19.04.1966
Neðri deild: 72. fundur, 86. löggjafarþing.
Sjá dálk 1705 í B-deild Alþingistíðinda. (1219)
177. mál, álbræðsla við Straumsvík
Hannibal Valdimarsson:
Herra forseti. Umr. um þetta stórmál hafa verið tvíþættar. Í fyrsta lagi hafa menn rætt um áhættuna af því, að útlendingar fengju hér áhrifavald á íslenzkt atvinnulíf og að erlent fjármagn kæmi til áhrifa í íslenzku þjóðfélagi, á íslenzk efnahagsmál, á íslenzk atvinnumál. Þetta er annar þáttur málsins, og um hann er ekki minna vert en hinn. En í annan stað hafa menn rætt um það, hvort hér væri um hagkvæman eða óhagkvæman samning að ræða, og hefur það verið einróma álit stjórnarandstöðunnar, að þessum samningi bæri að hafna sökum þess að hann væri í flestum meginatriðum íslenzku þjóðinni óhagstæður, hvernig sem á hann væri litið. Hitt gefur að skilja, að sitt hvað má í einstökum atriðum færa samningnum til gildis, og það hefur hæstv. ríkisstj. eða hennar talsmenn reynt að gera, en þó furða ég mig á því, hversu lítið þeir hafa látið berast á í vörn sinni fyrir samningnum, og mér finnst ærið mikið á það skorta, að þeir leggi sig fram um það að reyna að sannfæra þingheim um það, að hér sé um góðan og hagstæðan samning að ræða og að þeir hafi staðið sig firnavel í samningagerðinni. Þeir fara með óskaplega litlu yfirlæti í þingsölunum að því er þetta snertir, og þeirra vörn fyrir samningnum hefur fram til þessa ekki verið sterk.
Hv. 5. þm. Vesturl. (BGr) tók hér til máls í dag samningnum til varnar eftir langa og staðfestulega þögn af hendi stjórnarflokkanna undir allhörðum og rökföstum ræðum stjórnarandstöðunnar. Hann reyndi að bera þennan samning saman við samninga, sem Swiss Aluminium hefur gert við Norðmenn. Það verð ég að segja, að jafn vel máli farinn maður og hv. 5. þm. Vesturl. er — ég undraðist það, hvað honum tókst ófimlega að gera þann samanburð á þann veg, að ég sannfærðist um, að íslenzki samningurinn væri okkur jafnhagstæður hvað þá hagstæðari en norski samningurinn við Swiss Aluminium: Ég held, að honum hafi alveg fatazt í þessari þó ærlegu og drengilegu viðleitni til þess að bera blak af samningnum og af ríkisstj. Hann sagði t.d., að það væri rangt, að við Íslendingar hefðum gengið eftir hringnum til þess að fá þennan samning. Þar ber honum ekki saman við hæstv. dómsmrh. Hæstv. dómsmrh. játaði það við 1. umr. málsins, að við hefðum einmitt fengið þessi gæði, þ.e.a.s. að verða samningsaðilar við Swiss Aluminíum, af því að við hefðum gefið kost á svo hagkvæmu raforkuverði. Við hefðum, eftir því sem mér skildist á orðum hæstv. ráðh., bara lagzt svo lágt að undirbjóða Norðmenn um raforkuverð. Það getur nú verið svona á mörkum hins drengilega og ærlega í viðskiptum, þó að á milli þjóða sé, að beita undirboðum. Hv. þm. sagði, að á tímabili hefðu mál staðið svo, að hæstv. dómsmrh. hefði verið í vafa um, hvort þessir samningar tækjust, en svo hefði hnútur þessi fengizt leystur. Og ég spyr: Hvernig leystist hann? Hvers eðlis var þessi hnútur? Hvað var nú svo firna óaðgengilegt fyrir ári eða svo, að það liti út fyrir, að Íslendingar gengju ekki að samningnum? Og hvaða glansnúmer er það í samningnum, sem kom nú og varð lausn á þessum hnút? Það hlýtur að vera eitthvað. Hann hefur breytzt til batnaðar við það, því að eftir lausnina var hann talinn aðgengilegur. Ég hef ekki komið auga á þetta, og þess vegna fyndist mér, að það væri ekki nema eðlilegt, að hæstv. ríkisstj. upplýsti þingheim um það, að hverju leyti hún fékk breytt óaðgengilegu ákvæði, sem um tíma leit út fyrir að samningurinn strandaði á, í hagkvæmt samningsatriði, sem var svo mikils vert, að sjálfsagt þótti að ganga að samningnum.
