðu ber að líta á það, að þeir geta ekki lánað til annarra en félagsmanna sinna, enda eru sjóðirnir í vissum skilningi þeirra eign. þar sem þeir myndast af framlögum sjóðfélaganna og vinnuveltenda þeirra. Svo má ekki heldur gleyma því, að hlutverk lífeyrissjóðanna er fyrst og fremst annað en að vera lánastofnanir. Þeir eru tryggingaraðilar, trygginarstofnanir viðkomandi sjóðfélaga, og það hlutverk þeirra þyngist, eftir því sem árin liða og sjóðfélagar fara í ríkara mæli að taka eftirlaun og aðrar bætur úr sjóðunum. En að sama skapi dregur þá að sjálfsögðu úr möguleikum þeirra til útlána. Sparisjóðir hafa einnig lánað allmikið til íbúðabygginga, en hvort tveggja er, að þeir geta ekki lánað nema til fremur skamms tíma í þessu sambandi að skilja og að vandamálin um veðsetningar hindra í flestum tilfellum, að hægt sé jafnframt að fá fé til þeirra íbúða að láni úr byggingarsjóði. Þess vegna kemur hjálp sparisjóðanna ekki að eins miklum notum í þessu tilliti og ætla mætti og eins og þeir út af fyrir sig mundu kannske geta veitt, ef lánareglurnar kæmu ekki þarna til. Byggingarsjóður verkamanna lánar til verkamannabústaða, og þar er talsvert ríflegar skammtað en úr öðrum opinberum sjóðum, Þótt langur vegur sé frá því, að þar sé um nokkra ofrausn að ræða. Þessi sjóður hefur einnig yfir of litlu fjármagni að ráða og getur því ekki aðstoðað nema fáa. Þá má geta þess í framhaldi af þessu, að einstök bæjarfélög, þó aðallega Reykjavík, hafa lánað samkv. lögum um útrýmingu heilsuspillandi húsnæðis, og þá er byggingarsjóði skylt að leggja jafnháa fjárhæð á móti, auk þess sem svokölluð A- og B-lán húsnæðismálastjórnar koma þarna einnig til. Mér skilst, að reglurnar hérna í Reykjavík hafi verið um framkvæmd þessa þannig, að út á 2 herbergja íbúð láni borgin 110 þús., byggingarsjóður jafnháa fjárhæð og húsnæðismálastofnun 80 þús., eða samtals 300 þús. kr. út á 2 herbergja íbúð, en sé um 3 herbergja íbúð að ræða, muni tilsvarandi tölur vera 120 þús. plús 120 þús. plús 100 þús. eða samtals 340 þús.
Af þessu, sem ég nú hef greint, má sjá, að lánveltingar til íbúðabygginga ganga nokkuð misjafnt yfir. Þar sem mikill fjöldi manna á t.d. aðgang að lífeyrissjóðum, þar eru heildarlánin mun meiri en þar sem því er ekki til að dreifa, og aðstaða einstaklinga til lánsfjáröflunar er einnig mjög misjöfn. Það verður því hluti af verkefni þeirrar nefndar, er hér um ræðir, að gæta samræmis í þessum málum, ekki til þess að draga úr aðstoð til þeirra, sem hennar njóta nú mestrar, því að hún er langt frá því að vera nokkurs staðar of mikil, heldur til þess að setja reglur, er miði að fyllsta réttlæti í skipun lánamála og gera aðstöðu manna sem jafnasta.
Í 3. lið þessarar þáltill. er athygli vakin á því, að hagkvæmt getið verið að velta nokkurt lánsfé til að endurbæta eldra húsnæði og til að auðvelda mönnum kaup á húsum til eigin nota. Engin lánastofnun mun telja það í sínum verkahring, eins og er nú, að lána fjármagn í þessu skyni, ekki ein einasta lánastofnun. Þó er staðreynd, að í mörgum tilfellum má endurbæta og gera sem ný gömul hús fyrir miklu minna fjármagn en þarf til að byggja nýtt. Það er þjóðfélagslega óhagkvæmt að neyða mann til að yfirgefa endurnýjunarhæft húsnæði og knýja hann til nýbyggingar af Þeirri ástæðu einni, að hvergi er lánsfé að fá til endurbótanna. Sama má raunar segja um kaup á eldra húsnæði. Skynsamlegast virðist að breyta hér um stefnu og taka upp lánveltingar í einhverjum mæli til þessara hluta. Það gæti orðið til þess í mörgum tilfellum að koma í veg fyrir þörf manna á því að ráðast í nýbyggingar og á þann hátt dregið úr því heildarfjármagni, sem hér þarf af mörkum að leggja.
Loks gerir þáltill. sú, sem hér er til umr., ráð fyrir því, að hin nýja löggjöf, sem við flm. hennar teljum, að setja þurfi, hafi það sérstaklega að markmiði að lækka byggingarkostnaðinn í landinu. Afleiðing hins háa byggingarkostnaðar og lánsfjárskortsins er sú, að minna er byggt með hverju ári, og þetta alvarlega ástand fer versnandi með vaxandi dýrtíð. Þetta sýna opinberar skýrslur um byggingar undanfarinna ára, svo að ekki verður um villzt. Ég leyfi mér þessu til staðfestingar að benda á eftirfarandi um tölu þeirra íbúða, sem byrjað hefur verið að byggja annars vegar árin 1955-1958 og hins vegar árin 1959—1962. Við samanburð milli þessara 4 ára tímabila sést, að samdrátturinn seinni 4 árin, miðað við þau fyrri, nemur 40% í sveitum, 19% í kauptúnum, 30% í kaupstöðum öðrum en Reykjavík og 40% í Reykjavík.
