12.04.1967
Sameinað þing: 34. fundur, 87. löggjafarþing.
Sjá dálk 68 í D-deild Alþingistíðinda. (2218)

184. mál, vegáætlun fyrir árin 1967 og 1968

Landbrh. (Ingólfur Jónsson):

Herra forseti. Þáltill. til endurskoðunar á vegáætlun fyrir árin 1987—1968 er flutt samkv. því, sem fyrir er mælt í 17. gr. vegal., nr. 71 30. des. 1983, en þar er kveðið svo á, að vegáætlun skuli endurskoðuð, er hún hefur gilt í 2 ár.

Frá því að vegáætlun fyrir árin 1965—1968 var samþ., hefur ráðstöfunarfé vegasjóðs verið aukið með breyt. á vegal. Af þessu svo og af því, er af verðlagsbreytingum leiðir, er bæði tekna- og gjaldahliðin í áætlun fyrir árin 1967 og 1968 þannig, að nauðsyn er á leiðréttingum.

Ég geri ráð fyrir því, að hv. alþm. hafi búizt við því, að þessi þáltill. yrði lögð fram fyrr á þessu þingi, og er ekki nema eðlilegt, að svo hafi verið. Eðlilegast hefði verið, að þáltill. hefði verið lögð fram á s.l. hausti og endurskoðuninni hefði verið lokið fyrir áramót. Þetta varð ekki, og var það vegna þess, að vegamálastjóri og samgmrn. hafði þessi mál til athugunar í vetur og þurfti að vinna að þeim málum með hliðsjón af því, sem gerzt hefur, bæði um verðlagsbreytingar svo og skemmdir og annað, sem orðið hefur vegna náttúruhamfara. En enda þótt dregizt hafi að leggja till. fram, er enginn skaði skeður,vegna þess að framkvæmdir á vegum vegagerðarinnar hefjast ekki að verulegu leyti fyrr en að vorinu.

Svo geta hv. þm. deilt um, hvort þeim líkar það, sem hér er lagt til, hvort þeir hefðu viljað hafa það á annan veg. Eitt er þó sennilega víst, að flestir hv. þm. hefðu óskað eftir því, að meira fé væri veitt til vegasjóðs í sambandi við endurskoðun vegáætlunar heldur en hér er lagt til. Því verður þó ekki neitað, að aukning vegafjárins hefur verið veruleg, siðan vegal. voru samþ. 1963 og fyrst var farið að vinna eftir nýju l. 1964. Það hefur orðið veruleg aukning, eins og sjá má á fskj. I, sem er með þessari till. 1984 er áætlað vegafé til ráðstöfunar frá vegasjóði 242.1 millj. kr., 1965 263.7 millj. kr., 1966 254.4 millj. kr., 1967 264.4 millj. kr. og 1968 278 millj. kr. Síðan 1964 hafa tekjur vegasjóðs aukizt um 183.2 millj. kr. Nokkur hluti af þessari aukningu hefur farið til þess að mæta verðhækkunum og auknum kostnaði við framkvæmdirnar. En meiri hl. hefur farið til þess að vinna ný verk, sem ekki voru með í fyrstu áætluninni. Það má þess vegna segja, að samkv. nýju vegal. hafi vel tekizt að þessu leyti, og þrátt fyrir verðbreytingar hefur vegasjóður staðið að öllu leyti við þær skuldbindingar, sem hann hefur tekið á sig samkv. vegáætluninni 1964 og aftur 1965. Ég er sannfærður um, að út af fyrir sig eru hv. þm. ánægðir með, að svo skuli vera, sérstaklega vegna þess, að því hafði verið haldið fram, að vegasjóður væri í rauninni gjaldþrota. En að vera gjaldþrota er það að geta ekki staðið við þær greiðslur, sem aðili hefur skuldbundið sig til þess að mæta. Ég er sannfærður um, að þeir, sem hafa trúað því, að svo væri, eru mjög ánægðir með, að það reyndist ekki vera svo, og sjá, að vegasjóður er fær um að inna af hendi þær skuldbindingar, sem hann hefur tekið að sér, og vinna þau verk, sem eru í vegáætluninni.

