11.03.1965
Efri deild: 53. fundur, 85. löggjafarþing.
Sjá dálk 1151 í B-deild Alþingistíðinda. (1038)
147. mál, Húsnæðismálastofnun ríkisins
Gils Guðmundsson:
Herra forseti. Húsnæðis og byggingamál eru einhver stærstu mál í hverju þjóðfélagi og vafalaust einhver hin vandasömustu og torveldustu til úrlausnar. Þessi mál eru sífellt mikið vandamál í þeim ríkjum, sem eiga að teljast nokkuð auðug og hafa á löngum tíma komið sér upp tiltölulega varanlegum og miklum húsakosti. Það er því ekkert undrunarefni, þó að slik mál hafi reynzt okkur Íslendingum býsna erfið viðfangs, fátækri þjóð, sem segja má um, að sé alveg nýlega orðin nokkurn veginn bjargálna, en átti fyrir einum mannsaldri eða svo nær engar þær byggingar, sem talizt gátu til frambúðar. Reynslan hefur líka orðið sú, að okkur hefur ekki tekizt vel að ráða fram úr margvíslegum vanda í sambandi við byggingamál. Að vísu hefur mikið verið byggt af þeirri kynslóð, sem nú er uppi í landinu, og það yfirleitt góð hús, traust og vönduð. Fjárfesting í byggingum hefur verið hér mjög mikil, meiri í hlutfalli við íbúafjölda og þjóðartekjur, en hjá flestum nálægum þjóðum, en þessi mikla fjárfesting í byggingum hefur því miður ekki skilað nægilega miklum og nægilega hentugum húsakosti. Það hefur reynzt allt of dýrt að byggja hér á landi.
Enginn efi er á því, að það eru býsna margar og samverkandi ástæður, sem eru hér að verki. Ein er án efa sú, sem lögð var töluverð áherzla á hér áðan í ræðu hv. 6. þm. Sunnl., að skipulagsleysið í þessum málum hefur verið miklu meira, en hjá nágrannaþjóðum okkar. Það er enginn vafi á því, að á því sviði eigum við mjög margt ólært. Miklu veldur líka hitt, sem ástæðulaust er að draga neina fjöður yfir, að við byggjum stórt og höfum tilhneigingu til þess að hafa hér íbúðir íburðarmiklar, sem eðlilega verða þá dýrari en ella. En loks er þá ótalið það, sem e.t.v. hefur verið og er þyngst á metunum, en það er sú staðreynd, að lánastarfsemi til bygginga hér á landi hefur verið og er á því stigi, að telja verður með tilliti til annarra landa, þar sem þessi mál eru komin í sæmilegt horf, að sé á nokkurn veginn frumstigi hjá okkur. Byggingalánin hafa verið og eru allt of lítil, allt of dýr og til óhæfilega skamms tíma. Sá gífurlegi kostnaður, sem hver einasta fjölskylda svo að segja verður að leggja í til þess að koma sér upp þaki yfir höfuðið, hefur án efa átt meiri þátt í því, heldur en nokkuð annað, eða a.m.k. heldur en flest annað, svo að ekki sé meira sagt, hversu mikil spenna hefur verið hér í öllu fjármálalífi og afleiðingin lítt eða óviðráðanleg verðbólga, verðbólga, sem aliar ríkisstj. í meira en 20 ár hafa orðið að láta í minni pokann fyrir. Það er vitanlega engin skynsemi í því að ætla einni kynslóð að greiða — ég vil segja upp í topp, jafnvel á 10 eða 20 árum byggingar, sem eiga að geta staðið og gegnt hlutverki sínu jafnvel mannsöldrum saman. Þetta hafa allar þær þjóðir, sem eitthvað verulega eru komnar á veg í þessum efnum, skilið fyrir löngu. Þess vegna leggja þær allt kapp á það tvennt, í fyrsta lagi að skipuleggja byggingarstarfsemi sína þannig, að þeir peningar, sem fjárfestir eru í þeirri starfsemi, nýtist sem allra bezt, og svo ekki síður leggja þær áherzlu á hitt, að afla lánsfjár til íbúðabygginga alveg sérstaklega með lágum vöxtum og til langs tíma.
Ég hef talið rétt að nefna þessar staðreyndir, þótt alkunnar séu, til þess að leggja sem ríkasta áherzlu á það, hvílikur verðbólguvaldur að mínu álíti þessi ofsalega hái byggingarkostnaður á Íslandi er og hversu mikið væri unnið fyrir þjóðfélagið og þegnana, ef hægt væri að færa hann mjög verulega niður, sem ég tel að hægt sé, ef vel og skynsamlega er að þessum málum staðið.
