11.04.1967
Sameinað þing: 33. fundur, 87. löggjafarþing.
Sjá dálk 1625 í B-deild Alþingistíðinda. (1566)

Almennar stjórnmálaumræður

Gísli Guðmundsson:

Herra forseti. Góðir hlustendur um land allt. Við Lúðvík Jósefsson og Geir Gunnarsson vil ég fyrst leyfa mér að segja þetta: Mér sýnist, að ráðið til að fella stjórnina sé að efla þann stjórnarandstöðuflokkinn, sem er vaxandi, þ.e.a.s. Framsfl. Áróður, eins og Lúðvík og Geir voru með í kvöld, bjargaði stjórninni vorið 1963, svo sem kunnugt er.

Nú eru rúmlega 7 ár liðin, síðan hæstv. ríkisstj. tilkynnti þingi og þjóð, að hún hefði tekið að sér að stýra efnahagsmálum Íslendinga inn á nýjar leiðir. Hún kvaðst ætla að framkvæma viðreisn á þessu sviði. Hvað var það, sem hún ætlaði að reisa við? Jú, það var verðgildi ísl. krónu. Þegar viðreisnin væri komin í kring, áttu menn ekki lengur að þurfa að vera í vafa um, að krónan væri króna, og eins og hún hefði verið geymd í sparisjóði.

Stjórnin sagði á hátíðlegri stundu, að ef ekki tækist að vernda krónuna, m. ö. o. að stöðva verðbólguna, væri verk hennar unnið fyrir gýg.

Stjórnarflokkunum var fyrir 7 árum boðið samstarf um meðferð þessara mála: að allir þingflokkarnir skyldu nefna til fulltrúa, er tækju sér fyrir hendur sameiginlega að reyna að finna færa leið. Stjórnin og stuðningsmenn hennar vildu ekki þetta samstarf, þeir ætluðu að leysa vandann einir. En þegar það kom í ljós, hverjar hinar nýju viðreisnarleiðir voru, þótti mörgum sýnt, og höfðu orð á því, að þær mundu ekki bera árangur. Þær þóttu bera vott um of mikla trú á gamlar fyrirmyndir frá háþróuðum iðnaðarþjóðfélögum stórþjóða, og að of lítið tillit væri tekið til íslenzkrar reynslu og sérkenna ísl. atvinnulífs.

Nú vitum við, að það, sem stjórnin sagðist ætla að gera, hefur mistekizt. Krónan frá 1960 er nú ekki nema brot af því, sem hún var þá. Því fer jafnvel fjarri, að aprílkrónan frá 1966 sé króna í dag. Hin svo nefnda verðstöðvun fram að kosningum kallar á meiri skattpeninga í ár og hvað svo? En þó að krónan sé ekki lengur sú króna, sem hún var, reyna nú margir að bjarga sinni krónu. Þess vegna er nú ofvöxtur í eyðslunni og ofvöxtur í fjárfestingunni á sumum sviðum, og gjaldeyrinum, sem harðar hendur vinna fyrir, er sóað af illri nauðsyn til að ná inn tollum og sölusköttum í dýrtíðarsvelginn. Þeir, sem ætluðu að vernda krónuna, telja sér nú trú um, að þeir séu að vernda frelsið, en frelsið, sem þeir vernda, er stjórnleysi. Þessi stjórn er búin að lifa sjálfa sig og hér verður að breyta til. Það er ekki hollt að láta þá halda áfram að beita valdi á ýmsum sviðum, sem eru orðnir skjálfhentir við stýrið.

