18.11.1964
Sameinað þing: 12. fundur, 85. löggjafarþing.
Sjá dálk 2234 í B-deild Alþingistíðinda. (2042)
Framkvæmd vegáætlunar 1964
Sigurvin Einarsson:
Herra forseti. Þetta er í fyrsta sinn, sem lögð er fyrir Alþingi skýrsla um vegaframkvæmdir. Mér sýnist því full ástæða til að láta í ljós skoðun sína á skýrslunni, því að væntanlega verður hún síðan fyrirmynd um þær skýrslur, sem síðar verða lagðar fyrir Alþingi um vegaframkvæmdir.
Í þessari skýrslu felast mikilsvarðandi upplýsingar fyrir þm. um framkvæmdir í einstökum vegum og um kostnað við þær framkvæmdir á árinu. Hér er því sýnilega um framfarir að ræða í þessu efni, að slíkar skýrslur verði hér eftir fluttar. Á þessari skýrslu geta þm. séð, hver í sínu kjördæmi, hvað hefur þokazt áfram með hvern veg og hverju hefur verið varið til hans á þessu ári. En það þyrftu að vera fleiri upplýsingar í þessari skýrslu að mínum dómi og því er það, sem ég kveð mér hljóðs, að ég vil mælast til þess, að væntanlegar skýrslur verði fullkomnari, enda er ekkert óeðlilegt við það, að í fyrsta sinn sé skýrslan ekki fullnægjandi öllum og má því gera ráð fyrir umbótum á þessu sviði.
Nokkrir vegir eru það í landinu, sem unnið hefur verið að á þessu ári og undanförnum árum fyrir ríkislán. Ég ætla, að þeir séu 5, þessir vegir: Reykjanesbraut, Ólafsvíkurvegur um Ólafsvíkurenni, Þrengslavegur, Siglufjarðarvegur um Stráka og Ólafsfjarðarvegur um Ólafsfjarðarmúla. Ég veit ekki til, að ríkislán hafi verið tekin til fleiri vega. Mér finnst nokkuð skorta á um upplýsingar um þessa vegi borið saman við það, hversu vel er upplýst um aðra vegi í landinu og tel ég það sjálfsagt, að sem ýtarlegastar upplýsingar liggi fyrir um þá alveg eins og aðra vegi.
Ég drap á það, að það væri e.t.v. nokkuð margt, sem mönnum dytti í hug að spyrja um í sambandi við þessa vegaskýrslu, en ég geri hins vegar ráð fyrir, að hæstv. ráðh. hafi ekki tök á því fyrirvaralaust að leysa úr þeim spurningum, sem kynnu að verða bornar upp. Ég ætlast ekki til þess eða vil ekki gera þær kröfur til hans, að hann hafi í höndum upplýsingar, sem einstakir þm. kunna að vilja fá. Þess vegna finnst mér, að annaðhvort væri æskilegt að fresta þessari umr., svo að hæstv. ráðh. gæfist kostur á að afla sér frekari upplýsinga, eða þá að hann hlutaðist til um, að þær lægju fyrir, þegar vegáætlunin kemur til umr. í þinginu, sú vegáætlun, sem á að gilda til næstu 4 ára.
Eins og menn sjá á þessari skýrslu, hafa verið tekin lán á þessu ári til vega. Eru það bæði ríkislán, sem hafa verið veitt í suma af þessum 5 vegum, sem ég nefndi, en auk þess bráðabirgðalán, sem tekin hafa verið heima í héruðum. Nú mæla vegalögin nýju fyrir um það, að öll fjáröflun til vega á tímabili vegáætlunarinnar skuli tekin upp í vegáætlunina og eru allnákvæm fyrirmæli um það í vegal., að því aðeins megi vinna fyrir fé í vegum, að það sé samkv. vegáætlun. Hins vegar sjáum við, að það hefur verið unnið fyrir allmikla upphæð í vegum fyrir lánsfé, sem ekkert er á minnzt í vegáætlun. Hér er um atriði að ræða, sem ég vil leggja allmikla áherzlu á. Það hefur um langa tíð tíðkazt að heimila héruðum að lána fé til einstakra vega í bili, og hefur þá venjan verið sú, að þessi lán eru greidd af fjárveitingu næsta árs. Nú er ætlunin hér eftir samkv. nýju vegal., að þetta sé ekki gert nema að því leyti, sem það er tekið upp í vegáætlun. Út af fyrir sig er ekkert við því að segja, þó að heimahéruð vilji lána fé í vegi og það þarf ekkert að vera því til fyrirstöðu, að það sé gert, ef það er tekið upp í áætlunina. En að veita lán eða heimila lán í stórum stíl án þess að neitt sé um það í vegáætlun, það tel ég, að sé ekki í samræmi við vegalögin.
