15.12.1965
Neðri deild: 32. fundur, 86. löggjafarþing.
Sjá dálk 2521 í B-deild Alþingistíðinda. (1940)
95. mál, eignarnám lands í Flatey
Flm. (Sigurður Bjarnason):
Herra forseti. Frv. það, sem hér liggur fyrir, er flutt af okkur þm. Vestfj. í hv. þd. og er flutt samkv. beiðni hreppsnefndar Flateyjarhrepps og í samræmi við till. mþn., sem skipuð var 2. okt. 1959 til þess að athuga atvinnuástand í Flateyjarhreppi og gera till. til endurreisnar atvinnulífi þar.
N. þessi skilaði áliti 10. des. s.l. Í henni áttu sæti Gísli Jónsson alþm., sem jafnframt var skipaður formaður n., Knútur Kristinsson héraðslæknir í Flatey og Pálmi Einarsson landnámsstjóri.
Efni frv. þessa er það, að lagt er til, að hreppsnefnd Flateyjarhrepps á Breiðafirði verði heimilað að taka eignarnámi þá 4/5 hluta lands eyjarinnar, sem nú eru í einkaeign. Skal um framkvæmd eignarnámsins fara eftir ákvæðum laga nr. 61 14. nóv. 1917.
Í bréfi, sem oddviti Flateyjarhrepps, Aðalsteinn Aðalsteinsson bóndi í Hvallátrum, ritaði Vestfjarðaþingmönnum á síðasta vori gerði hann m.a. að umtalsefni skiptingu landa í Flatey. Komst hann þar m.a. að orði á þessa leið:
„Í aldaraðir hefur Flatey verið skipt í átta jarðir, sem hver er 5 hundruð að fornu mati. Landið var hlutað niður í smáreiti, jafnvel sumum eyjunum skipt í helmingi fleiri staði en jarðirnar, svo slægjublettirnir yrðu sem jafnastir. Þessi skipti haldast enn og gera samfellda ræktun útilokaða, því að eigendurnir, sem flestir eru Reykvíkingar, vilja enga samvinnu hafa um þau mál frekar en önnur, sem verða mættu byggðinni til gagns, enda er svo komið, að varla er nokkurt hús nothæft yfir menn eða skepnur á jörðunum. Hver um sig eru jarðirnar of litlar til að bera kostnað af gagnlegum byggingum, og þar að auki verður að telja leiguna úr hófi háa.
Nú vil ég fyrir hönd hreppsbúa biðja þm. Vestfjarðakjördæmis að flytja á Alþ. till. um eignarnám á öllum jarðeignum í Flatey nema þeim 5 hundruðum að fornu mati, sem Flateyjarhreppur á, í því formi, sem þið teljið vænlegast til árangurs, til þess að hægt sé að nota landið í fyrrnefndum tilgangi, en ég hef hugsað, að það yrði gert á þennan hátt:
Landinu yrði skipt þannig, að á heimaeyjunni yrði stofnað nýbýli fyrir 20–25 kúa bú, og þar yrði byggt og ræktað eftir nýbýlalögum. Þá mætti, ef henta þætti, kaupa eitthvert þeirra íbúðarhúsa, sem til eru og standa ónotuð. Hinum hluta jarðarinnar ætti svo að skipta milli þeirra bænda, sem nú eru þar, og tel ég, að þeirra hlutur þyrfti ekki að versna frá því, sem nú er, með betri skilyrðum til ræktunar og eðlilegri leigu.“
Þetta voru ummæli oddvita Flateyjarhrepps. Við flm. þessa frv. höfum fallizt á þá skoðun hans og fyrrgreindrar mþn., að nauðsynlegt sé, að Flateyjarhreppur eignist það land í Flatey, sem nú er í einkaeign. Þess vegna er þetta frv. flutt. Að sjálfsögðu má gera ráð fyrir, að nauðsynlegt reynist, að ríkissjóður hlaupi undir bagga með hreppnum vegna þeirra útgjalda, sem hann kann að hafa af jarðarkaupunum.
Íbúar í Flatey í Breiðafirði eru nú tæplega 30 talsins og í öllum Flateyjarhreppi um 75. Að sjálfsögðu þarf að gera ýmsar umbætur í Flatey og þeim eyjum öðrum, sem enn eru í byggð af Vestureyjum Breiðafjarðar, til þess að bæta aðstöðu byggðarinnar þar og tryggja framtíð hennar. Auk Flateyjar eru nú í byggð Svefneyjar, Skáleyjar og Hvallátur. En í öllum þessum þremur síðast töldu eyjum er búið myndarbúskap og nytjuð þar margvísleg hlunnindi, sem jafnan fylgja eyjajörðum.
