09.03.1967
Neðri deild: 51. fundur, 87. löggjafarþing.
Sjá dálk 325 í C-deild Alþingistíðinda. (1910)
116. mál, uppsögn varnarsamnings milli Íslands og Bandaríkjanna
Forsrh. (Bjarni Benediktsson):
Herra forseti. Það er alger misskilningur hjá hv. 3. þm. Reykv., að ég hafi nokkru sinni haldið því fram, að Íslendingar ættu ekki að taka afstöðu í alþjóðamálum og hiklaust láta uppi skoðanir sínar í þeim, eftir því sem efni standa til, á alþjóðaráðstefnum. Ég þurfti um slíkt enga leiðbeiningu frá manni að vestan, eins og sagt var í Þjóðviljanum á dögunum. En hv. S. þm. Reykv. tók sér mjög til inntekta ummæli þess bandaríska öldungadeildarþm., sem hér var fyrir skemmstu og hélt fram að ýmsu leyti fróðlegum kenningum. Það er einmitt eitt höfuðdeiluefni mitt og hv. 3. þm. Reykv., að ég tel, að Íslandi beri að leggja fram sinn skerf til þess að tryggja og halda uppi friði í heiminum, þess vegna megi ekki láta landið vera eins og stjórn- og valdlaust rekald, heldur verðum við að hafa kjark til þess að gera okkur grein fyrir þeim skyldum, sem á okkur, eins og öðrum sjálfstæðum ríkjum, hvíla í þessum efnum.
Hv. þm. vill nú gagnstætt því, sem hann hefur raunar stundum gert áður, skjóta sér undan þessari skyldu, en í þess stað taka að sér leiðbeiningastörf, óboðinn erindrekstur, íhlutunarsemi um annarra manna málefni, og það er sá erindrekstur, sú afskiptasemi, sem ég játa, að ég hef litla trú á, og hef raunar gert nokkurt gabb að því, að hv. þm. vildi beita sér fyrir þvílíkri íhlutun. Ég benti t.d. á, að það væri ærið hlálegt, að hv. þm. vildi, að við færum að leiðbeina Norðmönnum um þeirra afstöðu til erlendrar fjárfestingar þar í landi. Norðmenn eru fyllilega þess umkomnir að taka um þetta ákvarðanir sjálfir, og sannast bezt að segja er tiltölulega lítill ágreiningur í Noregi um þessi efni. Meginhluti norska Stórþingsins tók í lok s.l. árs ákvarðanir um þetta enn að nýju, og það kom alveg glögglega fram þá, að fremstu menn Noregs, eins og t.d. Einar Gerhardsen, sem er nú í stjórnarandstöðu í bili, því fer fjarri, að hann sé sammála hv. 3. þm. Reykv. um það, að þessi erlenda fjárfesting og starf þeirra fyrirtækja, sem hv. 3. þm. Reykv. telur, að sé hvarvetna til bölvunar, að svo hafi reynzt í Noregi. Í ræðu, sem Einar Gerhardsen hélt í desember í norska Stórþinginu og prentuð var í Arbeiderbladet, segir hann t.d., með leyfi hæstv. forseta :
„Sosialistisk folkeparti ætti einnig að vera ljóst, að ekki er hugsanlegt að ná samningi þess eðlis, sem hér er um að ræða, án þess að ákveðnir norskir hagsmunir verði að víkja til hags fyrir félagið, sem samningur er gerður við. Spurningin er, hvort sá ávinningur, sem Noregur fær að sínu leyti, vegur á móti því, sem afsalað verður. Góður samvinnusamningur verður að gefa báðum aðilum jafna hagsmuni. Einungis ef svo er, er verjanlegt að gera hann og líklegt, að hann haldist.“
Gerhardsen segir enn fremur í þessari ræðu: „Þetta er ekki heldur neitt nýtt fyrirbæri í Noregi. Flest hinna stóru iðnfyrirtækja eru að öllu eða einhverju leyti í höndum erlendra aðila. Við getum ekki heldur haldið því fram, að við höfum haft slæma reynslu í þessu efni. Það er a.m.k. ekki álit þeirra, sem búa í þeim iðnaðarbyggðum, sem risið hafa upp umhverfis slíkan iðnrekstur“ o.s.frv.
