20.10.1964
Neðri deild: 4. fundur, 85. löggjafarþing.
Sjá dálk 74 í B-deild Alþingistíðinda. (72)
5. mál, verðtrygging launa
Forsrh. (Bjarni Benediktsson):
Herra forseti. Að því er ég hygg, er það óumdeilanlegt, að við vanda efnahagsmálanna verður ekki ráðið, nema skilningur alls almennings á bæði orsökum og úrræðum sé fyrir hendi. Ég veit ekki um neitt málefni, sem síður stoði, að löggjafinn einn, Alþingi og ríkisstj., taki ákvarðanir um, ef þær styðjast ekki við glöggan skilning alls almennings á nauðsyn þeirra aðgerða, sem hverju sinni eru ákveðnar. Í þessu felst auðvitað ekki, að Alþingi og ríkisstj. geti losnað við þá ábyrgð, sem á þeim hvílir sem úrslitavaldhöfum um þau vandamál, sem við er að etja í þjóðfélaginu hverju sinni. En af þessu leiðir, að í lengstu lög ber að leita samninga milli aðila og við aðila um þau atriði, sem grundvallarþýðingu hafa til góðs eða ills. Þvílíkra samninga var leitað á s.l. vori, og eftir að þeir höfðu staðið yfir nokkrar vikur, komust þeir á, eins og alþjóð er kunnugt, með samningsgerðinni hinn 5. júní. Einn þáttur þeirrar samningsgerðar var það, sem fram er tekið í samningnum með svofelldum orðum, með leyfi hæstv. forseta:
„I. Verðtrygging kaupgjalds.
1. Ríkisstj. beitir sér fyrir því, að verðtryggingu kaupgjalds sé komið á með lagasetningu. Verðtryggingin sé miðuð við vísitölu framfærslukostnaðar í Reykjavík. Þó nái verðtryggingin ekki til hækkunar þeirrar vísitölu, sem stafar af hækkun á vinnulið verðgrunns landbúnaðarafurða vegna breytinga á kauptöxtum eða vegna greiðslu verðlagsuppbótar á laun.
2. Reiknuð sé út sérstök kaupgreiðsluvísitala fjórum sinnum á ári, miðað við þann 1. febrúar, 1. maí, 1. ágúst og 1. nóvember. Þessi vísitala sé miðuð við sama grundvallartíma og núv. vísitala (marz 1959).
3. Kaup breytist samkv. hækkun kaupgreiðsluvísitölunnar frá því, sem hún var 1. maí 1964. Þessar breytingar fari fram ársfjórðungslega mánuði eftir að kaupgreiðsluvísitalan hefur verið reiknuð út, þ.e. 1. marz, 1. júní, 1. september og 1. desember. Kaup breytist með hverri hækkun eða lækkun vísitölunnar um eitt stig eða meira.
4. Aðilar samkomulagsins mæla með því við kauplagsnefnd og Hagstofuna, að hafin sé endurskoðun grundvallar vísitölu framfærslukostnaðar. Nýr vísitölugrundvöllur taki því aðeins gildi á samkomulagstímabilinu, að samkomulag sé um það á milli aðila.“
En samkomulagið er miðað við eins árs tíma. Það frv., sem hér er lagt fram, byggist á þessu samkomulagi. Það var upphaflega talað um það, að gefin væru út brbl. þessu samkomulagi til staðfestingar, en þá við það miðað, að kaupgjaldssamningar samkv. því heildarsamkomulagi, sem gert var, yrðu gerðir mun fyrr en raun varð á. Þegar þeir samningar frestuðust, þótti vera komið of nærri þingsetningu, til þess að það tæki því að gefa út brbl., og varð því með fullu samkomulagi allra aðila úr, að frv. skyldi lagt fyrir þingið, og hygg ég, að aðilar hafi haft frv. til athugunar og hafi ekki haft við það að athuga í því formi, sem það nú liggur fyrir.
Um einstakar greinar frv. sé ég ekki á þessu stigi ástæðu til þess að fjölyrða. Ég hygg, að miðað við þá ákvörðun að taka upp verðtryggingu launa, sé þarna ekki um nein ágreiningsatriði að ræða, a.m.k. sem máli skipta. Á sínum tíma var það skýrt fram tekið, að skuldbinding um gildi þessara laga gilti að sjálfsögðu ekki lengur en þeir samningar eða samkomulag, sem frv. byggist á. Það þótti hins vegar ekki ástæða til þess að hafa neinn slíkan gildistíma ákveðinn í frv. sjálfu. Það verður að fara eftir aðstæðum, viðhorfum á hverjum tíma, hvað í þessum efnum er ákveðið.
Frá því að vísitala fyrst var hér upp tekin, hygg ég á árinu 1939, hefur um hana gilt margháttuð og mismunandi löggjöf. Hún veitir launþegum að vissu leyti tryggingu, það er óumdeilanlegt, en hins vegar hefur hún hættur í sér fólgnar varðandi of öran verðbólguvöxt, sem einnig kemur niður á launþegum eins og öðrum landsmönnum. Það er þess vegna hvorki hægt að segja, að verðtrygging eða vísitala skuli undir öllum kringumstæðum vera lögboðin né heldur að algert bann við þessu skuli að staðaldri vera í lögum. Það verður að fara eftir ástandi og horfum í efnahagsmálum hverju sinni, hvað tiltækilegt þykir í þessum efnum. Eins og á stóð 1960 vegna þeirra breytinga, sem þá voru taldar óhjákvæmilegar og leiddi af ástandi fyrri ára, þótti ekki fært að halda fyrri ákvæðum um vísitölubindingu kaups í lögum. Þessu fylgdi aftur á móti það, að kaupgjaldssamningar voru gerðir til mjög skamms tíma. Vinnufriður varð ærið ótryggur, og þegar það kom í ljós í vor, að það v ar skilyrði af hálfu verkalýðshreyfingarinnar fyrir samningsgerð, sem að öðru leyti þótti viðhlítandi og átti að standa til eins árs, að verðtrygging kaups væri tekin upp að nýju á þessu tímabili og bannið úr lögum numið, þá þótti ekki áhorfsmál, að rétt væri að verða við þeim óskum, enda hygg ég, að það sé almannadómur, að mikið hafi áunnizt með þeim vinnufriði, sem í vor tókst að semja um. Ég vona þess vegna, að ekki verði ágreiningur um þetta frv. Ég legg til, að því sé vísað til 2. umr. og hv. fjhn.