Í áliti mþn. er það talið frumskilyrði fyrir áframhaldandi byggð í Flatey, að hreppurinn eignist allt land og öll landsréttindi í Flatey, þar með talin öll hlunnindi, er fylgja jarðeignum þar. Að fengnum slíkum eignarumráðum sé leitað til Landnáms ríkisins um, að það veiti hreppnum aðstoð til að rækta allt ræktanlegt land í Flatey og styðja uppbyggingu bújarða þar með þeim hætti, að þar geti orðið 1–2 bú af stærð, sem líkleg er til að gefa þeim, er við þeim taka, lífvænlega afkomu.
Þá leggur n. til, að ríkið hlutist til um það við héraðsrafveitur ríkisins, að sett sé upp dieselrafstöð í Flatey með lögnum til allra heimila og atvinnustöðva í eynni. N. telur á sama hátt, að aukning athafnalífs í Flatey geri alveg óhjákvæmilegt, að símaþjónusta sé bætt og því alveg nauðsynlegt, að unnið sé að því við Landssíma Íslands, að hann komi upp símakerfi fyrir byggðina, svo að hvert heimili þar og atvinnuveitendur, sem kynnu að óska eftir síma, gætu notið þeirra þæginda, sem sú þjónusta veitir. Í þessu sambandi vil ég geta þess, að ég hef fyrir tveim árum ritað Landssíma Íslands bréf og óskað þess, að nýjum og fullkomnum talstöðvum verði komið upp í öllum Breiðafjarðareyjum. Hefur póst- og símamálastjóri hinn 9. des. s.l. ritað mér bréf, þar sem skýrt er frá því, að Landssíminn eigi von á þremur nýjum og fullkomnum talstöðvum, sem áformað sé að setja upp í Breiðafjarðareyjum á næsta ári. Ætti það mál því að vera komið á sæmilegan rekspöl.
Þá leggur mþn. til, að Jarðborunum ríkisins sé falið að gera athugun á því, hvernig bætt verði úr þörf fyrir nægt og gott neyzluvatn í Flatey, og sé þá einnig höfð í huga þörf útgerðar á staðnum fyrir aukna notkun vatns. N. leggur einnig til, að nauðsynlegar athuganir fari fram á því, hvort heitt vatn kunni að fást með borunum í Flatey, þar sem vitað sé, að í eyjum og útskerjum, í nálægð Flateyjar séu jarðhitasvæði. Þá ræðir n. um möguleika þess að koma á þang- og þaravinnslu í Flatey og bendir loks á, að skynsamlegt væri að hefjast handa um að koma upp sumarbúðum í Flatey fyrir unglinga og leita samkomulags við þá aðíla í landinu, sem framkvæmd þeirra mála hafa með höndum. Í framhaldi af því segir n., að sér sýnist eðlilegt, að hluti sumarbúðanna verði gerður að heils árs búðum með skóla á vetrum.
Í skýrslu mþn. felast margvíslegar upplýsingar um atvinnulíf og þróun byggðar í Flatey. Það má geta þess, að á s.l. vorí var hafinn nýr atvinnurekstur í eynni í sambandi við kaup á nýjum flóabát fyrir eyjarnar, og byggðirnar við norðanverðan Breiðafjörð. Var hinn nýi flóabátur gerður út á fiskveiðar meginhluta sumars, og var afli hans lagður upp í Flatey. Gafst sú útgerð allvel. Að sjálfsögðu skiptir meginmáli, að auknum atvinnurekstri verði komið á fót í eynni. Kemur þar bæði til greina útgerð, fiskverkun og einhvers konar iðnaður. Er eðlilegt, að stuðningur verði veittur af opinberri hálfu við hvers konar viðleitni til þess að reisa við atvinnulíf staðarins. Þess má geta, að 2–3 fjölskyldur hafa flutt til Flateyjar á þessu ári.
Þessi mál verða ekki frekar rædd hér almennt í sambandi við afgreiðslu þess frv., sem hér liggur fyrir, en það er skoðun okkar flm., að eðlilegt sé og brýna nauðsyn beri raunar til, að hlúð verði að eyjabyggðinni á Breiðafirði. Lífsskilyrði eru að mörgu leyti góð á þessum sérkennilegu og fögru stöðum, en einangrun og breyttir þjóðlífshættir hafa valdið þessari byggð eins og mörgum öðrum á landi hér ýmsum erfiðleikum. En það væri þjóðfélagslegt tjón, ef allar Breiðafjarðareyjar færu í eyði. Þess vegna ber að stefna að því að bæta aðstöðu fólksins þar og tryggja þar áframhaldandi blómlega byggð.
Ég leyfi mér svo, herra forseti, að óska þess, að þessu frv. verði vísað að lokinni þessari umr. til 2. umr. og væntanlega til hv. landbn.