10.05.1965
Sameinað þing: 51. fundur, 85. löggjafarþing.
Sjá dálk 2061 í B-deild Alþingistíðinda. (2009)
Almennar stjórnmálaumræður
Halldór E. Sigurðsson:
Herra forseti. Góðir áheyrendur. Á 6 ára valdatímabili núv. stjórnarflokka hafa fjárlög íslenzka ríkisins fjórfaldazt. Er það meiri hækkun en nokkru sinni fyrr. Segir þessi þróun sína sögu um árangur stjórnarstefnunnar, því að til hennar ber að rekja hækkun fjárl. að verulegu leyti. Þau atriði, sem mestu hafa valdið þar um, eru þessi: 1) Þensla ríkiskerfisins og eyðsla. 2) Óhófleg skattheimta. 3) Dýrtíðin. Mun ég nú gera grein fyrir þessum atriðum.
Með hliðstæðum samanburði á fjárl. 1958 og 1965 kemur m.a. eftirfarandi í ljós: Útgjöld samkv. 10. gr. fjárl., þ.e. til ríkisstj., ráðuneytanna og utanríkisþjónustunnar, hafa hækkað um 174%. Breytingar þær, sem gerðar voru á álagningu skatta, voru taldar vera til sparnaðar. Í framkvæmd hefur raunin orðið sú, að kostnaðurinn er 200% hærri, en fyrir breytinguna og mun þó sú áætlun reynast of lág. Innheimtu skatta og tolla átti einnig að gera ódýrari með kerfisbreytingu, en kostnaðurinn við innheimtuna mun nú 100% hærri.
Ég hef gert samanburð á ríkisreikningi 1958 og 1963 og tekið þessa útgjaldaliði: Kostnað við veizlur ríkisstj., ferðakostnað, kostnað við ráðstefnur, annan kostnað og ýmislegan kostnað rn. Útgjöld vegna þessa reyndust 3.8 millj. kr. 1958, en 1963 eru þau orðin 18.1 millj. kr. Hækkunin nemur 500%. Sem sönnun fyrir útþenslu ríkiskerfisins leyfi ég mér að minna á stofnanir eins og almannavarnir, Efnahagsstofnunina, hagsýslugerðina, saksónaraembættið, fjölgun í ýmsum nefndum og ráðum, svo sem í húsnæðismálastjórn, bönkum, en til afreka í ráðleysi verður að telja það verk að stofna prestsembætti úti í Kaupmannahöfn. Er sú framkvæmd í öllu eins, þar sem er ekki einu sinni fylgt lögum þar að lútandi.
Enda þótt útþensla ríkiskerfisins og eyðsla eigi sinn þátt í hækkun fjárl., veldur þó annað þar meira um. Það er ofsköttunin. Einn sterkasti þátturinn í viðreisninni og sá þeirra, sem reynt er að halda lengst í, er að draga til umráða á vegum ríkisstj. svo mikið fjármagn, að það minnki kaupgetu og framkvæmdir almennings. Liður í framkvæmd þessara atriða viðreisnarstefnunnar er að draga hluta af sparifé landsmanna í Seðlabankann og að hafa verulegan greiðsluafgang hjá ríkissjóði. Þessi stefna hefur leitt til þess, að um ofsköttun hefur verið að ræða, þar sem tekjur ríkissjóðs fóru um 600 millj. kr. fram úr áætlun samanlagt árin 1962 og 1963. Þó að hitt sé augljóst, að ríkissjóður þarf að vera rekinn hallalaust, leiðir ofsköttun af sér margs konar vandræði og hefur leitt af sér ofvöxt dýrtíðarinnar, sem síðar verður að vikið, enda var svo komið á s.l. sumri, að upp reis reiðialda út af sköttunum, alda; sem ekki á sér neina hliðstæðu í stjórnmálasögunni.