Þarna segir hinn margreyndi forustumaður Norðmanna, að sú fjárfesting, sem hv. 3. þm. Reykv. ætlar að fara að vara Norðmenn við og bjarga þeim undan, hafi orðið norsku þjóðinni og sérstaklega norskum verkamönnum til mikils hags. Og ég get ekki heldur komizt hjá því, að sú ríkisstj., sem nú hefur nýlega tekið við völdum í Finnlandi og flokksbræður hv. 3. þm. Reykv., kommúnistar, eru valdamiklir í, hefur gert sérstakar ráðstafanir til þess að fá erlent fjármagn inn í landið. Þetta getur hv. 3. þm. Reykv. lesið um, t.d. í nýju hefti af Nordisk kontakt, sem hefur verið útbýtt hér á borð þm. Það er í 2. hefti þessa árs gerð grein fyrir þeim sérstöku ráðstöfunum, sem nýja finnska stjórnin hefur gert, án þess að þar sé nokkuð getið um ágreining flokksbræðra hv. þm. Þessir menn hafa sannfærzt um það, að ef þeir vilja hafa fjölbreytt atvinnulíf, verða menn nú á dögum að taka þátt í alþjóðlegri starfsemi, og það er einmitt hin aukna alþjóðlega starfsemi, sem á sinn stóra þátt í því, að við höfum nú forðazt það kreppuástand, komizt hjá því, sem varð mestur bölvaldur á millistríðsárunum. Hv. þm. er miklu nær að læra af slíkri reynslu heldur en vera að telja sér trú um, að hann eða aðrir, sem lifa í löngu liðnum tíma, séu þess umkomnir að kenna, hvort heldur Norðmönnum eða Finnum, hvernig þeir eigi að stjórna sínum eigin málum.
Ég verð einnig að játa, að þó að mér þætti mjög fróðlegt að heyra það, sem öldungadeildarþm. Fulbright sagði, hef ég tiltölulega litla trú á því, að Íslendingar séu þess umkomnir að leysa hið hörmulega stríð í Víetnam, eins og hv. þm. vill, að Íslendingar fari að beita sér fyrir. Ég tek fyllilega undir þau ummæli, sem einn reyndasti stjórnmálamaður á Norðurlöndum, Erik Eriksen, sagði nýlega í viðtali við danskt blað. Hann talar um það, hvílík áhrif Víetnam-málið hafi haft í dönsku kosningunum ekki alls fyrir löngu, og það er vitað mál, að þetta mál hafði þar töluverð áhrif, sem var í raun og veru ekki alveg óeðlilegt, vegna þess að dönsku stjórnmálamennirnir, þar á meðal danska ríkisstj., hafði látið svo sem það væri á færi Dana að leysa þetta mikla vandamál. Þegar það kom svo í ljós, að danskir stjórnmálamenn höfðu þarna engin áhrif, var eðlilegt, að óreyndur æskulýður í Danmörku yrði fyrir vonbrigðum og teldi, að þessir menn hefðu staðið sig illa. En Erik Eriksen segir alveg réttilega: Víetnamstríðið er með tilliti til þess, sem menn geta gert í dönskum stjórnmálum, efni, sem ekki getur skipt máli. Ég get ekki ímyndað mér, að nokkur dönsk stjórn, hversu dugleg sem hún kynni að vera, gæti haft áhrif til þess að stöðva þetta óheillavænlega stríð.“ Ég tek fyllilega undir þessi ummæli hins margreynda og mikilhæfa danska stjórnmálamanns, sem ég tel með allra mikilhæfustu stjórnmálamönnum á Norðurlöndum. Auðvitað, ef smáþjóðirnar gætu leyst þetta stríð, eiga þær ekki að láta á sér standa með leiðbeiningar og hjálp til þess. En reynslan er bara búin að sýna, að jafnvel smáþjóðir, sem eru margfalt, jafnvel hundruðum sinnum mannfleiri en við, ráða ekki við þennan vanda, geta ekki leyst hann, og við skulum ekki vera að leika á okkur sjálfa eða leika á okkar kjósendur eða beina huga íslenzks æskulýðs frá þeim málum, sem hann getur haft góð áhrif á, í slík villuljós, eins og hv. þm. er í þessum efnum og öðrum að reyna að bregða upp fyrir honum. Menn verða þar fyrir vonbrigðum. Og sannast að segja, þó að hér hafi margt betur farið nú en áður, er hér margt óleyst enn þá.