Hv. 5. þm. Vesturl. játaði, að það væri eitt, sem væri ósambærilegt við norska samninginn, og það væri staðsetning verksmiðjunnar. Norðmenn hefðu fengið því ráðið, að verksmiðjan hjá þeim var sett á stað, þar sem lítið var um atvinnu og þurfti að reisa einhver mannvirki til atvinnubóta og aukningar í þeim héruðum. Og það hefði hann játað, að Norðmönnum hefði tekizt að hafa áhrif á Swiss Aluminium um staðarvalið. En hér hefur þetta ekki tekizt. En hvernig stendur á því, að enginn af samningamönnunum, enginn af forsvarsmönnum þessara samninga segir af því neinar frægðarsögur, hversu hraustlega þeir hafi barizt fyrir því að fá þessa verksmiðju staðsetta einhvers staðar á Íslandi, þar sem meiri þörf væri fyrir aukið atvinnulíf og að hún yrði ekki einmitt sett, þar sem þrýstingurinn á vinnumarkaðinum er almestur, hreint og beint að vali gagnaðilans, en áreiðanlega til þess að skapa mikið ógagn í íslenzku efnahagslífi og íslenzkri efnahagsþróun?
Ég mundi vilja fara fram á það, að hæstv. ráðh. eða hans meðreiðarsveinar einhverjir hér í þingsölunum gerðust svo lítillátir við okkur í stjórnarandstöðunni að segja okkur frá því, hversu hraustlega þeir hafi barizt fyrir því að fá verksmiðjuna staðsetta einhvers staðar annars staðar, þar sem hún var betur komin. Ég hygg, að það sé ekki einskisvert atriði, t.d. fyrir þm. í Norðurl. v. eða e., að geta gert fyrir því skýra grein, að það hafi verið barizt af miklum fræknleik af forráðamönnum samningan. íslenzku, stóriðjunefndarinnar, fyrir því, að verksmiðjan yrði ekki sunnan fjalla. Ég gæti bezt trúað, að það skipti nokkru máli fyrir hv. þm. stjórnarflokkanna að fá vitneskju um þetta, ef þeir ekki hafa fengið hana svona með hvíslingum, en það væri ekkert á móti því, að allur þingheimur fengi um þetta að vita. En um þetta hefur verið varizt allra frétta.
Ég átti þess von, þegar hv. 5. þm. Vesturl. tók hér til máls, að hann skýrði málið frekar, þar sem hann hafði einnig rætt þetta mál við 1. umr. og þá ekki dulizt þess, að það hafði verið beygur í ýmsum Alþfl.-mönnum, þ.e.a.s. öðrum stjórnarflokknum, við þessa samningagjörð, og að þessi beygur hefði leitt til þess, að þeir hefðu ekki heitið málinu stuðningi, nema því aðeins, að að vissum skilyrðum yrði gengið og þeirra stuðningur við málið væri skilyrðum bundinn. Það kom ljóst fram í ræðu þessa hv. þm. við l. umr. málsins. Nú sjáum við ekki þessi skilyrði í samningnum og vitum ekki til þess, að Swiss Aluminium sé bundið við annað en samninginn eins og hann hefur verið undirritaður af þeim og fulltrúum Íslands með þeim fyrirvara einum, að samþykki Alþ. við samningnum, eins og hann er, fáist. Fáist það ekki, erum við lausir allra mála. En hv. þm. upplýsti ekkert um þetta. Hefur Alþfl. fengið viðurkennd skilyrði sín og með hvaða hætti, úr því að það sést ,ekki í samningnum? Þetta skiptir meginmáli, ef enn þá standa sakir svo, að annar stjórnarflokkurinn hefur ekki fengið fullnægjandi tryggingu fyrir því, að fullnægt verði þeim skilyrðum, sem hann setti fyrir stuðningi sinum við málið. Það mætti ekki minna vera en að Alþfl. eða hans talsmenn gæfu upplýsingar um það, að nú standi mál svo, að þeir hafi fengið skilyrðum sínum fullnægt, og þeirra stuðningur við málið sé því alger. Nú fæ ég að vísu ekki skilið, hvernig þessi skilyrði geta fengið samningsgildi, ef þau eru ekki í samningnum sjálfum. Er þarna um sérsamninga að ræða við annan stjórnarflokkinn? Það væri dálítið skrýtið. En allur ágreiningur um þennan samning verður sjálfsagt byggður á samningsákvæðunum og engu öðru eða þá sérsamningum, ef þeir væru til. En ef hvorugt er, sé ég ekki, að skilyrði Alþfl. séu þess pappírs virði, sem þau eru skráð á, það er í nokkrum línum í Alþýðublaðinu, annars staðar hef ég ekki séð þau á prenti.