Á árinu 1967 er gert ráð fyrir, að vegasjóður hafi í tekjur 390.2 millj. kr. Frá því dragast endurgreiðslur, þ.e. benzínendurgreiðsla og áætluð endurgreiðsla þungaskatts, samtals 21.9 millj. kr. Eftir verða þá 368.3 millj. kr., tekjur vegasjóðs áætlaðar á þessu ári. En vonir standa til, að tekjur vegasjóðs á þessu ári verði nokkuð meiri en áætlað er, eins og reynzt hefur undanfarin ár, þannig að af tekjum ársins 1987 megi yfirfæra einhverja upphæð, kannske álitlega upphæð til ársins 1968.

Til viðbótar þessum 368.3 millj. kr., sem vegasjóður hefur til umráða samkv. áætluninni, er gert ráð fyrir að það verði unnið að Mývatnssveitarvegi á þessu ári, en sá vegur mun kosta samkv. áætlun 52.6 millj. kr. Sá vegur verður greiddur að öllu leyti af ríkisins fé. Á þessu ári verður unnið fyrir 30 millj. kr. og verður því það fé, sem vegasjóður fær til ráðstöfunar ásamt þessu ríkisframlagi, 398.3 millj. kr. Þess skal geta, að þessi vegur hefði ekki verið lagður svona fljótt, ef kísilgúrverksmiðjan hefði ekki verið byggð. En þessi vegur hefði komið seinna og er sveitunum í Þingeyjarsýslu til mjög mikils hagræðis, og væri því rangt að segja, að hann væri byggður eingöngu vegna kísilgúrverksmiðjunnar. Ég hef heyrt Þingeyinga fagna því út af fyrir sig, að þessi vegagerð kemur, og þótt vegasjóður hafi ekki enn tekið við þessum vegi, er þetta vegaframkvæmd, sem borguð verður af ríkinu og ríkið leggur fá til.

Auk þess verða tekin lán samkv. framkvæmdaáætlun ríkisstj. á þessu ári, 81 millj. kr., og verður því það fé, sem verður til ráðstöfunar í vegagerð á þessu ári, nærri 480 mill j. kr. Af því munu fara 42 millj. í vaxta og afborganagreiðslur af fyrri lánum. Verða þá um 440 millj. kr. til framkvæmda á þessu ári, og er það út af fyrir sig allmikið framkvæmdafé, enda þótt margir þm. mundu óska eftir því að hafa enn meira til ráðstöfunar, því að enginn getur neitað því, að það er þörf á því að fá meira fé til veganna heldur en við nú höfum. Árið 1966 var ráðstafað úr vegasjóði 309 millj. kr. á móti 368.3 nú plús 30 millj. til Mývatnssveitarvegar. Má því segja, að veruleg aukning sé á vegafé hjá vegagerðinni að þessu sinni miðað við s.l. ár.

Tekjur vegasjóðs áætlast þannig árin 1987 og 1968: Tekjur af benzíngjaldi 1967 260.6 millj. kr., 1968 273.8 millj. kr. Tekjur af þungaskatti 1987 71.2 millj. .kr., 1968 75.5 millj. kr. Tekjur af gúmmígjaldi 13.2 millj. kr. 1967 og 14.7 millj. 1968. Ríkisframlag 1967 27 millj. kr. og eftirstöðvar tekna frá fyrra ári 18.2 millj. kr. Ekki er reiknað með ríkisframlagi 1988, en í grg. fyrir þessari till. er tekið fram, að reiknað sé með því, að ríkissjóður leggi til fé á árinu 1968, ef til þess kæmi, að skemmdir yrðu á vegamannvirkjum af náttúrunnar völdum, eins og orðið hefur á síðasta ári. Þá má og reikna með, að eftirstöðvar tekna frá árinu 1987 yfirfærist á árið 1968 og ráðstöfunarfé 1968 verði nokkru meira en hér er reiknað með.

Þær framkvæmdir, sem lagt er til að verði teknar nýjar inn á vegáætlunina, eru brýr, þ. e. Jökulsá á Sólheimasandi, sem áætlað er að kosti 12 millj. kr., Eldvatn í Ásum 3 millj. kr., Gljúfurholtsá og Bakkárholtsá í Ölfusi 2 millj. kr. 1967 og 2 millj. kr. 1968. Þær eru áætlaðar 17 millj. kr. þessar brýr á þessu ári og auk þess 2 millj. kr. á árinu 1968, önnur brúin í Ölfusi.