Ég tek ekki undir það, sem hv. ritstjóri Þjóðviljans, Magnús Kjartansson, sagði á gamlársdag í sinni forustugrein, þar sem hann lýsti sínum eigin sálarháska yfir því, að nú væru ekki búksorgir lengur til þess að þjá menn hér á landi og þess vegna væri baráttuhugur þeirra fyrir góðum málefnum í hættu. Þetta er að vísu rétt, að okkur hefur tekizt að útrýma að verulegu leyti fátæktinni á Íslandi. Því miður er þó þar enn við svo margan vanda að etja og mörg vandamál óleyst á Íslandi, að bæði ungir og gamlir og margar kynslóðir á Íslandi þurfa að leggja sína vinnu fram til þess að leysa þann vanda.
En fyrst og fremst í utanríkismálum ber okkur skylda til þess að halda þannig á, að Ísland verði ekki til þess að skapa aukna ófriðarhættu í heiminum. Það er ærið og mikið verkefni að reyna að ráða fram úr því. Þar hvílir á okkur þung skylda. Þar tjáir ekki að kasta frá sér vandanum og láta eins og hann sé ekki til, eins og hv. þm. vill gera. Ég vil segja: Þetta er það, sem okkur greinir fyrst og fremst á. Ég segi: Við Íslendingar eigum að láta alþjóðamál til okkar taka. Við eigum að reyna að hafa áhrif á stórveldin, eftir því sem við getum. En það er fyrst og fremst von til þess, ef við sjálfir gerum okkur grein fyrir okkar eigin skyldu, ef við bregðumst henni ekki og ef við gætum þess sjálfir í okkar athöfnum að koma þannig fram að virða alþjóðalög og rétt og hafa í þeim efnum fagurt fordæmi fyrir þeim, sem stærri eru. Þetta er mikið verkefni og oft ekki eins auðleyst og hv. 3. þm. Reykv. vill vera láta.
Nú er það svo, eins og ég sagði, að hv. þm. er töluvert skoðanareikull í þessum efnum. Það er óhagganlegt, sem ég sagði, að hann varð manna fyrstur til þess að benda á, að hlutleysi væri Íslendingum lítil eða engin vörn. Hann varð manna fyrstur af íslenzkum alþm. til þess að benda á þessa staðreynd. Hann vildi halda því fram hér á dögunum, að hann hefði vaknað til vitundar um þetta eftir München-sáttmálann, sem gerður var 1938. Sannleikurinn er sá, að hv. þm. hafði komíð auga á þetta áður, og það er furðulegt, þegar hv. þm. er nú að gera lítið úr því, sem bæði hann og hans forustumenn, leiðtogar, hafa um þessi efni sagt. Hann var nú að láta eins og það, sem hans látni vinur og maður, sem ég mat mikils, þó að ég væri honum ósammála, Hendrik Ottósson, hafði eftir Lenín í þessum efnum, hv. þm. lét eins og þarna hefði Hendrik Ottósson talað af sér og sagt eitthvað, sem hann væri ekki maður til þess að standa við. Ég spyr hv. þm.: Af hverju leiðrétti hann ekki Hendrik Ottósson, meðan hann var lifandi? Af hverju vaknar hann nú fyrst til meðvitundar um, að Hendrik Ottósson hafi þarna talað af sér? Hendrik gerði það og ekki eingöngu í sinni bók, sem kom út 1948, bókinni „Frá Hlíðarhúsum til Bjarmalands“, þar sem hann segir á síðu 243, með leyfi hæstv. forseta :