Ég hélt því fram, þegar ég talaði um þetta mál við 1. umr., að orðið hefði vart þess, að jafnvel menn í hinum stjórnarflokknum, Sjálfstfl., væru líka nokkuð uggandi í þessu máli og að jafnvel væru auðheyrilegir andstæðingar þessa máls í röðum sjálfstæðismanna, sem m.a. glöggt hefur komið fram í því, að þegar í einu kjördæmi landsins fór fram skoðanakönnun gagnvart þessu máli varðandi sveitarstjórnir og aðrar félagastjórnir í því kjördæmi, kom í ljós, að um 80% allra forustumanna sveitarfélaga og fjölmennra, áhrifamikilla félagasamtaka í þessu kjördæmi voru málinu andsnúnir og lýstu því yfir með undirritun á mjög skeleggri og greinilegri grg., föstum, ákveðnum rökstuðningi. Og í hópi þessara manna voru engu síður sjálfstæðismenn og stjórnarandstöðumenn. Þar voru líka Alþfl.-menn. En síðan ég gerði þetta að umtalsefni, hefur það komið í ljós í sjálfu Morgunblaðinu, þ.e.a.s. í fylgiriti Morgunblaðsins, lesbók þess, að þessi samningur sé ekki eins góður og verið er að gylla fyrir mönnum. Það var s.l. sunnudag, sem við fengum það heim með morgunkaffinu, að það væri uggur í brjósti sumra „skribenta“ Morgunblaðsins. Einn þeirra segir svo, með leyfi hæstv. forseta:
„Málið, þ.e.a.s. alúminmálið, hefur verið lagt þannig fyrir annars vegar, að alúminið sé bjarghringur íslenzks efnahagslífs og samningurinn sé svo snurðulaus, að enginn þurfi að bera ugg í brjósti.“
Honum finnst þetta nú ekki alveg vera svona. Það kemur siðar fram hér í þessu sama riti, að hann fullyrðir, að alúminsamningurinn sé alls ekki snurðulaus og það sé nokkur ástæða til þess að bera ugg í brjósti vegna hans. Hann játar, að hann sé ekki sérfræðingur í þessum málum, en hann leggur dóm á þessi atriði, og skal ég ekki afbaka hans orð á nokkurn hátt. Hann segir enn fremur:
„Hins vegar hefur alúminsamningnum verið fundið flestallt til foráttu, þannig að hann jafngildi afsali landsréttinda og bjóði heim gífurlegum efnahagslegum og þjóðernislegum voða.“
Ég verð að segja það, að ekki hafa Alþb.-þm. túlkað samninginn svona. Þeir hafa skýrt og skorinort látið í ljós, að þeir bæru nokkurn ugg í brjósti yfir innreið erlends fjármagns í landið og gífurlegum áhrifum þess á íslenzk efnahagsmál og íslenzkt atvinnulíf. Og hins vegar hafa þeir rökstutt það, að samningurinn sjálfur væri ekki hagstæður. Þannig ber að rökræða mál á Íslandi. Undan því hefur ríkisstj. og hennar stuðningsmenn ekki minnstu ástæðu til að kvarta. Þetta er okkar lýðræðislegi og þingræðislegi réttur, og innan þess ramma höfum við Alþb.-menn rætt þetta mál. Ritari Morgunblaðsins segir enn fremur:
„Gagnrýni á störfum íslenzku samninganefndarinnar var sjálfsögð og átti að veita henni hæfilegt aðhald, þ.e.a.s. samninganefndinni. Varnaðarorð og úrtölur eru allténd heilbrigðari og vænlegri til viðunanlegs árangurs en kapp án forsjár.“
Og hví skyldi hann nú vera að tala um kapp án forsjár? .Ætli það komi kannske ekkert málinu við? Nei. Hann er sýnilega að bregða sínum mönnum um það, að þeir hafi gyllt samninginn fullmikið og ekki gætt forsjár sem kapps í þeirri gyllingu. Enn fremur segir þessi „skribent“ Morgunblaðsins, með leyfi hæstv. forseta:
„Mér virðist sem sé liggja í augum uppi, að það hafi mjög veikt aðstöðu Íslendinga í samningaumleitunum við svissneska auðhringinn, þegar þeir, sem að samningagerðinni stóðu, fóru að útmála fyrir lesendum sinna blaða, hvílíkt himinsent hnoss alúminið væri okkur. Allar þær greinar hafa vafalaust borizt svissnesku n. meðan á samningaviðræðum stóð, og sér hver maður í hendi sér, að ekki hefur það bætt aðstöðu íslenzku samninganefndarinnar.“
Hann segir sem sé, að Morgunblaðinu og stjórnarblöðunum hefði verið sæmra að þegja á meðan verið var að semja, vera ekki að gylla þetta sem himinsent hnoss fyrir Íslendinga til þess að styrkja samningaaðstöðu andstæðinganna og veikja samningaaðstöðu Íslendinga. Og þetta er tvímælalaust rétt hjá þessum „skribent“ Morgunblaðsins. Enn segir hann, með leyfi hæstv. forseta:
„Þó er hitt kannske ekki síður íhugunarvert, að með trúboðskenndum skrifum sínum um alúminmálið hafa íslenzkir formælendur þess raunverulega vakið viðtæka og vonandi óþarfa tortryggni í hugum margra Íslendinga, því að það hlýtur hver skyniborinn maður að sjá í hendi sér, að samningurinn er hvorki eins hagkvæmur né snurðulaus og fullyrt er af trúboðunum.“
Nú vona ég, að höfundurinn eigi ekki við, að hæstv. ráðh. sé trúboði í þessu máli eða hafi hagað sér eins og trúboði. En einhverja er hann þarna að tala við af forsvarsmönnum samningsins, það er alveg augljóst mál. Hann segir, að samningurinn sé hvorki eins hagkvæmur né snurðulaus og fullyrt hafi verið af trúboðunum. Það fer ekkert á milli mála, að þarna flytur Morgunblaðið eða fylgirit þess mönnum þann boðskap, að samningurinn sé ekki svo góður sem af sé látið og það hafi verið gálaus skrif á meðan á samningunum stóð að vera að gylla það ofar öllum skýjum, hversu þessi samningur væri mikið himinsent hnoss fyrir Íslendinga, því að það auðvitað gerði Swiss Aluminhringinn staffírugri í því að standa fast á öllu gegn Íslendingum, þeir mundu falla ekki á annað hnéð heldur bæði til þess að tryggja sér samninginn umfram allt. Mér finnst þetta góður vitnisburður einmitt úr þeirri átt, sem sízt var að vænta. Ég hélt ekki, að ég ætti eftir að sjá ábendingar á vegum Morgunblaðsins og vitnisburði um þennan samning á þennan veg. Það fer ekkert á milli mála. Hann kallar þennan samning ekki snurðulausan og að hann sé ekki eins hagkvæmur Íslendingum og af hafði verið látið. Þetta þætti ekki stórt til orða tekið, ef það væri í stjórnarandstöðublöðunum, en þetta er því efnismeira, þegar það kemur fram í stjórnarpressunni.
Mér finnst, að það megi heimta það af hæstv. ráðh., af hæstv. ríkisstj., sem með honum stendur að þessu máli, af hv. stuðningsmönnum ríkisstj. hér á Alþ., að þeir leggi sig fram um það, hver og einn, að sýna okkur fram á það, hversu snurðulaus þessi samningur sé, hversu mikið hnoss hann sé íslenzku efnahagslífi, íslenzku atvinnulífi, eins og það stendur í dag, hversu gagnleg samkeppni hans, auðhringsins, verði um vinnuaflið við íslenzka atvinnurekendur, og íslenzkir atvinnurekendur eiga að lýsa þessu hér á Alþ. Það kemur ekki í einn stað niður, þó að þeir fari að kveina og kvarta undan þessari samkeppni, eftir að samningurinn er búinn að taka gildi. Þeir ættu að taka þátt í varnaðarorðum manna hér gagnvart samkeppninni um íslenzkt vinnuafl. Þeim stendur það ekki fjær en forsvarsmönnum verkalýðsstéttarinnar.