Máli mínu til sönnunar varðandi þetta atriði vil ég leiða fram vitni og vitnin eru stjórnarblöðin, Alþýðublaðið og Morgunblaðið. Hannes á horninu sagði í Alþýðublaðinu 1. ágúst s.l. á þessa leið, með leyfi hæstv. forseta: „Ég hef fylgzt með því, þegar skattskráin hefur komið út í 40 ár og aldrei hefur hún valdið annarri eins reiði, undrun og furðu og í þetta sinn.“ Og Morgunblaðið segir 9. ágúst, með leyfi hæstv. forseta, er það sendir vinablaði sínu, Vísi, kveðju, m.a. á þessa leið: „Okkur hefur verið sagt það mjög ótvíræðum orðum í nefndu blaði, að skattar og útsvör hafi lækkað, að almenningur standi betur að vígi fjárhagslega, en áður og sé hæstánægður með útreikninga skattheimtunnar. Þetta og annað svipað lesa menn í blöðunum, meðan þeir handfjatla gjaldseðilinn hálfringlaðir; af því að hann segir allt aðra sögu og miklu ískyggilegri um stórauknar opinberar álögur, um skattpíningu, sem ekki á sér hliðstæðu um mörg undanfarin ár.“ Og blaðið heldur áfram og segir: „Það er út af fyrir sig gott og blessað að geta kastað fram háfleygum, hagfræðilegum skýringum studdum töfraformúlum töluvísindanna á hinu nýja skattafargani. En sagði ekki núv. forsrh. einhvern tíma, að buddan væri; þegar öll kurl koma til grafar, öruggasti hagfræðingurinn.
Og nú segir hún vissulega ömurlega sögu þessa síðustu tíma.“ Þetta eru frásagnir stjórnarblaðanna um ágæti ríkisstj. í skattamálum. Þær þurfa ekki skýringar við.
Í framhaldi af þessu mun ég víkja nánar að því, hvort ástæða var fyrir þessari reiðiöldu almennings eða ekki. Á valdatímabili stjórnarflokkanna hafa skattar og tollar til ríkissjóðs hækkað frá því að vera 700 millj. kr., eins og þeir voru 1958, í 3.280 millj. kr. eða um 34% með hliðstæðum samanburði. Hér er þó ekki öll sagan sögð, því að ótöld skattheimta fer fram á vegum ríkisins utan áhrifa á niðurstöðutölur fjárl. Þar vil ég nefna hækkun pósts og síma, ríkisábyrgðasjóðsgjald, bændaskatt, launaskatt, iðnlánasjóðsgjald, og segja má með réttu, að varla sé nokkurt mál afgreitt hér á Alþ., án þess að því fylgi nýr skattur.
Á sama tíma og skattar og tollar hækka, svo sem greint hefur verið, hefur einnig átt sér stað fyrir áhrif stjórnarstefnunnar og verðlagsþróunarinnar í landinu hækkun á útsvörum um 180%. Gjald til almannatrygginga hefur hækkað yfir 200% og sjúkrasamlagsgjöldin álíka. Hins vegar hefur samningsbundið kaupgjald í almennri verkamannavinnu aðeins hækkað um 60–70% á þessum árum. Ofan á þetta bætist það, að skattheimtunni hefur verið breytt á þann veg, að söluskattur, sem lagður er á nauðþurftir manna og almenna þjónustu, hefur hækkað um 500% , en skattar á fyrirtæki hafa hins vegar lækkað heildarinnheimtu skattanna í landinu frá því að vera 2% í 0.2%.
Engan mun undra, þegar þessar staðreyndir eru hafðar í huga, þó að reiði fólksins væri almenn og réttmæti hennar dregur enginn í efa. Hitt vekur undrun, að hæstv. ríkisstj. skuli ekki enn þá gera sér þær staðreyndir ljósar, að um ofsköttun er að ræða, en heldur áfram á sömu braut með því að hækka söluskattinn um ca. 250 millj. kr. fyrir jólin í vetur og ætlar sér ca. 150 millj. kr. meira af tekju- og eignarskatti í ár en s.l. ár. Og enn þá er hún að bæta við nýjum sköttum þessa síðustu daga þingsins og það nú á byggingarefni. Byggingarkostnaður hérlendis er ekki nógu hár að dómi hæstv. ríkisstj.