Þessar tölur tala skýru máli um það, hversu vel — eða hitt þó heldur — fólk treystir sér til að hefja byggingu nýrra íbúða, eins og nú hagar til um byggingarkostnað og lánsfjármöguleika, því að það vita allir, að þörfin fer ekki minnkandi. Hún er eðlilega vaxandi í stækkandi þjóðfélagi. Ástæðurnar fyrir því, að ekki er meira byggt, eru aðrar. En afleiðingin af þessu er vitanlega Það öngþveiti, sem í húsnæðismálunum ríkir: húsnæðisskortur og þar af leiðandi uppsprengd húsaleiga og notkun heilsuspillandi húsnæðis og klastrað við braggana ár eftir ár. Lækkun byggingarkostnaðarins er þjóðfélagsleg nauðsyn. Þar koma vitanlega ýmsar leiðir til greina.
Í 2. gr. l. nr. 42 frá 1957, um húsnæðismálastofnun o.fl. eru allýtarleg ákvæði um ráðstafanir til lækkunar á byggingarkostnaði. Þeim ráðum, sem þar eru greind, hefur þó mjög óverulega verið beitt, og má raunar segja, að lögin hafi aldrei verið framkvæmd að þessu leyti. Um það verður sjálfsagt að kenna fjárskorti stofnunarinnar fremur en áhugaleysi þeirra, sem þar stjórna, til úrbóta í þessu efni. Og vissulega má virða þeim það til vorkunnar, að þeir hafa látið lánveltingarnar sitja fyrir því takmarkaða fjármagni, sem þeir hafa haft undir höndum. því að alls staðar var þörfin og óafgreiddar lánabeiðnir hlóðust upp. En það breytir þó ekki hinu að óheppilegt er, að því skuli ekki hafa verið sinnt að framkvæma ákvæði 2. gr. fyrrgreindra laga, svo mikil höfuðnauðsyn sem það er að draga úr kostnaði á þessum sviðum.
Stórauka þarf framlög til ýmiss konar rannsókna í þágu byggingariðnaðarins og er enginn vafi á því, að hér er ótæmandi verkefni að vinna. Það er t.d. alveg furðulegt, þrátt fyrir allar þær stórfelldu framfarir, sem orðið hafa í byggingarmálum með tilkomu nýrra tækja og nýrra byggingarefna, sem ættu að auðvelda þessar framkvæmdir til mikilla muna, að þróun byggingarmála á Íslandi skuli á sama tíma verða sú, að byggingarnar verða sífellt dýrari og dýrari og það tekur sífellt lengri og lengri tíma að koma þeim upp. Hér hlýtur að verða að brjóta í blað, og fyrst einstaklingarnir hafa ekki getað notfært sér nýjungarnar á heppilegri hátt en raun ber vitni, hlýtur hið opinbera að verða að láta málið til sín taka. Og til þess er raunar ætlazt með l. um húsnæðismálastjórn, eins og fyrr segir, þar sem 2. gr. þeirra l. beinlínis fjallar um þær ráðstafanir, sem eigi af hálfu hins opinbera að gera til þess að lækka byggingarkostnaðinn í landinu.
En þótt hér sé mikið verk að vinna og góðs árangurs að vænta, ef rétt er á haldið. má þó ekki gleyma því, að með fleiri ráðstöfunum en hér hafa verið taldar má einnig þoka þessu máli í rétta átt. í skýrslu sinni um íbúðabyggingar og fjárframlög til þeirra á Íslandi bendir
Johan Hoffmann, bankastjóri frá Noregi, m.a. á það, að lækka þurfi útlánsvexti til íbúðabygginga á Íslandi verulega frá því, sem þeir eru nú. Vextir af íbúðalánum verða að vera óháðir skammvinnum sveiflum á hinum almenna lánamarkaði, segir hann, og telur þá of háa hér, eins og allir hv. alþm., sem vitanlega hafa kynnt sér skýrslu bankastjórans, hljóta að vita. Enn fremur bendir hann á, að lánin verði að vera til langs tíma með lágum afborgunum fyrst í stað, og margt fleira kemur fram í hans fróðlegu skýrslu, sem full þörf er að gefa gaum í þessu sambandi og sú nefnd, sem fengi málið til meðferðar, ef okkar till. yrði samþykkt, mundi vitanlega hafa til hliðsjónar sínu starfi.
Allt þetta, sem ég hef lauslega drepið á, og sjálfsagt ótalmargt fleira verður verkefni þeirrar nefndar, sem hér er lagt til að kosin verði til undirbúnings nýrrar lagasetningar um þessi miklu hagsmuna- og nauðsynjamál. Flm. er ljóst, að mikill vandi er á höndum að afla þess fjár, sem með þarf til þess að fullnægja húsnæðisþörfinni á næstu árum. En við teljum, að þessum vanda verði ekki lengur á frest skotið, þar sem ástandið versnar með hverju ári, sem liður. Við leggjum ekki til, að þessu máli sé flýtt sérstaklega eða því sé flaustrað af, heldur ætlum við hæfilegan tíma til verksins, þannig að takist ekki að leggja niðurstöður fyrir á þessu þingi, sem fer sjálfsagt að verða vonlítið með þeim afgreiðsluhraða, sem fram að þessu hefur verið á málum okkar stjórnarandstæðinga a.m.k. á þessu þingi, þá verði stefnt að því, að þessar till., sem hér um ræðir, verði tilbúnar, áður en næsta reglulegt Alþingi kemur saman, og ætti það að vera vandalaust.
Ég sé ekki ástæðu til að hafa lengri framsögu um þetta mál að þessu sinni. Ég vænti þess, að till. fái vinsamlegar undirtektir, svo mjög sem hér er hreyft nauðsynlegu máli, og legg svo til, herra forseti, að till. verði að lokinni þessari umr. vísað til síðari umr. og hv. fjvn.