Íslenzkur launamaður í dag, sem verður að byggja eða kaupa íbúð, segjum fyrir 700–800 þús. kr., það er ekki nema meðalíbúð og varla það, með þeim lánakjörum, sem um hefur verið að ræða og um er að ræða í dag, hvað verður hann að greiða í vexti og afborganir? Það má segja, að miðað við lánskjörin, eins og þau hafa verið og eru, þá sleppur sá maður vel, ef hann þarf ekki að greiða meira en 50–60 þús. kr., jafnvel líklegra, að það séu 70–80 þús. kr. Þannig eru lánakjörin á verulegum hluta þess, sem hann þarf að leggja í slíka íbúð. Vitanlega hefur þessi ofsa hái gjaldaliður sín miklu áhrif, þegar sá maður kemur að samningaborðinu eða fulltrúi hans og semur um kaup og kjör. Það var því í hæsta máta eðlilegt, að fulltrúar verkalýðshreyfingarinnar gerðu það að einni aðalkröfu sinni við samningagerð þá, sem fram fór s.l. vor, að nokkur bót og helzt sem verulegust bót yrði ráðin á ástandinu í húsnæðismálum, sérstaklega í lánamálunum. Um þetta náðist samkomulag að vissu marki, samkomulag um það, að aukins fjár skyldi aflað til húsnæðislána, lánin hækkuð, vextir lækkaðir og lánstími lengdur nokkuð. Vitanlega ber að fagna því, að þetta skref var stigið og ég vil á engan hátt vanmeta eða vanþakka það, sem hæstv. ríkisstj. hefur hér lagt til lausnar þessara mála. En það er vafalaust öllum ljóst, að hér er einungis um einn áfanga að ræða í rétta átt og því miður ekki mjög stóran áfanga, sé miðað við þá löngu leið, sem eftir er að því marki, sem ég nefndi áðan, að menn eigi kost á hæfilega miklum lánum með góðum kjörum til nægilega langs tíma.
Í sambandi við það frv., sem hér liggur fyrir, langar mig til að vekja sérstaka athygli á eftirfarandi atriðum. Fulltrúar verkalýðshreyfingarinnar við samningagerðina s.l. vor lögðu á það ríka áherzlu, ef ég man rétt, bæði áður, en þeir samningar hófust, meðan á samningum stóð og eftir að þeim var lokið, að með þessari samningagerð allri í því formi, sem hún var, væri af hálfu verkalýðshreyfingarinnar verið að freista þess að semja um málin án þess að ný holskefla verðbólgu og dýrtíðar skylli yfir þessa þjóð. Þeir töldu, þessir fulltrúar verkalýðshreyfingarinnar, þeir töldu sig vissulega hafa ástæðu til þess að ætla, að hæstv. ríkisstj. legði sig alla fram um að reyna að stöðva verðbólguskriðuna og að hún hefði fullan skilning á nauðsyn þess, að það yrði gert. Slík varanleg og staðföst viðleitni til stöðvunar var í rauninni forsenda þess, að júní samkomulagið, sem svo hefur verið kallað, yrði almenningi og þjóðfélagsheildinni gagnsamlegt og farsælt.
Því miður verð ég að segja, að þessar forsendur hafa brostið mjög verulega. Hin mikla uppgjöf hæstv. ríkisstj. í baráttunni við þennan vágest, dýrtíðardrauginn, hefur óneitanlega reynzt afdrifarík á mörgum sviðum og m.a. hefur það undanhald, sem orðið hefur síðan júní samkomulagið var gert, haft áhrif í sambandi við þær ráðstafanir, sem verið er að gera húsnæðismálum á grundvelli þessa samkomulags. Ég vil segja meira, að það hefur raskað því að töluverðu leyti, að náð yrði þeim tilgangi, sem að var stefnt með samkomulaginu. í því sambandi skal ég nefna tvö atriði.
Hækkun íbúðarlána úr 150 þús. kr. í 280 þús. kr. hlaut á s.l. vori að teljast mjög veruleg umbót, miðað við það, að hægt yrði að stöðva nokkurn veginn verðlag eða a.m.k. að draga verulega úr verðbólguþróuninni, þeirri öru verðbólguþróun, sem hér hefur því miður verið allt of lengi. íbúð, sem kostaði s.l. vor 670 þús. kr., mun hins vegar nú í dag skv. vísitölu byggingarkostnaðar ekki vera byggð fyrir minna eða keypt fyrir minna en 740 þús. kr. Á þessum skamma tíma, þessum fáu mánuðum, hefur byggingarkostnaður heldur smárrar íbúðar m.ö.o. hækkað um hvorki meira né minna en 70 þús. kr. Rúmlega helmingur viðbótarlánsins hverfur þannig í dýrtíðarhítina.