Mér finnst, að hæstv. ráðh. megi ekki láta það undir höfuð leggjast að sýna okkur fram á það, að virkjunin við Búrfell muni undir engum kringumstæðum kosta meira en áætlað sé og þannig sé það ekki glapræðisverk að hafa selt raforkuna á 10,75 aura kwst., því að ef bara virkjunin fer 3% eða þaðan af meira fram úr áætlun, er þetta verð orðið undir framleiðslukostnaðarverði. Það er það fyrsta. Það hefur verið samið um þetta, áður en vitað er um, hver kostnaður virkjunarinnar verði. Fyrr en það liggur á borðinu veit enginn í raun og veru með neinni vissu fyrir hvað hann getur selt raforkuna. En nú er það búið og gert. Þegar Alþ. hefur staðfest þennan samning, verða um það bil 2/3 raforkunnar frá þessu orkuveri seldir á þessu verði, hvað sem verðlagsþróun í landinu líður á samningstímabilinu og hvað sem þetta orkuver kemur til með að kosta,, þegar búið er að ganga frá því þannig, að það geti innt þessa orku af hendi og fullnægt þeim skuldbindingum, sem ríkisstj. hefur tekið á sig. Mér finnst, að hæstv. ráðh. verði líka, eftir þær umræður, sem hér hafa farið fram og sem að nokkru leyti hafa snúizt um þau sérréttindi, sem hér hefur verið samið um, hæstv. ráðh. verði að leggja það á sig að sýna fram á það, að hér sé ekki um nein sérréttindi að ræða hjá erlenda auðhringnum. Hann eigi engra sérréttinda að njóta umfram íslenzka atvinnurekendur og íslenzkt atvinnulíf. Ef hæstv. ráðh. tekst ekki að sannfæra okkur um þetta, er samningurinn vondur samningur, og það verður samningur, sem kemur mjög í koll þessari ríkisstj., því að íslenzkir atvinnurekendur munu, eins og hér var drepið á áðan, aldrei sætta sig við það að vera hornkerlingar eða pútur gagnvart erlendum atvinnurekendum í landinu. Þeir munu ekki sætta sig við annað en að fá sömu kjör um raforkuverð og útlendingurinn hefur fengið. Engin hornkerling eða púta vil ég vera, mun hver atvinnurekandi segja á fætur öðrum, bæði þeir, sem sitja þögulir hér í þingsalnum nú, og þeir, sem fara að æmta og skræmta á eftir. Mér finnst, að hæstv. ráðh. verði að leggja sig fram um það. Ég veit, að hann mun nú sennilega gera það, áður en þessum umr. lýkur, að sýna það og sanna, lið fyrir lið, að þessi samningur er ekki óhagstæðari okkur Íslendingum en Swiss Aluminsamningurinn er Norðmönnum, og ég vænti þess, að hann muni rekja það lið fyrir lið, að raforkuverðið, sem samið hefur verið um hér, sé ekki óhagstæðara, þó að við séum hér hver á fætur öðrum, stjórnarandstæðingar, að fullyrða, að það sé 28% óhagstæðara samningsákvæðið um verðið. Ég vil vænta þess, að hæstv. ráðh. hnekki því. Ég vil vænta þess, að hæstv. ráðh. sýni okkur fram á það, að Swiss Aluminium þurfi ekki að hlíta norskum lögum og reglum, hann geti hlaupið fyrir erlendan gerðardóm, Norðmenn geti það. Að þessu leyti sé okkar samningur því ekki verri. Ég vil vænta þess, að hæstv. ráðh. sýni okkur fram á það, að Swiss Aluminium eigi hér ekki að njóta neinna sérréttinda umfram íslenzkan atvinnurekstur. Ég vil vænta þess, að hæstv. ráðh. sýni fram á það, að Norðmenn beri sams konar byrðar varðandi það að byggja yfir starfsfólk, jafnvel útlendingana, ekki síður útlendingana, sem hingað kunna að koma, og að Norðmenn verði líka að standa straum af opinberum byggingum í því bæjarfélagi eða þeirri þéttbýlisbyggð, sem þarna rís upp. En það er sagt, að þeir eigi ekki aðeins að byggja yfir sitt starfsfólk í Noregi sjálfir, heldur eigi þeir líka að taka þátt í að byggja nauðsynlegar opinberar byggingar í sambandi við verksmiðjusvæðið og reksturinn þar. En þetta höldum við, að Íslendingar eigi að leggja Swiss Aluminium til hérna sunnan við Hafnarfjörð.
Mér finnst, að það dugi ekki neinar getgátur um það, að landslagi og landfræðilegum skilyrðum sé þannig hagað við Straumsvík, að það þurfi ekki nein rykhreinsunartæki í sambandi við þessa verksmiðju, þó að þessi tæki hafi þurft alls staðar, þar sem slíkar verksmiðjur hafa verið byggðar — alls staðar. Mér finnst, að hæstv. ráðh. verði að sýna okkur fram á það, að þetta sé annaðhvort algerlega tryggt eða nokkurn veginn tryggt, að hér hafi nægilega örugglega verið um búið og þessara tækja þurfi ekki. Það er talað um, að þau kosti allmikið fé.