„Skömmu áður en við lögðum af stað heimleiðis,“ — hann og Brynjólfur Bjarnason, — „áttum við að koma á fund framkvæmdastjórnar Komintern og skýra henni frá verkalýðshreyfingunni á Íslandi og stéttabaráttunni. Það varð að ráði, að ég flytti erindið en báðir höfðum við Brynjólfur samið það. Ég flutti það stórslysalaust á þýzku og ensku, en það voru þau heimsmálin, sem flestir fulltrúarnir skildu. Þar var Lenín, og kallaði hann einu sinni fram í fyrir mér. Fannst honum eitthvert atriði ekki nægilega vel skýrt. Ég sagði þá, að sennilega mundu fæstir viðstaddir vita neitt um Ísland. Þá kvað við hlátur og Lenín sagði, að víst þekktu fulltrúarnir til landsins, enda væru þeir forustulið verkalýðs heimsins og mætti ætlazt til þess, að þeir vissu meira um Ísland en almenningur. Hann hóf þá hina frægu tölu sína um hernaðarlega afstöðu Íslands í framtíðarstyrjöld, sérstaklega með tilliti til flughernaðar og kafbáta.“
Þetta er ekkert um að villast, hvað hinn látni heiðursmaður hefur sagt, og það kom ekki einungis fram í þessari bók. Hann skrifaði líka grein um þetta sama efni hinn 23. jan. 1946, sem birtist í Þjóðviljanum þann dag, og þar segir m. a.
„Nokkru eftir 1918 fóru að heyrast raddir um það, að Ísland mundi tæplega geta haldið hlutleysi sínu á sama hátt og áður. Lenín mun hafa verið fyrstur manna til þess að benda á þessa staðreynd 1920, en fáir Íslendingar tóku hana alvarlega.“
En það voru Íslendingar, sem tóku hana alvarlega, þ. á m. hv. 3. þm. Reykv. Hv. þm. talaði þá hvað eftir annað, ekki einungis eftir haustið 1938, heldur áður, um það, að hlutleysið væri úrelt með öllu. T.d. hinn 14. okt. 1937 segir Einar Olgeirsson:
„Ísland verður að gera ráðstafanir til að tryggja sjálfstæði sitt. Frá því að Ísland fékk sjálfstæði sitt 1918, hefur orðið svo stórfelld breyting á alþjóðaháttum, að sú trygging, sem menn þá treystu á, að nægja mundi fyrir sjálfstæði smáþjóðar eins og Íslendinga, virðing fyrir sjálfstæði þjóðar og drengskapur gegn vopnlausri smáþjóð, er nú horfin.“
Þetta sagði þm. 14. okt. 1937, og það var bæði á undan og eftir nánar skýrt, hvaða úrræði ættu að koma í staðinn fyrir hlutleysið. Ég veit ekki, hvort Einar Olgeirsson skrifaði grein, sem 15. maí 1936 birtist í Verkalýðsblaðinu, en það lýsir skoðunum þeirra félaga á árinu 1936. Þar segir, með leyfi hæstv. forseta:
„Það er alveg ófyrirgefanlegt að gera ekki allt, sem auðið er, til að ná samningum við lönd eins og Frakkland, Bandaríkin og Norðurlönd til þess að tryggja sjálfstæði landsins, eftir því sem kostur er, og gera þannig aðstöðuna betri til þess að knýja einnig England og Þýzkaland til þess að viðurkenna sjálfstæði landsins.“
Þarna vísar Verkalýðsblaðið beinlínis á sams konar bandalag með sams konar þjóðum og nú er aðaluppistaða Atlantshafsbandalagsins í Evrópu og Bandaríkjunum vestan hafs. Einar Olgeirsson sjálfur sagði að vísu, og það er rétt, það er á árunum 1938 og 1939, þegar hann segir t.d. í Þjóðviljanum 3. febr. 1939:
„Yfirlýsing Roosevelts sýnir og sannar, að fullur möguleiki er á því, að Bandaríkjastjórn mundi láta ábyrgð á friðhelgi Íslands til sín taka. Það er því fullkomið ábyrgðarleysi gagnvart sjálfstæði og framtíð íslenzku þjóðarinnar að sinna ekki tillögum vorum. Við eigum strax að leita tryggingar Bandaríkjanna og annarra ríkja fyrir sjálfstæði voru og friðhelgi, svo að við séum ekki einangraðir og varnarlausir ofurseldir yfirgangi og ágirnd hins nazistíska Þýzkalands.“
Og 1. des. 1938 sagði Einar Olgeirsson í sama blaði:
„Því er það, að íslenzka þjóðin verður og að tryggja sér, ef nokkur kostur er á, að erlend ríki, sem styrkur er að og standa mundu við skuldbindingar sínar, tækju einnig ábyrgð á sjálfstæði Íslands og verðu það, ef á það yrði ráðizt. En engin ríki hafa enn sem komið er tryggt sjálfstæði vort. Hins vegar eru ýmis ríki, sem ætla mætti, að ekki vildu þola, að Ísland yrði gert að þýzkri nýlendu. Til þessara ríkja verðum við að leita og fá úr því skorið, hvort þau vilja taka á sig skuldbindingar gagnvart okkur. Þau ríki, sem hér koma fyrst og fremst til mála, eru Bandaríkin, Norðurlönd, Sovétríkin og því næst England og Frakkland.“
Þarna skýtur hv. þm. að vísu Sovétríkjunum inn. En við skulum minnast þess, þegar Hv. þm. heldur því fram, að hann hafi gert þessar till. undir skugga München-sáttmálans og yfirvofandi stríðs, að stríðið 1939 brauzt því aðeins út og það var alger forsenda fyrir því, að það hófst, að Stalin samdi við Hitler. Mér dettur ekki í hug að halda því fram, að rússneska þjóðin hafi viljað stríð frekar en þýzka þjóðin. En það voru þessir tveir einræðisherrar, sem sömdu gegn vilja sinum um það að hleypa seinni heimsstyrjöldinni af stað. Fram hjá þessu verður aldrei komizt, og hv. þm. tjáir ekki að segja, að þessi hætta hafi fyrst hafizt með München-sáttmálanum. Við getum sagt, að Bretar hafi þar samið af sér, og má þó spyrja: Var ekki skynsamlegt að gera úrslitatilraun til þess að koma í veg fyrir nýja stórstyrjöld? München-sáttmálinn brást ekki vegna þess, að hann var gerður, heldur vegna þess, að hann var svikinn. Hann var svikinn af Hitler í ársbyrjun 1939, og eftir þau svik var Hitler fyrst orðinn að mati Rússa samningshæfur. Þetta eru þær staðreyndir, sem vert er að hafa í huga og ástæðulaust er að snúa við, eins og hv. þm. reyndi að gera í sínum málflutningi.
Það má endalaust telja upp tilvitnanir í sömu átt og ég hef nú gert, ég skal ekki eyða tíma þm. í það, en gallinn á millistríðsárunum frá 1918—1939 var einmitt þessi, að þá höfðu lýðræðisríkin ekki víðsýni og dug til þess að hafa bandalag sín á milli. Ef þau hefðu komið á slíku bandalagi milli 1920 og 1930, er það vitað mál, að ný styrjöld hefði ekki hafizt, þá hefði Hitler aldrei komizt til valda, þá hefði hann ekki getað sótt þann styrk til einræðisherrans í Moskvu, sem hann síðan sótti til að koma seinni styrjöldinni á. Og það er einmitt til að forðast sams konar ógæfu, sem lýðræðisþjóðirnar og þar með Íslendingar eru nú bundnar í bandalag til þess að vernda friðinn, með þeim árangri, sem ljós er, að það hefur tekizt að friða þennan heimshluta gegn þeirri ágengni, sem var haldið uppi, allt þangað til Atlantshafsbandalagið var gert. Það hefur leitt af sér, að nú er kominn meiri friður, betri horfur hér en nokkru sinni áður, og svarið við því og afleiðingin af því er ekki að hverfa frá því, sem vel hefur gefizt, heldur halda því áfram. Með því segi ég ekki, hvernig koma eigi fyrir vörnum Íslands í einstökum atriðum. Það er mál, sem verður að skoðast hverju sinni, eftir því sem íslenzkir hagsmunir segja til um, en ekki eftir því, sem útlendir hagsmunir segja til um, eins og hv. þm. og hans bandamenn hafa fyrr og síðar gert.