Sumir segja, að lítil síldveiði á skipi geti stafað af því, að menn kunni ekki á radarinn, og þeir segja þá kannske líka sem svo, að stjórnin hafi ekki kunnað á radar efnahagsmálanna, eða var það bara ólagið á nótinni, þ.e.a.s. hagstjórnartækjunum, sem ógæfunni olli? Hvað sem því líður, hefur hér á þessum árum verið metafli og hækkandi verð lengst af á útfluttum vörum. Þetta hefur skapað góðæri og hjá mörgum velmegun, enda þótt mikilvægur þáttur árferðisins, þ.e.a.s. stjórnarfarið, hafi brugðizt. En við skulum ekki vera ósanngjörn. Í tíð þessarar stjórnar hafa auðvitað orðið umbætur á löggjöf á sumum sviðum með hennar atbeina. Slíkt gerist í tíð allra ríkisstjórna. Samt hefur hún lengst af verið ófáanleg og alltaf treg til að sinna því framtíðasmálinu, sem mestu skiptir, að mínum dómi.

Í byrjun afla- og markaðsgóðærisins fyrir 5 árum, fluttum við framsóknarmenn í fyrsta sinn frv. okkar til l. um sérstakar ráðstafanir til að stuðla að verndun og eflingu landsbyggðar og koma í veg fyrir eyðingu lífvænlegra byggðarlaga, og á þingi því, sem nú situr, flytjum við það í fimmta sinn. Enn er mér í minni, og mun lengi verða, þskj. nr. 363 á Alþ. 1962, þar sem meiri hl. alþm. lýsti yfir því við atkvgr., að löggjöf af þessu tagi væri með öllu óþörf. Það er heldur ekki langt síðan, að einn af núv. ráðh. sagði í þingræðu, að þetta lagafrv. væri „gersamlega út í hött“ og „alls ekki flutt með það fyrir augum, að það sé framkvæmanlegt.“

Svo bar það til tíðinda fyrir 2 árum, að þm. úr stjórnarfl., sem eiga að vera í forsvari fyrir byggðarlög, sem alltaf eru að missa fólk og fé, vöknuðu upp við þann vonda draum, að þeir voru búnir að láta skuldbinda sig til að staðsetja milljarðastóriðjufyrirtæki á höfuðborgarsvæðinu, sem bjó við vinnuaflsskort, og setja þar með í gang nýja sogdælu til að örva fólksstrauminn suður.

Ráðh., sem ég nefndi áðan, minntist á þetta í blaðaviðtali 3. nóv. s.l. Hann sagði þar: „Þegar svo loks niðurstöður rannsókna leiddu til þess, að álbræðsla var staðsett við Hafnarfjörð í tengslum við stórvirkjun Þjórsár, þótti einsýnt, að efla yrði aðgerðir til atvinnujöfnunar í landinu“.

Þetta sagði ráðh. Þannig og af þessum ástæðum varð atvinnujöfnunarsjóðurinn til í fyrravor. Jafnvel veikan vilja ber að virða. En reiptogið á milli álverksmiðjunnar miklu annars vegar og atvinnujöfnunarsjóðs ríkisins hins vegar, verður ójafn leikur, þar sem á næstu 5 árum þúsundir milljóna togast á við álíka mörg hundruð milljóna, sem eru þó ekki nema að litlu leyti handbært fé, heldur misjafnlega trygg skuldabréf, sem sjóðnum hafa nú verið afhent sem starfsfé. Þetta er harkaleg staðreynd. Á bak við þessi l. var „klofinn hugur“, eins og hv. 1. þm. Norðurl. e., Karl Kristjánsson, sagði í þingræðu í fyrra.