Okkar beygur hefur beinzt að því, að áhrif þessa stórfyrirtækis hér í landinu og eigenda þess, hinna erlendu kapítalista, kunni að hafa áhrif á íslenzkt efnahagslíf. Mér finnst, að hæstv. ráðh. lúti ekkert of lágt, þó að hann beiti rökfimi sinni og snerpu til að sýna okkur það, að hér sé um ástæðulausan ótta að ræða. Ég og margir ræðumenn hér fleiri hafa látið í ljós ugg um það, að sú þensla, sem nú ræður á íslenzkum vinnumarkaði, uppboð það, sem er á vinnuafli, sú mikla dýrtíðarflóðalda, sem hér hefur árum saman flætt yfir, og sú mikla verðbólga, sem nú setur meginmark á íslenzkt þjóðfélag, allt þetta muni fara enn frekar úr skorðum við þær stórframkvæmdir, sem hér er samið um að framkvæma allar samtímis, en eru, eins og ég hef áður talið upp: hafnarbygging, stórhöfn er það, verksmiðjubyggingin, fjöldi bygginga umhverfis hana, í raun og veru heilt bæjarfélag, sem verður þar að byggja, stærri virkjun en við höfum nokkurn tíma ráðizt í, öryggisvirkjanir hér á Hafnarfjarðarsvæðinu, vegna óvissunnar í sambandi við Búrfellsvirkjun, auk svo þess sem íslenzkt atvinnulif heimtar og stórframkvæmdanna í Hvalfirði, svo að það helzta sé nefnt.
Óttast núv. hæstv. ríkisstj. það ekki neitt, að það verði eins og olía á eld, þegar þeir eru búnir að undirskrifa þennan samning og eiga að fara að framkvæma hann? Það er undarlegt, ef það er eingöngu verkalýðshreyfingin, sem ber ugg í brjósti, en ekki ríkisstj. í sambandi við þessa hlið málsins.
Ég fékk skeyti frá einum ráðherranum í vantraustsumr. hérna um daginn. Þar var sagt eitthvað á þessa leið: Það er undarlegur verkalýðsforingi, sem óttast það, að það verði of mikið að gera. Þessi ráðh. þekkti ekki slíkan hugsunarhátt. Ég játa það, að þetta hefði kannske þótt skrýtinn verkalýðsforingi hér á atvinnuleysisárunum. Þá hefðu menn viljað leggja eitthvað í hættu til þess að ráðstafanir væru gerðar af stjórnarvöldum til þess að afstýra atvinnuleysi. En er það þannig núna? Kannske eru einhverjir, sem segja sem svo: Verkalýðshreyfingin á aldrei að telja atvinnu of mikla. Þó að atvinnan verði of mikil og farið verði að bjóða í vinnuaflið, þá er það bara plús fyrir verkamennina. Ef það væri sannleikurinn og allur sannleikurinn, þá væri þetta svo, og svo skammsýnir verkalýðsforustumenn geta sjálfsagt veríð til, að þeir gini við þessu. En við vitum ósköp vel, að hækkað kaup og hækkuð dýrtið, aukin verðbólga og fjandsamlegt stjórnarfar við verkalýðshreyfingu á til þess ótal ráð, að það komi ekki aukinn kaupmáttur og ekki bætt lífskjör út úr því, þó að boðið sé í vinnuaflið. Það er hægt að taka það með hækkandi verðlagi, það er hægt að taka það með hækkun á sköttum. Það er hægt að gera verkamennina fátækari en þeir voru, áður en að kaupið hækkaði, og það getur hæglega gerzt hér. Og það gæti meira að segja komið það ástand, að ríkisstj. segði: Það væri ábyrgðarleysi af okkur að gera ekki ráðstafanir til þess að taka aftur það, sem menn fengu með hækkuðu kaupi og taka þá kannske heldur meira. Við vitum það ósköp vel, að það, sem hefur verið fjandsamlegast íslenzkum launastéttum, íslenzkum sjómönnum, íslenzkri bændastétt, öllum aðalatvinnuvegum okkar Íslendinga, það er verðbólgan, og við óttumst það, að með þessum ráðstöfunum verði gert meira til þess að gera verðbólguna og dýrtíðina að óstjórnlegu afli, sem taki allt taumhald úr höndum stjórnarvalda, það verði einmitt þessar ráðstafanir.