Nú minntist hæstv. ráðh. á það áðan, að enn væru skuldir á vegunum, eins og rétt er, en yfirleitt hefði verið greitt af hinum gömlu lánum og ég skildi hann svo, að hér væri aðallega um eftirstöðvar að ræða af skuldum, þar sem fjárveitingar hefðu ekki dugað til að greiða þær upp. En það er öðru nær, en að svo sé. Á þessu ári hafa verið veitt lán til margra vega, fjölmargra vega í landinu, þó að fjárveiting væri til að greiða að fullu upp skuldina frá fyrra ári, og meira að segja eru dæmi til, þó að fá séu, að það hafi verið veitt lán til vega, sem engin fjárveiting var til og engin skuld var á. Um þetta geta menn sannfærzt með því að lesa þessa skýrslu. Ég þarf ekki að nefna um þetta nein sérstök dæmi, þar sem menn hafa þessa skýrslu fyrir sér og sjá, að þetta er þannig. Það er um allmarga vegi að ræða, þar sem fjárveitingin dugði fyrir skuldinni, en tekið var nýtt lán, kannske lægra, en skuldin var, en oft hér um bil alveg jafnhátt og skuldin var, svo að hún stendur svo að segja í stað. Þá eru nokkur dæmi um það, að fjárveiting hefur að vísu ekki nægt til þess að greiða skuldina, einhver afgangur hefur orðið, en skuldin núna er ekki aðeins þessi afgangur, heldur bætt við nýju láni og skuldin hækkuð. Það er allur gangur á þessu enn þá. Að vísu hafa skuldir á vegum lækkað um hér um bil helming frá því, sem þær voru í árslok 1963, en þá voru skuldirnar líka um 23.3 millj. fyrir utan allar skuldirnar vegna ríkislána, bara skuldir úr heimahéruðum og umframgreiðslur ríkisins til vega voru þá 23.3 millj., en þá munu fjárveitingar til allra nýbygginga vega á landinu hafa numið eitthvað rúmum 30–32 millj. Þetta ár, 1963, er þess vegna alveg einstætt í sögunni hvað snertir lánveitingar til vega. Það ætti reyndar hver að geta skýrt það fyrir sér, hvernig á þessu muni hafa staðið, að svona geysileg þörf var fyrir lánsfé á árinu 1963, sem engin dæmi eru til um fyrr né síðar. Já, þessar skuldir hafa verið lækkaðar hér um bil um helming, en hefðu auðvitað getað lækkað miklu meir, ef ekki hefði verið stofnað til nýrra skulda eða ný lán tekin. En ég vil endurtaka það, ég hef ekki á móti því að bráðabirgðalán séu tekin, ef þau eru tekin upp í vegáætlun, en ég vil, að það sé fylgt ákvæðum vegal. og að þar séu ákveðin slík lán, en ekki ákveðin af viðkomandi ríkisstj. í hvert sinn. Ég vil því óska upplýsinga frá hæstv, ráðh. um það, hvaða reglu hefur verið fylgt um þessar nýju lánveitingar til vega á þessu ári. Hefur einhverjum beiðnum um bráðabirgðalán verið neitað, eða hefur öllum beiðnum um bráðabirgðalán verið játað? Eftir hvaða reglum er farið? Ég spyr að þessu vegna þess, að það skiptir í tvö horn eftir því, um hvaða kjördæmi er að ræða, hvar þessar skuldir eru. Ég ætla, að af þessum 11.6 millj., sem nú eru skuldir á vegum, sé mestur hlutinn í þremur kjördæmum, önnur kjördæmi skulda svo að segja ekki neitt af þessum bráðabirgðalánum.