Þá er gert ráð fyrir að taka nýjar vegaframkvæmdir inn í áætlunina, og er lagt til, að Grundarfjarðarvegur, sem kostar 1.2 millj., verði tekinn inn í áætlunina, Vesturlandsvegur í Gilsfirði 1.3 millj., Strandavegur sunnan Hólmavíkur 0.7 millj., Austurlandsvegur 3 millj. Í grg. segir, að allar þessar fjárveitingar til þjóðvega séu miðaðar við að ljúka ákveðnum vegaköflum sem valda sérstökum erfiðleikum vegna vetrarumferðar, og í því sambandi ekki hvað sízt vegna læknisþjónustu og mjólkurflutninga um tvo fyrst nefndu vegina. Á Strandavegi er fjárveitingin til greiðslu lána, sem sýslunefnd tók á s.l. ári til þess að fá nothæft vegasamband að vetri til milli sveitarinnar og kauptúnsins. Á Austurlandsvegi er fyrst og fremst ætlazt til þess, að þetta fé fari til að tryggja samband yfir Breiðdalsheiði og Hróarstungu til Egilsstaða vegna læknisþjónustu og samgangna við flugvöll. Að öðru leyti eru fjárveitingar til einstakra vega óbreyttar.

Þá er einnig í sambandi við brýrnar, þessar nýju, sem gert er ráð fyrir, að teknar verði í vegáætlun, þ.e. Jökulsá á Sólheimasandi. Brúin á Jökulsá á Sólheimasandi var byggð á árunum 1921—1922 og var þá höfð 200 m löng vegna jökulhlaupa, sem koma í ána. Farvegur árinnar er mjög grýttur á brúarstæðinu, og þegar brúin var byggð, voru engin tök á að grafa djúpt fyrir stöplum, þar sem beita varð eingöngu handverkfærum. Af þessum sökum hefur áin grafið undan stöplum nokkrum sinnum. Árið 1945 lokaðist brúin á aðra viku af þessum sökum, og seig þá landstöpull að austan um 1 metra. Haustið 1985 hrundi vesturlandstöpull brúarinnar, og var hún þá stytt um eitt haf eða 20 m. Í janúar s.l. gróf enn á ný undan einum millistöpli með þeim afleiðingum, að öll umferð tepptist á aðra viku. Þar sem brúin á Jökulsá er eina samgönguleiðin fyrir alla byggðina í Vestur-Skaftafellssýslu, er óhjákvæmilegt að byggja brúna þegar á þessu ári, því að í nýju flóði gæti hæglega farið svo, að brúin hryndi alveg, og það gæti tekið marga mánuði að koma upp bráðabirgðabrú. Er ráðgert að endurbyggja brúna nokkuð neðan við gömlu brúna, þar sem reka má staura undir stöpla. Er kostnaður við þessa brúargerð áætlaður um 12 millj. kr.

Þá er það brúin á Eldvatni í Ásum. Ný brú var byggð á Eldvatni í Ásum árið 1965. Var sú brú 54 m löng og kom í stað 24 m langrar járnbitabrúar með timburgólfi, sem byggð var árið 1910. Þessi nýja brú var byggð við hliðina á gömlu brúnni, sem var svo rifin. Þessi nýja brú átti einnig að leysa af hólmi járngrindabrú frá 1930 hjá Stóra-Hvammi og veginum austur Eldhraun breytt í samræmi við það. Í hlaupi, sem kom í Skaftá í lok nóvember 1966, sópaðist burtu klettur í miðri ánni, sem gamla brúin hafði staðið á, og einn af millistöplum nýju brúarinnar einnig. Við þetta seig brúin mikið og varð ófær til umferðar. Í flóðinu lækkaði farvegur árinnar um 5 m og foss, sem verið hafði nokkuð neðan við brúna, færðist upp fyrir hana. Við könnun á þykkt hraunhellunnar, sem er austan við ána, kom í ljós, að hún er 15 m þykk, en undir henni 7 m þykkt lag af jarðvegi. Hefur sá jarðvegur verið fyrir, þegar hraunið rann fram með Skaftártungu 1789. Engin leið var að sjá þetta fyrir, þar sem hvergi í gljúfrinu var annað að sjá þarna en heila klöpp. Í lok janúar hrundi annar millistöpull brúarinnar, sem stóð á austurbakka árinnar, og þá hrundi öll yfirbygging brúarinnar. Ráðgert er að endurbyggja brúna á sama stað, en lengja hana um 10 m austur á hraunið, en nota stöplana að vestan. Kostnaður við þetta er áætlaður 3 millj. kr.

