26.10.1965
Neðri deild: 7. fundur, 86. löggjafarþing.
Sjá dálk 345 í C-deild Alþingistíðinda. (2449)
29. mál, raforkuveitur
Flm. (Skúli Guðmundsson):
Herra forseti. Stjórnendur héraðsrafmagnsveitna ríkisins munu telja, að nú sé að ljúka framkvæmdum við raforkuveitur um landið samkv. 10 ára áætluninni, sem unnið hefur verið eftir á liðnum árum. Þó eru horfur á, að um næstu áramót verði ólokið uppsetningu nokkurra raflína, sem voru á framkvæmdaáætlun ársins 1965, en fyrirhugað mun að ljúka þeim verkum á næsta ári.
Um síðustu áramót munu þeir sveitabæir, sem hvorki höfðu rafmagn frá samveitum né sérstökum vatnsaflsstöðvum, hafa verið hátt á annað þúsund. Bæta þarf úr raforkuþörf fólksins, er þar býr, á allra næstu árum. Það er auðvelt, ef skilningur er á því, að allir landsmenn þurfi að fá rafmagn til heimilisnota.
Á nokkrum síðustu þingum hafa verið fluttar till. um, að gera skyldi áætlanir um áframhaldandi framkvæmdir í raforkumálum, er tækju við af 10 ára áætluninni. Í því sambandi hefur verið bent á það, að skylt væri að veita því fólki, sem enn er án rafmagnsins, vitneskju um, hvers það mætti vænta, og fulla vissu um, að það fengi rafmagnið svo fljótt sem möguleikar leyfðu. Till. þessar hafa ekki hlotið samþykki á hinu háa Alþ. Hins vegar hefur hæstv. raforkumálaráðh. látið orð falla um það í umr. um málið, að nauðsynlegt væri, að framhaldsáætlun lægi fyrir, þegar framkvæmdum samkv. 10 ára áætluninni væri lokið.
Á miðju ári 1964 hafði raforkumálaskrifstofan gert framkvæmdaáætlun um rafveitur um sveitahéruð, þar sem meðallínulengd milli býla er 1—2 km. En raforkuráð hefur enn engar samþykktir gert um málið og því óvist um framkvæmdir. Við svo búið má ekki standa, og því höfum við 8 þm. lagt fyrir þessa hv. d. frv. um raforkuveitur, sem hér er til 1. umr. Ákvæði 1. gr. frv. eru m.a. byggð á þeirri áætlun raforkumálaskrifstofunnar, sem ég áður nefndi. Greinin hljóðar svo, með leyfi hæstv. forseta:
„Á árunum 1966—1968 skal leggja rafmagnslínur frá héraðsrafmagnsveitum ríkisins til allra heimila, sem ekki hafa áður fengið rafmagn frá samveitum eða sérstökum vatnsaflsstöðvum, þar sem meðallinulengd milli býla er 2 km eða minni. Skal framkvæmdunum skipt sem jafnast á árin og hagað þannig, að línur verði fyrst lagðar um sveitir, þar sem skemmst er milli býla, en síðan áfram í röð eftir vegalengdum og síðast um þau svæði, þar sem meðallínulengdin er mest.“
Framkvæmdaáætlun héraðsrafmagnsveitna ríkisins, sem birt er með frv., gerir ráð fyrir raflínulögnum til 774 býla á árunum 1966—1970. Eftir er að endurskoða áætlunina, og inn á hana vantar allmörg býli hér og þar á landinu, sem þar ættu að vera, þar sem meðallínulengd til þeirra er innan við 2 km.
Í 1. gr. frv., sem ég áðan las, segir, að þessum rafmagnslínum skuli koma upp á 3 árum, 1966—1968. Þetta teljum við flm. frv. vel framkvæmanlegt. Því til stuðnings má benda á, að árið 1957 voru 262 býli tengd við héraðsrafmagnsveiturnar og árið 1963 var tala tengdra býla 260. Starfsmenn raforkumálastjórnarinnar hafa öðlazt mikla reynslu og æfingu í uppsetningu rafmagnslína, og við teljum, að rafvæðingu alls landsins eigi að ljúka á svo skömmum tíma, sem mögulegt er.
Í 2. gr. frv. segir, að ríkissjóður skuli greiða kostnað við framkvæmdir samkv. 1. gr. frv. og að ríkisstj. skuli heimilt að taka allt að 100 millj. kr. að láni til að borga hluta af kostnaðinum. Raforkumálaskrifstofan áætlaði í fyrra, að kostnaður við raflínulagnir til þeirra 774 býla, er áætlun hennar gerði ráð fyrir að línur yrðu lagðar til eftir árslok 1965, mundi nema 147 millj. kr. Í frv. til fjárl. fyrir 1966 eru ætlaðar 21.6 millj. kr. til rafvæðingar í sveitum. Verði svipaðar fjárveitingar til þeirra framkvæmda á árunum 1967—1968, vantar um 82 millj. kr. til að ljúka verkinu á næstu 3 árum. Þar koma til frádráttar heimtaugagjöld úr héruðunum. En hins vegar má búast við hækkun á framkvæmdakostnaði á þessu sviði sem öðrum, og þar sem inn á áætlunina vantar línur til allmargra heimila, sem þar ætti að taka með, þykir rétt að miða lántökuheimildina við 100 millj. kr. Með till. um 100 millj. kr. lántökuheimild í 2. gr. frv. má telja, að fenginn sé fjárhagslegur grundvöllur undir framkvæmdir.