Í tilefni af því, að ég spyr um þetta, vil ég minna á 16. gr. vegal. Þar segir svo, með leyfi hæstv. forseta:
„Heimilt skal ráðh. að ákveða, að fengnum meðmælum vegamálastjóra, að ráðizt skuli í framkvæmdir, sem ekki er gert ráð fyrir í vegáætlun, ef til hefur komið tjón á vegum, t.d. vegna vatnavaxta, eldgosa eða annarra náttúruhamfara.“
Var um slíka atburði að ræða, þegar hæstv. ríkisstj. heimilaði þær lántökur, sem teknar voru í sumar, náttúruhamfarir, eldgos eða vatnavexti? Í bæði 10. og 11. gr. vegal. er þetta einnig skýrt tekið fram, að því aðeins má vinna fyrir vegafé, að það sé ákveðið með vegáætlun. Og það er enginn vandi að fylgja ákvæðum vegal. í þessum efnum. Það er ekkert annað en gera áætlun um það, eins og aðra vegi, hvort þurfi að ná einhverjum ákveðnum áfanga og hvað hann kost, og taka það upp í vegáætlun, að heimilt skuli að taka til þess bráðabirgðalán. Hér er enginn vandi á ferðum að fylgja ákvæðum vegalaganna út í æsar. En auk þessara bráðabirgðalána má nefna það, að ríkissjóður virðist greiða til vegagerða í landinu umfram fjárveitingar á þessu ári, þótt ekki sé ýkjahá upphæð. Samkv. skýrslunni, bls. 2, stendur, að fyrirframgreiðsla úr ríkissjóði til þjóðbrauta hafi numið 200 þús. og fyrirframgreiðsla úr ríkissjóði til landsbrauta 650 þús. Þarna er ekki lán úr héraði, þarna er ekki heldur lán, sem ríkið tekur, heldur bein greiðsla úr ríkissjóði umfram það, sem vegáætlun segir fyrir um. Er þetta vegna náttúruhamfara, sem þurfti að grípa til þessara upphæða?
Um vegina 5, sem unnið var við fyrir ríkislán, er það að segja, eins og ég minntist á áðan, að þar sýnist mér skorta nokkrar upplýsingar og væri mjög æskilegt, að þær lægju framvegis fyrir í vegaskýrslu, alveg eins og um aðra vegi.
Á bls. 4 er gerð grein fyrir Reykjanesbraut. Þar segir, að unnið hafi verið að undirbyggingu vegarins á 14.6 km kafl, og áætlað, að það kosti um 43.6 millj. kr. eða 3 millj. kr. á hvern km. Þar sem hér er um stórframkvæmd að ræða, tel ég nauðsyn á, að þm. fái að vita, hve mikið fjármagn er komið í þennan veg alls. Ég skil þetta svo, að á þessu eina ári hafi verið varið í þennan veg 43.6 millj, kr. og er ekkert við því að segja, það er samkv. einróma samþykkt Alþingis að taka lán til þessa vegar. En það stendur ekkert um það, hve mikið fjármagn er komið í þennan veg og ekki heldur, hvað muni þurfa enn til þess að ljúka honum. Fjárveitingin var notuð til greiðslu skulda, stendur í skýrslunni. En það stendur ekkert um það, hvort það hefur þurft að greiða vexti af þessari skuld. Þurfti að verja einhverju af fjárveitingunni í vaxtagreiðslur og ef það er, hvað miklu? Það stendur heldur ekkert um það, til hve langs tíma lánið er til þessa vegar, á hve löngu tímabili á að greiða það upp eða hvort á að greiða það upp með fjárveitingum, bæði afborganir og vexti, ef á að greiða vexti, hvað það muni taka langan tíma með fjárveitingum að greiða þetta lán upp að fullu. Þá stendur auðvitað ekkert um vaxtakjörin.
Alveg sama er um Þrengslaveg að segja. Þar mun hafa verið tekið lán, því að það stendur, að fjárveitingin hafi verið notuð að nokkru til greiðslu skulda, eða 1 millj. 513 þús. hafi farið upp í greiðslu skulda. Það stendur ekkert um vexti, ekkert um heildarkostnaði, ekkert um, hvað skuldirnar eru núna á þessum vegi.
Um Ólafsvíkurveg segir á bls. 5, að fjárveitingar hafi verið 4 millj. 220 þús. og fór til greiðslu upp í skuldir vegna vegar um Ólafsvíkurenni. Þar er greint frá, hvað standi eftir af skuldinni, þvert á móti því, sem er um hina vegina. Þar stendur, að skuldin sé nú 11.041.300 kr. og það er sýnilegt af því, sem segir um þennan veg, að þarna eru engir vextir greiddir, því að fjárveitingin að viðbættri núverandi skuld er nákvæmlega skuldin, sem var í fyrra, 15.261.300 kr. Það hafa því engir vextir fallið á þessa vegaskuld á þessu ári. Hins vegar sér maður ekki á skýrslunni, hvað vegurinn hefur kostað. Það stendur bara, að í fyrra hafi skuldin verið rúmar 15 mill j., en hvort hann hefur kostað meira, það sér maður ekki. Þá vil ég enn spyrja hæstv. ráðh. um það, hvort ég muni það ekki rétt, að þessi vegur hafi verið boðinn út og að það hafi komið nokkur tilboð í að leggja veginn, en að tilboðið, sem tekið var, hafi verið miklu lægra, en skuldin á veginum við síðustu áramót. Liggur það í því og það dettur mér helzt í hug, að það hafi aðeins verið partur af veginum boðinn út? Ég held, að tilboðið hafi verið nokkrum millj. kr. lægra en skuldirnar á veginum við síðustu áramót. Það getur vel verið, að hæstv. ráðh. geti svarað þessu núna. Mér sýnist, að það hljóti að liggja þannig í þessu, að það hafi aðeins verið hluti af veginum boðinn út. En hvers vegna var þá ekki allur vegurinn boðinn út, fyrst farið var að hafa útboð?