Það stendur óhagganlegt í þingtíðindunum frá 1941, að Brynjólfur Bjarnason sálufélagi hv. þm., sagði, að það mætti skjóta á Íslandi, ef það yrði til þess, að Sovétríkjunum yrði hjálpað. Ég veit, að hv. þm. vildu eyða þessu, en þeir komast ekki hjá, að þetta var sagt, þetta var skráð, þetta stendur óafmáanlegt, alveg eins og það stendur óafmáanlegt í gerðabók utanrmn., þó að hv. þm. hafi bæði þá og einkum eftir á reynt að slá úr og í, að eftir að uppvíst var, að Rússar lögðu til, að Íslendingar lýstu því yfir, að þeir væru í stríði við Þjóðverja eða Japani, breytti hv. þm. um skoðun, hann vildi ekki, að þetta yrði gert, fyrr en hann var búinn að fá leiðbeiningu frá Rússum. Hann bað um, að það yrði grennslazt eftir því, hvað Rússar segðu, og eftir það sagði hann: Við skulum lýsa því yfir, að Þjóðverjar séu í stríði við okkur. — Þetta getur hv. þm. lesið, ef hann vill, það stendur þarna, þetta verður ekki afmáð. Ég veit, að hv. þm. vildi nú ógjarnan hafa sagt þetta, en þetta gerði hann, þessu lýsti hann yfir í febrúarlok 1945.
Hitt er svo annað, að bæði hann og hans félagar tóku ábyrgð á vörnum landsins, þegar þeir voru í vinstri stjórninni 1956—1958. Hv. þm. Lúðvík Jósefsson vildi mótmæla því hér á dögunum með framkalli, að hann hefði látið uppi, að ótti víð götulæti í Reykjavík hefði haft áhrif á afstöðu hans og hans félaga í þessum efnum. Nú vitum við, að hv. þm. er ekki alltaf alveg nærri sannleikanum í sínum yfirlýsingum. Að vísu skal ég játa það, að hann þóttist ekki sjálfur hafa verið svona hræddur, en það stendur hins vegar í grein, sem hv. þm. skrifaði 1. marz í Þjóðviljann. Greinin heitir: „Hverjir hafa svikið í hersetumálunum,“ og þar segir m.a.: „Ástæðan til frestunarinnar var sú, að með hernaðarárás Breta og Frakka á Súez og óeirðunum, sem brutust út í Ungverjalandi í nóvembermánuði, tókst hernaðarsinnum og ýmsum afturhaldsöflum í Reykjavík að þyrla upp slíku moldviðri blekkinga og æsa svo upp ýmsa sakleysingja, að óhugsandi var, á meðan sú æsingaalda stóð yfir, að koma fram endurskoðun á hernámssamningnum við Bandaríkin í þeim anda, sem Alþ. hafði ákveðið.“ Þetta segir hv. þm. (Gripið fram í.) Hann heldur áfram: „Þeir aðilar úr Framsfl. og Alþfl., sem lofað höfðu að vinna að því, að herinn færi úr landi, gáfust upp fyrir þessum æsingum afturhaldsins, sem skipulögðu upphlaup hér og þar i bænum, brutu rúður í húsum, réðust á fólk og hótuðu limlestingum.“ Þetta sagði hv. þm. Nei, hann segist ekki sjálfur hafa verið hræddur, en það voru félagar hans, Eysteinn Jónsson og Hermann Jónasson, Guðmundur Í. og Gylfi Þ. Gíslason, þeir voru svo hræddir, að þeir skulfu á beinunum, en hetjan óhrædda guggnaði og þorði ekki að bera upp málið fyrr en 2 árum síðar. (Gripið fram í.) Allt rétt, sem hann sagði, eins og vant er. Lúðvík Jósefsson segir að vísu: „Við Alþb. menn vorum reiðubúnir að samþ. endurskoðun, sem tryggði það, að herinn færi. En það eitt nægði ekki, þegar samstarfsflokkar okkar vildu hið þveröfuga.