Hitt atriðið, sem ég vildi fara um fáeinum orðum, er vísitölubinding húsnæðislánanna, samfara þeirri lækkun vaxta, sem ráðgerð er í þessu frv. Það er ljóst, að miðað við stöðugt verðlag og jafnvel við nokkra, en hægfara verðlagshækkun, þá eru vísitölutryggðu lánin með 4% vöxtum eða 4.25% vöxtum, hagstæðari lántakanda, heldur en eldri lánakjörin hafa verið og yrðu. .Ég er ekki í neinum efa um, að það hefur verið ætlunin, ekki aðeins ætlun samningamanna verkalýðshreyfingarinnar, heldur ríkisstj. einnig, að þessi breyting yrði undir öllum kringumstæðum,fremur til hagsbóta fyrir lántakendur heldur en hitt. En það þýðir ekki að loka augunum alveg fyrir því, að á tímum mikillar verðbólgu getur þetta dæmi snúizt illilega við og mun gera það, ef verðbólgan æðir áfram með svipuðum hraða og verið hefur undanfarna áratugi. Hér er um að ræða 280 þús. kr. lán, sem á að borgast upp á 25 árum. Með gömlu vaxtakjörunum þyrftu lántakendur að greiða lánsupphæðina margfaldaða með tölunni 2.44, þ.e.a.s. með 684 þús. kr. Nú er það svo, að s.l. 15 ár mun vísitala byggingarkostnaðar hafa hækkað til jafnaðar um 9% á ári, hvorki meira né minna. Yrði því þróunin sú hin sama næstu 25 ár, þyrftu lántakendur að greiða hvorki meira né minna en lánsupphæðina margfaldaða með 6.71, þ.e. með 1 millj. 878 þús. kr. Mismunur úr þessu dæmi er því hvorki meira né minna en 1 millj. 194 þús. kr. Hér er vissulega í þessu dæmi reiknað með mikilli verðbólgu, mjög mikilli og þó ekki meiri, en verið hefur í þessu þjóðfélagi um langt skeið og sízt hefur tekizt að stöðva nú upp á síðkastið.
Menn munu sjálfsagt segja: Hækki byggingarkostnaður verulega á komandi tímum, þá hlýtur almennt kaupgjald í landinu að gera það líka og ef svo væri, ættu menn að geta staðið undir þessum vísitölubundnu lánum. Að sjálfsögðu er mikið til í þessu. Þó er þess að gæta, að ekki er nein full trygging fyrir því, að algert samræmi verði milli hækkunar almenns kaupgjalds og þeirrar vísitölu, sem ætlunin er hér að miða við. Þar getur orðið nokkurt ósamræmi á milli. En jafnvel þótt á það verði fallizt, að breytingar á lánum, þ.e.a.s. breytingar á framfærsluvísitölu og kaupgjaldi, haldist nokkurn veginn í hendur, verði nokkuð áþekkar, þegar til lengdar lætur, er þetta þó við málið að athuga. Með vísitöluákvæði varðandi húsnæðismálalán til langs tíma er undir verðbólguástandi á verðbólgutímum verið að leggja skyldur á herðar íbúðarhúsabyggjendum, sem aðrir sleppa við að óbreyttum lögum. Væri það skref stigið eða ætlunin að stíga það skref að vísitölubinda til að mynda öll lán, sem veitt eru til langs tíma, horfir þetta mál öðruvísi við. En sé það ekki gert, er auðsætt, að þarna getur skapazt ósamræmi og það mjög mikið ósamræmi, svo framarlega sem verðbólgan verður ekki verulega heft eða stöðvuð.
Meðan svo er háttað í þessu þjóðfélagi, að lántakendur almennt hafa aðstöðu til að græða á verðbólgu og það er vissulega alvarlegt mál, sé ég ekkert samræmi í því, að lántakendur húsnæðismálalána einir skuli þar undanskildir. Ég vil þess vegna beina því til þeirrar n., sem fær þetta mál til meðferðar, svo og til hæstv. félmrh., að taka þetta atriði til sérstakrar og gaumgæfilegrar yfirvegunar. Væri það til að mynda ekki hugsanlegt að setja inn í frv. ákvæði, sem tryggði það, að lánþegar samkv. nýja lánakerfinu þyrftu ekki, hvað sem verðbólgu líður á komandi tímum, að greiða meira en þeir yrðu að borga af jafnháum lánum með því lánafyrirkomulagi, sem gilt hefur fram að þessu? Ég efa ekki, að það hefur verið ætlunin með júnísamkomulaginu um þessi mál að bæta kjör lántakenda og þess vegna þyrfti að tryggja það, að þau gætu ekki versnað, hver sem þróunin í verðlagsmálunum verður á komandi tímum.
Um leið og ég fagna þeim ákvæðum þessa frv., sem vissulega stefna flest eða öll í rétta átt og eru tvímælalaust til bóta frá því ástandi, sem verið hefur, vil ég að lokum leggja á það mjög ríka áherzlu, að hér er aðeins um að ræða takmarkaðar úrbætur, sem koma væntanlega að nokkru gagni í bili. En enn er mjög langur vegur frá því, að tekizt hafi að leysa hinn mikla vanda íslenzkra íbúðarbyggingamála til frambúðar eða til nokkurrar hlítar. Meðan ekki tekst að koma íbúðalánum í það horf, að almenningur eigi kost á hæfilega háum lánum með lágum vöxtum og til langs tíma, helzt til 60–70 ára, verða byggingarmálin einn allra stærsti og háskalegasti verðbólguvaldurinn í þessu þjóðfélagi. Það er þess vegna mikilvægt verkefni Alþingis og ríkisstj. að vinna vel og myndarlega að lausn þessara mála. Þar er að mínu viti um að ræða eitt hinna stóru verkefna okkar Íslendinga nú í dag og á komandi tímum.