Um Siglufjarðarveg um Stráka segir, að fjárveiting hafi verið 11/2 millj. og lán hafi verið tekið 3 millj. Síðan er gerð grein fyrir því, hvernig fjárveitingunni og láninu hafi verið varið, og segir:
„Til greiðslu á vöxtum og afborgunum af láni frá 1963.“ Þarna verður auðsjáanlega að greiða vexti. Ekkert stendur heldur um, hvað eftirstöðvar af lánum eru þarna eða hvað mikið er í heild komið í þessa framkvæmd.
Um Ólafsfjarðarmúla segir, að fjárveiting hafi verið 1 millj. 350 þús. og tekið hafi verið 2 millj. kr. lán til vegarins og varið hafi verið 165 þús. kr. í afborgun og vexti af lánsfénu. Þarna eru greiddir vextir.
Af þessu, sem ég hef sagt um þessa 5 vegi, er þá sýnt, að vextir hafa verið greiddir af lánum til tveggja, engir vextir hafa á þessu ári verið greiddir vegna lána af einum þeirra og ómögulegt að sjá, hvort vaxtagreiðslur eiga sér stað af tveimur þeirra, þ.e. Reykjanesbraut og Þrengslavegi.
Eins og ég nefndi áðan, sé ég ekkert á móti því, að áfram verði haldið að taka bráðabirgðalán til vega, ef þau eru tekin upp í vegáætlun. Hitt tel ég lagabrot, að heimila lán til vega hér eftir, ef það er ekki samkv. vegáætlun. Hvers vegna var þetta ákvæði sett inn í nýju vegalögin? Hvers vegna ætli 16.gr. vegal. hafi verið orðuð svona strangt, eins og ég nefndi hér áðan? Það er vegna þess, að Alþingi ætlast til, að fjárveitingavaldið sé algerlega í höndum þess, en ekki ríkisstj., hver sem hún er. En það sjá menn í hendi sinni, ef ríkisstj. getur veitt heimild til lána eða lánað sjálf til vega, sem ekkert er rætt um í vegáætlun, þá er í raun og veru verið að draga fjárveitingavaldið úr höndum Alþingis yfir til ríkisstj., því að alþm, geta svo ekki á næsta ári, annað en samþykkt fjárveitingar til að greiða þessar skuldir, sem það hefur alls ekki stofnað til.
Þá sakna ég þess í þessari skýrslu, að alþm. skuli ekki verða gerð grein fyrir því, hvernig vegaviðhaldsfénu hefur verið varið. Viðhaldsfé er um 80 millj. á þessu ári Til nýbygginga eru hins vegar ekki nema rúmar 60 millj. Mér sýnist, að þm. þyrftu að vita, hvernig viðhaldsfénu hefur verið varið, alveg eins og nýbyggingarfénu og það hljóti að vera tiltölulega mjög auðvelt fyrir vegamálastjórnina að láta það fylgja í vegaskýrslunni, hvernig viðhaldsfénu hefur verið varið. Menn láta sig ekkert minna skipta með viðhaldið, heldur en um nýbyggingu vega.
Og loks er eitt atriði enn, sem ég vil beina til hæstv. ráðh., að auk þess sem ég tel, að skýrsla ætti að liggja fyrir um skiptingu viðhaldsfjár, eigi líka að gera grein fyrir, hvað hafi verið varið miklu fé til snjómoksturs. Það er ekki hægt að kalla snjómokstur viðhald og ekki heldur nýbyggingu vega. Þess vegna á að gera grein fyrir því fé, sem varið er til snjómoksturs í landinu hverju sinni og þá jafnframt, hvar er krafizt framlaga úr héraðinu móti framlagi ríkissjóðs og hvar er ekki krafizt framlaga úr héraði. Þetta tel ég, að eigi líka að fylgja.
Ég vil svo að lokum taka það fram, að ég er ekki að gera neinar kröfur til hæstv. ráðh., að hann svari á þessum fundi því, sem ég hef verið að spyrja um, því að ég tel, að það sé til of mikils mælzt, en að þm. fái þessi svör, annaðhvort með því að fresta þessari umr. eða þeir fái þau við umr. um vegáætlun næstu 4 ára.