Það eiga að verða samningar um kaupgjaldsmál í vor. Það er farið að heyrast úr ræðum verkafólks, að það sé útlit fyrir, að það verði svo mikil eftirspurn eftir vinnuafli, þegar Búrfellsvirkjun hefst og umsvifin í Straumsvík og stórframkvæmdimar í Hvalfirði, að það sé langbezt að gera enga samninga um neitt kaupgjald. Láta bara atvinnurekenduma bjóða hver um annan þveran í vinnuaflið og hafa vinnumarkaðinn alveg óskipulagðan, hreint kaos. En þeir eru ekki saklausir, sem til þess stofna og eiga þó að bera ábyrgð á efnahagsmálum þjóðarinnar. Og þeir geta ekki skotið sér undir það, að þeir hafi ekki fengið aðvaranir. (Dómsmrh.: Það verður ekki byrjað á álverksmiðjunni í vor.) Nei. En kannske eigum við að hugga okkur við það, að„den tid, den sorg,“af því að það verður ekki fyrr en næsta vor eða hitt vorið. Kannske eigum við að hugga okkur við það. En ekki er það nú framsýn ríkisstj., sem huggar sig við það, að það verði ekki á morgun, ekki í vor einu sinni.
Fyrir mér er þessi þáttur málsins ekki með minnstu atriðunum. Ég álít þetta vera stórkostlega mikið atriði í sambandi við þetta mál, og ég er alveg viss um það, að þjóðinni a.m.k. er affarasælast, að ástandið sé þannig á vinnumarkaði, að allt fari ekki úr böndum og að það sé hægt að hafa vinnumarkaðinn skipulegan. Sízt af öllu er hægt að óska þess, að allt fari svo í upplausn, að atvinnulífið sé ein skipulagslaus vellankatla. En það er hægt af stjórnarvöldum að stofna til þess. Það má vera, að ríkisstj. segi: Við vorum tilneyddir. — Það er rétt, sem forsrh. okkar hefur sagt, það er svo ótryggt að byggja á jafnótraustum grundvelli og fiski, sem syndir um hafdjúpin. Þetta var enginn grundvöllur til að byggja á. Við urðum því að fara út í stóriðju. Enda hafði sjálfur forsrh. sagt: Með stóriðju skapast traust og festa í efnahagslífinu. — Það er þetta traust og þessi festa, sem þeir þykjast vera að skapa í efnahagslífinu. Ja, hver trúir því nú, að það verði afleiðingin með þessum aðgerðum og með því að forðast það, sem hefur verið svo ótryggt að byggja á, fiskinn í hafdjúpunum, syndandi í hafdjúpunum? En þeir hafa svo sem ekki fundið þessa uppskrift sjálfir og einir í ríkisstj. Það liggur fyrir svart á hvítu, að báðir efnahagsmálasérfræðingar þeirra hafa ýtt undir þá með þessar aðgerðir a.m.k. síðastliðin 5 ár, og hafa þeir báðir vitnað um það. Ég veit ekki, hvort það er það, sem Morgunblaðsmaðurinn á við, þegar hann talar um trúboðsstíl. — Og svo segja menn: Jóhannes Nordal hefur sagt: Sjávarútvegurinn er ekki fær um að tryggja þjóðinni þær lífskjarabætur, sem stefna þarf að, og hann er ekki þess megnugur að gefa nema í mesta lagi svona 5%, svo að sjávarútvegurinn getur ekki skilað auknum þjóðartekjum meira en sem nemur 4–5% á ári. Og sama segir Jónas Haralz í fyrirlestri, sem ég held, að Morgunblaðið hafi prentað eftir honum. Hann sagði 4.5%, en hinn nefndi 5%. Sjávarútvegurinn getur ekki aukizt meira eða tekjur hans en um 4.5% að meðaltali á ári næstu árin. Báðir þessir menn eru að vara við því að byggja á sjávarútvegi, hann geti ekki tryggt nægilega batnandi lífskjör og þess vegna verði að leita annarra úrræða. Og þess vegna finnst mér, að það sé lágmarkskrafa okkar í stjórnarandstöðunni, að færðar séu sterkar sönnur á það, að álbræðslan í Straumsvík muni verða gjöfulli en sjávarútvegurinn, og þá er ekki hægt að miða við annað en seinustu ár og yfirstandandi ár og gera samanburðinn þannig, og þá mundu kannske renna tvær grímur á mig, ef hæstv. ráðh. eða einhverjum forsvarsmönnum álsamningsins tækist að sanna, að íslenzka álbræðslan sé líkleg til þess að gefa betur í íslenzka þjóðarbúið en sjávarútvegur og fiskiðnaður. En einhvern veginn hefur það ekki enn þá komið fram í þessum umr.