Ráðh., sem ég nefndi áðan, veit þetta og skilur. Þess vegna sagði hann líka í blaðaviðtalinu 3. nóv. s.l.:

„Hér er að sjálfsögðu um miklu stærra verkefni að ræða en fjárreiður atvinnujöfnunarsjóðs ná til að leysa nema að sáralitlu leyti.“

Síðan bætti hann við þessum orðum: „Getur vel svo farið, að nauðsynlegt reynist að setja hér sérstaka byggðaþróunarlöggjöf“. Já, getur vel svo farið, að setja verði sérstaka byggðaþróunarlöggjöf, sagði ráðh. Þessa löggjöf vildum við setja fyrir 5 árum og raunar fyrr og fengum þá hin köldu svör. Á árinu 1967 ver ríkissjóður Íslands 700–800 milljónum til að greiða niður heimatilbúna dýrtíð innanlands. Við framsóknarmenn viljum verja 90–100 milljónum á ári, 2 aurum af hverri krónu, sem ríkið fær, og 1000 milljónum að láni samt. á 5 árum, auk atvinnujöfnunarsjóðsins, til að hefjast handa um það að tryggja komandi kynslóðum umráð yfir landi sínu með því að stuðla að því, að landið verði byggt og gæði lands og sjávar nytjuð af Íslendingum. Pappírsáætlanir fyrir kosningar eru góðar, það sem þær ná. En þær hrökkva skammt. Hér þarf skipulagða starfsemi án afláts og afl þeirra hluta, sem gera skal.

En við skulum ekki dvelja um of við ádeilur á liðna tíð eða fráfarandi ríkisstj., heldur horfa fram. Verndun og efling landsbyggðar er þjóðfélagi voru nauðsyn, ef það vill lífi halda. Spennan, sem skapast við ofvöxt höfuðborgarsvæðisins, á ríkan þátt í vexti verðbólgunnar. Almenningur í Reykjavík hefur ekki óskað eftir þessari ofvaxtarþróun, enda fylgja henni mikil vandkvæði fyrir höfuðborgina og litlir kostir. Reykvíkingar, ekki síður en aðrir, vilja eiga byggt land handa sér og sínum niðjum. Baráttan í þessu máli er barátta í þágu komandi kynslóða við blind öfl og við lögmál hinnar seigu tregðu. En með þjóðfélagstækni er hægt að ráða við hin blindu öfl þjóðlífsins, eins og verktækni nútímans getur breytt stefnu hinna miklu fallvatna. Byggðajafnvægisfrv. okkar framsóknarmanna er frumsmíði í íslenzkri löggjöf, en þegar þjóðin veitir því brautargengi, munu leiðtogar nýrra kynslóða móta það verk og endurbæta í samræmi við reynslu nýrra tíma.

En í stórum landshlutum norðanlands og austan, sunnan og vestan og í flestum byggðarlögum innan þeirra er nú varizt í vök. Ýmist er um beina fólksfækkun að ræða frá ári til árs eða hlutfallslega fólksfækkun, sem stendur í vegi fyrir eðlilegri framþróun. Í sveitum og víðar fækkar heimilum. Kaupstaðir og þorp ná ekki æskilegri stærð, og það er svo bágt að standa í stað. Vaxandi viðurkenning landsbyggðarstefnunnar mundi glæða marga von, sem stórborgarþróunin er að slökkva.

Einu sinni fyrir löngu kvað Matthías Jochumsson:

„Vertu óhrædd veika þjóð

vörn í þinni sök

fram mun færð um síðir

með full og heilög rök.“

Hið skyggna skáld sá rétt. Vörn í máli smáþjóðarinnar var um síðir færð fram, svo dugði. „Heilög rök“ hennar fyrir stjórnarfarslegu sjálfstæði voru tekin til greina. Gjarnan vildi ég með orðum skáldsins mega segja við þá, sem þetta heyra víðs vegar um land: Verið óhrædd um framtíðina, þó að kalt sé á góunni. Heilög rök landsbyggðar fyrir tilveru sinni í þágu þjóðarsjálfstæðisins verða til sigurs metin.

Samt verð ég að láta mér nægja að minna á hið fornkveðna, sem hér á við um þjóð vora, að „hver er sinnar gæfu smiður“. Hvort sem rök þessa máls eru talin heilög eða ekki heilög nú á tímum, munu þau verða metin af þjóðinni og þeim, sem hún felur umboð sitt á komandi árum. — Góða nótt.