Afleiðingin af framkvæmd þeirrar stefnu, sem ég hef hér lýst, þ.e. eyðslusemi og ofþenslu ríkiskerfisins og þó fyrst og fremst ofsköttun, er dýrtíðin, sem hér ræður ríkjum og liggur eins og mara á atvinnu- og viðskiptalífi þjóðarinnar og eyðir hverri kjarabót fólksins jafnharðan og hún fellur til. Glöggt dæmi um vöxt dýrtíðarinnar og áhrif hennar á hækkun fjárl. eru niðurgreiðslur á vöruverði. Til þeirra var varið 115 millj. kr. 1955, árið áður en stjórnarstefna núv. stjórnarflokka kom til framkvæmda. En nú er varið til þeirra mála 543 millj. kr. Hækkunin er 380%. Hér er þó ekki öll sagan sögð, þar sem telja má hluta af fjölskyldubótum einnig til niðurgreiðslu á dýrtíðinni, enda eru þær reiknaðar til frádráttar í framfærsluvísitölunni. Útflutningsuppbætur á landbúnaðarvörur standa einnig í beinu sambandi við vöxt dýrtíðarinnar og ef betur er að gáð, er vöxtur dýrtíðarinnar einkenni á fjárl. og ríkisrekstrinum yfirleitt.
Á sama tíma og fjárlög hækka um 300%, hækkar fjárveiting til nýrra raforkuframkvæmda um 24% og til flugvallagerðar um 84%. Og þróunin í vegamálunum, þeim málum, sem öll þjóðin hefur áhuga á, er þessi: Tekjur af sérsköttum, þ.e. benzínskatti, þungaskatti og leyfisgjöldum, hafa hækkað um 700% á valdatíma stjórnarsinna. Ríkissjóður lagði fram 35 millj. kr. til vegamála 1953 umfram tekjur af áðurnefndum tekjustofnum, en nú ætlar hæstv. ríkisstj. sér að fá 100 millj. kr. í ríkissjóð í nettótekjur af þessum þremur tekjustofnum. Gert er ráð fyrir því, að framkvæmdafé til vegamála á gildistíma vegáætlunarinnar verði 80–90% af framkvæmdafé s.l. ár. Auk þess mun verðlagsbreyting rýra framkvæmdamátt þessa fjár, svo sem verið hefur. Rýrnun vegafjárins til framkvæmda hefur verið 13–20% frá árslokum 1963 til þessa dags. Ekki er búið betur að um fjármuni til viðhalds þjóðveganna. Þar er gert ráð fyrir, að þróunin verði sú, að árið 1958 var varið 8.3 aurum til viðhalds á hvern ekinn km, en 1968 eiga að fara 5.3 aurar til viðhaldsins, þ.e. 36% lækkun.
Að lokum vil ég minna á það furðulegasta, sem gerzt hefur á tímum góðæris til lands og sjávar, eins og verið hefur undanfarin ár, að gripið er til þeirrar ráðstöfunar að skera niður framkvæmdaliði fjárl. um ekki minni fjárhæð en 20%. Vekur þetta að sjálfsögðu furðu í landi, þar sem ekki er fjárfestingareftirlit og allt veður uppi í verðbólguframkvæmdum. Þessi ráðstöfun er ekki heldur gerð til að létta af neinum sköttum eða leysa nokkurn vanda. Hún er gerð til þess að fleyta hæstv. ríkisstj. lengra inn á braut ráðleysisins, því að hvar ætlar ríkisstj. að taka það fé, sem þarf til þessara verkefna á næsta ári auk þeirra nýju verkefna, er þá falla til, fyrst hún þarf að gera neyðarráðstöfun í bezta árferði, sem yfir landið hefur gengið? Gott dæmi um þessa framkvæmd eru skólarnir í landinu. Við afgreiðslu fjárl. í vetur var aðeins samþ. 25% af þeim framkvæmdum í skólabyggingum, sem um var sótt og nauðsyn bar til að veita, en 20% lækkun á fjárveitingum til skólabygginga í heild er 50% meiri fjárhæð, en veitt var til nýrra barnaskóla og gagnfræðaskóla á árinu 1965. Sjá má af því, hvert stefnir um skólaframkvæmdir og fræðslu ungmenna hér á landi á næstu árum.
Herra forseti. Ég hef í ræðu minni hér að framan skýrt frá nokkrum atriðum í þróun í fjármálum íslenzka ríkisins og áhrifum viðreisnarinnar á þá þróun. Niðurstaðan af því, sem sagt hefur verið, er sú, að álögustefna hæstv. ríkisstj. er rótin að þeirri dýrtíð og þeirri óvissu, sem nú ríkir í efnahagsmálum þjóðarinnar. Góða nótt.