Þá eru það brýrnar í Ölfusinu, Gljúfurholtsá og Bakkárholtsá. Endurbygging þessara brúa var ekki áður á vegáætlun, en talið er óhjákvæmilegt að byggja þær í ár vegna flutninga á þungum vélahlutum að Búrfellsvirkjun, en brýr þessar eru 41 árs gamlar og hafa verið verulegur farartálmi um nokkurt skeið. Verða brýr þessar byggðar með tveim akreinum og munu falla inn í framtíðarveglínu milli Hveragerðis og Selfoss. Er áætlað að byggja báðar brýrnar í ár, en Landsvirkjun muni aðstoða við greiðslu á helmingi kostnaðar til næsta árs.

Þetta eru skýringarnar á því, að lagt er til að taka þessar brýr inn í vegáætlunina og einnig þá vegi, sem ég nefndi hér áðan.

Þá er hér á bls. 2 á þessu þskj. sýnt, hvernig skipting gjaldanna verður. Viðhaldskostnaðurinn reiknaður á árið 1967 er 139.3 millj. kr. og 1968 145.2 millj. kr. Viðhaldskostnaður 1968 var 128 millj. kr. og 1965 um 100 millj. kr. Er því lagt til að auka viðhaldsféð nokkuð, og kemur það m.a. til af því, að gert er ráð fyrir að breyta snjómokstursreglunum frá því, sem verið hefur. Er gert ráð fyrir, að þær breytingar hafi nokkurn aukinn kostnað í för með sér, 1 millj. á árinu 1967 og 4—5 millj. á árinu 1988. Snjómoksturskostnaðurinn er alltaf áætlaður og er ákaflega mismunandi frá ári til árs. Eitt árið var hann aðeins 8 millj., og eitt árið fór hann upp í 17 millj. En það hafa margir óskað eftir því, að reglunum væri breytt og þær væru rýmkaðar, og er gert ráð fyrir, að svo verði núna.

Þá er gert ráð fyrir að verja til nýrra þjóðvega á árinu 1967 66.9 millj. og 1968 62 millj. Til nýrra fjallvega 1967 2 millj. 280 þús. og sömu upphæð á árinu 1968. Til brúargerða er gert ráð fyrir að verja á árinu 1967 63 millj. 890 þús., en á árinu 1968 hefur enn ekki verið gert ráð fyrir nema 41 millj. 885 þús. Til sýsluvegasjóða eru 13.2 millj. 1967 og 13.3 millj. 1968. Til vega í kaupstöðum og kauptúnum 50 millj. 160 þús. 1967, 42 millj. 750 þús. 1968. Til véla- og áhaldakaupa 12 millj. 1967, 13 millj. 1968. Til byggingar áhaldahúss 2 millj. 1987 og 2 millj. 1968. Til tilrauna í vegagerð 2 millj. 84 þús. 1967, 1710 þús. 1968. Niðurstaðan er 368 millj. 300 þús., eins og áður er að vikið.

Þá er hér tilgreint, hvernig sundurliðun fjárveitinga til nýrra þjóðvega er, einnig til fjallvega, sundurgreining til brúargerða og hraðbrauta, en það er ekki gert ráð fyrir, að fjárveiting til hraðbrauta breytist frá því, sem er í gildandi vegáætlun. Þá er gert ráð fyrir því, að vinna megi við ýmsar hraðbrautir, Vesturlandsveg, Suðurlandsveg, Hafnarfjarðarveg, Reykjanesbraut, Engidalur–Keflavík, Reykjanesbraut um Breiðholt fyrir 91.5 millj. á árinu 1967 og 100 millj. 1968, ef fjár verður aflað til þessara framkvæmda. Og þá er einnig gert ráð fyrir að vinna að þjóðbrautum á árinu 1967 fyrir 35.7 millj. og 17.6 millj. 1968, ef fjár verður aflað til þess að vinna þessar framkvæmdir, en í þjóðbrautunum er unnið samkv. Vestfjarðaáætluninni, og sumt af því, sem hér er tilgreint, er þegar búið að vinna, svo sem Múlaveg og annað, og er tekið inn 5 framkvæmdaáætlun ríkisstj. þetta ár. Og þá eru það landsbrautir, 3.4 millj. 1967 og 4.8 millj. 1968. Þá eru það framkvæmdir við Mývatnssveitarveg, sem ég áðan lýsti.