“ Hversu fast fylgdi hann þessu eftir, blessaður heiðursmaðurinn? Það var aðfaranótt 3. des. 1958, þegar ráðið var, að vinstri stjórnin mundi segja af sér, sem flokkur hv. þm. fyrst mannaði sig upp og gerði samþykkt um, að það skyldi ákveðið síðar, hvenær Alþb. gerði það að fráfararatriði, hvort staðið yrði við loforðin um brottför hersins eða ekki. Það var ekki einu sinni þá, að þeir mönnuðu sig upp, tveimur árum eftir að æsingaraldan var hjá liðin og hætt var að brjóta rúður og gera aumingja mennina svo hrædda, — það var ekki einungis, að þeir mönnuðu sig þá upp til þess að segja: Nei, nú skulum við gera þetta að fráfararatriði. — Nei, þeir ætluðu að gera það einhvern tíma seinna. Þannig var nú hetjuskapurinn hjá hv. þm. Hv. þm. vildu þá, alveg eins og kom fram í yfirlýsingu þeirra málsvara á dögunum, einungis hafa þetta mál sem samningsatriði til þess að halda sér í ríkisstjórn, geta slegið af, gert það að verzlunarvöru,til þess að taka þátt í að fá 30 silfurpeningana, sem Þjóðviljinn talaði um í des. 1956. Það er alveg það sama nú. Þeir gera hátíðlegar samþykktir um varnarleysi landsins, en þeir segja: Auðvitað dettur okkur ekki í hug að gera það að skilyrði um það, hvort við eigum að vera í stjórn eða ekki. — Málið er ekki þess virði. Ég held, að fáir taki þessa herra ýkja alvarlega eða þeirra yfirlýsingar í þessum efnum. Það er a.m.k. ljóst, að þeir taka sig sjálfir ekki alvarlega. Það er meira en reikul og meira en svikul öll þeirra framkoma í þessu máli fyrr og síðar.
Umhyggja hv. 3. þm. Reykv. lýsir sér svo e.t.v. bezt í því, að hann segir: „Þeim mun meiri sem hernaðarþýðing Íslands er, því meira ríður á því, að landið sé óvarið.“ Þetta var meginkjarninn í hans síðustu ræðu, og það er vissulega fróðlegt, að menn hafi þetta í huga, að einmitt vegna þess, að hv. þm. gerir sér grein fyrir, að hernaðarþýðing landsins hefur ekki minnkað, heldur vaxið, vill hann, að landið sé varnarlaust. Hverjum til hags og fyrir hverjum? Hv. þm. þarf ekki að svara þeirri spurningu, það vita allir af hverju. Og hver á að hafa hag af þessu varnarleysi landsins? Hv. þm. gerir sér líka mjög vel grein fyrir því, og það er rétt, sem hann benti á í sinni ræðu og hann vék raunar að hér í fyrra einnig, að ef Atlantshafsbandalagið leysist upp, verður hernaðarþýðing Íslands miklu meiri en áður, einfaldlega vegna þess, að meðan nægar varnarstöðvar eru til á meginlandi Evrópu, er síður ástæða til þess bæði að sækja annað frá Íslandi og hefja hér stríð. En ef Ísland verður útvörður og varnarleysi og upplausn í Evrópu fyrir hinn vestræna heim — (Gripið fram í.) Við skulum hreinlega játa það, að stórveldin hugsa um sinn hag, og ef við gerum okkur ekki grein fyrir því, svíkjum við okkar eigið land. Við ráðum því ekki, hvort verður barizt um Ísland. Það eru aðrir, sem ráða því. En við getum haft áhrif á það með okkar litlu þátttöku, hvort haldið verður uppi friðarsamtökum í heiminum, þeim samtökum, sem vantaði 1920—1939, sem gerði tveimur einræðisherrum mögulegt á bak við sínar þjóðir að semja um það að leiða mesta blóðbað yfir þjóðirnar, sem nokkurn tíma hefur verið hafið.
Íslendingar eiga að gera sér grein fyrir þessum staðreyndum. Við óskum þess allir, að staðreyndirnar væru aðrar. En meðan þessi ógnaröfl leika enn lausum hala, er það eina, sem getur haldið þeim í skefjum, að hinar friðsömu þjóðir sameinist um það að halda uppi friði í heiminum.