Þó að lokið verði innan skamms að leggja rafveitur um þau svæði, þar sem meðallínulengd milli býla er 2 km eða minni, verða eftir allmörg heimili í strjálbýlli sveitum, sem vantar rafmagn.
Sjálfsagt er að ganga eins langt í því og frekast er unnt að fullnægja raforkuþörf fólksins með raflínum frá samveitum, því að á þann hátt fær það bezta þjónustu. Til undirbúnings ákvörðunum um það, að hve miklu leyti rafmagnsþörfinni verður fullnægt með línum frá samveitum, þarf að gera áætlanir um kostnað við línulagnir um svæði, þar sem meðallínulengdin milli býla er yfir 2 km. Rétt þykir að fá þær kostnaðaráætlanir í tvennu lagi, þ.e. um byggðir, þar sem meðallínulengdin er 2—2 1/4 km, og aðra áætlun um þau svæði, þar sem línulengdin er 2 1/4—3 km að meðaltali. Um þetta eru fyrirmæli í 1. málsl. 3. gr. frv., þar sem lagt er til, að raforkuráði verði falið að gera þessar kostnaðaráætlanir. Það verk ætti að vera fremur auðunnið, þar sem raforkumálaskrifstofan mun hafa það yfirlit yfir byggðirnar, sem þörf er fyrir til að gera slíka áætlun. Þegar þessar kostnaðaráætlanir liggja fyrir, getur Alþ. og á að ákveða, á hvern hátt þau svæði, er þær ná yfir, verða rafvædd.“
Sérstakar vatnsaflsstöðvar til rafmagnsframleiðslu fyrir einstök heimili eða fleiri saman munu vera 480—490 talsins á öllu landinu. Þar sem skilyrði eru til að koma upp slíkum stöðvum, er það bezta úrlausnin fyrir þá, sem eru utan samveitusvæðanna. Þegar litið er til þess, sem hið opinbera hefur gert til þess að koma upp rafstöðvum og samveitum fyrir kaupstaði, kauptún og sveitir á liðnum árum, er réttmætt, að það veiti meiri aðstoð en nú tíðkast til að koma upp vatnsaflsstöðvum utan samveitusvæðanna, t.d. með hærri lánveitingum og góðum vaxtakjörum. Samkv. 3. gr. frv. á að fela raforkuráði að gera till. um aukna aðstoð við uppsetningu slíkra vatnsaflsstöðva.
Í 3. gr., síðasta málsl. hennar, er einnig gert ráð fyrir, að raforkuráð geri till. um uppsetningu dísilstöðva til rafmagnsframleiðslu á þeim heimilum, sem eru svo mjög afskekkt, að ekki þykir fært að leggja til þeirra raflínur frá samveitum og ekki hafa hagstæð skilyrði til vatnsaflsvirkjunar, og séu till. við það miðaðar, að notendur slíkra stöðva njóti ekki minni stuðnings af opinberri hálfu en þeir, sem fá rafmagn frá samveitu. Þetta gæti orðið annaðhvort á þann hátt, að hið opinbera kæmi stöðvunum upp og leigði þær fyrir hóflegt gjald, eða að veitt yrðu rifleg lán með lágum vöxtum og jafnvel beinn stuðningur til kaupa á stöðvunum. Leiga á dísilstöðvum væri hliðstæð talstöðvaleigu til fiskiskipa. Í raforkul. er heimild handa rafmagnsveitum ríkisins til að selja orku beint til notenda. Í II. kafla l. frá 1946 er svo hljóðandi ákvæði, með leyfi hæstv. forseta:
Rafmagnsveitum ríkisins er heimilt að selja raforku beint til neytenda á þeim stöðum, þar sem héraðsveitur eru ekki fyrir hendi, eða annars staðar með samþykki héraðsveitunnar.“
En auðvitað gæti opinber stuðningur við menn til að koma upp dísilstöðvum orðið með öðrum hætti, ef hentara þætti. Komið gæti til mála að veita beinan fjárhagsstuðning til þess, einnig hærri lán og hagstæðari en nú eru veitt til slíkra stöðva.
Lagt er til, að áætlanagerð þeirri, er um ræðir í 3. gr. frv., verði lokið fyrir 1. okt. næsta ár. Getur þá næsta Alþ. tekið þetta þýðingarmikla mál til úrlausnar.
Þegar 10 ára rafvæðingaráætlunin var ákveðin með l. frá Alþ., var samþ., að verja skyldi til þeirra framkvæmda a.m.k. 250 millj. kr. auk framlaga úr héruðum. Þetta var mikið fé á þeim tíma. Þá var heildarupphæð fjárlaga ríkisins 446 millj. kr. Nú eru horfur á, að fjárl. fyrir árið 1966 verði 9 sinnum hærri. Má af þessu sjá, að það fé, sem þarf til að veita rafmagni til þeirra tiltölulega fáu manna, sem enn eru án þess, er mjög lítið miðað við þá peningaveltu, sem nú er í þjóðfélaginu. Að þessum þýðingarmiklu framkvæmdum þarf að vinna með þeim hraða, sem mögulegt er að hafa á þeim. Annað er ekki sæmilegt.
Ég vil svo, herra forseti, leyfa mér að leggja til, að frv. verði að lokinni þessari umr. vísað til 2. umr. og hv. iðnn.