Þá er hér grg. um benzíngjaldið og tekjur af því á bls. 10, og tel ég ekki ástæðu til þess að vera að lesa það upp. Eins er með þungaskattinn, gúmmígjaldið, ríkisframlagið og eftirstöðvar tekna fyrri ára, sem hér er kallaður halli. Því orði hef ég nú tæplega verið samþykkur, en það skiptir ekki máli. Þetta, sem kallað er halli, er það, sem framkvæmdir hafa farið fram yfir upphaflega áætlun, en framkvæmdirnar hafa ekki verið látnar gjalda þess, vegna þess að fé hefur verið fyrir hendi til þess að vinna framkvæmdirnar, þótt þær hafi kastað meira en áætlað var í upphafi.

Þá er hér á bls. 11 skipting útgjalda, stjórn og undirbúningur, eftirlaunagreiðslur til verk­ stjóra, skrifstofukostnaður, verkfræðilegur undirbúningur framkvæmda, umferðartalning, umferðareftirlit o.s.frv., og það er vitað mál, að nú er meiri þörf en oft áður á því að hafa umferðareftirlit, sérstaklega vegna þess að bílarnir eru orðnir svo stórir og menn hlaða þessa bíla gjarnan of mikið, þannig að burðarþoli veganna er íþyngt um of. Á vegum erlendis er talið, að það sé tæplega hafandi meiri öxulþungi en 12—13 tonn, en það eru dæmi til þess, að hér hefur öxulþungi verið allt upp í 18 tonn. Má segja, að þá sé öryggi bílstjóra og farþega stefnt í hættu, þegar ökutækið er þannig hlaðið langt umfram það, sem það er gefið upp fyrir.

Þá er á bls. 13 grg. um viðhald þjóðvega, á bls. 15 gerð grein fyrir þeim hækkunum, sem orðið hafa, vegmerkingar, tryggingar og orlof o.s.frv., um hraðbrautir, og á bls. 18 landsbrautir og girðingar og uppgræðsla með vegum, sem tekin var upp, þegar vegal. voru endurskoðuð síðast. Grg. um fjallvegi og brúargerðir eru á bls. 17, sem skýra sig sjálfar, til sýsluvega, vega í kaupstöðum og kauptúnum, grg. um áhaldakaup, sem hafa orðið talsvert meiri en reiknað var með í fyrstu. Þá er gert ráð fyrir, að byggt verði áhaldahús og byrjað verði á því á þessu ári.