Ég lofaði hæstv. forseta því, að ég skyldi ekki vera með neitt málþóf. Ég álít, að það sé búið að ræða þetta mál svo rækilega, draga upp höfuðlínur þess, færa fram rökin tugum saman gegn því, að hér sé um hagstæðan samning að ræða. Hins vegar vantar svörin, vantar sannanirnar fyrir því, að stjórnarandstaðan hafi haft rangt fyrir sér í sínum málflutningi, og ég tel því ekki annars vant í þessum umræðum en að hæstv. ríkisstj. reki betur af sér slyðruorðið og geri hreint fyrir sínum dyrum um það, að áhættulaust sé fyrir íslenzkt þjóðfélag að hleypa erlendu kapítali inn í atvinnulífíð, og í annan stað að sýna fram á það, að samningurinn sé hagkvæmur, hvort sem samanburður sé gerður við aðrar þjóðir eða bara miðað við íslenzk skilyrði, sem fyrir hendi eru.
Ég hef áður vikið að því, að það sé mjög vafasamt, að hér sé í raun og veru til meiri hluti á Alþ. Íslendinga með þessu máli, og mannfall hefur nú orðið í líði stjórnarinnar á seinustu tímum, skipti hafa orðið á mönnum, af hvaða ástæðum sem það er. En ekki hef ég enn skipt um skoðun um þetta. Ég álít meiri hlutann á þingi með þessu máli vera mjög veikan, mjög veikan. Það verður ekki heldur fullyrt, að alþm. hafi fengið umboð frá sínum kjósendum, þegar þeir voru síðast kosnir, til þess að afgreiða slíkt mál sem þetta á Alþ. Það er því eðlileg og sjálfsögð krafa, að þetta mál, sem svo mjög eru skiptar skoðanir um, og sem varðar ekki aðeins nútíð, heldur framtíð þessarar þjóðar, að því verði skotið til úrskurðar þjóðarinnar, þjóðaratkvgr. verði látin fara fram, þjóðin verði spurð um það, hvort hún telji áhættulaust að hleypa erlendu stórkapítali inn í íslenzkt atvinnulíf, og um það, hvort hún telji ástandið í efnahags- og atvinnulífi þjóðarinnar nú vera slíkt, að við þurfum þessara úrræða með, í staðinn fyrir að snúa okkur að því að efla okkar eðlilegu atvinnuvegi. Og í þriðja lagi að spyrja þjóðina um það, hvort hér sé um hagkvæman samning að ræða. Ég tel, að þjóðin eigi að fá við þjóðaratkvæðagreiðslu að leggja dóm á þetta og svara hæstv. ríkisstj. með jái eða neii. Vill þjóðin taka á sig þá áhættu af áhrifum erlends auðhrings, sem þessu máli yrðu samfara, ef samþykkt yrði, áhættuna af áhrifum erlendra auðmanna hér í landinu, og vill hún viðurkenna, að hér sé um hagkvæman samning að ræða? Það má vel vera, að það taki mánuð, sex vikur eða svo að fá þetta svar þjóðarinnar, en ég get ekki séð, að það tefli neinu í voða. Ég get ekki séð, hvaða ástæðu hæstv. ríkisstj. ætti að færa fram fyrir því, að þetta gæti hún ekki gert. Swiss Aluminium kannast við það, að þjóðaratkvgr. eru iðulega látnar skera úr stórmálum þar í landi. Þeim ætti þess vegna ekki að koma þetta spánskt fyrir, en hæstv. ríkisstj. getur ekki annað en viðurkennt, að hennar meiri hluti er tæpur í þessu máll, og hann er meira en tvísýnn, þegar spurt er um álit þjóðarinnar. Og úr því, hvert álit þjóðarinnar er í þessu máli, fæst aldrei skorið, nema með því að bera það formlega undir hana í þjóðaratkvgr. Þess vegna er það krafa okkar Alþb.-manna, að þessu máli verði nú vikið frá ákvörðun Alþ., en því vísað til þjóðaratkvæðis. Og ég vil vænta þess, að hæstv. ríkisstj. fallist á, að það er, eins og þetta mál liggur fyrir, eðlileg og sjálfsögð krafa, sem ber að verða við í þessu aldagamla lýðræðis- og þingræðislandi.