Hér er svo að lokum á bls. 22 um hraðbrautir, en hraðbrautir er oft talað um í sambandi við vegaframkvæmdir. Og allir hv. þm. vita þá, hvað við er átt. Það eru vegir, sem hafa daglega umferð 1000 bíla eða meira, og samkv. vegatalningu er talsvert á fjórða hundrað km, sem teljast til hraðbrauta nú. Það er Suðurlandsvegurinn austur á Skeiðavegamót, það er Vesturlandsvegurinn upp í Borgarfjörð og nokkur vegarkafli út frá Akureyri. Sannleikurinn er sá, að með þessari miklu umferð er erfitt að halda vegunum við með því að bera möl í þá til viðhalds. Þess vegna verður því ekki frestað um mörg ár að gera varanlegt slitlag á þessa vegi. Það hafa verið gerðar ráðstafanir til þess að undirbúa þessar framkvæmdir, og skipuð var nefnd nú í vetur til þess að gera könnun á því, hvernig heppilegast væri að standa að þessu. N, vinnur að þessum málum, og komið hefur í ljós, að undirbúningur hraðbrauta tekur mikinn tíma og krefst mikils kostnaðar. Auk venjulegs verkfræðiundirbúnings krefst undirbúningur almenns samkeppnisútboðs um slíkt verk og mikillar vinnu, og lánastofnanir krefjast margs konar athugana og áætlunargerðar, er sýni og staðfesti hagkvæmni slíkra framkvæmda. Það er því augljóst, að nauðsynlegt er að hefja þennan undirbúning af fullum krafti sem fyrst, ef von á að verða til þess, að hægt verði að byrja framkvæmdir fyrir alvöru sumarið 1969, en þá hefst nýtt áætlunartímabil í vegagerð. Það má skipta, að talið er, nauðsynlegri undirbúningsvinnu á eftirfarandi hátt: í fyrsta lagi þarf að gera almenna samgönguáætlun fyrir landið í heild, sem hafi það markmið að skapa grundvöll fyrir samanburði á hagkvæmni mismunandi leiða til þess að leysa samgönguvandamálið. Slík athugun mundi m.a. stefna að því að meta nauðsyn á og efnahagslegan ávinning af lagningu hraðbrauta og bera þá saman nauðsyn annarra framkvæmda í samgöngumálunum. Slík athugun er nauðsynleg bæði fyrir Íslendinga sjálfa, til þess að marka. framtíðarstefnu í samgöngumálum, er auk þess er líklegt að hugsanlegir lánveitendur muni telja hana nauðsynlega til staðfestingar á efnahagslegu gildi framkvæmdarinnar. Þessi athugun ætti ekki að kosta mjög mikið fé, og á Efnahagsstofnunin að geta tekið hana að sér, t.d. með aðstoð eins eða tveggja norskra sérfræðinga, sem kunnugir eru sams konar vandamálum.

Annar þáttur er svo verkfræðilegur undir­ búningur að lagningu þeirra hraðbrauta, sem nauðsynlegar virðast, ásamt mati á hagkvæmustu legu þeirra og gerð. Hér er um mjög umfangsmikla og kostnaðarsama starfsemi að ræða, sem Vegagerð ríkisins getur ekki tekið að sér nema með stórauknum mannafla. Verður líklega óhjákvæmilegt, að erlent verkfræðingafyrirtæki verði ráðið til þess að vinna að þessum störfum í náinni samvinnu við Vegagerð ríkisins og verkfræðinga hennar. Þess má geta, að vegamálastjórinn er þeirrar skoðunar, að það muni verða óhjákvæmilegt, að vegagerðin fái stóraukinn mannafla til þess að vinna að þessum málum, og ekki talið óheppilegt, að erlent verkfræðifirma taki þetta að sér undir umsjón eða í náinni samvinnu við vegamálastjóra. Þessi undirbúningur mun kosta allmikið fé, og er eðlilegt að sá kostnaður verði færður sem stofnkostnaður á þau verk, sem unnin verða eftir þessari áætlun. Nauðsynlegt er, að hafizt verði handa á þessu ári um þennan undirbúning og unnið af krafti á næsta ári, til þess að útboðslýsingar geti legið fyrir haustið 1968 og hefja megi framkvæmdir á árinu 1969 með nýrri vegáætlun.

Það er gert ráð fyrir, að það megi útvega allt að 40% af kostnaðinum að láni erlendis. En hvernig hinn hlutinn verður útvegaður, fer vitanlega eftir því, hvað ríkisstj. og Alþ. leggja til í því máli. En það er ljóst, að það þarf mikið fjármagn, og er gert ráð fyrir, að um 230 km af hraðbraut með varanlegu slitlagi muni kosta um 1500 millj. kr. Hér er mikið verk að vinna, og það þarf samstillt átak, til þess að það megi takast, og þetta verk þarf að vinna fljótt og þarf að vinna vel. En það þarf undirbúning, og þess vegna þarf engan að undra, þótt ekki verði gert stórt átak í hraðbrautarlagningu á þessu ári eða næsta, vegna þess að það hefur ekki tekizt sá nauðsynlegi undirbúningur undir þær framkvæmdir enn sem komið er, til þess að hægt sé að byrja.

Ég tel, herra forseti, að það sé ekki ástæða til þess að fara fleiri orðum um þetta mál að svo stöddu. Ég reikna með, að það verði umræður um þá till., sem hér liggur fyrir um þetta mál, svo mikið hagsmunamál sem það er öllum, og þess vegna gefst kostur til þess að taka þá til máls aftur, en ég vil leggja til, að að lokinni þessari umr. verði málinu vísað til síðari umr. og hv. fjvn.